CC BY
1Гляциология
Гляциология
Glaciology
https://doi.org/10.55764/2957-9856/2022-4-3-10.18
ЭОЖ 551.578.42
Ж. Д. Такибаев1, М. Е. Татькова2, Н. В. Пиманкина3
1 Krni гылыми кызметкер1 («Юнеско аясындагы 2-санатты Орта Азия аймактык гляциологияльщ орталыны» ЖШС, Алматы, Казакстан) 2 PhD докторанты (Эл-Фараби атындагы Казак ^лттык университетi, Алматы, Казакстан) 3 Г. f. к., кар жэне мр ресурстары динамикасы мониторингi зертханасыныц жетекшiсi («Юнеско аясындаFы 2-санатты Орта Азия аймактык гляциологиялык орталыны» ЖШС, Алматы, Казакстан)
MODIS РАДИОМЕТР1НЩ ДЕРЕКТЕР1Н КАР ЖАМЫЛГЫСЫН ЗЕРТТЕУДЕГ1 КОЛДАСНЫСЫ
Аннотация. Сырдария взенiнiн саласындаFы аймактарда MODIS спектрорадиометр деректерi негiзiнде кар жамылFысыныц ауданы баFаланды. Зерттелiп отырFан аймактыц ауа температурасы мен жауын шашын мвлшерiнiн взгереуi КырFызгидрометтiн 1960-2021 жылдардын мэлiметтерiне CYЙене отырып баFаланды. 70 жылдык бакылау нэтижесiнде Тянь-Шань (Ак-Шыйрак алабы) метеостанциясында орташа жылдын температурасы 1,9°С-ка, ал взген метеостанциясында 1,1°С-ка квтерiлген. Жалпы жауын-шашын мвлшерi шамалы Fана взгерген, суык кезендерде жауын шашын мвлшерiне байланысты аномальды аза взгерiстер болмаFан. 2000-2019 жылдар кезенiнде MODIS мэлiметтерi бойынша сэуiр мен мамыр айларында кар жамылFысынын таралу ауданын салыстыру жаFдайдын карама-карсы даму тенденцияларын кврсеттi.
ТYЙiн сездер: камту аймаFы, кар жамылFысы, MODIS, взгерiстер, тенденциялар, Тянь-Шань.
Kipicne. Орталык Азияда (ОА) орналаскан таулардын кар-м^з ресурстары квптеген взендердщ аFынын калыптастыру квз1 болып табылады. Жаhандык жылыну аймактаFы кардын тез еруше, м^здыктардын деградациясына экелу1 мYмкiн, б^л жаFымсыз салдарFа экелш соFады жэне халыкка кауш твндiредi.
ДYниежYзiлiк метеорологиялык ^йымнын мамандары саясаткерлер мен халыкка климаттын взгеруiн индикатор ретiнде тYсiндiру Yшiн СолтYCтiк жарты шардын арктикалык жэне антарк-тикалык тенiз м^зы мен кар жамылFысынын квлемi туралы атайды. Криосферанын осы эртYрлi аспектiлерiн талдау саясаткерлердiн назарын криосферанын ен сезiмтал бвлiктерiне аударуFа квмектеседi.
Жалпы Азиянын биiк таулары бойынша макалалардын квпшМ м^здыктардын ауданы мен квлемiнiн жаhандык кыскаруы, кар жамылFысынын сипатынын взгеруш растайды [1-11]. ОА таулы аймактарындаFы климаттын взгеруiне катысты сонFы зерттеулер жаhандык жэне аймактык тенденциялардын сэйкес келетшдтн кврсетедi: сонFы онжылдыктардаFы [12-14] орташа жылдык температура мен жылдык жауын-шашын мвлшершщ катарында он трендтер белгiлендi. Бiздiн есептеулерiмiз бойынша, Тянь-Шань метеорологиялык станциясында (МС) (Ак-Шыйрак алабы, 1шю Тянь-Шань) 1991-2021 жылдар кезещндеп ауанын орташа жылдык температурасы 1960-1990 жылдар кезещмен салыстырFанда 1,9°С-ка, ал жаздын орташа температурасы тиiсiнше 0,9°С-ка встi. Кара-К¥лжа ауданындаFы (ФерFана алкабы) взген МС мэлiметтерi бойынша, 70 жылдык бакылау кезшде орташа жылдык температура 1,1°С-ка квтерiлдi [15].
Бiр жылда жауатын эр тYрлi фазалык к¥рамдагы атмосфералык жауын-шашынныц жэне суык мезплдеп катты жауын-шашынныц (кардыц) есу тенденциясына карамастан, ауа температура-сыныц жогарылауы м^здыктардыц ерушщ жалгасуын бiлдiредi.
Криосфераныц езгеруiн зерттеудщ кептеген мэселелерi к^р жаца технологиялар мен зерттеу эдютер^ соныц iшiнде ЖК^З деректерiн пайдалану аркылы шешiлуде. Кептеген басылымдардагы талдау элемнщ эртYрлi аудандарыныц ЖК^З непзшде кар ресурстарын багалау Yшiн непзшен MODIS радиометршщ р^ксаты 250-500 м, тепн таратылатын жэне Fаламтор желюшде колжетiмдi деректерiн пайдаланылатынын анык керсетп. А. Дитц бiрлескен авторлармен бiрге [16] Памир мен Тянь-Шань тауларында ертерек кар ерiген ^ндердщ езгеруш белгiледi. А. Гафуров бiрлескен авторлармен бiрге [17] MODIS деректерiн Нарын езетнщ суын есептеу Yшiн пайдаланды.
Бiздiц зерттеуiмiздiц максаты - MODIS спектрорадиометршщ деректерiн талдау негiзiнде Сырдария езеншщ жогаргы агысында эр жылдары кар жамылгысы алып жаткан аумактыц ауданы калай езгеретiнiн багалау. Зерттеу аймагы 40 пен 42° с.е. жэне 74 пен 78° ш.б. аралыгында орна-ласкан (1-сурет).
1-сурет - Зерттеу аймаFы
Бассейн аумагы Тянь-Шань жэне Памир-Алай тау жоталары жYЙесiнде орналаскан. Агынныц негiзгi белш Кыргызстан Республикасыныц экiмшiлiк шекараларында 1шю Тянь-Шань шегiнде калыптасады. Сырдария езеш Нарын жэне Карадария езендершщ косылыскан жерiнде пайда болады. бзеннщ карлы коректену^ м^здык коректенуiне Караганда басым болып келедi. Армстронг жэне баскалар езен агынына кардыц ерушщ Yлесiн 72% деп багалаган [18]. Кар жамылгысы аймактагы езендердщ коректенуi мен суыныц негiзгi кезi болып табылады жэне климаттыц езгеруi мен су ресурстарыньщ калыптасуына жэне кол жет1мдшгше тiкелей эсер етуi эбден мYмкiн.
2-суретте Iшкi Тянь-Шаньда эртYрлi кезецдерде зерттелетiн аумакта ж^мыс ютейтш метео-рологиялык станциялар мен гидрологиялык бекеттердщ орналасуы керсетiлген. Эр тYрлi диаметрлi пунсондар КСРО климат женшдеп аныктамалыгына сэйкес кар жамылгысыныц орташа кеп-жылдык калыцдыгы керсетедi [19].
Метеорологиялык станциялар мен гидрологиялык бекеттер тещз децгешнен 700-2100 м бшкпк диапазонында орналаскан жэне тек бiреуi нивальды белдеуге жатады. Сырдария езеш бас-сейншщ жогаргы агысында кардыц таралуы ете бiркелкi емес: мэлiметтерге сэйкес [19] Iшкi Тянь-Шань бассейндершдеп орташа кардыц калыцдыгы 20-дан 50 см-ге дейiн, ал кар жамылгысын-дагы су коры 120 мм-ден аспайды. Биiк таулы жоталардыц беткейлерiнде жэне тар жэне терец тшмденген ацгарларда кар жамылгысыныц калыцдыгы 100 см-ге дешн немесе одан да кеп болады. М^здыктарда жылдыц суык мезгiлiнде жауын-шашынныц аздыгына байланысты кардыц калындыгы тек аккумуляция аймагында 100 см-ден асады, кейбiр жылдары 200 см-ге жетедi [20]. Бассейндердеп кар жамылгысы бар кYндер саны 40-нен 180 кYнге дейiн ауыткып тирады. Кардыц ец кеп жиналуы (аккумуляция) сэуiр-мамыр айларында байкалады.
2-сурет - 1шю Тянь-ШаньдаFы бакылау желiсi жэне кар жамылFысыньщ орташа кепжылдык калынды^ы
Зерттеу эдктемесь Сырдария езеш бассейншщ жоFарFы аFысындаFы кар жамылFысыньщ динамикасын баFалау Y™rn 6i3 500м р^ксатымен Терра/Аква MODIS спектрорадиометршщ тегш таратылатын жэне Интернет желюнде колжетiмдi деректерiн пайдаландык [21]. Fарыштык суреттер 2000 жылдан 2018 жылFа дейiн белгiленген кYндерге (14 сэуiр мен 17 мамыр) тандалды. Деректер Asia North Equidistant Conic проекциясы бойынша ArcGIS 10.8 баFдарламасында енделiп, Iшкi Тянь-ШаньдаFы кар жамылFысынын ауданы туралы акпарат алу Y™rn пайдаланылды. MODIS деректерiн талдау непзшде Сырдария езенiнiн жоFарFы аFысында эр жылдары кар жамылFысы алып жаткан аумактын ауданы калай езгеретiнi баFаланды. 3-суретте 2000-2018 жылдары мамыр айында аймактын орташа кар жамылFысы керсетшген.
Сырдария езенi бассейнiнiн жоFарFы аFысындаFы кар жамылFысынын сипаттамаларынын езгергiштiгi (калындыгеы, жарамдылыFы жэне пайда болу мерзiмi) ете манызды. Аймак молкарлы жылдар жэне кар аз жылдармен ерекшеленедг Кар жамылFысынын кенiстiктiктегi кезен аралык езгергiштiгiн жэне онын динамикасынын тенденцияларын баFалау гидрология мен гляциология Fылымдарынын максаты Yшiн манызды (4-сурет). 1шю Тянь-Шаньда мамыр айынын ортасында кар жамылFысы кандай Yлкен аумакты алып жатканды^ы керсетiлген.
3-сурет - Сырдария езеншщ жоFарFы белтиде аймактын кармен кемкершген ауданынын таралуы
(орташа мэш 2000-2018 жж.)
4-сурет - Сырдария езеншщ жоFарFы белтиде аймактыц максималды кармен кeмкерiлген ауданы
(орташа мэш 2000-2018 жж.)
Б1зд1ц есептеулер1м1зге сэйкес, мамыр айыныц ортасында аймактыц кеп белт 2400 м бшкпктен бастап кармен кeмкерiлген. Жергiлiктi жер бедершщ биiктiгiне байланысты MODIS суреттерi аркылы аныкталFан кар жамылFысыныц жыл сайынFы 17 мамырдаFы мэлiметтерi керсетшген.
MODIS радиометр1н1ц мэл1меттер1 бойынша жыл сайыеты 17 мамырда кар жамылFысыньщ калыцдыFы бойынша таралуы
Жылдар К^ар жамылFысыньщ ауданы, км2
< 2400 м 2400-3600 м >3600 м
2000 99,2 2171,1 6568,1
2001 150,2 2715,6 6791,8
2002 84,1 6784,9 7294,6
2003 89,3 6973,8 7575,7
2004 53,6 3865,1 6958,3
2005 69,8 4230,7 4247,8
2006 150,0 2557,0 6707,3
2007 4,8 5478,5 7528,9
2008 67,3 1230,4 5048,8
2009 97,7 6286,1 7512,0
2010 49,7 2996,4 4297,1
2011 140,5 6434,9 7095,4
2012 43,2 1258,0 4216,2
2013 163,6 3436,7 6478,6
2014 27,0 2462,4 5395,6
2015 13,1 2726,5 6758,5
2016 31,5 5773,6 7579,4
2017 31,7 3579,9 7141,5
2018 125,4 5910,7 6357,1
Орташа 78,5 4045,9 6397,5
Зерттеу нэтижелерь Кестедеп мэлiметтер Сырдария взенi бассейншщ жогаргы агысыныц XXI гасырдыц басындагы кар динамикасы туралы тYсiнiк бередi. 19 жыл iшiнде зерттелетiн аумакты камтитын молкарлы жылдар сэуiр жэне мамыр айларында 5 рет байкалган. Олар: 2003, 2004, 2009, 2016 жэне 2017 жылдары. Барлык аумакта азкарлы жылдар сэуiр мен мамыр айларында 3 рет болган - 2000, 2001 жэне 2014 жылдары. Молкарлы жэне азкарлы кезендердщ ауысуында зацдылыктар байкалмайды.
Зерттелiнiп отырган аймакта кар жамылгысыныц таралуын аныктау Yшiн 14-шi сэуiр жэне 17-шi мамыр кYндерiн карда су коры квп жиналатын айлар деп есепке алынды. Аумакта кардыц камту дэрежесшщ взгеруi орташа ауданынан ауыткуы тYрiнде кврсетiлген.
а б
5-сурет - Орталык жэне 1шю Тянь-Шаньныц (мыц шаршы км) карлы аумагыныц орташа мэндерден ауыткуы
[сэу1р (а) жэне мамыр (б) айлары 2000-2019 жж.]
5-суреттен кврiп отырганымыздай, барлык зерттелетiн аумакта кар жамылгысыныц взгеруi сэуiр айында элсiз оц тренд байкалган болса, мамыр айында элсiз терiс тренд байкалады. Сэуiрдiц гистограммасында 2010 жэне 2017 жылдардагы карлы жылдар жаксы кврсетiлген. Мамырдыц гистограммасында молкарлы жэне азкарлы жылдар саны бiрдей екендiгi айкын квршедк
Ауытку гистограммаларын визуалды салыстыруда кврсеткендепдей, соцгы 20 жылда мамыр айында кармен жамылган аумактыц аздап кыскаруы жиi кездеседi. Б^л тау шшк бассейндер мен Нарын взетнщ ацгарына катысты. Сонымен катар ацгардыц бшк таулы бвлiктерi кар астында жатыр. Кестенщ деректерi бойынша Сырдария взеш бассейншщ ец биiк бвлiгiнде (3600 м абс жогары) 70% жагдайда мамырдыц ортасында беткейлердiц кармен жамылу дэрежесi орташа квпжылдык мэндерден асады. Б^л кезенде кар жамылгысындагы су корын багалау мYмкiн болмаса да, ерпен кар суы взендердiц непзп коректену квзi болып кала бередi деп болжауга негiз бар. Сонымен катар, бiздiц мэлiметтерiмiз бойынша, сэуiр жэне мамыр айларында бассейннiц м^здык зонасында, аккумуляция маусымында аумактагы кар жамылгысы орташа квпжылдык мвлшерден асады. Осылайша, м^здыктар кар астында калады жэне м^здыктардагы кар корыныц квктемп аккумуляциясы орташа климаттык жагдайларга сэйкес келедк
^орытынды. Iшкi Тянь-Шаньдагы кармен коректенетш аумактыц взгеруi монотонды емес жэне уакыт бойынша бiркалыпты. 5-суреттен кврш отырганыцыздай, 2000-2018 жылдары карас-тырылган аумак Yшiн суык жэне жылы кезендердi бвлуге болады. Мамыр айында кар жамылгысыныц азаюы - ерудщ ертерек басталуы мен ерпен кар суыныц агыны калыптасуын бiлдiредi. Б^л процесс кезiнде су таскыны болуы мYмкiн. Толык заманауи деректердщ болмауы тиiстi климаттык тенденцияларды сипаттау Yшiн аймактагы елдермен кажетп акпараттар алмасу жэне оларды жинау кажеттiлiгiн кврсетедi. Кар жамылгысыныц жату ^зактыгы жэне квктемдегi ерудiц басталуы мен калыптасу кундерiн зерттеу элi де жалгасын таппак. Кец аукымды гарыштык суреттермен ж^мыс жасау Сырдария взеш бассейншщ жогаргы агысындагы су корлары туралы нег^рлым толык жэне шынайы акпарат беруге мYмкiндiк бередк
Зерттеу Казакстан Республикасы Fылым жэне жогары бшм министрлiгi Fылым комитетшщ "Орталык Азияныц трансшекаралык бассейндерiнiц м^здык жYЙелерi: жагдайы, казiргi замангы жэне болжамды взгерiстерi, вцiр елдерiнiц су кауiпсiздiгiн камтамасыз етудегi рвлГ'такырыбы бойынша каржылык колдауымен орындалды. ИРН BR 18574176, 17.10.2022 ж.
ЛИТЕРАТУРА
[1] Zhang Y., Cao T., Kan X., Wang J., Tian W. Spatial and temporal variation analysis of snow cover using MODIS over Qinghai-Tibetan Plateau during 2003-2014 // Journal of the Indian Society of Remote Sensing. - 2017. - Vol. 45. - P. 887-897. http://dx.doi.org/10.1007/s12524-016-0617-y
[2] Sharma V., Mishra V.D., Joshi P.K. Topographic controls on spatio-temporal snow cover distribution in Northwest Himalaya // International Journal of Remote Sensing. - 2014. - Vol. 35(9). - P. 3036-3056. http://dx.doi.org/10.1080/01431161.2014.894665
[3] Wang W., Huang X., Deng J., Xie H., Liang T. Spatio-Temporal Change of Snow Cover and Its Response to Climate over the Tibetan Plateau Based on an Improved Daily Cloud-Free Snow Cover Product // Remote Sensing. - 2015. - Vol. 7. -P. 169-194. https://doi.org/10.3390/rs70100169
[4] Wang X., Wu C., Wang H., Gonsamo A., Liu Z. No evidence of widespread decline of snow cover on the Tibetan Plateau over 2000-2015 // Science Report UK. - 2017. - Vol. 7. - P. 14645. https://doi.org/10.1038/s41598-017-15208-9
[5] Bian Q., Xu Z., Zheng H., Li K., Liang J., Fei W., Shi C., Zhang S., Yang Z.L. Multiscale Changes in Snow Over the Tibetan Plateau During 1980-2018 Represented by Reanalysis Data Sets and Satellite Observations // Journal Geophys. Research Atmosphere. - 2020. - Vol. 125, iss. 19. - P. 319-324. https://doi.org/10.1029/2019JD031914
[6] Tahir A., Chevallier P., Arnaud Y., Ahmad B. Snow cover dynamics and hydrological regime of the Hunza River basin, Karakoram Range, Northern Pakistan // Hydrology and Earth System Sciences. - 2011. - Vol. 15, N 7. P. 2259-2274. doi: 10.5194/hess-15-2275-2011. https://hal-insu.archives-ouvertes.fr/insu-00647620.
[7] Smith T., Bookhagen B. Changes in seasonal snow water equivalent distribution in High Mountain Asia (1987 to 2009) // Science Advances. - 2018.- Vol. 4, N 1. - P. 1-8. e1701550. DOI: 10.1126/sciadv.1701550. http://advances.sciencemag.org.
[8] Kaab A., Treichler D., Nuth C., Berthier E. Brief Communication: Contending estimates of 2003-2008 glacier mass balance over the Pamir-Karakoram-Himalaya // The Cryosphere. - 2015. - N 9. - P. 557-564. https://doi.org/10.5194/tc-9-557-2015
[9] Frey H., Machguth H., Huss M., Huggel C., Bajracharya S., Bolch T., Kulkarni A., Linsbauer A., Salzmann N., Stoffel M. Estimating the volume of glaciers in the Himalayan-Karakoram region using different methods // The Cryosphere. - 2014. -N 8. - P. 2313-2333. https://doi.org/10.5194/tc-8-2313-2014.
[10] Wang Q., Yi S., Sun W. Precipitation-driven glacier changes in the Pamir and Hindu Kush mountains // Geophys. Research Letters. - 2017. - N 44. - P. 2817-2824. https://doi.org/10.1002/2017GL07264
[11] Narama C., Kaab A., Duishonakunov M., Abdrakhmatov K. Spatial variability of recent glacier area changes in the Tien Shan Mountains, Central Asia, using Corona (~ 1970), Landsat (~ 2000), and ALOS (~ 2007) satellite data // Global Planetary Change. - 2010. - Vol. 71, N 1. - P. 42-54. http://dx.doi.org/10.1016/j.gloplacha.2009.08.002
[12] Третье национальное сообщение Кыргызской Республики по Рамочной конвенции ООН об изменении климата. - Бишкек: ОсОО «Эль Элион», 2016. - 274 с.
[13] Третье национальное сообщение Республики Узбекистан по Рамочной конвенции ООН об изменении климата. - Ташкент, 2016. - 274 с. https://unfccc.int/sites/default/files/resource/TNC
[14] Тенденции изменения климата, влияние и адаптация в Кара-Кулжинском районе: Итоговый отчет. Проект «Повышение устойчивости сельских сообществ в адаптации к изменению климата в Ошской области Кыргызской Республики». - Ош: Изд-во «Максимум», 2014. - 57 с. http://climate.kg/images/stories/analisys.pdf
[15] Метеорологические данные за 2000-2021 гг. Кыргызгидромет при МЧС КР. - URL: http://www.meteo.kg (Дата обращения 15 ноября 2022 г.). http://climate.kg/index.php?option=com_content&view=article&id=18&Itemid=27&lang=ru
[16] Dietz J., Conrad C., Kuenzer C., Gesell G., Dech S. Identifying Changing Snow Cover Characteristics in Central Asia between 1986 and 2014 from Remote Sensing Data // Remote Sensing. - 2014. - N 6. - P. 12752-12775. DOI: 10.3390/rs61212752.
[17] Калашникова О.Ю., Гафуров А.А. Использование наземных и спутниковых данных о снежном покрове для прогноза стока реки Нарын // Лед и снег. - 2017. - Т. 57, № 4. - С. 507-517. doi: 10.15356/2076-6734-2017-4-507-517.
[18] Armstrong R.L., Rittger K., Brodzik M.J., Racoviteanu A., Barrett A.P., Khalsa S.J.S., Raup B., Hill A.F., Khan A.L., Wilson A.M., Kayastha R.B., Fetterer F., Armstrong B. Runoff from glacier ice and seasonal snow in High Asia: separating melt water sources in river flow // Regional Environmantal Change. - 2019. - N 19. - P. 1249-1261. https://doi.org/10.1007/s10113-018-1429-0
[19] Справочник по климату СССР. - Л.: ГМИЗ, 1969. - Вып. 32, ч. 4. -307 с.
[20] Баков Е.К. Распределение снежного покрова на ледниках Центрального Тянь-Шаня и оценка его доли в ледниковом стоке // Гляциологические исследования в Центральном Тянь-Шане. - Фрунзе: Изд. «Илим», 1984. - С. 29-40.
[21] Hall D.K., Riggs G.A. (2016). MODIS/Aqua Snow Cover Daily L3 Global 500m SIN Grid, Version 6 [Data Set]. Boulder, Colorado USA. NASA National Snow and Ice Data Center Distributed Active Archive Center. https://doi.org/10.5067/MODIS/MYD10A1.006. Date of Access 11-15-2022.
REFERENCES
[1] Zhang Y., Cao T., Kan X., Wang J., Tian W. Spatial and temporal variation analysis of snow cover using MODIS over Qinghai-Tibetan Plateau during 2003-2014 // Journal of the Indian Society of Remote Sensing. 2017. Vol. 45. P. 887-897. http://dx.doi.org/10.1007/s12524-016-0617-y
[2] Sharma V., Mishra V.D., Joshi P.K. Topographic controls on spatio-temporal snow cover distribution in Northwest Himalaya // International Journal of Remote Sensing. 2014. Vol. 35(9). P. 3036-3056. http://dx.doi.org/10.1080/01431161.2014.894665
[3] Wang W., Huang X., Deng J., Xie H., Liang T. Spatio-Temporal Change of Snow Cover and Its Response to Climate over the Tibetan Plateau Based on an Improved Daily Cloud-Free Snow Cover Product // Remote Sensing. 2015. Vol 7. P. 169194. https://doi.org/10.3390/rs70100169
[4] Wang X., Wu C., Wang H., Gonsamo A., Liu Z. No evidence of widespread decline of snow cover on the Tibetan Plateau over 2000-2015 // Scientific Report UK. 2017. Vol. 7. P. 14645. https://doi.org/10.1038/s41598-017-15208-9
[5] Bian Q., Xu Z., Zheng H., Li K., Liang J., Fei W., Shi C., Zhang S., Yang Z.L. Multiscale Changes in Snow Over the Tibetan Plateau During 1980-2018 Represented by Reanalysis Data Sets and Satellite Observations // Journal of. Geophys. Research Atmosphere. 2020. Vol. 125, iss. 19. P. 319-324. https://doi.org/10.1029/2019JD031914
[6] Tahir A., Chevallier P., Arnaud Y., Ahmad B. Snow cover dynamics and hydrological regime of the Hunza River basin, Karakoram Range, Northern Pakistan // Hydrology and Earth System Sciences. 2011. Vol. 15, N 7. P. 2259-2274. doi: 10.5194/hess-15-2275-2011. https://hal-insu.archives-ouvertes.fr/insu-00647620.
[7] Smith T., Bookhagen B. Changes in seasonal snow water equivalent distribution in High Mountain Asia (1987 to 2009) // Science Advances. 2018. Vol. 4, N 1. P. 1-8. e1701550. DOI: 10.1126/sciadv.1701550. http://advances.sciencemag.org (Date of access - 25.05. 2021).
[8] Kaab A., Treichler D., Nuth C., Berthier E. Brief Communication: Contending estimates of 2003-2008 glacier mass balance over the Pamir-Karakoram-Himalaya // The Cryosphere. 2015. N 9. P. 557-564. https://doi.org/10.5194/tc-9-557-2015
[9] Frey H., Machguth H., Huss M., Huggel C., Bajracharya S., Bolch T., Kulkarni A., Linsbauer A., Salzmann N., Stoffel M. Estimating the volume of glaciers in the Himalayan-Karakoram region using different methods // The Cryosphere. 2014. N 8. P. 2313-2333. https://doi.org/10.5194/tc-8-2313-2014.
[10] Wang Q., Yi S., Sun W. Precipitation-driven glacier changes in the Pamir and Hindu Kush mountains // Geophysical Research Letters. 2017. N 44. P. 2817-2824. https://doi.org/10.1002/2017GL07264
[11] Narama C., Kaab A., Duishonakunov M., Abdrakhmatov K. Spatial variability of recent glacier area changes in the Tien Shan Mountains, Central Asia, using Corona (~ 1970), Landsat (~ 2000), and ALOS (~ 2007) satellite data // Global Planetary Change. 2010. Vol. 71, N 1. P. 42-54. http://dx.doi.org/10.10167j.gloplacha.2009.08.002
[12] The Third National Communication of the Kyrgyz Republic under the UN Framework Convention on Climate Change. Bishkek: El Elion LLC, 2016. 274 p. (in Russ.).
[13] The Third National Communication of the Republic of Uzbekistan under the UN Framework Convention on Climate Change. Tashkent, 2016. 274 p. https://unfccc.int/sites/default/files/resource/TNC (in Russ.).
[14] Climate change trends, impact and adaptation in the Kara-Kulzha region: Final report. Project "Improving the resilience of rural communities in adapting to climate change in the Osh region of the Kyrgyz Republic". Osh: «Maximum» Publishing House, 2014. 57 p. http://climate.kg/images/stories/analisys.pdf (in Russ.).
[15] Meteorological data for 2000-2021. Kyrgyzhydromet under the Ministry of Emergency Situations of the Kyrgyz Republic. - URL: http://www.meteo.kg (Data of access November 15, 2022) .http://climate.kg/index.php?option=com_content&view=article&id=18&Itemid=27&lang=ru_(in Russ.).
[16] Dietz J., Conrad C., Kuenzer C., Gesell G., Dech S. Identifying Changing Snow Cover Characteristics in Central Asia between 1986 and 2014 from Remote Sensing Data // Remote Sensing. 2014. N 6. P. 12752-12775. DOI: 10.3390/rs61212752.
[17] Kalashnikova O.Yu., Gafurov A.A. Use of ground and satellite data on snow cover for forecasting the runoff of the Naryn River // Ice and snow. 2017. Vol. 57, N 4. P. 507-517. doi:10.15356/2076-6734-2017-4-507-517 (in Russ.).
[18] Armstrong R.L., Rittger K., Brodzik M.J., Racoviteanu A., Barrett A.P., Khalsa S.J.S., Raup B., Hill A.F., Khan A.L., Wilson A.M., Kayastha R.B., Fetterer F., Armstrong B. Runoff from glacier ice and seasonal snow in High Asia: separating melt water sources in river flow // Regional Environmental Change. 2019. N 19. P. 1249-1261. https://doi.org/10.1007/s10113-018-1429-0
[19] Reference Book on the Climate of the USSR. Leningrad: Gidrometeoizdat, 1969. Issue 32, part. 4. 307 p. (in Russ.).
[20] Bakov E.K. Distribution of snow cover on the glaciers of the Central Tien Shan and assessment of its share in the glacial runoff // Glaciological research in the Central Tien Shan. - Frunze: Publ. "Ilim", 1984. P. 29-40 (in Russ.).
[21] Hall D.K., Riggs G.A. MODIS/Aqua Snow Cover Daily L3 Global 500m SIN Grid, Version 6 [Data Set]. 2016. Boulder, Colorado USA. NASA National Snow and Ice Data Center Distributed Active Archive Center. https://doi.org/10.5067/MODIS/MYD10A1.006.(Date of access 11-15-2022)
Ж. Д. Такибаев1, М. Е. Татькова2, Н. В. Пиманкина3
1 МНС (ТОО «Центрально-Азиатский региональный гляциологический центр категории 2 под эгидой ЮНЕСКО», Алматы, Казахстан) 2 PhD докторант (КазНУ им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан) 3 К. г. н., руководитель лаборатории мониторинга динамики снежных и ледовых ресурсов (ТОО «Центрально-Азиатский региональный гляциологический центр категории 2 под эгидой ЮНЕСКО»,
Алматы, Казахстан)
ПРИМЕНЕНИЕ ДАННЫХ РАДИОМЕТРА MODIS В ИССЛЕДОВАНИЯХ СНЕЖНОГО ПОКРОВА
Аннотация. На основе данных спектрорадиометра MODIS оценена площадь, занятая снежным покровом, в верховьях бассейна р. Сырдария. По данным Кыргызгидромета за 1960-2021 гг. оценена изменчивость температуры воздуха и сумм осадков в бассейне. На МС Тянь-Шань (массив Ак-Шийряк) средняя годовая
температура повысилась на 1,9°С, на МС Узген - на 1,1°С за 70 лет наблюдений. Количество осадков в целом изменилось незначительно, аномального сокращения сумм осадков за холодный период не отмечено. Сравнение площади распространения снежного покрова в апреле и мае по данным MODIS за 2000-2009 и 2010-2018 гг. показало противоположные тенденции развития ситуации.
Ключевые слова: изменения, MODIS, площадь покрытости, снежный покров, тренды, Тянь-Шань.
Zh. D. Takibayev1, M. Ye. Tatkova2, N. V. Pimankina3
1 Junior scientific researcher (LLP "Central Asian Regional Glaciological Center category 2 under the auspices of UNESCO", Almaty, Kazakhstan)
2 PhD student (Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan)
3 C. g. s., head of the laboratory of the monitoring of snow and ice resources
(LLP "Central Asian Regional Glaciological Center category 2 under the auspices of UNESCO",
Almaty, Kazakhstan)
APPLICATION OF THE MODIS RADIOMETER DATA TO THE SNOW COVER INVESTIGATIONS
Abstract. Based on the data of the MODIS spectroradiometer, the area occupied by snow cover in the upper reaches of the Syrdarya river basin was estimated. According to Kyrgyzhydromet data for 1960-2021, the variability of air temperature and precipitation in the basin was assessed. At the Tien Shan meteorological station (Ak-Shyiryak mountains), the average temperature increased by 1.9°С, at the Uzgen meteorological station - by 1.1°С over 70 years of observations. The amount of precipitation, in general, has changed insignificantly, an anomalous reduction in the amount of precipitation during the cold period has not been noted. Comparison of the snow cover area in April and May according to MODIS data for 2000-2009 and 2010-2018 showed opposite ternds in the development of the situation.
Keywords: changes, coverage area, MODIS, snow cover, trends, Tien Shan.
