Научная статья на тему 'МИНТАҚАЛАРНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШИНИ ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИГА ТАЪСИРИНИ СТАТИСТИК БАҲОЛАШ'

МИНТАҚАЛАРНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШИНИ ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИГА ТАЪСИРИНИ СТАТИСТИК БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
50
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
статистик индикаторлар / тараққиёт стратегияси / статистик баҳолаш / иқтисодий индек­ слар / технологик инновациялар / инновацион ҳудуд. / статистические показатели / стратегия развития / статистическая оценка / эконо­ мические показатели / технологические инновации / инновационная сфера.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Нуриддинов Зуфар Акбарович

Ушбу мақола минтақаларни инновацион ривожланишини тараққиёт стратегиясига таъсирини статистик баҳолашга йўналтирилган ҳамда, тадқиқот натижасида илмий тавсиялар таклиф этилган. Минтақалар инновацион ривожланиш кўрсаткичлари статистик таҳлил қилиниб, уларни тараққиёт стратегиясига таъсири баҳоланган. Бунда, минтақалар иқтисодиётининг ривожланиш стратегияла­ рини ишлаб чиқиш модели таклиф қилинган. Хусусан, инновацион салоҳиятни ривожлантиришга таъсир қилувчи омилларни салбий ва ижобий турларига бўлиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СТАТИСТИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА ВЛИЯНИЯ ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ РЕГИОНА НА СТРАТЕГИЮ ЕГО РАЗВИТИЯ

Данная статья посвящена статистической оценке влияния инновационного развития регионов на стратегию развития и предлагает научные рекомендации по результатам исследования. Пред­ ставлены результаты анализов показателей инновационного развития регионов и оценки их влия­ ние на стратегию развития. При этом предлагается модель стратегии развития региональной эконо­ мики. В частности, факторы, влияющие на развитие инновационного потенциала, делятся на отри­ цательные и положительные виды.

Текст научной работы на тему «МИНТАҚАЛАРНИ ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШИНИ ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИГА ТАЪСИРИНИ СТАТИСТИК БАҲОЛАШ»

рни такомиллаштириб борган [2,3,4].

Stefan Hittmar, Michal Varmus, Viliam Lendel томонларидан «Курсаткичлар туплами оркали инновацион стратегияни муваффакиятли куллашни бахолаш тизими» номли маколасида, инновацион жараённинг турли боскичларини хисобга олган холда инновацион стратегияни муваффакиятли куллаш учун мос курсаткичлар тизими таклиф килинган [5].

Ekaterina Kharchenko, Е1епа Alpeeva, 01да Ovcharova каби тадк,ик,отчилар томонидан «Россия минтакаларининг инновацион салохияти: тахлил к,илишнинг услубий жихатлари ва ривож-ланиш тенденциялари» номли тадкикот ишида минтаканинг инновацион салохиятини тавсиф-ловчи курсаткичлар тизими таклиф килинган [6].

Мустакил Давлатлар Хамдустлиги мамлакат-лари олимларидан:

Миллий тадкикот университети «Иктисодиёт олий мактаби», Статистик тадкикотлар ва билим-лар иктисодиёти институти ва Россия кластер обсерваторияси илмий тадкикотчилари «Россия Федерацияси субъектларининг инновацион ривожланиш рейтинги»ни инновацион ривож-ланиш индикаторлар тизимини умумлаштирган холда хар йил эълон килиб боради [7].

Бурцева Т.А., Сотников А.А., Сухинин И.В. каби олимларнинг «Калуга вилоятининг минтакавий инновацион тизимини шакллантириш» мавзуси-даги монографиясида инновацион тизимни шакллантириш курсаткичлар тизими таклиф килган [8].

Бортник И.М., Сенченя Г.И. ва бошкалар томонидан «Россия минтакаларининг инновацион ривожланишини бахолаш ва мониторинг килиш тизими» номли маколасида Россия худудларининг инновацион ривожланиш индексининг таркибий кисмларини таклиф килинган [9].

Мамлакатимиз олимларидан:

Д.Х.Шадиева иктисодиёт фанлари буйича фал-сафа докторлик ишини «Миллий иктисодиётнинг инновацион ривожланишини инвестициялашнинг назарий асосларини такомиллаштириш» мавзу-сида килиб, бунда миллий иктисодиётнинг инновацион ривожланишини ифодаловчи индикаторларни тахлиллар оркали ёритиб берган [10].

З.А.Нуриддинов иктисодиёт фанлари буйича фалсафа докторлик ишини «Минтакалар иктисодиётини инновацион ривожланти-

риш ва инвестицион жозибадорлигини статистик бахолаш» мавзусида олиб борган, бунда митакаларни инновацион ривожланиш курсаткичлари тахлил килиниб, тегишли эконо-метрик моделлар тузилган ва улар натижасида илмий хулоса хамда амалий таклифлар берган [11,12].

Юкорида кайд этилган ва бошка илмий тадкикот ишлари минтакаларнинг инновацион ривожланиш жараёнларини ифодаловчи статистик индикаторлар тизимини тахлил килиш хамда инновацион ривожланишни статистик бахолаш муаммоларини назарий ва амалий жихатдан илмий урганишда мухим асос булиб хиз-мат килади. Келтирилган тадкикотлардан келиб чикиб, мазкур маколада хозирда олиб борилаёт-ган тараккиёт стратегияси даврида инновацион мухит оркали боFлаш, ишлаб чикилган стратеги-яларни мониторинг килишда инновацион индикаторларни хам инобатга олиш хамда, инновацион ривожланиш индикаторлар тизимини такомиллаштириш кузда тутилган.

Тадк,ик,от методологияси.

Мазкур маколада минтакаларни инновацион ривожланишини тараккиёт стратегиясига таъ-сирини бахолаш, статистик усуллар ва экономе-трик моделлар асосида амалга оширилди. Статистик усуллардан иктисодий индекслар, статистик гурухлаш, Стержесс формуласи, нисбий ва мутлок микдорлар, уртача микдорлар, мода, медиана хамда вариация курсаткичларидан фойдалинлган.

Эконометрик усуллардан жуфт омилли математик ифодалардан фойдаланилиб, амали-ётга ахамиятли эконометрик моделлар ишлаб чикилган.

Чизикли жуфт регрессия модели Y ва Х уртасидаги муносабатларни ифодалайди:

ух = а + ^ + и(

бу ерда: а ва в - модел параметрлари;

и4 - тасодифий катталик (колдик микдори);

у4 - натижавий белги ва х4 - омил белги;

Тахлил ва натижалар.

Жахонда минтакалар иктисодиётида иннова-цияларни яратиш хамда бу оркали инвестицион жозибадорликни ошириш, иктисодиётнинг барча жабхаларини камраб оладиган мураккаб жараён булиб хисобланади. Минтакалар иктисодиётида инновацион ривожланишни статистик бахолаш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

учун инновацион Fояларни, инновацион имко-ниятларни, билимларни ва корхонанинг инновацион салохияти хамда инновацион стратеги-яларининг бошка таркибий кисмларини йиFиш, тахлил килиш, мониторинг килиб бориш ва улар-дан фойдаланишни уз ичига олади.

Иктисодиётда инновацион ривожланишни статистик бахолаш методолигиясини такомил-лаштириш ва амалга оширишга минтакаларнинг инновациялар, инновацион Fоялар ва имконият-лар туFрисидаги статистик маълумотларнинг тур-лари буйича узаро интеграцияси мавжуд эмас-лиги статистик бахолашни мураккаблаштиради.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республи-касини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сонли фармо-нида хам бу йуналишни ривожлантириш вази-фаси куйилган эди. Хусусан, «илмий-тадкикот ва инновация фаолиятини раFбатлантириш, илмий ва инновация ютукларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш, олий укув юртлари ва илмий-тадкикот инсти-тутлари хузурида ихтисослаштирилган илмий-экспериментал лабораториялар, юкори технология марказлари ва технопаркларни ташкил этиш» [13] каби вазифалар охирги беш йилда бажарилди.

Бунда, юртимизнинг мураккаб иктисодий холати ва тармокларни изчил ислох килиш мам-лакатимизни иктисодий тараккиётини таминлаб, инновацион усиш курсаткичларига мутаносиб равишда эришишни такозо этмокда.

Бундан келиб чикиб, мамлакат ва унинг минтакаларида илмий-тадкикот ва инновацион фаолиятни ривожланишини ифодаловчи индика-торларнинг узгаришини тахлил киладиган булсак, Харакатлар стратегиясида куйилган вазифалар охирги беш йилда кай даражада бажарилганли-гини куриш мумкин.

Инновацион ривожланишда асосий омил булиб хизмат киладиган курсаткич - бу мам-лакатдаги тадкикотчилар сонининг узгариши хамда улар томонидан яратилган инновацион махсулотлардир.

Шунинг учун, тадкикот олиб бориш учун кабул килинган тадкикотчилар (катта илмий ходим-изланувчи, таянч докторантура ва докторантура) сонини тахлил киладиган булсак, 2012-2016 йилларга нисбатан 2017-2021 йилларда карийб 2,3 бараварга ошган булиб, яъни охирги беш

йилда 7856 кишига купайган. Мустакил равишда тадкикот олиб бориб дипломни олганлар сони эса - 5,1 бараварга яъни, 2819 кишига ортган.

Бунда, мамлакатимизда тадкикот олиб борувчиларни фан сохалари буйича тахлил килганимизда, 2016 йилда жами тадкикотчиларнинг 26,9 фоизи табиий фанлар-дан, 23,8 фоизи ижтимоий фанлардан, 14,8 фоизи гуматитар фанлардан, 14,6 фоизи тиббиёт фан-ларидан, 12,5 фоизи техника фанларидан ва 7,4 фоизи кишлок хужалиги фанлари буйича тадкикот олиб бориш максадида кабул килинган булса, 2021 йилга келиб эса, 23,8 фоиз табиий фанлардан, 22,6 фоиз ижтимоий фанлардан, 16,2 фоиз гуманитар фанлардан, 12,9 фоиз техника фанларидан, 12,5 фоиз тиббиёт фанларидан хамда 12,0 фоиз кишлок хужалиги фанларидан тадкикот олиб бориш учун кабул килинган.

Мустакил равишда тадкикот олиб бориб маъ-лум бир соха буйича илмий иш ёзиб диплом олганлар 2016 йилда жамига нисбаттан 29,8 фоиз тиббиёт фанлари, 27,6 фоиз ижтимоий фанлар, 19,5 фоиз табиий фанлар, 10,8 фоиз техника хамда гуманитар фанлари ва 1,5 фоиз кишлок хужалиги фанлари. 2021 йилга келиб, 26,8 фоиз ижтимоий фанлар, 20,9 фоиз тиббиёт фанлари, 19,5 фоиз табиий фанлар, 19,1 фоиз гуманитар фанлар, 9,7 фоиз техника фанлари ва 4,0 фоиз кишлок хужалиги фанлари буйича илмий ишларини химоя килганлар [14, 15].

Натижада, инновацион фаоллик йилдан-йилга ошиб келмокда. Буни минтакалар кесимида куйидаги 1-жадвалда жорий килинган технологик инновациялар сони буйича куришимиз мумкин.

Мамлакатимизда 2012 йилдан 2021 йилга кадар технологик инновациялар сони 6,3 бараварга ошиб, махсулотлар буйича ва технологиялар буйича жорий килинган инновациялардан иборат. Бу давр оралиFида, мамлакатимизда махсулотлар буйича жорий килинган инновациялар 10,5 бараварга ошган булиб, технологик инновациялар тар-кибидаги улуши 2012 йилдаги 46,5 фоиздан 2021 йилга келиб 77,1 фоизгача ошган, технологиялар буйича жорий килинган инновациялар 2,7 бараварга ошиб, технологик инновациялар таркиби-даги улуши мос равишда 53,5 фоиздан, 22,9 фоизгача пасайган. Бундан куриниб турибдики, технологик инновациялар сонининг ошишига юкори хисса кушган йуналиш махсулотлар буйича жорий килинган инновациялар сонидир. Охирги йил-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

1-жадвал. Жорий килинган технологик инновациялар сони, бирликда.

Республика ва худудлар номи 2012 йил 2013 йил 2014 йил 2015 йил 2016 йил 2017 йил 2018 йил 2019 йил 2020 йил 2021 йил 2012 йилга нисбаттан 2021 йилда узгариши, баравар

Узбекистан Республикаси 624 1262 1382 1737 1816 1946 2482 4427 4011 3936 6,3

KоракалпоFистон Республикаси 4 54 60 41 32 29 14 65 17 6 1,5

Андижон 10 16 18 61 104 160 104 90 66 36 3,6

Бухоро 27 53 76 67 98 110 64 175 336 288 10,7

Жиззах 14 40 19 48 44 26 27 97 128 38 2,7

Кашкадарё 2 16 29 12 8 17 10 125 34 148 74,0

Навоий 92 128 160 99 194 158 295 546 392 506 5,5

Наманган 10 22 20 52 52 131 109 140 221 146 14,6

Самарканд 5 22 29 92 96 113 66 64 204 185 37,0

Сурхондарё 9 65 92 109 87 99 102 167 150 108 12,0

Сирдарё 5 60 109 64 90 82 88 269 111 134 26,8

Тошкент 169 68 173 216 200 219 291 623 635 311 1,8

ФарFона 17 78 128 131 203 258 181 293 234 261 15,4

Хоразм - 19 17 26 23 33 12 36 20 29 29,0

Тошкент ш. 260 621 452 719 585 511 1119 1737 1463 1740 6,7

ларда технологик инновациялар таркибида таш-килий моделлар хам улушга эга булиб келмокда.

Худудлар кесимида тахлил киладиган булсак, бу давр оралиFида узгаришлар буйича статистик гурухларга ажратсак "жуда юкори узгаришли" гурухга Кашкадарё вилояти 74,0 баравар усиш, "юкори узгаришли" гурухга Самарканд 37,0 баравар, Хоразм 29,0 баравар ва Сирдарё 26,8 баравар усиш хамда "урта узгаришли" гурухга K1орак1алпоFистон Республикаси, Тошкент шахри, Андижон, Бухоро, Жиззах, Навоий, Наманган, Сур-хондарё, Тошкент ва ФарFона вилоятларида 1,525,7 бараваргача усиш булган.

Технологик инновацияларда вилоятларнинг Республикадаги улуши буйича 2021 йилда юкори хиссага эга булган худудлар куйидагилар: Тошкент шахри 44,2 фоиз Навоий вилояти 12,9 фоиз, Тошкент вилояти 7,9 фоиз, Бухоро вилояти 7,3 фоиз ва ФарFона вилояти 6,6 фоиз улушга эга булган. Бу 2012-2021 йиллар оралиFида юкори улушга эга булган вилоятлар номи деярли узгармасдан келган.

Мамлакатда инновацион фаолликка таъсир курсатувчи кейинги йуналиш маркетинг иннова-циялари булиб, ушбу соха санокли худудларда жорий килинган. Масалан, мамлакатимизда 2012 йилда маркетинг инновациялари сони 17 та

(худудлар кесимида, Тошкент шахри 9 та, Тошкент вилояти 6 та, KоракалпоFистон Республикаси 1 та ва Андижон вилояти 1 та) жорий килинган булса, 2021 йилга келиб 145 тагача кутарилган (Тошкент шахри 133 та, Тошкент вилояти 6 та, Самарканд вилояти 2 та, KоракалпоFистон Республикаси 1 та, Наманган вилояти 1 та, Хоразм вилояти 1 та ва ФарFона вилояти 1 та). Ушбу даврлар оралиFида энг юкори жорий килинган маркетинг инновациялари 2020 йил булиб 202 та янгилик амали-ётга кулланилган.

Маркетинг инновацияси каби ташкилий инновациялар сони хам 2012-2021 йиллар давомида юкори усиш суръатига эга булмади. Худудлар кесимида хам санокли вилоятларда жорий килинган. Хусусан, Тошкент шахри, Тошкент вилояти, Навоий вилояти, ФарFона вилояти, Наманган вилояти хамда Хоразм вилоятларида ушбу йунилишлар буйича инновациялар жорий килинган.

Юкоридаги статистик тахлиллар курсатишича мамлакатда жорий килинган инновацияларнинг асосий улуши технологик инновациялар сонига туFри келмокда. Ушбу йуналишдаги янгиликлар-нинг худудлар кесимидаги сони буйича куйидаги 1-расмда тасвирланган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

1-расм. Даврлар оралигида минтацаларда жорий цилинган технологик инновациялар сони,

бирликда.

Расмда куриниб турганидек, худудларда жорий килинган технологик инновациялар сони 20122016 йилларга нисбаттан, 2017-2021 йилларда узгариш юкори даражада булди. Масалан, бу даврлар оралиFида куйидаги вилоятларда Кашкадарё вилоятида 5,0 баробар, Наманган вилоятида 4,8 баробар, Бухоро вилоятида 3,0 баробар, Навоий вилоятида 2,8 баробар х,амда Самарканд вилоятида 2,6 баробар республика курсаткичидан (2,5 баробар) юкори усиш кузатилаган булиб, Тош-кент шах,ри ва вилоятида республика билан бир хил узгариш кузитилган. Бу эса, Узбекистон Респу-бликаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожланти-риш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сонли Фармонида куйилган вазифалар-нинг бажарилиши натижасида инновацион фаол-лик ошганлигини англатади.

Натижада, тармокларда жорий килинган технологик инновацияларнинг сони йилдан-йилга ошиб бормокда. Мамлакатимизда жорий килинган технологик инновацияларни иктисодий фаолият тур-ларидаги улушини куйидаги 2-жадвалда акс этти-рилган.

2012-2021 йиллар давомида мамлакатда жорий килинган технологик инновацияларни иктисодий фаолият турларидаги аксарият х,иссаси саноат ва хизматлар сох,аларининг улушларига т^ри келган.

Саноат сох,асига жорий килинган технологик инновацияларнинг улуши 2012 йилдаги 42,3 фоиздан 2021 йилда 51,4 фоизгача ошган. Ушбу сох,ада жорий килинган технологик инновацияларнинг улуши 2012-2016 йилларда уртача 51,5 фоизни ташкил килган булса, мамлакатимизда кабул килинган Харакатлар стратегия-сида куйилган вазифаларнинг бажарилиши натижасида 2017-2021 йилларда уртача 59,8 фоизни ташкил килган. Хизматлар сох,асида мос равишда 40,8 фоиздан 33,4 фоизга тушган. Кишлок, урмон ва балик хужалиги х,амда курилиш сох,аларидаги улуши жуда паст даражалигича колмокда. Саноат тармоfининг асосан ишлаб чикариш сох,асига технологик инновацияларнинг жорий килиниши оркали ушбу тармокнинг салмокли улушга эга булишига хизмат килган.

Ушбу статистик тах,лиллар шуни курсатмокдаки, минтакаларда жорий килинган инновациялар вилоятнинг иктисодиётига таъсири кандай булганлигини куришни талаб килади. Буни эса, эконометрик моделлар ёрдамида амалга ошира-миз. Инновацион ривожланиш курсаткичларининг статистик базаси куп омилли эконометрик модел-ларни тузишга етарли эмаслигини инобатга олиб, ушбу моделларни жуфт омилли моделлар ёрдамида амалга оширамиз.

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

2-жадвал. Мамлакатда технологик инновацияларни иктисодий фаолият турларидаги улуши,

фоизда.

Иктисодий фаолият турлари 2012 йил 2013 йил 2014 йил 2015 йил 2016 йил 2017 йил 2018 йил 2019 йил 2020 йил 2021 йил

Жами технологик инновациялар 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

Кишлок, урмон ва балик хужалиги 0,2 2,0 2,0 1,3 1,2 0,9 0,1 1,2 2,0 0,8

Саноат 42,3 52,7 60,6 49,9 53,7 60,7 56,2 71,4 60,9 51,4

шу жумладан:

тоF-кон саноати ва очик конларни ишлаш 7,4 8,6 8,0 4,1 6,6 1,4 1,2 2,0 1,8 1,5

ишлаб чикариш саноати 34,5 43,2 51,6 44,2 45,8 58,0 53,9 68,7 58,8 49,6

Электр, газ, буF билан таъминлаш ва хавони кондициялаш 0,0 0,1 0,1 0,7 1,0 0,9 0,5 0,1 0,1 0,2

Сув билан таъминлаш; канализация тизими, чикиндиларни йиFиш ва утилизация килиш 0,5 0,8 0,9 0,9 0,4 0,3 0,6 0,6 0,2 0,2

Курилиш 2,7 9,4 3,5 3,3 2,1 3,2 0,8 2,4 6,2 5,0

Хизматлар 54,0 33,8 32,8 44,6 42,5 34,8 42,7 23,5 29,0 40,9

Иктисодий фаолиятнинг бошка турлари 0,8 2,1 1,2 1,0 0,5 0,4 0,2 1,5 1,9 2,0

Учинчи жадвалдаги эконометрик моделларда омиллар сифатида куйидаги курсаткичлар тан-лаб олинди.

- Ялпи худудий махсулотнинг усиш суръат-лари (GDRP), фоизда;

- Инновацион фаоллик (технологик, маркетинг ва ташкилий инновациялар) (1А), бирликда;

- Тадк,ик,отчилар сони (таянч докторантлар, докторантлар, мустакил изланувчилар) ^^, киши;

- Уз кучи билан ишлаб чикарилган инновацион махсулотлар, ишлар, хизматлар хажми (ККС ва акцизсиз) (NN0), млн.сум;

- Технологик, маркетинг ва ташкилий инно-вацияларга харажатлар (М1Ех), млн.сум.

Ушбу эконометрик моделларнинг коэффици-енти хамда моделларнинг ишончлилик аргумен-тини ифодаловчи математик куриниши куйидаги жадвалда келтирилган.

Статистик тахлиллар давомида

KоракалпоFистон Республикаси, Бухоро вило-яти, ФарFона вилояти, Хоразм вилояти ва Тош-кент шахрида натижавий омил инновацион фаоллик эканлиги аник,ланган булса, бунда омил бел-гилар мос равишда KоракалпоFистон Респу-бликасида технологик, маркетинг ва ташкилий инновацияларга харажатлар, Бухоро вилоятида тадкикотчилар сони (таянч докторантлар, докторантлар, мустакил изланувчилар) хамда колган минтакаларда уз кучи билан ишлаб чикарилган

инновацион махсулотлар, ишлар, хизматлар хажми орасида кучли корреляция борлиги аникланди.

Учинчи жадвалда келтирилган эконометрик моделларда натижавий белгилар турли вилоят-ларда турлича танлаб олинди. Яъни, бу омиллар-нинг бир-бирига боFликлиги нуктаи-назаридан хамда минтакаларнинг хусусиятидан келиб чик,иб моделлар тузилди.

Kорак1алпоFистон Республикасида технологик, маркетинг ва ташкилий инновацияларга харажат-ларнинг, Бухоро вилоятида тадкикотчилар сони-нинг (таянч докторантлар, докторантлар, мустакил изланувчилар), ФарFона вилояти, Хоразм вилояти хамда Тошкент шахрининг уз кучи билан ишлаб чикарилган инновацион махсулотлар, ишлар, хизматлар хажмининг 1 фоизга ортиши инновацион фаолликни мос равишда 0,30 фоиз, 0,76 фоиз, 0,46 фоиз, 0,39 фоиз ва 0,43 фоизга купайишини англа-тади.

Андижон, Кашкадарё, Навоий, Сурхондарё ва Самарканд вилоятларида ялпи худудий махсулотга инновацион ривожланиш курсаткичлари ора-сидаги боFликлик кучли эканлиги, инновацион ривожланиш курсаткичларининг усиши ялпи худудий махсулотнинг узгаришига сабаб булаётганлиги аникланди. Хусусан, Андижон вилоятида уз кучи билан ишлаб чикарилган инновацион махсулотлар, ишлар, хизматлар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

3-жадвал. Минтацаларни инновацион ривожланишининг эконометрик моделлари.

№ Минтакалар номи Ln(GDRP) Ln(IA) Ln(RN) Ln(INNO) Ln(MIEx)

Натижавий омил инновацион фаоллик

1. КоракалпоFистон Республикаси - Y - - 0,301 (0,123) R2=0,43 F=6,02 (0,040)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Бухоро вилояти - Y 0,762 (0,143) R2=0,78 F=28,5 (0,001) - -

3. ФарFона вилояти - Y - 0,462 (0,101) R2=0,72 F=20,9 (0,002) -

4. Хоразм вилояти - Y - 0,392 (0,102) R2=0,65 F=14,7 (0,005) -

5. Тошкент шахри - Y - 0,426 (0,090) R2=0,74 F=22,6 (0,001) -

Натижавий омил ялпи худудий махсулот

1. Андижон вилояти Y - - 2,454 (1,345) R2=0,29 F=3,33 (0,005) -

2. Кашкадарё вилояти Y - 0,011 (0,005) R2=0,36 F=4,52 (0,066) - -

3. Навоий вилояти Y - 0,033 (0,013) R2=0,46 F=6,67 (0,033) - -

4. Самарканд вилояти Y - - - -0,014 (0,005) R2=0,48 F=7,27 (0,027)

5. Сурхондарё вилояти Y -0,03 (0,012) R2=0,45 F=6,42 (0,035) - - -

Натижавий омил инновацион махсулотлар хажми

1. Жиззах вилояти - 1,048 (0,322) R2=0,57 F=10,61 (0,012) - Y -

2. Тошкент вилояти - 1,221 (0,285) R2=0,70 F=18,3 (0,003) - Y -

3. Наманган вилояти - 1,824 (0,329) R2=0,79 F=30,80 (0,001) - Y -

4. Сирдарё вилояти - - 0,503 (0,089) R2=0,80 F=31,9 (0,000) Y -

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

хажмининг, Кашкадарё ва Навоий вилоятларида тадкикотчилар сонининг 1 фоизга ортиши, ушбу худуддаги ялпи худудий махсулот хажмининг усиш суръатини мос равишда 2,45 фоиз, 0,011 фоиз хамда 0,033 фоиз купайишига олиб кели-шини тадкикотлар курсатмокда.

Хулоса ва таклифлар.

Юкорида олиб борилган тадкикотлар нати-жасидан келиб чикиб, куйидаги статистикани такомиллаштириш ва минтаканинг инновацион ривожланишига туртки берувчи йуналишлар буйича хулоса ва таклифлар ишлаб чикилди.

- статистика кузатувларида «2022 йил 1 январ холатига жорий килинган инновациялар натижаларининг таъсирини кузатиш» ва «2021 йил учун инновацион фаолликни кузатиш» савол-номаларини инновацион фаолликни курсатиб берувчи индикаторларни хисоблаш максадида бандларни такомиллаштириш;

- статистик хисобот шаклларининг 1 -инновация «Инновация фаолияти туFрисида 2022 йил хисоботи»да «минтака ташкилот ва корхонала-рида инновацион ривожланиш стратегиясини тадбик килиш оркали яратилган инновацион махсулотлар хажми»ни хисоблаш максадида унга тегишли булган бандларни киритиш оркали такомиллаштириш;

- хар бир минтакани инновацион ривож-лантириш максадида ушбу субеътларда «инновацион худуд» яратиш хамда уларда инноваци-яни ривожлантириш максадида имтиёз ва пре-ференциялар бериб бориш;

- «инновацион худуд»га айлантирилаётган туманларда юкори кушилган киймат яратадиган инновацион махсулотлар ишлаб чикариш техно-логияларини узлаштириш;

- «инновацион худуд»га айлантирилаётган туманларда мавжуд аналогларидан 50 фоизгача арзонлаштирилган ва сифатли, хом ашё нархига нисбатан 2-3 баравар юкори кушилган киймат яратадиган инновацион махсулотлар ишлаб чикариш технологияларини узлаштириш;

- минтакалар иктисодиётини инновацион ривожланишини хамда минтакаларнинг страте-гик ривожланиш дастурларини статистик бахолаш методологиясини такомиллаштириш;

- минтакалларни инновацион ривожлантириш максадида ёшлар инновацион марказлари, мономарказлар, инновацион касб-хунарга укитиш марказлари, дастурий махсулотлар ва ахборот тех-

нологияларининг технологик паркларининг фао-лиятини янада кучайтириш;

- фан ва инновация сохасидаги миллий конунчиликни умумэътироф этилган халкаро меъёрларга мувофиклаштириш;

- миллий патент тизимида халкаро стандарт-ларни куллаш;

- интеллектуал мулкнинг дахлсизлиги ва химоясини таъминлаш;

- илмий тадкикотларни куллаб-кувватлаш, миллий инновацион тизимнинг шаффофлиги ва ракобатбардошлигини ошириш;

- жахон микёсидаги инновацияларни химоя килиш тизимини яратиш билан бир каторда улар-нинг республикада фаолият юритиши учун кулай шароитлар яратиш оркали глобал етакчи инно-ваторларни жалб килиш;

- глобал инновацион индексда кайд этилган паст индикаторлар буйича Узбекистан пози-циясини яхшилаш;

- инновацион лойихаларни амалга ошириш учун барча йуналишларда кенг имкониятларни яратиш, тадкикотларни ва инновацион ташаббус-ларни куллаб-кувватлашнинг замонавий меха-низмларини жорий килиш;

- таълим муассасаларида инновация-ларга мос келадиган инсон салохиятини ривожлантириш ва шакллантиришга хисса кушадиган «тусиксиз мухит» тизиминини яратиш;

- олий таълим муассасаларида кадрлар ва ихтисослашган мутахассисларни (бахоловчилар, патент буйича мутахассислар, маркетологлар ва бошкаларни), шунингдек, инновацион фикрлайди-ган ва ижодкорлик кобилиятига эга, инновацион Fояларини фаол равишда илгари суришга кодир булган менежерларни, айникса, давлат органлари учун тайёрлашга йуналтириш;

- инновация сохасида халкаро ташкилот-лар билан хамкорликни ривожлантириш, халкаро корхоналар учун илмий-тадкикот марказларини яратиш ва жахон технологиялари бозорининг ривожланиш тенденцияларига мувофик халкаро илмий-техник хамкорликни фаоллаштириш;

Ушбу устувор йуналишларни минтакаларда амалга ошириш Узбекистонни дунё давлатлари орасида глобал инновацион индекс рейтинги буйича юкори уринга кутарилишига замин яра-тади. Бу эса, уз навбатида тараккиёт стратегиясига куйилган вазифаларни ижобий хал килинишига замин яратилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Soumitra Dutta, Bruno Lanvin, Lorena Rivera León and Sacha Wunsch-Vincent. Global Innovation Index 2021: Tracking Innovation through the COVID-19 Crisis. Geneva: World Intellectual Property Organization. 6 p.

2. Soumitra Dutta. Innovating at the Top: How Global CEOs Drive Innovation for Growth and Profit, with Roland Berger, Geoffrey Samuels and Tobias Raffel. Palgrave MacMillan 2009.

3. Soumitra Dutta. Entrepreneurship and the Finance of Innovation in Emerging Markets, with Lourdes Casanova and Peter Cornelius. Elsevier 2018.

4. https://www.globalinnovationindex.org/Home - The Global Innovation Index (Жахон Инте-лектуал Мулк Ташкилотининг Глобал Инновациялар Индекси расмий сайти)

5. Stefan Hittmar, Michal Varmus, Viliam Lendel. Proposal of Evaluation System for Successful Application of Innovation Strategy through a Set of Indicators. Procedia Economics and Finance 26 (2015) 17 - 22.

6. Ekaterina Kharchenko, Elena Alpeeva, Olga Ovcharova. Innovative Potential of Russian Regions: Methodological Aspects of Analysis and Development Trends. Procedia Economics and Finance 14 (2014) 313 - 319.

7. Рейтинг инновационного развития субъектов Российской Федерации. Выпуск 6 / Г. И. Абдрахманова, С. В. Артемов, П. Д. Бахтин и др.; под ред. Л.М. Гохберга; Нац. исслед. ун-т «Высшая школа экономики». - М.: НИУ ВШЭ, 2020. - 264 с.

8. Бурцева Т.А., Сотников А.А., Сухинин И.В. Формирование региональной инновационной системы Калужской области // Территории инновационного развития: монография / под науч. ред. А.А. Сотникова; ГУУ; Филиал ГУУ в г. Обнинске. - М.:ГУУ, 2010, С. 19-39. - 1,5 п.л.

9. Бортник И.М., Сенченя Г.И., Михеева Н.Н., Здунов А.А., Кадочников П.А., Сорокина А.В.. Система оценки и мониторинга инновационного развития регионов России. Инновационная экономика. Инновации № 9 (167), 2012 г.

10. Совершенствование инновационного развития национальной экономики в условиях глобализации. Абдуллаева Р.Г., Абулкасимов Х.П., Амбарцумян А.А., Аранжин В.В., Ваганова О.В., Вдовиченко Л.Ю., Герман М.В., Ефимова А.В., Зенькова И.В., Зохирова Г.М., Ильина Т.Г., Ищук Т.Л., Каз Е.М., Каз М.С., Каримов Д.М., Ким Т.В., Клысяк М.Д., Клюня В.Л., Королькова Д.И., Костюченко Е.А. и др.. Монография. Т.: «Университет», 2021. 700 с.

11. Шадиева Д.Х. Миллий ик,тисодиётнинг инновацион ривожланишини инвестициялаш-нинг назарий асосларини такомиллаштириш. Иктисодиёт фанлари буйича фалсафа док-тори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертацияси. Узбекистон Миллий универси-тети - 2020 й.

12. Нуриддинов З.А. Минтакалар иктисодиётини инновацион ривожлантириш ва инве-стицион жозибадорлигини статистик бахолаш. Иктисодиёт фанлари буйича фалсафа док-тори диссертацияси. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси хузуридаги Кад-рлар малакасини ошириш ва статистик тадкикотлар институти. Тошкент 2020 й.

13. Нуриддинов З.А. Узбекистон Республикаси минтакаларининг инновацион ривожланишини эконометрик моделлаштириш // Молия илмий журнали, 2020 йил, 4-сон.

14. Махмудова, Г. Н. (2017). Узбекистонда модернизациялашнинг хукукий асосларини такомиллаштириш. Экономика и финансы (Узбекистан), (5), 2-7.

15. Узбекистон Республикаси Президентининг 20217 йил 7 февралдаги «Узбекистон Респу-бликасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-соли Фармони. - www.lex.uz - Узбекистон Республикаси Конунчилик маълумотлари миллий базаси.

16. www.stat.uz - Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Статистика агентлиги.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.