CC BY
13MODERN METHODS OF DRAINAGE OF RESIDUAL SPACE IN LIVER
ECHINACOCCOSIS
Satvoldiev Rustamjon
Assistant of Fergana Public Health Medical Institute https://doi.org/10.5281/zenodo.7600695
Annotatsiya. Tibbiyot sohasi rivojlangani sari, ba'zi bir nozik kasalliklaming davosi topilayotgani hech kimga sir emas. Shunaqa kasalliklardan biri jifar exinakokkozidir. Ushbu maqolada Jigar exinakokkozida qoldiq bo'shlini zamonaviy drenajlash usullari haqida batafsil bayon qilinadi.
Kalit so'zlar: jigar exanikokkozi, gijja turlari, drenajlash usullari, lichinka, exinakokk pufakchalari va h.k.
Абстрактный. По мере развития медицины не секрет, что находят лекарства от некоторых деликатных болезней. Одним из таких заболеваний является эхинакокоз. В статье подробно описаны современные методы дренирования остаточной полости при эхинакокозе печени.
Ключевые слова: эхинакоккоз печени, виды гельминтов, методы дренирования, личинки, эхинакокковые везикулы и др.
Abstract. As the medical field develops, it is no secret that cures for some delicate diseases are being found. One such disease is echinacoccosis. This article describes in detail modern methods of drainage of the residual cavity in liver echinacoccosis.
Key words: hepatic echinacoccosis, types of worms, drainage methods, larvae, echinacoccal vesicles, etc.
Exinokokkoz kasalligini mayda lentasimon oq rangli gijjaning lichinkasi keltirib chaqiradigan parazitar kasallik bo'lib jigar, o'pka va boshqa ichki organlarni jarohatlaydi. Exinokokk lichinkasi qoramol, qo'y, echki, chuchqa, tuya, bug'u, eshak hamda odam oraliq xo'jayin sifatida yashaydi. Exinokokklar uchun itlar, bo'rilar, tulkilar va boshqa go'shtxo'ralar asosiy xo'jayin hisoblanadi. Exinokokklarning voyaga yetgan gijjalari asosiy xo'jayinlarning ingichka ichagida tekinxo'rik qilib yashaydi. Tulki, bo'ri, bursiq, chiyabo'ri va itlar ahlati bilan to'proqqa, suvga, o'tga, sabzavotlarga va xaqozolarga gijja tuxumlari tushadi. Asosan, bizda itlar gijja tashuvchilar hisoblanib it tumshug'iga va junlariga exinokokk tuxumlari yopishib qoladi, itni silab-siypalaganda, uy jihozlariga yaqinlashtirilganda, exinokokk tuxumlarini suv, oziq-ovqatlar, sabzavotdar bilan yutib yuborilganda yoki ularni ifloslangan qo'l bilan og'izga solganda, ko'katlarni, meva-sabzavotlarni yaxshilab oqar suvda yuvmasdan chala yuvilgan holda iste'mol qilinganda exinokokk tuxumlari odamga yuqadi. Agar qoramollar, qo'ylar va echkilar, itlar iflos qilgan yerda yotsa,
tuxumlari shu uy hayvonlarini juniga tushishi, junidan esa ularni parvarish qilishda, sog'ishda, junini qirqishda, odamning qo'liga o'tishi orqali yuqishi mumkin. Odam organizmiga tushgan exinokokk tuxumlarining ustki pardasi erib ketadi (oshqozon-ichak sistemasi kislotaligi ta'sirida), yo'g'on ichak epitelial qavatini yorib o'tib, qonga va qon tomirlar orqali jigar va o'pkaga hamda boshqa organlarga tushadi. Bu organlarda sekin-asta exinokokk lichinkasi rivojlanadi. Exinokokk pufakchalari odamning barcha organlarida ham bo'lishi mumkin, lekin ko'prok jigar va o'pkada tutilib qoladi hamda exinokokk kasalligini keltirib chiqaradi. Inson organizmida exinokokk pufagi 5-6 oy dan 10-30 yilgacha o'sishi va yashashi mumkin. Kasallik belgilari asta-sekin rivojlanib, exinokokk yuqqandan bir necha yil o'tgach birinchi simptomlar paydo bo'ladi. Jigar exinokokkozi bilan og'rigan bemorlarda asosan o'ng biqini atroflari, beli, o'ng yelkasi, umrov va kuragi og'riydi. Pufakcha yorilg anda birdan kuchli og'riq butun tanaga tarqaydi, bemor qaltiraydi, harorati ko'tariladi, eshakemi toshadi, gipereozinofilli leykositoz bo'lib, anafilaktik shok holat kelib chiqadi. Pufak yorilganda exinokokkoz boshqa organlarga ham tarqaladi. Exinokokk pufagi yiringlab, jigar absessi rivojlanadi, absess yorilib, qorin plevra bo'shlig'iga, oshqozonga, ichakka, bronxga tushadi, allergik reaksiya yuz berib, o'z vaqtida yordam ko'rsatilmasa anafilaktik shokni keltirib chiqaradi va bemor nobud bo'lishi mumkin.
Exinokokkoz - Echinococcus granulosus oilasiga mansub gijjaning lichinkalik bosqichining odamning turli a'zolarida rivojlanishidan kelib chiqadigan kasallikdir. U turli a'zolarni birlamchi va disseminatsiya yo'li orqali zararlashi mumkin. Gijjaning eng ko'p uchraydigan lokalizatsiyasi bujigar(80% gacha) va o'pkadir. Exinokokkoz a'zolarning destrukturizatsiyasi, organizmning allergizatsiyasi va og'ir asoratlar bilan xarakterlanib, ko'p hollarda nogironlik va o'lim holatlariga olib keladi. Odam va ba'zi hayvonlar (qo'y,cho'chqa, ot,qoramol) oraliq xo'jayin hisoblanadi. Kasallik ko'proq Janubiy Amerika,Avstraliya,Gretsiya,Xitoyda, sobiq Sovet Ittifoqida (Stavropol o'lkasida, Qrim,Ozarbayjonva O'rta Osiyoda) uchrabturadi. Aksarihollardajigarda vao'pkada, umuman hamma organ va to'qimalarda rivojlanadi. Exinokokkning yetilgan bosqichi mayda sestoda (tasmasimon gelmint) 2,5-5,5 mm kattalikda bo'lib, unda boshcha (skoleks), ikki qator ilgaklari bo'lgan bo'yincha va 3 -4bo'laklari bor. Exinokokkning asosiy xo'jayini yirtqich hayvon (bo'ri,tulki, it) hisoblanadi. Hayvon axlatlari orqali yetilgan exinokokk bo'lakchalari tuxumchalar bilan suv, yer, yovvoyi o'simliklar va mevalarga, changga tushadi. Bundan tashqari, ichakning tashqi teshigi orqali hayvon terisini zararlantiradi. Kishigainfeksiyaso'yilgan moldan, zararlangan go'sht mahsulotlari iste'mol qilinganda yuqadi. Bunda onkosferali qavatsiz gelmint tuxumi me'da devori,limfava qon tomirlari orqali butun organizmga tarqaladi. Jigarning exinokokkli kistasi ko'proq 30-50 yoshda kuzatiladi. Kasallikning 3 bosqichi: simptomsiz, simptomi ifodalanganva terminal bosqichlari farq qilinadi. Birinchi bosqichda bemor boshqa xastaliklarga chalinib davolanganda tasodifan
tekshirishdaaniqlanadi. Klinik belgilari ifodalangan bosqichda qorinda og'riq turadi, ishtaha yo'qoladi. Terminal bosqichda kasallik asoratlar bilan davom etadi: kista yiringlashadi, u yaqin turgan to'qima, organlarni ezadi, faoliyatini buzishi mumkin va organlarga teshiladi, oqma yara (bronx oqmasi) hosil bo'ladi, qorinda suyuqlik yig'iladi. Exinokokkos Og'ir parazitar kasallik hisoblangan exinokokkozning kistoz (pufakcha) va alveolyar (ko'p uyali) turlari mavjud. Har ikkala turini ham tasmasimon gijjalar turkumiga kiruvchi biogelmentlar paydo qiladi.Tabiatda exinokokkning kistoz turi ko'p tarqalgan. U ichida gijja pufakchalarini, skoleks deb ataladigan lichinka boshchalarini saqlagan exinokokk suyuqligi bilan to'lgan pufakdir. Pufakning devori birnecha qavatlar (tashqi -fibroz, ichki -xitin va germenativ)dan iborat. Tibbiyotda kistoz turi kam uchraydi, unga tashxis qo'yish ancha qiyin. Exinokokkozning har ikkala turi ham kasallik yuzaga chiqquncha bo'lgan vaqtda ikki davrni o'taydi. Birinchi davrida, asosiy sababchisi hamda egasi hisoblangan go'shtxo'r hayvonlar (masalan, mushuk,it, bo'ri, tulki)ning ichagida tasmasimon gijja holida yashaydi, ikkinchi davrida esa oraliq egasi hisoblangan odam, qoramol yoki qo'ylarning ichki a'zolarida pufakcha shaklida rivojlanadi.
An'anaga ko'ra, exinokokkoz uchun jigar jarrohligida ikkita yondashuv ajralib turadi: jigarning anatomik tuzilishidagi kistani tubdan olib tashlash va kistalar va parazitlar to'g'ridan-to'g'ri olib tashlanadigan "iqtisodiy" rezektsiya. Adabiyot ma'lumotlarini ko'rib chiqish shuni ko'rsatadiki, echinokokkoz uchun radikal jigar jarrohligi samaraliroq. Biroq, o'tkazilgan tadqiqotlar dizayni asosan retrospektiv bo'lib, tasodifiy emas. Masalan, Abdelrauf A. va boshq.ning 54 bemorni qiyosiy retrospektiv tadqiqoti tejamkor operatsiya qilingan bemorlarda takrorlanishning sezilarli darajada yuqoriligini ko'rsatdi. Exinokokk kistasini bo'shatgandan keyin qoldiq bo'shliq mavjudligi sababli operatsiyadan keyingi asoratlarni oldini olish uchun turli usullar (omentoplastika, introflexion, kapitonaj, tashqi drenaj yoki sintetik fibrin) mavjud.Sokouti M. va boshqalarning istiqbolli tadqiqotida bemorlarning uchta guruhini solishtirgan. Birinchi guruhda kistalar olib tashlandi, ikkinchi guruhda antiseptik va takroriy aspiratsiya bilan kista aspiratsiyasi, uchinchi guruhda esa antiseptik kiritishdan tashqari omentoplastika amalga oshirildi. Tadqiqot natijalariga ko'ra, omentoplastika bilan og'rigan guruhda yuqumli asoratlar va relapslar yo'qligi aniqlandi, uchinchi guruh kasalxonada qisqaroq qolish bilan tavsiflanadi.Qiyosiy retrospektiv tadqiqot tashqi drenajni ishonchli tarzda ko'rsatdi. Omentoplastika yoki kapitonajga qaraganda ancha yuqori darajadagi asoratlarga ega (masalan, qoldiq bo'shliqning infektsiyasi va o't yo'llarining oqishi). Tadqiqot natijalariga ko'ra, jarrohning qoldiq bo'shliqni kapitonnaj yoki kattaroq omentum bilan yopish orqali yo'q qilish istagi ko'pincha yuqumli asoratlarga olib kelishi aniqlandi. Shuni ta'kidlash kerakki, barcha salbiy jihatlar, qoida tariqasida, operatsiyadan keyingi kech davrda, bemor allaqachon bo'shatilgan va to'liq normal hayotga qaytganida sodir bo'ladi.
Exinokokkozni davolash usuli hozirgi kunda, faqat bitta, u hambo'lsa, jarrohlik yo'li bilan parazit pufak butunlay olib tashlanadi. Exinokokk o'z vaqtida olib tashlanmasa og'ir oqibatlarga olib kelishi mumkin.Jigar yoki o'pkada joylashgan exinokokk pufagi kattalashib yorilib ketsa, bemorda anafilaktik shok rivojlanishi va bemor hayoti xavf ostida qolishi mumkin. Bordiyu, a'zo ichida nobud bo'lgan pufakcha yiringlab ketmasa, unga ohak tuzlari o'tirib bujmayib qoladi. Kasalliking bunday yakunlanishi bemor uchun yaxshi oqibat hisoblanadi.Oxirgi vaqtlarda, shahar aholisi orasida ham exinokokkozga chalingan bemorlar uchramoqda. Bunda kasallik ularga daydi itlar orqali, exinokokk tuxumlari bilan ifloslangan sabzavot, meva va oshko'klarni iste'mol qilganda yuqishi mumkin. Shuning uchun ham bozordan xarid qilingan poliz mahsulotlarini yaxshilab yuvib, keyin tanovul qilish lozim. Exinokokk gijjalar atrofga tarqalishining oldini olish maqsadida qushxonalarda va uylarda so'yilgan hayvonlarning kasallangan a'zolarini kuydirish, daydi itlarni yo'qotish kerak.Uyda boqilayotgan it, mushuk va boshqa go'shtxo'r hayvonlarni veterinariya tekshiruvidan o'tkazib, lozim topilsa, gijjasini tushirish tadbirlarini amalga oshirish zarur bo'ladi.Yuqish yo'llari, exinokokk gijjasining odamga yuqish yo'li quyidagicha: avvalo, exinokokk bilan kasallangan hayvonning zararlangan a'zolarini go'shtxo'r hayvonlar yeganidan keyin, exinokokk pufagi ichidagi gijja lichinkasi boshchasi hayvon ichagining devoriga so'rg'ichlari bilan yopishib rivojlana boshlaydi va tasmasimon bo'lib, uzunligi 5-6 millimetrga yetadi, 3-4 ta bo'g'indan tashkil topadi.Gijjaning oxirgi bo'g'ini o'zida bir necha yuzlab tuxumlarni yetiltirib, tanadan uzilib, najas bilan tashqariga chiqib turadi. Uzilib chiqqan gijja bo'g'ini mustaqil harakatlanish qobiliyatiga ega bo'lib, o'simliklar poyasiga ham chiqadi. Tasmasimon gijja jinsiy yetilgan davrida 500-800 ta gacha tuxum ajratadi, bu tuxumlar ham hayvon najasiga aralashib tashqariga chiqadi. Exinokokk gijjasi tuxumlari bilan ifloslangan suv, sabzavot, meva va ko'katlarni odam iste'mol qilganda yoki o'txo'r hayvonlar yeganda tuxumlar ovqat hazm qilish yo'liga o'tadi. Me'daga tushgan gijja tuxumining ustki qobig'i me'da shirasi ta'sirida erib, ichidan onkosfera deb ataladigan gijja lichinkasi ichak bo'shlig'iga chiqadi, ana shu vaqtdan boshlab exinokokkning ikkinchi davri boshlanadi.Tuxumdan ajralib chiqqan lichinka ichak devorini teshib, qon tomir ichiga yoki limfaga o'tadi, qon orqali tananing har qanday a'zosiga borib joylashishi mumkin. Ko'pincha darvoza orqali jigarga, qon aylanish tizimi orqali o'pkada o'rnashadi.Rivojlanish bosqichlari, Zararlangan a'zoda, exinokokk lichinkasining keyingi hayoti boshlanib, finna deb ataluvchi pufakchaga aylanadi. Dastlabki davrlarda, pufakchaning diametri 1-2 millimetrdan oshmaydi, qariyb 5-6 oydan so'ng diametri 2-3 santimetrgacha yetadi. Pufakchaning ichki devorlari exinokokkning xususiy germenativ va xitin qobiqlaridan tashkil topadi, tashqi qobig'iesa organizmning parazitga javoban reaksiyasi natijasida rivojlangan biriktiruvchi to'qimali zich fibroz pardadan iborat bo'ladi. Bu parda ya'ni exinokokk pufagining
ichi suyuqlik bilan to'la boradi, yillaг o'tgach u 10 lindan ham oгtishi mumkin. Odatda,jigar exinokokkozi ham bir necha yillar mobaynida rivojlanadi va dastlabki davrlarda kasallik belgilari yashirin holda kechadi.
Ekinokokkektomiya operatsiyasining yakuniy bosqichi sifatida qoldiq jigar bo'shlig'ini yo'q qilish jigar exinokokkozini jarrohlik davolashda eng munozarali va dolzarb masalalardan biridir. Buning sababi shundaki, xirurglarni hali ham qoniqtirmaydigan echinokokkli jigar kistalarini davolash natijalari RLCni yo'q qilish uchun ma'lum operativ va texnik echimlarni tanlashga bog'liq. Ushbu tadqiqotning etiologiyasi, jumladan, itlar, mushuklar va uy hayvonlari najasi kabi oraliq xostlar orqali yuqadigan Echinococcus granulosus keltirib chiqaradigan jigar echinokokkozini davolash. Ekinokokkozning asoratlarini bartaraf etish uchun turli xil muolajalar ishlab chiqilgan, shu jumladan evakuatsiyadan keyin tashqi yoki ichki drenajlash va omentoplastika bilan yoki omentoplastikasiz kapitonnaj. Laparoskopik echinokokkektomiyada turli mualliflar jigar bo'shlig'ining qoldiqlarini yo'q qilishning turli usullarini taklif qilishdi, masalan, tolali qopqoqni radikal kesish. Qisman perisistektomiya, omentoplastika va RLC ning tashqi drenaji, omentoplastika va RLC ning tashqi drenaji amalga oshirildi. Agar RLC hajmi 200 ml dan ortiq bo'lsa, RLC ni vakuumli obliteratsiya qilish usuli taklif etiladi, bu erda RLCga keng silikon trubka kiritilgan va taxminan 250 mbar salbiy bosim hosil bo'ladi. RLC ni tezroq yo'q qilish uchun RLC vakuumli obliteratsiya uchun RLC usulidan foydalanish nazarda tutilgan. 180 mm gacha bo'lgan katta kistalar uchun gemostatik shimgichni mahalliy qo'llash RLC ning tashqi drenaji bilan birlashtirilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Абидова M. Азимова Ф. В. "Определение видового состава возбудителейорофарингеального кандидоза у больных ВИЧ-инфекцией". Журнал"Дерматовенерология и эстетическая медицина". 2 0 1 1.Л'°1-2,с.93-94.
2. Азизов Б. С.. Исмаилова Г. А. "Видовой спектр возбудителей при гнойничковых поражениях кожи у больных с ВИЧ-позитивным и ВИЧ-негативным статусом". "Новости дерматовенерология и репродуктивного здоровья". 2010.М' I -2.с.6-9.
3. Axmedov К. R. "SPID" nima? -T.:"Meditsina". 1990.
4. Arifov S., Eshboyev E. "Teri va tanosil kasalliklari" -Т. : 2010.
5. Атабеков H.C. и др. "Возрастные особенности ВИЧ-инфекции в Узбекистане "В кн. "Материалы Республиканской научно-практическойконференции" Актуальные вопросы инфекционных болезней и ВИЧ/СПИ-Да".201 I .e.367-368.
6. Атабеков Н.С. и др. "Болаларда ОИВ-инфекциясининг профилак-тикаси". В кн. "Материалы Республиканской научно-практической конференции
"Актуальные вопросы инфекционных болезней и ВИЧ/СПЙ-Да". 201 I.e. 365367.
7. Атабеков Н.С. и др. "Об эффективности профилактическихи противоэпидемических мероприятий по борьбе со СПИДом в Республике". В кн."Материалы Республиканской научно-практической конференции" Актуальные вопросы инфекционных болезней и ВИЧ СПИДа"2 0 1 1, с.370-371
