CC BY
11INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original peper
© M.B.Mahkamova1^_
1Qo'qon universiteti, Qo'qon, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: muloqot ko'pincha nozik, ko'rinmas psixologik mexanizmlar orqali shaxsiyatni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Ushbu asosiy jarayonlar odamlarning o'zaro ta'sirlarni qanday idrok etishi, sharhlashi va javob berishiga ta'sir qiladi, natijada ularning shaxsiyati rivojlanishiga va shaxslararo munosabatlarga ta'sir qiladi. Ushbu maqolada muloqotning ko'rinmas psixologik xususiyatlari va ularning shaxsga ta'siri ko'rib chiqiladi.
MAQSAD: ushbu tadqiqotning maqsadi muloqotning ko'rinmas psixologik xususiyatlarini o'rganish va bu mexanizmlarning shaxsiyat rivojlanishiga qanday ta'sir qilishini tushunishdir. Tadqiqot muloqot bilan bog'liq asosiy psixologik jarayonlarni aniqlashga va ularning shaxsiy xususiyatlar va xatti-harakatlarga ta'sirini tahlil qilishga qaratilgan.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqotda sifat va miqdoriy tadqiqot usullarini birlashtirgan aralash usullardan foydalaniladi. Materiallarga psixologik baholash vositalari, aloqa tahlili asoslari va shaxsiy inventarlar kiradi. Usullar ishtirokchilarning muloqot uslublari, psixologik xususiyatlari va shaxsiy xususiyatlari to'g'risida ma'lumot to'plash uchun so'rovlar va suhbatlar o'tkazishni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, real vaqtda o'zaro ta'sirlarni va ularning psixologik ta'sirini tekshirish uchun kuzatuv tadqiqotlari va eksperimental dizaynlardan foydalaniladi.
MUHOKAMARA VA NATIJALAR: tadqiqot shuni ko'rsatdiki, og'zaki bo'lmagan muloqot odamlarni qanday qabul qilishiga va boshqalarni qanday qabul qilishiga sezilarli darajada ta'sir qiladi. Nozik ishoralar hukmlarga ta'sir qilishi, munosabatlarni o'rnatishi va o'zini o'zi qadrlash va ishonchga ta'sir qilishi mumkin.Yashirin munosabat va noto'g'ri qarashlar ongli xabardorlik darajasidan pastroq ishlaydi, o'zaro ta'sirlarni shakllantiradi va hislar va xatti-harakatlarga ta'sir qiladi.
XULOSA: tadqiqot shuni ko'rsatadiki, muloqotning ko'rinmas psixologik xususiyatlari shaxsning rivojlanishiga chuqur ta'sir qiladi. Og'zaki bo'lmagan muloqot, nojo'ya qarashlar, hissiy yuqtirish, ijtimoiy ta'sir va qayta aloqa mexanizmlari - bularning barchasi odamlarning o'zaro munosabati va o'zini va boshqalarni qanday qabul qilishini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Kalit so'zlar: shaxs, muloqot, muloqotning insinlararo munosabatlardagi roli, ta'sir etish, shaxsga ta'sir etish texnologiyasi.
НЕВИДИМЫЕ ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ОБЩЕНИЯ КАК МЕХАНИЗМ ВЛИЯНИЯ НА ЛИЧНОСТЬ_
© М.Б.Маxкамова1H
1 Кокандский университет, Коканд, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: общение играет важную роль в формировании личности посредством часто тонких, невидимых психологических механизмов. Эти основные процессы влияют на то, как люди воспринимают, интерпретируют и реагируют на взаимодействия, что в конечном итоге влияет на развитие их личности и межличностные отношения. В данной статье рассматриваются невидимые психологические особенности общения и их влияние на личность.
ЦЕЛЬ: целью данного исследования является изучение невидимых психологических особенностей общения и понимание того, как эти механизмы влияют на развитие личности. Исследование направлено на выявление основных психологических процессов, связанных с общением, и анализ их влияния на личностные характеристики и поведение.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании использованы смешанные методы, сочетающие качественные и количественные методы исследования. Материалы включают инструменты психологической оценки, основы коммуникативного анализа и личностные опросники. Методы включают проведение опросов и интервью для сбора информации о стилях общения участников, психологических характеристиках и чертах личности. Кроме того, наблюдательные исследования и экспериментальные планы используются для изучения взаимодействий в реальном времени и их психологических последствий.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: исследования показали, что невербальное общение оказывает значительное влияние на то, как люди воспринимают себя и как они воспринимают других. Тонкие сигналы могут влиять на суждения, строить отношения и влиять на самооценку и уверенность. Неявные установки и предрассудки действуют ниже уровня сознательного понимания, формируя взаимодействия и влияют на чувства и поведение.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: исследования показывают, что невидимые психологические особенности общения оказывают глубокое влияние на развитие личности. Невербальное общение, предрассудки, эмоциональное заражение, социальное
Iqtibos uchun: Mahkamova M.B. Muloqotning shaxsga ta'sir etish mexanizmi sifatida nomoyon bo'luvchi psixologik xususiyatlari // Inter education & global study. 2024. №4(2). B. 445-451.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
влияние и механизмы обратной связи — все это играет важную роль в формировании того, как люди взаимодействуют и воспринимают себя и других.
Ключевые слова: человек, общение, роль общения в межличностных отношениях, влияние, технология воздействия на человека.
INVISIBLE PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF COMMUNICATION AS A MECHANISM OF INFLUENCE ON PERSONALITY_
© Mastura B. Mahkamova 1H
1Kokand University, Kokand, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: communication plays an important role in personality formation through often subtle, invisible psychological mechanisms. These underlying processes influence how people perceive, interpret, and respond to interactions, which ultimately affect their personality development and interpersonal relationships. This article examines the invisible psychological features of communication and their impact on the individual.
AIM: the purpose of this study is to study the invisible psychological features of communication and to understand how these mechanisms affect the development of personality. The research is aimed at identifying the main psychological processes related to communication and analyzing their influence on personal characteristics and behavior.
MATERIALS AND METHODS: the study uses mixed methods combining qualitative and quantitative research methods. Materials include psychological assessment tools, fundamentals of communication analysis, and personality inventories. Methods include conducting surveys and interviews to gather information about participants' communication styles, psychological characteristics, and personality traits. In addition, observational studies and experimental designs are used to examine realtime interactions and their psychological effects.
DISCUSSION AND RESULTS: research has shown that non-verbal communication has a significant impact on how people perceive themselves and how they perceive others. Subtle cues can influence judgments, build relationships, and affect self-esteem and confidence. Implicit attitudes and prejudices operate below the level of conscious awareness, shaping interactions. and affects feelings and behavior.
CONCLUSION: research shows that the invisible psychological characteristics of communication have a profound effect on the development of the individual. Nonverbal communication, prejudice, emotional contagion, social influence, and feedback
Для цитирования: MaxKaMOBa М.Б. Hевидимые психологические особенности общения как механизм влияния на личность // Inter education & global study. 2024. №4(2). С. 445-451.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
mechanisms all play an important role in shaping how people interact and perceive themselves and others.
Key words: person, communication, the role of communication in interpersonal relations, influence, technology of influencing a person.
Shaxs masalasini yoki muammosini tadqiq etuvchi fanlarning murakkab fan sifatida namoyon bo'lishi aynan shaxsning o'zgaruvchan xulq-atvori va psixikasidir. Shaxs psixikasiga samarali ta'sir ko'rsatish usullaridan biri bu muloqot ekanligi psixologiya fanida isbotlangan nazariyalardan biridir. Muloqotning perseptiv vazifasi va interaktiv vazifasi bu nazariyalarni real ekanligini isbotlaydi.
Muloqot - odamlarning birgalikdagi faoliyatlari ehtiyojlaridan kelib chiqadigan turli faolliklari mobaynida bir-birlari bilan o'zaro munosabatlarga kirishish jarayonidir. Ya'ni, har bir shaxsning jamiyatda bajaradigan faoliyatlari (mehnat, o'qish, o'yin, ijod qilish va boshqalar) o'zaro munosabat va o'zaro ta'sir shakllarini o'z ichiga oladi. Chunki har qanday ish odamlarning bir-birlari bilan til topishishni, bir-birlariga turli xil ma'lumotlarni uzatishni, fikrlar almashinuvi kabi murakkab hamkorlikni talab qiladi. Shuning uchun ham har bir shaxsning jamiyatda tutgan o rni, ishlarining muvaffaqiyati, obro'si uning muloqotga kirisha olish qobiliyati bilan bevosita bog liqdir. Bir qarashda osongina tuyulgan shaxslararo muloqot aslida juda murakkab jarayon bo'lib, unga odam hayoti mobaynida o'rganib boradi.
Muloqot inson hayoti va faoliyatining muhim shartidir. Aynan muloqot yordamida insonlar tabiatni o'zlashtirish va o'z ehtiyojlarini qondirish uchun birgalikda harakat qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Muloqot jarayonida inson xulq-atvorining muayyan obraz va modellari shakllanib, keyinchalik ular interiorizatsiyalanadi. Muloqot davomida ijtimoiy va shaxsiy munosabatlar amalga oshadi, uning vositasida hamkorlikdagi faoliyat ro'yobga chiqariladi.
Har bir normal kishi o'zini o'zgalarni tinglashga, o'z flkrini birovlarga yetkazishga, ya'ni gapirishga, fikrlarini ba'zan yozma tarzda bayon etishga tug'ma qobiliyatliday tasavvur qiladi. Lekin aslida ana shu birovlarni tushunish va o'z fikrlarimiz, o'ylarimizni birovlarga yetkaza olish qobiliyati bizning insoniy munosabatlar tizimida ekanligimizni, har birimiz o'zimizga o'xshash inson jamiyatisiz mavjud bo'la olmasligimizni bildiradi.
Muloqotning psixologik jihatdan murakkab ekanligi haqida B.F.Parigin shunday yozadi: "Muloqot shunchalik ko'p qirrali jarayonki, unga bir vaqtning o'zida quyidagilar kiradi: individlarning o'zaro ta'sir jarayoni; individlar o rtasidagi axborot almashinuvi jarayoni; bir shaxsning boshqa shaxsga munosabati jarayoni; bir kishining boshqalarga ta'sir ko'rsatish jarayoni; bir-birlariga hamdardlik bildirish imkoniyati; shaxslarning bir-birlarini tushunishi jarayoni.
For citation: Mastura B. Mahkamova. (2024) 'Invisible psychological characteristics of communication as a mechanism of influence on personality', Inter education & global study, (4(2)), pp. 445-451. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Muloqotning turi va shakllari turlichadir. Masalan, bu faoliyat bevosita "yuzma-yuz" bo'lishi; u yoki bu texnik vositalar (telefon, telegraf va boshqalar) orqali amalga oshiriladigan; biror professional faoliyat jarayonidagi amaliy yoki do'stona bo'lishi; subyekt-subyekt tipli (dialogik, sheriklik) yoki subyekt-obyektli (monologik) bo'lishi
Insoniy munosabatlar o'zaro shunday ta'sir jarayonlariki, unda shaxslararo munosabatlar shakllanadi va namoyon bo'ladi. Bunday jarayon dastlab kishilar o'rtasida ro'y beradigan fikrlar, his-kechinmalar, tashvish-quvonchlar almashinuvini nazarda tutadi.
Kishilar muloqotda bo'lgani sari ular o'rtasida umumiylik, o'xshashlik va uyg'unlik kabi sifatlar paydo bo'ladiki, ular bir-birlarini bir qarashda tushunadi yoki "yarimta jumladan" ham fikr ayon bo'ladi, ayrim hollarda esa ana shunday muloqotning tig'izligi teskari reaksiyalarni — bir-biridan charchash, gapiradigan gapning qolmasligi kabi vaziyatni keltirib chiqaradi. Masalan, oila muhiti va undagi munosabatlar ana shunday tig'iz munosabatlarga kiradi. Faqat bunday tig'izlik oilaning barcha a'zolari o'rtasida emas, uning ayrim a'zolari o'rtasida bo'lishi mumkin. (Er-xotin, qaynona-kelin).
O'zaro munosabatlarga kirishayotgan tomonlar munosabatdan ko'zlaydigan asosiy maqsadlari — o'zaro til topishish, bir-birini tushunishdir. Har qanday faoliyatdan zerikish, charchash mumkin, faqat kishi muloqotdan, ayniqsa uning norasmiy, samimiy, bevosita shaklidan charchamaydi, yaxshi suhbatdoshlar doimo ma'naviy jihatdan rag'batlantiriladilar.
Turli kasb-faoliyat sohasida ishlayotgan kishilar guruhining ko'payishi, ular o'rtasida munosabatlar va aloqaning dolzarbligi axborotlar tig'iz sharoitda oddiygina muloqotni emas, balki professional, bilimdonlik asosidagi muloqotni talab qiladi.
Oxirgi paytlarda shunday kasb-hunarlar soni ortdiki, ular sotsionomik guruh kasblar deb atalib, ularda «odam-odam» dialogi faoiiyatning samarasini belgilaydi. Jumladan, pedagogik faoliyat, boshqaruv tizimi, turli xil xizmatlar, marketing va boshqalar.
D.Karnegi odamlarga muloqot orqali ta'sir qilishning quyidagi usullarini ishlab chiqqan. Biz ushbu muloqot orqali ta'sir etish usulini pedagogik jarayonda o'quvchi shaxsiga ta'sir etish texnologiyasi sifatida modifikatsiyaladik. Bu texnologiyaga ko'ra o'quvchi shaxsiga muloqot orqali ta'sir etish texnologiyasi quyidagicha:
1. O'quvchilar ismini to'liq aytib murojaat qiling. Odamning ismi uning uchun eng qadrlidir. Masalan, «oy, jon, bek, xon» qo'shimchalarini qo'shib aytish hamda to'g'ri va yoqimli talaffuz qilish.
2. O'quvchilarga samimiy qiziqish bilan munosabatda bo'lish. Masalan, o'quvchining oilaviy sharoitini o'rganish, kayfiyatini bilish, uning xobbisi (qiziqishi) nimaligini o'rganish.
3. O'quvchilarni qiziqish bilan tinglash. Biz 55% so'zlab, 45% tinglaymiz. Demak, tinglash qobiliyatini o'zimizda shakllantirishimiz zarur ekan.
4. O'quvchilarga o'zlari haqida so'zlashga imkon bering. Chunki har bir kishining o'z dardi, muammolari bor, sizga ko'nglidagini aytsa ancha yengil tortadi. Shuningdek yaxshi madaniyat bilan tilglash tomonlarni bir-biriga ruhan yaqinlashtiradi.
mumkinligini
professor
V.Karimova
ta'kidlaydi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
5. Suhbatni savol berishdan boshlang. Chunki o'quvchingizni muloqotga chorlagan bo'lasiz.
6. O'z muammoingizni aytayotganingizda his qilingki, suhbatdoshingizning ham o'ziga yarasha muammolari bor. Atrofdagilar sizdan bezib qolmasin. Pedagogik suhbat cho'zilib ketmasin.
7. O'quvchilarga bilan do'stona murojaat qiling, noverbal muloqot (imo-ishora, kulgu, yuz mimikasi, ko'z ishorasi, tanaffus qilish, ovoz ohangi kabi) usullaridan o'z o'rnida foydalaning.
8. O'quvchiga tanbeh berishdan avval uni maqtang va "pedagogik padxot" usulidan foydalaning.
Ushbu shaxsga ta'sir etishning psixologik tizimi nafaqat ta'lim tizimida balki kishilarning barcha munosabatlarida ijobiy ta'sir kuchiga egadir. L.A. Karpenko ham muloqotning shaxsga ta'sir etish imkoniyatlarini quyidagicha izohlaydi.
— suhbatdoshni aloqaga kirishish uchun tayyorlash va ta'sir ko'rsatish;
— suhbatdosh bilan muayyan ma'lumotlar, fikrlar va rejalarni almashishga davat
etish;
— suhbatdoshni biror harakatni bajarishga stimullashtirish (rag'batlantirish);
—suhbatdosh bilan hamkorlikdagi faoliyatni tashkil etish va uni amalga oshirishdagi
harakatlarni muvofiqlashtirish;
— suhbatdoshning fikrlari va hissiyotlarini tushunish;
— suhbatdoshda muayyan hissiyotlarni uyg'otish hamda ularni o'zgartirish;
— munosabatlar tizimidagi shaxsiy o'rinni, mavqeni aniqlash;
— suhbatdoshning xulq-atvori, shaxsiy xususiyatlari, maqsadlarini o'zgartirish.
Odamlar muloqot jarayonida so'zlardan tashqari, ya'ni verbal vositalardan tashqari
turli xil harakatlardan, qiliqlardan holatlardan, kulgu, ohanglar va boshqalardan ham foydalanadilar. Qiliqlar, mimika, ohanglar, to'xtashlar (pauza), hissiy holatlar, kulgu, yig'i, ko'z qarashlar, yuz ifodalari va boshqalar o'zaro muloqotning nutqsiz vositalari bolib, ular muloqot jarayonini yanada kuchaytirib, uni to'ldiradi, ba'zan esa nutqli muloqotning o'rnini bosadi, bunday vositalarni noverbal vositalar deyiladi. Buyuk rus yozuvchisi L.Tolstoy odamlarda 97 xil kulgu turi hamda 85 xil ko'z qarashlari turi borligini kuzatgan. G.M. Andreevaning yozishicha, odam yuz ifodalari, nigohlarning 2000 ga yaqin ko'rinishlari bor. Ayniqsa, birinchi bor uchrashganda ko'zlar to'qnashuvi, nigohlarning roli keyingi muloqotning taqdiriga kuchli ta'sir ko'rsatishi maxsus tadqiqotlar jarayonida o'rganilgan. Bularning barchasi muloqotning hissiy tomondan boy, mazmundor bo'lishini ta'minlab, odamlarning bir-birlarini tushunishlariga yordam beradi. Muloqotning noverbal vositalarining milliy hamda xududiy xususiyatlari borligini ham alohida ta'kidlab o'tmoq lozim. Masalan, o'zbek xalqining muloqot jarayoni boy, o'zaro munosabatlarining bevosita xarakteri unda shunday vositalarning ko'proq ishlatilishi bilan bog'liq. Bolalarning o'z yig'isi bilan onasiga o'z his-kechinmalari hamda xohishlarini bildirishlari ham bolalarning yosh xususiyatlariga bog'liq. Boshqa millatlar madaniyatiga nazar tashlanadigan bo'lsa, ularda ham ba'zi bir muloqot vositalarining turli millatlarda turli
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
maqsadlarda ishlatilishining guvohi bo'lish mumkin. Bolgarlar agar biron narsa bo'yicha fikrni tasdiqlamoqchi bo'lishsa, boshlarini u yoq-bu yoqqa chayqashar, inkor qilishmoqchi bo'lsa, aksincha, bosh siltashar ekan. Ma'lumki, o'zbeklar, ruslar va bir qator boshqa millatlarda buning aksidir.
Demak ko'rinib turibdiki muloqotning ta'siri shaxsga nisbatan keng ko'lamli psixik jarayon sifatida namoyon bo'ladi. Umaman olganda muloqot insonning ehtiyojlari ichida eng yirik va muhim ehtiyoj sifatida namoyon bo'lar ekan, xech bir inson uzoq vaqt muloqotsiz yashay olmaydi va uning hayoti ham mazmun kasb etmaydi. Agar muloqot jarayonida ishtirok etuvchi ikki jarayon - gapirish va tinglashning faol o'zaro ta'sir uchun teng ahamiyatini nazarda tutsak, bu jarayon qatnashchilarining psixologik savodxonligi va muloqot texnikasini egallashining ahamiyatini anglash qiyin bo'lmaydi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. M.Maqsudova. "Muloqot psixologiyasi". "Turon-iqbol". Toshkent. 2006-yil.
2. E. G'oziyev. "Muomala psixologiyasi". Toshkent 2001-yil.
3. V. Karimova. F. Akramova. Psixologiya. (ma'ruzalar matni) T. 2000-yil.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Mahkamova Mastura Bahrom qizi, oqituvchi, [Махкамова, Мастура Бахромжон кизи, преподаватель], [Mastura B. Mahkamova, teacher]; manzil: Farg'ona viloyati, Qo'qon shahri, Turkiston ko'chasi, 28-A uy [адрес: Ферганская область, город Кохан, улица Туркестан, дом 28-А], [address: Fergana region, Kokhan city, Turkistan street, house 28-A] E mail: [email protected]
