Научная статья на тему 'ЕНГИЛ САНОАТ ТАРМОҒИНИ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ПАХТА-ТЎҚИМАЧИЛИК ВА МОДА ИНДУСТРИЯСИ ИМКОНИЯТЛАРИ'

ЕНГИЛ САНОАТ ТАРМОҒИНИ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ПАХТА-ТЎҚИМАЧИЛИК ВА МОДА ИНДУСТРИЯСИ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

180
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
енгил саноат / ривожланиш / корхоналар рақобатбардошлиги / маркетинг стратегиялари / ривожланиш стратегиялари / ѐндашувлар / рақобат омиллари / ишлаб чиқаришга таъсир даражаси / характери / light industry / development / enterprise competitiveness / marketing strategies / development strategies / approaches / competitive factors / level of impact on production / character

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шоҳиста Давроновна Ҳайдарова

Ушбу мақолада енгил саноати ривожланишининг хос хусусиятлари, тармоқда фаолият юритаѐтган корхоналар рақобатбардошлигини ошириш бўйича маркетинг стратегиялари, иқтисодиѐт тизимларида ривожланиш стратегияларини шакллантириш бўйича ѐндашувлар, енгил саноатда рақобат омиллари, табиати ва уларнинг ишлаб чиқаришга таъсир даражаси, характери, бошқа тармоқларга нисбатан фарқлари ҳақида фикрлар баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article describes the specifics of the development of light industry, marketing strategies to increase the competitiveness of enterprises in the industry, approaches to the formation of development strategies in economic systems, factors of competition in light industry, their nature and impact on production, nature, differences from other industries.

Текст научной работы на тему «ЕНГИЛ САНОАТ ТАРМОҒИНИ РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ПАХТА-ТЎҚИМАЧИЛИК ВА МОДА ИНДУСТРИЯСИ ИМКОНИЯТЛАРИ»

ЕНГИЛ CAHOAT TAРМОFИНИ РAK;OБATБAРДOШЛИГИHИ TAЪМИHЛAШДA nAXTA-TYK^MA4RmK BA МOДA ИНДУСТРИЯСИ ИМKOHИЯTЛAРИ

Шо^иста Давроновна Х,айдарова

Термиз давлат университети MaracipaHra

AHHOTAЦИЯ

Ушбу маколада енгил саноати ривожланишининг хос хусусиятлари, тармокда фаолият юритаётган корхоналар ракобатбардошлигини ошириш буйича маркетинг стратегиялари, иктисодиёт тизимларида ривожланиш стратегияларини шакллантириш буйича ёндашувлар, енгил саноатда ракобат омиллари, табиати ва уларнинг ишлаб чикаришга таъсир даражаси, характери, бошка тармокларга нисбатан фарклари хдкида фикрлар баён этилган.

Калит сузлар: енгил саноат, ривожланиш, корхоналар ракобатбардошлиги, маркетинг стратегиялари, ривожланиш стратегиялари, ёндашувлар, ракобат омиллари, ишлаб чикаришга таъсир даражаси, характери.

This article describes the specifics of the development of light industry, marketing strategies to increase the competitiveness of enterprises in the industry, approaches to the formation of development strategies in economic systems, factors of competition in light industry, their nature and impact on production, nature, differences from other industries.

Keywords: light industry, development, enterprise competitiveness, marketing strategies, development strategies, approaches, competitive factors, level of impact on production, character.

бештa ydyBop йyнaлиши бyйичa ^apararaap cтpaтегияcидa «пpинципиaл жих,aтдaн янги Maxcyno! Ba технология тypлapини yзлaштиpиш, шу acоcдa ички Ba тaшки бозоpлapдa миллий товapлapнинг paкобaтбapдошлигини тaъминлaш» 5 бyйичa мухдм вaзифaлap белгилaб беpилгaн. Мaзкyp вaзифaлapнинг caмapaли

ABSTRACT

гариш

2017-2021 йиллapдa Узбекистан Реcпyбликacини pивожлaнтиpишнинг

March, 2022

бажарилиши енгил саноат корхоналари ракобатбардошлигини маркетинг стратегиялари асосида ошириш борасидаги ишларни жадаллаштиришни талаб этади.

Иктисодиётнинг инновацион ривожланиши ва унинг асосий локомативи сифатида бозор субъектларининг сунгги юз йил давомидаги тараккиёти маркетинг билан боFликлиги махаллий ва жахон бозорларидаги муносабатларнинг фалсафий негизини белгилаб бермокда. Чунки маркетинг нафакат ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш тармоклари бозори, балки умуман иктисодиёт ривожланишининг илмий асосини ташкил этади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Енгил саноат корхоналари ракобатбардошлик хусусиятларини тадкик килишнинг илмий-назарий жихатлари куплаб хорижлик олимларнинг тадкикот йуналишидир. Бу борада Mboya J, Cline W, Doeringer P, Crean, S. Dickerson K. G, Nordas H. K., Verma S, Xiajun.A, Juyoung Lee, Dorothe'e H., Mayukh D. кабиларнинг илмий ишлари классик ишларга айланган[1].

Мустакил давлатлар хамдустлиги мамлакатларида бу борада Е.Евгенивеч, А.Стацура, Ю.Филюков, И.Празян, Т.Фрадина, С.Генова сингари олимлар тадкикотлар олиб борганлар.

Узбекистонда саноат корхоналари ракобатбардошлигини маркетинг стратегиялари асосида оширишнинг умумий жихатлари И.Искандаров, С.С.Гуломов, Б.Ю.Ходиев, Ё.А.Абдуллаев, А.Солиев, М.С.К,осимова, А.Ш.Бекмуродов, М.Р.Болтабаев, З.Д.Адилова ва бошка олимларнинг илмий тадкикот ишларида курсатиб берилган[1].

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбекистонда амалга оширилаётган жадал иктисодий ислохотларнинг хозирги боскичида енгил саноат корхоналари иктисодий салохиятини ошириш механизмларини такомиллаштириш, жумладан, корхоналар иктисодий салохияти даражасини доимий мониторинг килиб бориш, дебитор карздорлик айланишини тезлаштириш ва корхоналарни модернизация килиш стратегиясини ишлаб чикиш масаласини хал этиш долзарб ахамият касб этмокда.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан кабул килинган 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор

March, 2022

133

йуналиш буйича Хдракатлар стратегиясида мамлакат иктисодиётининг ракобатбардошлигини ошириш максадида белгиланган устувор йуналишларда шу жихат алохида ахамият касб этган. Бирламчи кайта ишлаш саноатида кейинги йилларда сохада амалга оширилган модернизация самарасида ютуклар кулами кенгайиб бормокда[2].

Интеграциялашувнинг кичик даражаси мамлакатлар иктисодиётида янги хужалик юритиш тизимини шакллантириш йули хисобланиб, узаро пировард махсулот ишлаб чикарадиган ва географик якин булган корхона ва ташкилотларни уз ичига олган "Кластер"лар яратишдир. Ривожланган мамлакатларда инновацион иктисодиётни шакллантириш ва бошкаришда кластерлардан фойдаланиш буйича маълум тажриба тупланган.

Кластерларни шакллантиришдан максад - шахар, туман ва вилоят ичида жойлашган бир хил соха кохоналарини ва улар билан ягона технологик занжирда булган таълим, илмий, инжиниринг, консалтинг, стандартлаштириш, сертификатлаштириш, ва бошка хизматларни уЙFунлаштириш-инновацион ишлаб чикаришни ташкил этишасосида ракобатбардош товарлар яратишга йуналтиришдан иборатдир.

Кластер тузилмалари Швейсария, Австрия, Италия, Дания, Х,индистон, Корея, Покистон, Хитой, ва Туркия давлатлари енгил саноатида, Германияда кимё ва машинасозлик, Франсияда озик-овкат ва косметика саноатларида муваффакиятли ишламокда.Кластерларни шакллантириш жараёни Жануби-Шаркий Осиё, Хитой, Сингапур, Япония, ва бошка мамлакатларда фаоллашиб бормокда. Япон моделида «сифат тизимини янгилаш» асосий омил сифатида каралса, французлар «маркетинг фаолияти»ни самарали ташкил этиш даражасига кура бахолаш кенг таркалган. Америкача услубда купрок «бозорда етакчилик«ни таъминлаш ёки «бозор улушини аниклаш» усулларидан фойдаланилади. Япон моделининг асосий хусусияти махсулотнинг истеъмол талабига мувофиклигини урганишга асосланса, француз модели «маркетинг буйича ракобат», яъни ишлаб чикариш корхонанинг маркетинг фаолиятига кай даражада мослиги текширилади[3].

Узбекистон Республикаси Призиденти томонидан 2016 йил 21 декабрда ПК,2687 сонли "Тукимачилик ва тикув-трикотаж саноатини ривожлантиришнинг 2017- 2021-йилларга мулжалланган чора-тадбирлар дастури туFрисида"ги карори сохадаги мавжуд имкониятларни тула очиш, салохиятлардан окилона ва унумли фойдаланиш максадида кабул килинган эди.

March, 2022

134

"Пахта-тукимачилик кластери" - улкан лойиха иктисодий тараккиётнинг шартларидан бири. У билан якиндан танишиш, мохиятини чукуррок англаш нафакат соха ходимлари, мутахассислари, иктисодчилар учун, балки кенг омма учун ахамиятлидур. Пахтамиз ранги, толасининг узунлиги, пишиклиги ва микронеер курсаткичлари билан халкаро стандартларга тула жавоб беради.

Пахта - тукимачилик кластери нафакат енгил саноатни, балки уз йулида кишлок хужалиги, озик-овкат саноати, фармацевтика, курилиш махсулотлари ишлаб чикариш каби унлаб тармокларни хам камраб олади. Пахта хомашёсини ишлаб чикаришнинг самарадор усулларини излаш зарурати яна шу билан изохланадики, Узбекистон шароитида эрнинг махсулдорлиги имкониятларидан тулик фойдаланмаган Узбекистон ва ривожланган хорижий мамлакатларнинг кишлок хужалигидаги айрим курсаткичлар таккосланса, бу яна бир бор уз тасдиFини топади.

Сохага жалб килинаётган инвестиция ва замонавий технологиялар махсулот сифтини ошириб, ракобатбардошлигини таъминлайди, экспорт салохияти юксалишига хизмат килади. Ички бозорни мамлакатимизда ишлаб чикарилган органик озик-овкат махсулотлари билан тулдириш-Узбекистон иктисодиётини ривожлантиришнинг энг мухим йуналишларидан биридир.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 26 январдаги 53-сонли "Пахта тукимачилик ишлаб чикаришини ташкил этишнинг замонавий шаклларини жорий этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги карори кабул килинди. Бу карорда фермер хужаликлари, бошка кишлок хужалиги ишлаб чикарувчилари ва тукимачилик саноати корхоналари уртасида бозор муносабатларини шакллантириш, пахта-тукимачилик ишлаб чикаришини ташкил этишнинг замонавий шаклларини жорий этиш асосида юкори кушилган кийматга эга ракобатбардошли махсулотлар ишлаб чикаришни таъминлаш максадида тукимачилик саноати корхоналари, шунингдек, K,оракалпоFистон Республикаси Вазирлар Кенгаши ва вилоятлар хокимликларининг 2018 йил пахта хом ашёси хосили доирасида синаб куришни хисобга олган холда мувофик худудларда 13 та пахта-тукимачилик ишлаб чикаришини ташкил этиш белгиланди. Бунда ушбу ишлаб чикаришни тукимачилик саноати корхоналари хамда фермер хужаликлари уртасида пахта хом ашёсини этиштириш ва этказиб бериш юзасидан туFридан-туFри контрактация шартномасини тузиш асосида ташкил этиш курсатиб берилди.

Пахта хом ашёсини дастлабки кайта ишлаш махсулотини кайтариш асосида пахта тозалаш корхонасида

March, 2022

135

ёхуд пахта-тукимачилик ишлаб чикариши ташкилотчиларининг уз корхонасида ёки улар томонидан ижарага олинган пахта тозалаш корхонасида амалга оширилиши хам белгилаб куйилди. Кдрорда пахта-тукимачилик ишлаб чикариши худудида жойлашган пахта тозалаш корхоналарини ва пахта тайёрлаш пунктларининг техник ва молиявий холатини бахолаш асосида улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш юзасидан уларни пахта-тукимачилик ишлаб чикариши ташкилотчиларига ижарага бериш, туловни булиб-булиб тулаган холда ёки инвестиция мажбуриятлари остида «нол»харид киймати буйича сотишни ёхуд кувватлардан махсулотини кайтариш шарти билан фойдаланиш хам белгиланган.

Пахта-тукимачилик ишлаб чикариши ташкилотчилари томонидан уз эхтиёжлари учун олиб келинадиган, божхона туловлари тулашдан 2020 йил 1 январгача булган муддатга озод килинадиган имтиёзлар хам белгилаб берилди. Айтиш жоизки ушбу карор асосида бу жараёнда кенг куламли ишлар амалга оширилаётир. Энг мухими, Бухорода, Сирдарёда ва Навоий вилоятида бошланган "кластер" тажрибаси юртимиз буйлаб кенг таркалмокда. Хусусан, Самарканд, Тошкент, Сурхандарё, Жиззах, Кдшкадарё, ва бошка вилоятларда хам "кластер" тизимида ишлаб чикариш объектлари барпо этишга киришилди.

Мамлакатда модалар маркетингини самарали йулга куйиш енгил саноат товарлари савдосини ривожлантириш хамда корхоналар ракобатбардошлигини таъминлашда мухим омил хисобланади. Мода индустрияси ривожланишида жахон модалар маркази хисобланган Франция, бешинчи йирик кийим бозори хисобланган Бразилия, шунингдек, модалар бозори энг тез ривожланаётган -Россия, мода бозорида иккинчи уринни эгаллаган Италия, «куча модаси» услубини илмий асослаган Япония, халкаро вертикал интеграция ва инновациялар асосида кийим саноатини ривожлантирган Германия, электрон савдо тизими оркали сотиш йуналиши ривожлантираётган Х,индистон, миллий брендлар нуфузини ошириш буйича «Turquality» дастури билан дунёда бешинчи мода марказига айланган Туркия, дунё кийимлар бозорида етакчиликни саклаб келаётган Хитой каби мамлакатлар тажрибасидан самарали фойдаланиш лозим[4].

Мода индустриясини ривожлантиришда корхоналарга мода-дизайн хизматларини самарали ташкил этиш, дизайнерларнинг инновацион товарлари учун доимий раFбатлантириб бориш механизмларини жорий этиш мухим ахамият касб этади. Дизайн ва мода марказлари фаолияти бевосита 20 истеъмол бозори билан саноат

March, 2022

136

корхоналарини боFловчи асосий занжир сифатида шакллантирилиши лозим[5].

Узбекистон мода индустриясини халкаро ривожланиш даражасига мувофик интеграциясини таъминлаш енгил саноат ракобатбардошлигини оширишнинг асосий омили хисобланади. Ишлаб чикарилаёган тайёр кийимлар ва текстиль махсулотлари модели ва дизайнини жахон оммавий ассортиментига мослаша олиш даражасида шакллантириш оркали ракобатбардошликка эришилади. Белгиланган стратегик максадларнинг амалга оширилиши Узбекистоннинг «Шарк мода маркази»га айланиши учун зарур шароитлар яратиб беради ва миллий брендлар нуфузини янада оширишни таъминлайди. Албатта, бу жараён енгил саноатда ишлаб чикариш ва уларга дизайн, мода, маркетинг ва бошка хизматларни курсатувчи тармокларнинг самарали интеграциясини таъминловчи кластерларни шакллантиришни такозо этади.

ХУЛОСА

Мамлакатимиз тараккиётининг бугунги боскичида пахта-тукимачилик кластерларини фаолиятини янада кенгрок ва самаралирок ташкил этиш лойихаларни амалга ошириш хисобига, юртимизни равнак топтириш ва халкимизни фаровонлигини ошириш буйича янги-янги ютукларга эришишимиз мумкин. Енгил саноат корхоналари ракобатбардошлигини оширишнинг фундаментал асоси уларнинг маркетинг стратегияларидан кай даражада фойдаланишига бевосита боFлик. Корхоналарнинг маркетинг стратегиялари уларнинг бозордаги максадларига мувофиклигини таъминлашни такозо этади. Корхона бозордаги ракобат мухити ва холатига кура маркетинг стратегияларини шакллантириш оркали иктисодий самарадорликка эришади.

Енгил саноат сохасидаги илFор хорижий мамлакатлар тажрибасига таянган холда Узбекистонда мода индустриясини ривожлантиришнинг концептуал йуналишлари белгилаб халкаро мода бозорида миллий брендлар нуфузини ошириш, жахондаги оммавий дизайнга тезкор мослашиш, инновацион кийимлар коллекцияларини экспортга йуналтириш, ноу-хау ва дизайнерлик ишланмаларини кенг жорий этиш асосида корхоналар ракобатбардошлигини оширишга эришилади.

REFERENCES

1. Хакимов З.А. Енгил саноат корхоналари ракобатбардошлигини маркетинг стратегиялари асосида ошириш. 08.00.11-Маркетинг. иктисодиёт фанлари буйича

March, 2022

137

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. Тошкент - 2018 йил.

2.Узбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 15 мартдаги "Ишлаб чикаришни модернизациялаш, техник ва технологик кайта жихозлашни раFбатлантиришга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-3544-сонли Фармони.

3. Бабабекова Д.Ш, Турсунов.Б.О. Корхона иктисодиёти ва инновация-ларни бошкариш. Услубий кулланма.-Т.:«ВнешИнвестПром». 2017.- 32 б

4. Болтабаев М.Р. Узбекистон Республикаси тукимачилик саноати экспорт имкониятларини ривожлантиришда маркетинг стратегияси: И.ф.д. дисс. автореф. - Тошкент: ТДИУ, 2005.-35

5. Стацура А.И. Формирование и развитие конкурентоспособности предпринимательской структуры на рынке текстильной продукции. Дис. на соис. уч. степ. к.э.н. - СПб. 2009, 186 с

® о

March, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal

©

О

138

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.