Научная статья на тему 'МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ БОСҚИЧИДА СИЁCИЙ ПAPТИЯЛAP ФAOЛИЯТИНИ ҲУҚУҚИЙ ЖИҲАТДАН ТAPТИБГA СОЛИШНИНГ ЎЗИГА ҲОС ЖИҲАТЛАРИ'

МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ БОСҚИЧИДА СИЁCИЙ ПAPТИЯЛAP ФAOЛИЯТИНИ ҲУҚУҚИЙ ЖИҲАТДАН ТAPТИБГA СОЛИШНИНГ ЎЗИГА ҲОС ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
26
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Ученый XXI века
Область наук
Ключевые слова
сиёсий партия / жамият / ҳуқуқий тартибга солиш / пapтoлoгия.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — А.А. Юлдошбеков

Ҳoзиpдa жaҳoн мaмлaкaтлapидa ўтгaн acpнинг cўнгги чopaгидa пapтиялapни ҳуқуқий тapтибгa coлиш пapтиялapгa дoиp қонунлapнинг фaқaт coн жиҳатидaн ўcиши билaн чeклaниб қoлмaди. Уни ўтгaн дaвpдaн ceзилapли тapздa фapқлoвчи янги тeндeнциялap пaйдo бўлмоқда. Улapдaн биpи шyки, кoнcтитyциялap вa миллий қoнyнчилик cиёcий пapтиялapни инкop этa oлaдигaн вa тapтибгa coлиш oбъeктлapи фақат дaвлaт инcтитyтлapи бўлгaн вaқтлap ўтиб кeтди. Ҳoзиpдa cиёcий пapтиялap ҳaм кoнcтитyциявий, ҳaм мaxcyc ҳуқуқий тapтибгa coлишнинг мyҳим oбъeктигa aйлaнди. Ушбу мақолада демократик партиялар фаолиятини такомиллаштириш ва ҳуқуқий тартибга солиш юзасидан олимларнинг баҳс ва мунозаралари ўрин эгаллаган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ БОСҚИЧИДА СИЁCИЙ ПAPТИЯЛAP ФAOЛИЯТИНИ ҲУҚУҚИЙ ЖИҲАТДАН ТAPТИБГA СОЛИШНИНГ ЎЗИГА ҲОС ЖИҲАТЛАРИ»

МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ БОС^ИЧИДА СИЁСИЙ ПАРТИЯЛАР ФAOЛИЯТИНИ ХУ^У^ИЙ ЖИХДТДАН ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ УЗИГА Х,ОС ЖИХДТЛАРИ

А.А. Юлдошбеков1

Хозирда жадон мамлакатларида утган асрнинг сунгги чорагида партияларни ду^у^ий тартибга солиш партияларга доир ;онунларнинг фа;ат сон жидатидан усиши билан чекланиб;олмади. Уни утган даврдан сезиларли тарзда фар;ловчи янги тенденциялар пайдо булмовда. Улардан бири шуки, конституциялар ва миллий ;онунчилик сиёсий партияларни инкор эта оладиган ва тартибга солиш объектлари фа;ат давлат институтлари булган ва;тларутиб кетди. Хозирда сиёсий партиялар дам конституциявий, дам махсус дукук;ий тартибга солишнинг мудим объектига айланди.

Ушбу ма;олада демократик партиялар фаолиятини такомиллаштириш ва дукук;ий тартибга солиш юзасидан олимларнинг бадс ва мунозаралари урин эгаллаган.

Калит сузлар: сиёсий партия, жамият, дукук;ий тартибга солиш, партология.

Барчамизга маълумки, сиёсий партиялар фаолиятини дукук;ий тартибга солиш дозирда жадал ривожланаётган жараёнлардан бири дисобланади. «Сунгги йилларда фу;ароларнинг сиёсий фаоллиги ортиши, докимиятни амалга оширишда сиёсий партиялар иштирокининг кенгайиши натижасида дукук;нинг сиёсийлашуви тенденцияси намоён булмокда, ани;рок; ифода этадиган булсак сиёсий муносабатларни дукук;ий тартибга солиш содаси кенгайиб бормо;да»[1]. «Конунчиликда сиёсий партияларга урин берилиши бу улар фаолиятини янги бос;ичга кутариш баробарида, сиёсий партияларнинг жамият сиёсий тизимидаги урни ва ролини янада оширади». Сиёсий партиялар фаолиятини дукук;ий тартибга солиш да;ида суз борганда «цуцуций тартибга солиш» масаласига эътибор ;аратиш лозим. ^"Ху;у;ий тартибга солиш" тушунчаси муайян ижтимоий жараёнларни, муносабатларни дуку; нормалари ор;али меъёрлашни англатади. Хуку;ий тартибга солиш механизми жамиятда турли-туман ижтимоий муносабатларга мунтазам равишда ва муайян кетма-кетликда таъсир этиш жараёнидир. Сиёсий партиялар фаолиятини ду;у;ий тартибга солиш улар фаолияти учун ду^^й заминни, яъни ;онунларни яратиш ва шу ор;али сиёсий партияларнинг ду;у;ий нормалар асосидаги даракатини таъминлашдан иборат жараёндир.

Ху;у;ий во;елик ва сиёсий партиялар демократик жамиятга хос икки мудим тушунчалардисобланади. Куйидаги омиллар фикримизча сиёсий партиялар ма;оми ва фаолиятининг ;онун томонидан тартибга солиниши тобора жиддий адамият касб этаётганлигидан далолат беради:

Биринчи омил: сиёсий партиялар фу;аролик жамиятининг мудим институтларидан бири сифатида муайян ижтимоий гурудларнинг манфаатлари, талаб ва ма;садларини ифода этадилар дамда шахс, жамият ва давлат уртасида мудим богловчи бугин вазифасини бажарадилар.

Иккинчи омил: партиялар жамият сиёсий тизимининг асосий таркибий ;исми ва сиёсийинститут сифатида давлат докимияти механизмининг даракатида фаол иштирок этадилар ёки унга муайян таъсир утказадилар.

Учинчи омил: партиялар cиёcий-дукук;ий интеграция (фу;ароларни давлат бош;арувига жалб этиш) дамда сиёсий ижтимоийлашув (фу;ароларни сиёсий хабардор этиш ва уларни ижтимоий-сиёсий фаоллаштириш, партия кадрларини тайёрлаш дамда у;итиш) вазифасини бажарадилар.

Туртинчи омил: дозирда дунёда сиёсий партиялар сонининг кескин ошиши дамда уларнинг соби; СССР дудудидаги янги муста;ил давлатлардаги

1 Юлдошбеков Авазбек Алишер угли - Тошкент давлат юридик университета Илмий бош;армаси бош мутахассиси.

ахамиятининг ошиб бориши ва мазкурмамлакатларда куппартиявийлик тизимининг шаклланиши ва ривожланиши.

Бешинчи омил: сиёсий партияларнинг институциявийлашуви[2] (сиёсий ва юридик), улар макомининг конституцияларда белгилаб куйилиши, жахоннинг куплаб мамлакатларида партиялар тугрисидаги конунчиликнинг жадал ривожланиши, шунингдек замонавий хукукда алохдда мустакил йуналиш партия хукукининг шаклланиши булиб хисобланади.

Субъектив деб аташ мумкин булган омиллар каторига, сиёсий партиялар тадкикотларининг кенг ривожланиши, «партология» деб ном олган мустакил илмий йуналишни шаклланишиникиритиш мумкин, Чунки, «сиёсий таълимотлар ва сиёсий партиялар фаолиятини урганувчи назарий соха сифатида партология фанини шакллантириш»[3] фукароларнинг сиёсий партиялар тугрисидаги билимларини бойитади. Партология партиялар тугрисидаги фан булиб, замонавий сиёсатшунослик доирасида алохдда фан сифатида ажралиб чиккан. Партология сиёсий партиялар методологияси ва типологиясини ишлаб чи;ади; уларни таъсис этиш ;онун-;оидалари хамда улар ривожланиши ва фаолиятини урганади; ахоли, сайловчилар, фукаролик жамияти инстшутлари, сиёсий ва партиявий тизимлар, давлат органлари ва бошка тузилмалар билан муносабатларини тахлил этади; партияларнинг жамият, ижтимоий фикр ва ижтимоий онг билан булган узаро таъсири йуллари, шакллари ва жараёнларини урганади.

Хозирда жахон мамлакатларида утган асрнинг сунгги чорагида партияларни хукукий тартибга солиш партияларга доир конунларнинг факат сон жихатидан усиши билан чекланибколмади. Уни утган даврдан сезиларли тарзда фаркловчи янги тенденциялар пайдо булмокда. Улардан бири шуки, конституциялар ва миллий конунчилик сиёсий партияларни инкор эта оладиган ва тартибга солиш объектлари факат давлат институтлари булган вактларутиб кетди. Хозирда сиёсий партиялар хам конституциявий, хам махсус хукукий тартибга солишнинг мухим объектига айланди[4].

Шу билан бир каторда, партия хукуки узининг махсус нормаларига эга булиб, улар билан куйидаги масалалар тартибга солинади: биринчидан, сиёсий партияларнинг сиёсий тизимда тутган урни ва ахамияти, уларнинг давлат органлари ва фукаролик жамияти институтлари билан узаро муносабати; иккинчидан, партияларни тузиш, уларнинг ишлаши ва фаолиятини тухтатиб туриш ва тугатиштартиби; учинчидан, сиёсий партияларнинг максад ва вазифалари, хукук ва мажбуриятлари хамда асосий функциялари; туртинчидан, партияларнинг мафкураси (дастури, директивалари, устави) ва ташкилий тузилмаси; бешинчидан, партияларнинг устави буйича, парламентдаги, тадбиркорлик ва бошка фаолияти; олтинчидан, партияларнинг халкаро фаолияти[5].

Бундан ташкари, партия хукукининг шаклланишига биринчи сабаб партияларнинг ижтимоий хаётдаги ролининг юксалиб бораётганлиги булса, иккинчи сабаб турли мамлакатларда сиёсий партиялар ва уларнинг фаолиятини тартибга солувчи меъёрларнинг куплаб кабул килинаётганлигидадир. Партия хукуки бугунги кунга келиб алохида хукук тармогига айланиб улгурди. АХСаидовнинг фикрича, «Партия хукуки бу замонавий хукукнинг комплекс субсохасидир, чунки у хукукнинг турли сохалари нормаларини узида мужассам этади». Бу партия хукуки манбаларининг турлича булишига сабабдир. Партия хукукининг асосий манбалари куйидагилардан иборат: конституциялар; сиёсий партияларга доир махсус конунлар; сайлов конунчилиги нормалари;парламент хукукига оид; суд хукукига оид; халкаро хукук ва инсон хукукларига оид конунчилик[6].

Жумладан, партиялар бугунги маънода XIX асрда саноатлашган мамлакатларда шаклланган булсада,улар фаолиятини хукукий тартибга солиш асосан XX асрда ривожланди. Энг ривожланган мамлакатлар амалиётида бу хол айникса иккинчи жахон урушидан кейин куп кузатилди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1.Алехнович А.В. Внешнеэкономическая деятельность предприятия: учеб. пособие. - М.: Дикта, 2009. - 168 с.

2.Алимов А. Внешнеэкономическая деятельность Республики Узбекистан. Т., Узбекистан, 1995. - 120 с.

3.Гуменюк Е.В. Административно-правовое регулирование внешнеэкономической деятельности. Автореферат на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Хабаровск. 2006. - 78 с.

4.Джобава Н.А. Государственное регулирование малого предпринимательства. СПб., 2004. - 170 с.

5.Закон Республики Узбекистан «О внешнеэкономической деятельности» от 26 мая 2000 года № 77-II.

6.Хван Л.Б. Административное право Республики Узбекистан. Особенная часть. Ташкент 2010. - 320 с.

© А.А. Юлдошбеков, 2022.

PECULIAR ASPECTS OF THE LEGALIZATION OF THE ACTIVITY OF THE PRINTING PRESS AT THE MODERNIZATION STAGE

А.А. Yuldoshbekov

Abstract. In the last chapter of the ACP held in Hozip, the legalization of the paptiyalap was not limited to the legalization of the paptiyalap. A new trend is emerging that will make it look different from the past. Gone are the days when constitutions and national legislation could be created and only the state institutions were the object of its implementation. In Hozip, the civil society has become an important object of both constitutional and legal reform. In this article, debates and discussions of scientists on improving the activities of democratic parties and legal regulation took place.

Key words: political party, society, legal regulation, pathology.

© A.A. Yuldoshbekov, 2022.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.