MOLIYAVIY HISOB XALQARO STANDARTI BO'YICHA QURILISH KORXONALARIA ASOSIY VOSITALAR HISOBI HAMDA TAHLILINI YURITISH

Yahyoyev To’Lqin Ismatulla O’G’Li

V. BUXGALTERIYA HISOBI, IQTISODIY TAHLIL VA AUDIT

MOLIYAVIY HISOB XALQARO STANDARTI BO'YICHA QURILISH KORXONALARIA ASOSIY VOSITALAR HISOBI HAMDA TAHLILINI

YURITISH

Annotatsiya: Ushbu maqolada korxonalarda buxgalteriya hisobi milliy standartlari hamda xalqaro standartlar asosida hisob yuritishdagi alohida xususiyatlar va xalqaro standartlar asosida yuritilgan hisob ma'lumotlari bo'yicha iqtisodiy tahlil jarayonining muhim xususiyatlari ochib berilgan..

Kalit so'zlar: Asosiy vositalar, yangilanish koeffisenti, qurilish korxonalari, qisman almashtirish, uskuna, asosiy vositalarni xarid qilish va o'rnatish, qurilish tarmog'i, inventar.

Kirish. Qurilish sohasining yaxshilanishi mamlakatning yangilanayotganligini, rivojlanib borayotganligini, aholining uy -joy bilan ta'minlanish darajasini yaxshilanayotganligini, mamlakat iqtisodiyotida qurilish tarmog'ining iqtisodiy barqarorligini barqarorlashganligini ifodalab berishga xizmat qiladi. Vaholanki, yashab turgan uyimiz, davolanayotgan sihatgohimiz, tahsil olayotgan ta'lim maskanimiz, yurgan yo'limiz, bizga xizmat qilayotgan elektr, tabiiy gaz hamda suv yo'llari ham qurilish sohasining natijasidir.

Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili. Ushbu mavzu bo'yicha mahalliy va xorijiy adabiyot manbalari tahlili, qurilish sohasida fundamental tadqiqotlar qatorida I.S.Stepanova [1], Arens E.A. [2], DJ.K. Lobbek [3], Serov V.M. [4] , Gurkov I.B [5] singari xorijiy olimlarning, M.K.Pardayev[6], N.T.Tuxliyev [7], E.V.Golesheva [8], M. Miraxmedov [9], A.A.Eshtayev [10], K.B.Urazov [11], singari mahalliy iqtisodchi olimlarning qurilish sohasidagi turli masalalari bo'yicha ilmiy tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar.

Tadqiqot metodologiyasi. Ilmiy-tadqiqot ishida statistik va iqtisodiy tahlil usullari, tahlil, sintez, mavhumiy-mantiqiy tahlil, shuningdek, tanlovli kuzatuv, sotsiologik so'rov, SWOT-tahlil, qiyoslov usullaridan foydalanilgan.

Tahlil va natijalar. Qaysi bir faoliyatni olib qaramaylik ushbu faoliyatni amalga oshirishbda albatta ma'lum texnika, texnalogiyadan foydalaniladi. Ushbu faoliyatni ma'lum makon va zamonda amalga oshiradi. Bu esa asosiy vositalardan albatta foydalaniladi u asosiy vosita o'z balansida bo'lsin yoki ijara asosida foydalansin. 16 son buxgalteriya hisobi xalqaro standarti bo'yicha quyidagi hollarda aktivlar asosiy vosita sifatida tan olinishi mumkin.

Yahyoyev To'lqin Ismatulla o'g'li

SamISI katta o'qituvchisi

1-jadval

Aktivlarni asosiy vosita sifatida tan olish

BHXS bo'yicha

BHMS bo'yicha

Mahsulotlami ishlab chiqarish yoki yetkazib berish, yoki xizmatlarni ko'rsatish, yoki boshqa tomonlarga ijaraga berish, yoki ma'muriy maqsadlarda foydalanish uchun mo'ljallangan 1 yildan uzoq muddatga xizmat qilishi

Moddiy ko'rinishga ega bo'lishi

Qiymatga ega bo'lishi

Bir davrdan uzoqroq muddat davomida foydalanilishi kutilgan Korxonaga naf keltirishi

Korxonaning egalik qilish huquqida bo'ishi

16 son BHXS bo'yicha asosiy vositalar ob'ektining tannarxi faqatgina quyidagi shartlar bajarilganda aktiv sifatida tan olinadi:

1. tadbirkorlik sub'ekti tomonidan asosiy vosita bilan bog'liq kelgusi iqtisodiy naf olinishi ehtimoli mavjud bo'lsa;

2. aktivning tannarxi ishonchli baholana olsa.

Ehtiyot qismlar, yordamchi va ta'mirlovchi jihozlar kabi moddalar asosiy vositalar ta'rifiga mos kelganida ushbu BHXSga muvofiq tan olinadi. Aks hollarda bunday moddalar tovar-moddiy zaxiralar sifatida tasniflanadi. Ushbu Standart tan olish uchun o'lchov birligini, ya'ni asosiy vosita ob'ekti nimadan tashkil topishini belgilab bermaydi. Shuning uchun, tadbirkorlik sub'ektining o'ziga xos shart sharoitlarida tan olish mezonlarini qo'llash uchun mulohaza qilish talab etiladi. Qoliplar, asboblar va moslamalar kabi alohida ahamiyatli bo'lmagan moddalarni birlashtirish va tan olish mezonlarini ushbu birlashtirilgan qiymatga nisbatan qo'llash o'rinli bo'lishi mumkin. Tadbirkorlik sub'ekti barcha asosiy vositalar bilan bog'liq xarajatlarni ularning kelib chiqish paytiga qarab ushbu tan olish mezonlari asosida baholaydi. Bunday xarajatlar o'z ichiga asosiy vosita ob'ektini sotib olish yoki qurish bilan bog'liq boshlang'ich xarajatlarni, xamda asosiy vositani keyinchalik kengaytirish, qandaydir qismini almashtirish yoki unga texnik xizmat ko'rsatish uchun amalga oshirilgan xarajatlarni qamrab oladi.

Buxgalteriya hisobi xalqaro standartlari bo'yicha asosiy vositalarga tan olinganidan keyingi xarajatlar hisobi quyidagicha tan olinadi.

1. Tadbirkorlik sub'ekti asosiy vosita ob'ektining balans qiymatiga ob'ektning kundalik xizmat ko'rsatish bilan bog'liq xarajatlarini kiritmaydi. Bunday xarajatlar kelib chiqish paytida foyda yoki zarar tarkibida tan olinadi. Kundalik xizmat ko'rsatish xarajatlari asosan mehnat haqi va materiallardan tashkil topadi, xamda o'z ichiga mayda extiyot qismlar qiymatini xam olishi mumkin. Bu kabi xarajatlarning maqsadi ko'pincha asosiy vositalar ob'ektiga "joriy xizmat ko'rsatish va ta'mirlash" sifatida izohlanadi.

2. Ayrim asosiy vositalar ob'ektlarining qismlari muntazam ravishda almashtirilishi talab etilishi mumkin. Masalan, pechning futerovkasi ma'lum ishlash soatlari o'tganidan so'ng almashtirilishi kerak bo'lishi mumkin, samolyotlardagi o'rindiklar va oshxona kabi asbobuskunalar samolyotning foydali xizmat muddati davomida bir necha marta almashtirilishi mumkin. Asosiy vositalarning ob'ektlari binoning ichki devorlarini almashtirish kabi almashtirishlarni kamroq takrorlash yoki

takrorlanmaydigan qilib almashtirish maqsadida sotib olinishi mumkin. Bunday xarajatlar tan olish mezonlariga ko'ra, tadbirkorlik sub'ekti asosiy vositaning balans qiymatida uning bir qismini almashtirish bo'yicha xarajatlarni ushbu xarajatlar amalga oshirilgan paytda tan olishi kerak.

3. Asosiy vositalar ob'ektining ayrim qismlarini almashtirilishi yoki almashtirilmasligidan qat'iy nazar, nuqsonlar paydo bo'lganligini aniqlash uchun muntazam ravishda katta ko'lamdagi texnik ko'riklarini o'tkazish shu ob'ektdan (masalan samolyotdan) foydalanishni davom etishning shartlaridan biri bo'lishi mumkin. Har bir katta ko'lamdagi texnik ko'rik o'tkazilganda, u bo'yicha xarajatlar tan olish mezonlari bajarilganda asosiy vositalar ob'ektining balans qiymatida qisman almashtirish sifatida tan olinadi.

Xulosa va takliflar. Buxgalteriya hisobi xalqaro standartlari hamda milliy standartlar bo'yicha asosiy vositalarni hisobga qabul qilishda birmuncha farqli jihatlar mavjud. Masalan, korxona ishlab chiqarish uskunasini sotib oldi hamda ushbu uskunanini o'rnatishda hududning ma'lum tabiiy holatini buzulish zarurati mavjud.

Asosiy vositalarni sotib olish hamda o'rnatishda quyidagi xarajatlar amalga oshirildi hamda xalqaro standart bo'yicha quyidagicha buxgalteriya yozuvlari amalga oshiriladi.

1. Sotib olish bahosiga: