CC BY
31Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-166-170
OG'IR ATLETIKACHI SPORTCHILARNING TEZLIK VA KUCH QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH
Maxmudbek Nodirbek o'g'li Ismailov
Urganch davlat universiteti Jismoniy madaniyat fakulteti talabasi E-mail: ismailovmahmudj [email protected]
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada og'ir atletikachi sportchilar bilan mashg'ulot olib borishning ayrim pedogogik va metodologik jihatlari, shuningdek, tezlik va kuch qobiliyatini oshirishning ayrim jihatlari haqida fikr yuritiladi.
Kalit so'zlar: og'ir atletika, tezlik, kuch, dinamik, statik, mashg'ulot, mashqlar, zo'riqish, mushak.
ABSTRACT
This article discusses some of the pedagogical and methodological aspects of training weightlifters, as well as some aspects of improving speed and strength.
Keywords: weightlifting, speed, strength, dynamic, static, workout, exercise, tension, muscle.
KIRISH
Ayni paytda xalqaro miqyosda og'ir atletika sporti olimpiada sport turlaridan biri sifatida rivojlanib bormoqda. Bunday sharoitda sohada kadrlar tayyorlashda ilmiy yondashuvni rivojlantirishga, yuqori malakali sportchilarni tayyorlash bilan bir qatorda yosh sportchilarni musobaqalarga maqsadli tayyorlashning pedogogik va metodologik jihatlari ishlab chiqilmoqda. Mazkur tadqiqot ishining dolzarbligi shundan iboratki, yosh sportchilar bilan mashg'ulotlarni to'g'ri tashkil etish jarayoni muhim bo'lib, bunda sportchining tezlik va kuch qobiliyatlarini oshirishning metodologik jihatlarini ishlab chiqish zarur hisoblanadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI
Yosh og'ir atletikachi sportchilarning mashg'ulotlar jarayonini tashkil etishning metodik jihatlariga uslubiy tavsiyalar berish, va tezlik va kuch qobiliyatlarini rivojlantirishning nazariy tomonlarini tahlil etish.
Og'ir atletika erkaklar va ayollar sporti sifatida hozirda ikki turdagi klassik
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-166-170
mashqlar - dast va siltab ko'tarish mashqlaridan iborat. Bu harakatlarning ikkalasi ham butun vujud bilan amalga oshiriladi va sportchidan katta jismoniy kuch, tezlik, yuqori malakali harakat qobiliyatini, mushaklarning idrokini va texnikani o'zida birlashtiradi.
Og'ir atletika mashqlarini bajarish texnikasini biomexanik nazorat qilish muhim bo'lib, bular bajarilgan vosita harakatining kinematik va dinamik parametrlarini baholash uchun zarurdir.
Zamonaviy mashg'ulotlar jarayonida harakat amalga oshirilgandan so'ng sportchi harakat qobiliyatining o'ziga xos jihatlarini tahlil etish muhim rol o'ynaydi. Bu ma'lumot keyingi urinishda e'tibor qaratish lozim bo'lgan texnikaviy xususiyatlarini ishlab chiqish imkonini beradi. Ya'ni amalga oshirilgan harakatdagi texnik xatolarni tuzatish va u ustida ishlashga zamin yaratadi.
Ma'lumki, xatoni tuzatishdan ko'ra oldini olish osonroq bo'ladi, chunki ildiz otgan xatoni tuzatish har doim ma'lum bir vosita dasturini qayta amalga oshirish bilan bog'liq bo'lib, bu bir qancha qiyinchiliklar va sportchining zo'riqishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli mashg'ulotlar davomida doimiy ravishda standart texnikani o'zlashtirishga e'tibor qaratilishi lozim bo'ladi.
Dastlabki shug'ullanuvchilarda og'irlikni ko'tarish texnikasi uni faqat ko'krakgacha ko'tarish bilangina cheklanadi. Keyinchalik esa bu ikki jarayon bosqichma-bosqich amalga oshirila boshlanadi.
Shtangani ko'tarish nafaqat dinamik, balki statik ish bajarish bilan bog'liq. Masalan, shtangani belgacha ko'tarish va keyingi portlash kuchi qo'llar va ayniqsa, panjalarning statik zo'riqishida sodir bo'ladi. Shtangani har qanday holatda ushlab turish sportchining kuchini, mushak guruhlarining statik zo'riqishini keltirib chiqaradi. Mushak kuchini va statik zo'riqishlarga bo'lgan chidamlilikni rivojlantirish zaruratini hisobga olib mashg'ulot jarayoniga statik xususiyatga ega mashqlar kiritiladi.
Ilmiy adabiyotlarda og'ir atletikada qo'llaniladigan barcha jismoniy mashqlar -musobaqa mashqlari, umumiy tayyorgarlik va maxsus tayyorgarlik mashqlariga bo'linadi. Musobaqa mashqlari dast va siltab ko'tarish mashqalaridan iborat. Maxsus tayyorgarlik mashqlari tezlik-kuch sifatlarini shakllantirishga mo'ljallangan bo'ladi. Umumiy tayyorgarlik mashg'ulotlari esa sportchi tanasining har tomonlama rivojlanishiga xizmat qiladi.
Musobaqalar sportga tayyorgarlikning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Ular rejalashtirilishiga ko'ra o'z yo'nalishi va qiyinchilik darajasi bo'yicha ko'p yillik
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-166-170
sport mashg'ulotlarining ushbu bosqichida sportchilar oldiga qo'yilgan vazifalarga mos kelishi zarur. Og'ir atletikachilarni sport mashg'ulotlari bosqichlarida tayyorlashning mashg'ulot rejimi va mashg'ulot jarayoni og'irlikni bosqichma-bosqich oshirish va maksimal darajada oshirish tendensiyasining birligi prinsipiga asoslanadi.
Umumiy tayyorgarlik bosqichida o'quv yuklamalarining hajmi va intensivligi asta-sekin o'sib boradi. Og'irlikning intensivligi faqat katta hajmdagi ishlarga to'sqinlik qilmaydigan va sportchilarning sog'lig'iga ta'sir qilmaydigan darajada oshiriladi.
Maxsus tayyorgarlik bosqichining asosiy vazifasi sport formasini shakllantirishga qaratiladi. Bu tayyorgarlik bosqichida sportchilarni tayyorlashning turli jihatlari mazmuni o'zgaradi, ular endi maxsus jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirish, tanlangan sport turi bo'yicha texnik va taktik mahoratni o'zlashtirish va takomillashtirishga qaratiladi. Shuningdek, sportchining maxsus psixologik tayyorgarligiga ham ahamiyat beriladi. Maxsus tayyorgarlik mashqlariga qo'shimcha ravishda, sportchilar mashg'ulotlarda musobaqa mashqlaridan cheklangan darajada foydalanishni boshlaydilar. Yuk miqdori asta-sekinlik bilan doimiy ravishda oshib boradi va musobaqa davrining boshida maksimal darajaga yetkaziladi.
Og'ir atletikada qo'llaniladigan jismoniy mashqlar mushaklarning yuqori intensivligi, harakatlarni muvofiqlashtirishning murakkabligi bilan ajralib turadi. Mazkur sport turida gavda holatidan farqli ravishda mushaklarning kuchi muhim ahamiyat kasb etadi. Mashg'ulot jarayonini boshqarishda murabbiylar sportchining jismoniy fazilatlarini rivojlantirish, ularning ko'zlangan maqsadlarga erishish uchun harakat faoliyati va mushak kuchini uyg'unlashtirish orqali sportning muvafaqqiyatg a erishishiga ega bo'ladilar. Og'ir atletikada mushaklarning kuchi uning qisqarishi paytida rivojlanishi mumkin bo'lgan maksimal kuchlanish bilan tavsiflanadi. Mushaklar ishining ikkita rejimi mavjud bo'lib, ular dinamik ya'ni mushak qisqarish vaqtida uzunligini o'zgartirishi va statik - mushak diametrini o'zgartirish tushuniladi. Mushaklarning dinamik ish rejimini harakat paytida mushak uzunligi oshganida yengib o'tish mumkin bo'ladi.
Og'ir atletikada mutlaq kuch degan tushuncha ajralib turadi. Bu sportchi ega bo'lgan maksimal kuchga nisbatan ishlatiladi. Bundan tashqari nisbiy kuch ham mavjud. U sportchi vaznining mutlaq kuchga nisbati bilan tavsiflanadi.
Mushaklar kuchini ikki yo'li oshirish mumkin. Birinchisi, mushak tolalarining qalinligini oshirish orqali kuchning rivojlanishi hisoblanadi. U mashg'ulot jarayonini
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-166-170
ana shu maqsadga erishish uchun tashkil etishga asoslanadi, bunda mashq paytida ishlaydigan mushaklarning oqsillari intensiv ravishda parchalanadi. Kuchni oshirishning ikkinchi usuli - mushak tolalarining innervatsiyasini oshirishdir. Bunda nerv sistemasidagi koordinatsion aloqalarning yaxshilanishi kuzatiladi, bu mushak ichiga va mushaklararo muvofiqlashtirishning yaxshilanishini ta'minlaydi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Mushaklar kuchi muskullarni tashkil etuvchi bitta mushak tolalarining qisqarish qobiliyati, mushakning boshlang'ich uzunligi, mushakdagi tolalar soni, mushaklarning fiziologik diametri va morfologik tuzilishi, mushaklarning innervatsiya ta'sirining tabiati, mushaklarning skelet suyaklariga ta'sirining mexanik sharoitlari, kunning vaqti va boshqalarga bog'liqdir.
Og'ir atletikachilarning kuch sifatilarini oshirish jarayonini samarali boshqarish uchun avvalo sport mahoratini oshirishning har bir bosqichida qanday usul va vositalarga ustunlik berish kerakligini bilish kerak. Mutlaq, yuqori tezlikda portlovchi kuch, shuningdek, kuchga chidamlilikning rivojlanish xususiyatlarini murabbiy alohida e'tiborda tutishi zarur bo'ladi.
Fikrimizcha, mashg'ulotlarda mutlaq kuchning rivojlanishi bilan maksimal kuch rivojlantirish muhim hisoblanadi. Uning mohiyati shundaki, sportchilar maksimal og'irlikdagi shtangani ko'tarishda maksimal qarshilikni yengib, kuchli va samarali fiziologik stimul bo'lib xizmat qiladigan mushaklarning maksimal harakatini ko'rsatadilar. Maksimal jismoniy kuch ishlatish usuli, shuningdek, ixtiyoriy harakatlarni o'z vaqtida safarbar qilish qobiliyatini va maksimal kuchlanishdan dam olishga o'tish qobiliyatini tarbiyalaydi. Maksimal harakat qobiliyatini oshirish usuli mushak massasini sezilarli darajada oshirmasdan kuchning oshishiga yordam beradi, bu og'ir atletika uchun katta ahamiyatga ega, bu yerda sportchining tana vaznini ma'lum chegaralarda ushlab turish kerak bo'ladi.
Og'ir atletikachining mushaklarini nafaqat maksimal kuch qobiliyatini oshirishga, balki sezilarli tezlikni ham rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni ham amalga oshirish kerak. Chunki klassik mashqlar nafaqat sportchining kuch qobiliyatining maksimal namoyon bo'lishi bilan, shuningdek, tezlik kuchiga ham asoslanadi. Tebranish va chayqalish kabi tezlikni kuchaytirish mashqlarida har doim ham kuch sport natijalarini belgilamaydi. Bu mashqlarda eng muhim ko'rsatkich harakatda kuch ko'rsatish qobiliyati, ya'ni katta og'irliklarni sezilarli tezlikda ko'tarish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Shuning uchun og'ir atletikachi uchun tezlik
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-166-170
kuchi eng muhim jismoniy sifatlardan biri sifatida qaraladi. Shuning uchun og'ir atletikachining mashg'ulot jarayoni shunday tashkil etilishi kerakki, u mashqlarni bajarish texnikasini takomillashtirishga, turli jismoniy sifatlarni, xususan, tezlik va kuchni rivojlantirishga hissa qo'shishi kerak.
XULOSA
Og'ir atletikada tezkor kuchni rivojlantirishning eng muhim shartlari - optimal vazn, harakat tezligi va ish va dam olish davomiyligini to'g'ri tashkil etish hisoblanadi. Yukning og'irligi va harakat tezligi teskari proportsional bo'ladi. Boshqacha aytganda, barning og'irligi oshishi harakat tezligining pasayishiga va charchoqning rivojlanishiga olib keladi. Shuning uchun har bir holatda mashqlar tabiatiga qarab ularning optimal kombinatsiyasini tanlash muhimdir.
Mashg'ulotlar davomida sportchi bilan olib boriladigan mashqlar to'plami shunday belgilanishi kerakki, bunda musobaqa va yordamchi mashqlar yordamida tezlik va kuch sifatlari oshishi kerak. Bu esa zo'riqishlar evaziga amalga oshirilgan yuklamani to'g'ri me'yorlash uchun imkoniyat yaratadi.
REFERENCES
1. Ливанов О.И. О некоторых биомеханических характеристиках движения штанги в рывке и при подъеме на грудь / О.И. Ливанов, А.И. Фаламеев // Тяжелая атлетика. Ежегодник. - М.: Физкультура и спорт, 1979.
2. Медведовю.А. Многолетнее планирование тренеровки. М.: 1971.
3. Черняк.А.В. Методика планирования тренировки тяжелоатлета. M.: 1978.
4. Matkarimov.R.M. Og'ir atletika nazariyasi va uslubiyati: jismoniy tarbiya institutlari uchun darslik. T.: 2015.
