Научная статья на тему 'МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА КОРХОНА БОШҚАРУВИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ'

МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА КОРХОНА БОШҚАРУВИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

26
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бошқарув / модернизация / корхона / бозор муҳити / корхонанинг ички муҳити / корхонанинг ташқи муҳитини / маркетинг иерархик структура / функционал алоқалар. / management / modernization / enterprise / market environment / internal environment of the enterprise / external environment of the enterprise / marketing hierarchical structure / functional communications

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Абдухолик Эгамович Тангиров, Нурбекжон Хасан Ўғли Юсупов

Иқтисодиѐтни модернизациялаш шароитида корхона бошқаруви ва уни ташкил этиш масалалари бозор иқтисодѐти талабларига мувофик амалга оширилиш зарурлиги нуктаи назардан урганилган хамда таклифлар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Сельскохозяйственные науки , автор научной работы — Абдухолик Эгамович Тангиров, Нурбекжон Хасан Ўғли Юсупов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In the conditions of modernization of the economy, the issues of enterprise management and its organization are proposed in the framework of the nuktai review of the need to be implemented in accordance with the requirements of market economy.

Текст научной работы на тему «МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА КОРХОНА БОШҚАРУВИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ»

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ШАРОИТИДА КОРХОНА БОШ^АРУВИНИ

ТАШКИЛ ЭТИШ

Абдухолик Эгамович Тангиров

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти доценти, и.ф.н.

tangirov57@bk.ru

Иктисоддатни модернизациялаш шароитида корхона бошкаруви ва уни ташкил этиш масалалари бозор иктисодëти талабларига мувофик амалга оширилиш зарурлиги нуктаи назардан урганилган хамда таклифлар берилган.

Калит сузлар: бошкарув, модернизация, корхона, бозор мухити, корхонанинг ички мухити, корхонанинг ташки мухдтини, маркетинг иерархик структура, функционал алокалар.

In the conditions of modernization of the economy, the issues of enterprise management and its organization are proposed in the framework of the nuktai review of the need to be implemented in accordance with the requirements of market economy.

Keywords: management, modernization, enterprise, market environment, internal environment of the enterprise, external environment of the enterprise, marketing hierarchical structure, functional communications

Kupum. HKTHCognëTHH модерннзацнaпаm mapouruga KopxoHa 6om;apyBH Ba yHH TamKHn этнm Macananapu эpкннпamтнpнпгaн HKracoguH th3HM Herrouga aManra omapunagu. KopxoHa - 6y 6o3op HKTHcoguëTH TapKHÔHgaru acocan ôyruH, KonaBepca, 6o3op cyôteKraapugaH 6upu 6ynu6, y3 ^aonuATHHH MyañflH 6om;apyB acocuga Tammn этнmн 3apyp aKC xonga HHKpo3ra W3 TyTumu MyKKapap. ffly caôaônu TaraaHraH MaB3y gon3apu6 MyaMMonapgaH 6upu

Нурбекжон Хасан ртли Юсупов Самарканд иктисодиёт ва сервис институти магистри

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

хисобланади.

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

Фойдаланилган материаллар ва усуллар. Тадкикотнинг методологик асоси назарий ва амалий маълумотларни, илмий манбалар ва нашрларни урганиш натижасида шакллантирилди. Тадкикот жараёнида киёсий тахлил ва синтез, индукция ва дедукция, тизимли тахлил, илмий абстракциялаш ва бошка усуллардан кенг фойдаланилди.

Олинган натижа ва уларнинг тахлили. Корхона бошкаруви бозор мухитидаги жараёнларга мослаштирилади. Бозор мухити эса узгарувчан булиб, такомиллашиб борувчи, яъни янгиликни, замонавийликни таказо этиб борувчи хусусиятни узида камраб олган. Корхоналарни бошкариш бозордаги талаб ва таклиф конуниятлари асосида амалга оширилиши максадга мувофикдир. Умуман олганда бозор иктисодиёти тизимида корхона бошкаруви ва уни ташкил этишда бозор механизми билан хисоблашишга тугри келади. Бозор механизми эса янгилик килишга мойиллиги бор иктисодий тизимдан иборат.Саноат корхоналарида бошкарувни ташкил этиш факат ишлар чикариш омилларинигина бирлаштириш эмас балки, бу омиллардан фойдаланишни ташкил этишни хам талаб килади. Энг мухими модернизация жараёнларда ишлаб чикариш омилларидан фойдаланишда сифат даражаларига жиддий эътибор берилади. Чунки бозор ислохотлари тобора чукурлашиб борган сари барча сохада сифат курсаткичлари мухим рол уйнайди. Уз узидан куриниб турибдики, сифат менежменти сохасида бошкаришни ташкил этиш янгича ёндашувларни таказо этади.

Иктисодиётни модернизациялаш шароитида саноат корхоналарни бошкаришда макро ва микроиктисодий ёндашувларни инкор этиб булмайди. Микроиктисодий ёндашувлар корхонанинг узи ва унинг ички мухитидаги жараёнларни тартибга солишга олиб келса, макроиктисодий ёндашувлар корхонанинг ташки иктисодий алокаларини тартибга солишда жуда мухимдир. Х,ар икки ёндашувларнинг уз конун-коидалари бор. Шунинг учун бозор иктисодиёти шароитида корхоналар бошкарувини ташкил этишда микро ва макроиктисодий ёндашуларни англаган холда фаолият юритиш зарур булади.

Корхонанинг ички мухитини бошкаришда икки жихатга эътибор каратиш лозим:

1. Ишчи-ходимларни бошкариш.

2. Техника ва технологияларни бошкариш.

Корхонанинг ички мухити - бу одамлар, ишлаб

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

HuKapum BocuTagapu, axöopoT, MaögargapHuHr y3apo TatcupugaH uöopar MyxuT ôyguô, oxup oKuôarga TaHëp MaxcygoT aparugagu. (umgap öa^apugagu, xu3Margap Kypcaragagu).

ffly Tap3ga мogepннзaцнa mapouruga KopxoHa y3 ^aoguaraHu Mycrasug yromrapagu, MaxcygoT umgaö HuKapum ^apaëHgapuHu TamKug этagн. KopxoHa Som^apyBH Hara^acuga xoguMgapHu am öugaH 6aHg этнm uMKoHuaTgapu aparugagu ëKH KeHraHTupugagu.

CaHoaT KopxoHacu ^aoguaraHu TamKug этнmga yHuHr umgaö nu^apum Ty3ugMacu KyHugaru Tapraöga TamKug этнgagн:

- KopxoHa ^xgapu TapKuöu, ygapHuHr MaxcygoT HuKapumgaru Ba3u$acu Ba umgaö HuKapumHu TatMuHgaHguraH KyBBarau öegrugam;

- xap 6up цex Ba oMÖopxoHagap ynyH MaHgoHgap a^paTuö xucoögam, ygapHuHr KopxoHa 6om pe^acuga $a3aBuH ^ofigaHumu aHuKgam;

- KopxoHa unugaru xaMMa TpaHcnopT agoKagapu, ygapHuHr yMyMKopxoHa (KopxoHa ynyH TamKu) Hyggap öugaH y3apo TatcupuHu pe^agamrapum;

- umgaö HuKapum ^apaëHu HyHagumu ôyfiuHa MexHaT SywMgapuHuHr ^xgapapo cug^umuHuHr энг KucKa HyguHu öegrugam.

Hmgaö HuKapum TysugMacugaru öomKapyBHu TamKug этнm KynpoK KyHu noroHagaru MeHe^epgapHuHr ^aoguara xucoôgaHuô, ygap ypTa noroHagaru MeHe^epgap umTupoKuga y3 Basu^agapuHu öegrugaö ogagugap.

KopxoHa öomKapyBuHu TamKug этнmga Kumugapra Tatcup KycaryBHu yHTa oMugHu öegrugam MyMKuH:

1. KopxoHaHuHr uepapxuK cTpyKTypacu. YHra acocuH Tatcup KypcaryBHu BocuTa-xyKyMaT, SyficuHyBHu MyHocaöaraap - Kumura WKopugaH Ma^öypgam ëpgaMuga Tatcup Kypcarum, MogguH KuMMaraapHu TaKcuMgam Syauna Ha3opaT.

2. MagaHuaT, atHu KopxoHa, ^aMuaT, Kumugap rypyxu ToMoHugaH umgaö HuKugraH, maxc ^aoguaraHu Tapraöra KegTupyBHu, uHguBugHu $aKar myHgaH, ôomKana ôygumu MyMKuH эмac Kuguö ^aoguaT Kypcaramura Ma^ôypgoBHu u^tumouh HopMagap, Tapraö, uhtu3om Ba Kougagap Ma^Myacugup.

3. MexHaTHu TamKug этнm Ty3ugMacu, KopxoHagapHuHr xapaKTepu Ba ygnaMgapu, umgaô HuKapaëTraH MaxcygoTuHuHr xycycuaTgapu 6ugaH öegrugaHagu. Kmhuk Ba ypTa KopxoHagapga xoguMgapHu öomKapumHuHr Kyn Macagagapu nrouKgu paxöapgap ToMoHugaH aMagra omupugagu.

HupuK KopxoHagapga эca, Ba3u$agapHu aMagra omupum

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

г

буйича алохида тузилмавий булинмалар тузилади.

Шунинг учун хам саноат корхоналарида бошкарувни ташкил этишдаги функционал алокалар урнатилиб, бу алокалар хам вертикал, хам горизонтал равишда амалга оширилади. Бундай алокалар ишлаб чикариш жараёнларини мувофиклаштириш ва хамкорлик килиш тарзидаги алокалардир.

Корхонада бошкарувни ташкил этишда расмий алокалар асосий уринни эгаллайди. Бунда иш этикасига алохида эътибор каратилади. Бирок, норасмий алокалар хам мухим ахамиятга эгадир. Булар жумласига корхонанинг таъминотчилар, махсулотни истеъмол килувчилар, тадкикот ва ишлаб чикариш ташкилотлари уртасидаги алокалари киради.

Ташкилий жараёнларда норасмий алокаларни сакдай билиш корхона маъмуриятининг тажрибасига боглик. Кейинги погоналарда эса - масалан, хом-ашё, материаллар, ярим тайёр махсулотлар, комплектлаш махсулотлари етказиб берувчилар билан булган муносабатларда, ёки махсулот истеъмолчилари ва буюртмачилари билан булган алокаларда расмий муносабатда булиш талаб этилади.Фикримизча, корхоналар бошкарувини ташкил этишда (айникса саноат корхоналарида) иерархия тамойилидан фойдаланилади. Иерархия боскичлари тузилмасида пастдан юкорига караб буйсиниш мавжуд булиб, хар бир функционал вазифаларни бажарилиши назорат остига олинади. Х,ар бир иерархия боскичида хар хил, масалан, ишлаб чикариш, хужалик фаолияти масалаларини хал килиш хукуки берилади ва бу фаолият натижалари учун масъулият юкланади.

Бошкаришнинг иерархия даражасида бошкарув фаолиятини амалга оширадиган ходимлар мехнатда банд булиб, улар уз фаолиятларини бир максадга йуналтирадилар. Шу билан бирга, юкори мансабдорларга буйсунадилади.

Корхонанинг ички мухитини бошкариш ва уни ташкил этиш, мазкур корхонадаги ишлаб чикаришнинг накадар йириклигига ёки ихчамлигига жуда боглик. Демак иерархия даражаси хам худди шундай тарзда катта ёки кичик булиши мумкин. Масалан, микрофирмаларда иерархия тамойилидан фойдаланиш жуда чегараланган ёки ундан фойдаланмаслик мумкин.

Корхонанинг ташки мухитини бошкаришда асосий эътибор бозор инфратузилмалари билан булган алокаларни кучайтиришга ва хамкорлар билан узаро алокалар олиб боришга каратилади. Бунда солик ва бошка мажбурий туловлардан кейин хосил булган

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

г

фойдани бошкариш максадидаги хатти-харакатлар хам амалга ошириб борилади.

Куриниб турибдики, бозор иктисодиёти тизимида ва айникса, унинг модернизациялаш шароитида, корхона бошкарувини ташкил этишда жуда куп унсурларни хисобга олиш керак.

Умуман олганда, корхоналар бошкарувини замонавий тарзда ташкил этишда бугунги кунда куйидаги тамойилларга эътибор бериш максадга мувофик булмокда:

- новаторлик янги гояларни излаш ва ечимини кидириш;

- бозор инфратузилмалари билан ишлаш куникмаларини хосил килиш;

- таваккалчиликни вактида куллай олиш;

- хамкорлар билан ишлашда бизнес этикасига риоя килиш. Бу тамойиллар модернизациялаш шароитларида корхона бошкарувини ташкил этиш имкониятларини янада кенгайтиради. Айникса йирик корхоналарда модернизация жараёнлари мураккаб тизимдан иборат булади.Чунки технологик таркибини замонавийлаштириш учун катта маблаг талаб этилади. Уз навбатида агар бу иш тула-тукис амалга оширилса, мехнат таксимотида катта имкониятларга эга булиш мумкин.

Иктисодиётни модернизациялаш шароитида корхона бошкарувини ташкил этиш фойдани максималлаштиришга йуналтирилади. Бунда корхона у ёки бу куринишдаги тадбиркорлик фаолиятини узлаштириши лозим. Аммо бугунги кунда аксарият корхоналар юридик шахс макомида тадбиркорликни олиб бормокдалар. Корхона давлат руйхатидан утиши билан тадбиркорлик фаолиятига эга булади.

Шундай килиб, корхона - бу иктисодий ресурслар (моддий, мехнат, молиявий ва тадбиркорлик кобилияти)ни бизнес максадлари (товарлар, даромадлар, фойда)га айлантиришга каратилган ижодий ва максадли фаолиятни амалга ошрувчи мустакил хужалик юритувчи субъект.

Бозор иктисодиётида хужалик юритувчи субъект сифатидаги фаолиятни ташкил этишда эса менежерларнинг хиссалари жуда катта. Чунки менежер ёлланма шахс булгани билан, бошкаришни хар томонлама узлаштираган ва бу ишни амалга оширишда имкониятлари бор шахслар хисобланадилар.

Юкорида айтиб утилганидек, корхона фаолиятининг максади - фойда олиш оркали ижтимоий эхтиёжни

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

кондириш. Миллий иктисодиётни ривожлантириш йулида менежерлардан хар иккала максадни окилона бирга олиб бориш талаб этилади.

Корхона манфаатдорлиги асосида бошкарув ташкил этилар экан, уз-узидан бизнес килишга ундовчи мойиллик юзага келади. Албатта, бизнес - бу тадбиркорларнинг иктисодий фаолияти, уларнинг санъати хамда фойда микдорини ошириш, рентабеллик даражасини кутаришдаги кобилияти эканлигини тан олиш керак. Шу билан бирга, очик иктисодиёт шароитида бизнеснинг ривожланиши истеъмол бозорини товар ва хизматлар билан тулдиришга кумаклашади, иктисодиёт тизимининг таркибий узгаришларини фаоллаштиради, илмий-техник ютукларни тадбик этишни рагбатлантиради, ишлаб чикариш самарадорлигини хар томонлама оширишга ёрдам беради.

Кузда тутилган махсулотни чикариш ёки хизматларни курсатиш барча зарур моддий ресурслар билан таъминланмоги лозим. Нихоят, янги иш бошлашда, уз капиталини мунтазам тулдириб бориш имкониятларини чамалаб чикиш зарурияти тугилади. Барча бу масалаларни асосий хужжат -«Бизнес режа»да етарлича батафсил акс этирилади.

Замонавий корхона бошкарувидаги мухим сифат - вазият узгаришига мослашувчанлик билан чора куриш кобилиятига эга булишликдир. Бунинг учун танланган фаолият доирасида салохиятли булиш, максад сари интилиш, тиришкоклик, муваффакиятсизликка тайёр туриш, уз хатоларидан сабок олиш каби хислатларга эга булиш хам жуда мухимдир.

Корхона бошкарувини ташкил этиш ва унинг фаолиятини олиб боришда ишончли сафдош ва макбул шерикларни танлаб олиш керак. Ракобат курашида иштирок этиш ва устуворликка эга булиш самарали ташкилотчилик натижасидир. Бошкарувдаги асосий жихатлардан яна бири -маркетингни аник ташкил этишдир.

Маркетингни урганмай туриб, корхоналар бошкарувини ташкил этиш бугунги кунда мантиикка тугри келмайди. Чунки корхоналар уз фаолиятлари мобайнида бозор мухитидаги жараённи узлаштириб борадилар. Бунда маркетинг тамойилларидан фойдаланиш жуда мухим хисобланади. Модеринзация жараёнларида маркетингни хатто тармокли куринишлари хам ривожланиб боради. Бу эса бозор субъектлари учун янада кулай шарт-шароитлар яратади. Бирок, бугунги кунда бу борада етарли билимга эга булган маркетолог мутахассислар жуда зарур.

Ракобат шароитида менежерлар ёки маркетологларнинг

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

iy

берадиган маслахатлари, жумладан, бозор талаби, махсулот харакати, махсулотни сотилиши, нарх-наво, масофа, ишлаб чиакриш омиллари тугрисида берилган маслахатлар саноат корхоналари учун жуда зарур хисобланади.

Модернизацияни куллайдиган замонавий корхона - мураккаб ташкилий тузилма хисобланади. Шунинг учун унинг ички мухитини шаклланган максадларга боглик холда узаро бир-бирига таъсир этувчи тузилмаларга ажратиш мумкин. Иктисодиётни модернизациялаш шароитида корхоналарни ташкил этишнинг учта асосий йуналишда амалга ошади:

- ишлаб чикаришни илмий ташкил этиш (ИЧИТЭ);

- мехнатни илмий ташкил этиш (МИТЭ);

- бошкарувни илмий ташкил этиш (БИТЭ).

Бошкарув тадбиркорликка хос ёндашувларни хам уз ичига камраб олган. Х,ар кандай тадбиркорлик фаолияти - бу бозор субъектлари уртасида узаро алокаларни ташкил этишдир. У канча пухта кайтадан яралган булса ва мохирона тартибга солинса, иктисодий манфаатга, килинган харажатларни фойдали тулдирмокка ишонч катта булади.

Хулоса ва таклифлар

Корхоналарда бошкарувни ташкил этиш факат ишлар чикариш омилларинигина бирлаштириш эмас балки, бу омиллардан фойдаланишни ташкил этишни хам талаб килади

Микроиктисодий ёндашувлар корхонанинг узи ва унинг ички мухитидаги жараёнларни тартибга солишга олиб келса, макроиктисодий ёндашувлар корхонанинг ташки иктисодий алокаларини тартибга солишда жуда мухимдир.

Саноат корхоналарида бошкарувни ташкил этишдаги функционал алокалар урнатилиб, бу алокалар хам вертикал, хам горизонтал равишда амалга оширилади.

Корхона - бу иктисодий ресурслар (моддий, мехнат, молиявий ва тадбиркорлик кобилияти)ни бизнес максадлари (товарлар, даромадлар, фойда)га айлантиришга каратилган ижодий ва максадли фаолиятни амалга ошрувчи мустакил хужалик юритувчи субъект.

Замонавий корхона бошкарувидаги мухим сифат - вазият узгаришига мослашувчанлик билан чора куриш кобилиятига эга булишликдир.

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

REFERENCES

1. Азларова Д.А. Ёг-мой саноати корхоналарида персонални бошкаришни такомиллаштириш. Иктисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (phd) диссертацияси автореферати. Тошкент - 2020, 57б.

3.Йулдошев НД., Юсупов С.Ш., Зохидов F. Менежмент асослари ва бизнес режа. Дарслик. Тошкент, "Узбекистон файласуфлари миллий жамияти" нашриёти, 2018й. - 286 б.

4. Ковалев С., Ковалев В. Секреты успешных предприятий: бизнес-процессы и организационная структура. 3-е издание. Практическое руководство. БИТЕК.(Бизнес-инжиниринговые технологии). Москва, 2012г.- 511с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Суюнов Д., Хошимов Э. А. Акциядорлик жамиятларида корпоратив бошкарув самарадорлигини бахолашнинг методологик жихатлари // "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2018 йил 2/2018 (№ 00034) www.iqtisodiyot.uz.

6. Tangirov A. E. Factors to increase competitiveness of desert pasture livestock British ViewISSN 2041-3963 Volume 7 Issue 1 2022 DOI 10.5281/zenodo.6777984 Universal impact factor8.528 SJIF 2022: 4.629. https://doi.org/10.5281/zenodo.6766959.

7. Tangirov A. E. Disparitation of prices and its solution International journal of trends in business administration ISSN: 2349-4212 2022 year Volume

12, Issue 1 Universal impact factor7.828

http : //academicj ournalonline.org/index.php/ijtba

May 12-13

992

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.