Научная статья на тему 'МИНИ-ФУТБОЛ БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ КУРСАНТЛАРНИНГ ФУНКЦИОНАЛ ВА ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНГАНЛИК ҲОЛАТИ'

МИНИ-ФУТБОЛ БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ КУРСАНТЛАРНИНГ ФУНКЦИОНАЛ ВА ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНГАНЛИК ҲОЛАТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
22
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МИНИ ФУТБОЛ / КУРСАНТЛАР / ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / ЎқУВ МАШғУЛОТЛАРИ / ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАР / ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ / МОРФОФУНКЦИОНАЛ ПАРАМЕТРЛАР / МОРФОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАР

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Миршарапов А.

Футбол ва мини футбол билан шуғулланувчи курсантлар организмининг функционал ҳолати ишчанлик қобилиятининг тикланиш имконияти бўйича - морфологик ва Кверг индекси кўрсаткичлари ҳамда Штанге ва Генчи синовлари (нафас олиш синовлари) орқали аниқланди ва таҳлил қилинди.Функциональное состояние организма курсантов, занимающихся футболом и мини футболом, определялось и анализировалось по возможности восстановления исполнительских способностей - морфологическим показателям и индексу Кверга, а также по тестам Штанге и Генчи (дыхательные пробы).The functional state of the body of cadets engaged in football and mini football was determined and analyzed according to the possibility of restoring their performing abilities - morphological indicators and the Querga index, as well as by the Shtange and Gencha tests (respiratory tests).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИНИ-ФУТБОЛ БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ КУРСАНТЛАРНИНГ ФУНКЦИОНАЛ ВА ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНГАНЛИК ҲОЛАТИ»

Мустакил изланувчи A.F. МИРШАРАПОВ1

Узбекистан Республикаси ИИВ Академияси Тошкент шахри, Узбекистон

МИНИ-ФУТБОЛ БИЛАН ШУГУЛЛАНУВЧИ КУРСАНТЛАРНИНГ ФУНКЦИОНАЛ ВА

Муаллиф билан богланиш учун: w

akmalmirsharapov@gmail.com ЖИСМОНИИ РИВОЖЛАНГАНЛИК ^ОЛАТИ

Аннотация

Annotation

Функциональное состояние организма курсантов, занимающихся футболом и мини-футболом, определялось и анализировалось по возможности восстановления исполнительских способностей - морфологическим показателям и индексу Кверга, а также по тестам Штанге и Генчи (дыхательные пробы).

Ключевые слова: мини-футбол, курсанты, физическая подготовка, учебная тренировка, физические качества, физическая подготовка, физическое развитие, морфофункциональные параметры, морфологические показатели.

Кириш. Мустакил давлатимизнинг эртанги куни, унинг гуллаб-яшнаши ва ривожланиши куп жихатдан усиб келаётган авлоднинг соглом булишига боглщ. Бу эса уз навбатида Ватанимизнинг келажаги - фарзан-дларимизнинг жисмоний, аклий ва маънавий камол топиши учун кулай шароитлар яратишни такозо этади.

Жумладан, Узбекистон Республикаси Президен-тининг 2021 йил 5 ноябрдаги "Юриш, югуриш, мини-футбол, бадминтон, стритбол ва "Workout" спорт турларини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-5282-сонли хамда 2023 йил 7 апрел-даги "Оммавий ва профессионал футболни хар томон-лама ривожлантиришнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-115-сонли карорлари мазкур спорт турларини ривожлантириш чора-тадбирлари да-стури илова килинган булиб, унда мини-футболни ривожлантириш учун катор вазифалар белгилаб берилган[1, 2].

Долзарблиги. Футбол ва мини-футбол билан шугулланаётган турли ёшдаги ва хар хил малакага эга футболчиларнинг спорт натижаларини башоратлаш масалалари тайёргарликни бошкариш ва режалашти-ришнинг мухим кисми хисобланади, у уйинчининг танланган спорт турига морфофункционал мувофик-лигига асосланади [3]. Бу шунга богликки, футбол ва мини-футбол хар хил спорт фаолияти тури булиб, бу спорт турларида ихтисослашаётган спортчилар жисмоний ривожланиш, функционал ва харакат тай-ёргарлигининг аник хусусиятларига эга. Боз устига, бугунги кунда "катта" футболдан ушбу спорт турига утган йигитлар мини-футбол билан шугулланиш-мокда. Жуда куп холларда улар машгулот ва мусобака фаолиятини бирга олиб боришади, бу уйинчиларни универсаллаштириш зарурлигини юзага келтиради, окибатда, машгулотнинг махсус воситалари кулла-нилишини чеклайди. Мини-футболда уйинчиларнинг юксак техник тайёргарлиги учун методик асоснинг

Футбол ва мини-футбол билан шугулланувчи курсантлар организмининг функционал ^олати ишчанлик кобилиятининг тикланиш имконияти буйича - морфологик ва Кверг индекси курсаткичлари хдмда Штанге ва Генчи синовлари (нафас олиш синовлари) оркали аникланди ва та^лил килинди.

Калит сузлар: мини-футбол, курсантлар, жисмоний тайёргарлик, уцув машгулотлари, жисмоний сифатлар, жисмоний ривожланиш, морфофункционал параметрлар, морфологик курсаткичлар.

The functional state of the body of cadets engaged in football and mini-football was determined and analyzed according to the possibility of restoring their performing abilities - morphological indicators and the Querga index, as well as by the Shtange and Gencha tests (respiratory tests).

Key words: mini-football, cadets, physical fitness, training, physical qualities, physical fitness, physical development, morphofunctional parameters, morphological indicators.

етишмаслиги уйинчиларнинг морфофункционал параметрлари ва тайёргарлиги тузилмасини тадкик килиш заруратини белгилаб беради.

Тадкикот максади курсантларнинг морфофунк-ционал параметрлари ва жисмоний ривожланишла-рини тахлил килиш. Тадкикот вазифаси:

- курсантларнинг морфологик курсаткичларини аниклаш ва тахлил килиш.

- курсантларининг жисмоний ривожланганлик да-ражасини Кверг индекси, Генчи ва Штанге синовлари ёрдамида урганиш.

Тадкикотни ташкил килиш услублари: ил-мий-услубий адабиётлар тахлили, педогогик кузатув, педогогик тестлаш, математик-статистик усуллар.

Тадкикот натижалари ва мухокамаси: Футбол ва мини-футбол билан шугулланаётган курсант-ларнинг морфологик тавсифлари тахлили тананинг буйи, эни ва айлана улчамларини тадкик килиш, шунингдек, мушак ва ёг массасининг мутлак ва нисбий катталикларини бахолаш асосида утказилди (1-жадвал).

1-жадвал

Футбол ва мини-футбол билан шугулланадиган Академия курсантларининг морфологик курсаткичлари

Морфологик курсаткичлар Спорт тури Достоверность различий

Футбол Мини-футбол г Р

Тананинг узунлиги, см 177,4+2,3 171,1 ±2,8 1,739 >0,05

Тана массаси, кг 70,2 ±1,5 64,2 ± 1,4 2,924 <0,05

^уллар узунлиги, см 77,8 ± 1,9 75,1 ± 1,7 1,059 >0,05

Оё^лар узунлиги, см 94,6 ± 2,8 88,4 ± 2,6 1,623 >0,05

Елка айланаси, см 112,4 ±2,5 104,2 ±2,2 2,462 <0,05

Тос айланаси, см 92,5 ±1,8 89,2 ± 1,5 1,408 >0,05

Елка ю^ори ^исми айланаси, см 27,6 ± 0,8 25,1 ±0,7 2,352 <0,05

Елка пастки ^исми айла-наси, см 26,4 ±1,0 23,1 ±0,6 2,830 <0,05

со см о см

см

to га t

0

ΠW

1

со см о см

го га

0

ю

1

Сон юкори кисми айланаси, см 52,4 ±1,4 48,2 ±1,2 2,278 <0,05

Сон пастки кисми айланаси, см 46,2 ±1,2 42,2 ± 1,1 2,457 <0,05

Болдир айланаси максимал, см 38,4 ±1,1' 34,2 ± 1,3 2,466 <0,05

Болдир айланаси минимал, см 24,8 ± 0,7 23,1 ±0,6 1,844 >0,05

Елкалар кенглиги, см 38,4 ±1,1 35,4 ± 1,0 2,018 <0,05

Елка кенглиги, см 6,0 ± 0,2 5,6 ±0,1 1,789 >0,05

Билак кенглиги, см 5,2 ± 0,2 4,9 ±0,1 1,342 >0,05

Сон кенглиги, см 8,8 ± 0,2 8,1 ±0,2 2,475 <0,05

Болдир кенглиги, см 6,6 ±0,1 6,2 ±0,1 2,828 <0,05

МММ, кг 32,4 ± 0,6 27,2 ±1,2 2,606 <0,05

ММХ,, % 46,2 ± 0,5 42,4 ± 1,1 2,043 <0,05

МЁМ, кг 7,6 ± 0,2 7,2 ± 0,2 1,383 >0,05

ЁМХ, % 10,8 ±0,4 11,2 ±0,5 -0,625 >0,05

Изоу: МММ - мутлац мушак массаси; ММХ, - мушак массаси

уажми; МЁМ - мутлац ёг массаси; ЕМ% - ёг массаси уажми.

Инсоннинг жисмоний ривожланиш даражасини аниклаб берувчи асосий морфологик тавсифлар та-нанинг тотал улчамлари хисобланади. Ушбу параме-трларни таккослаш шуни курсатадики, футбол билан шугулланаётган курсантларда тана узунлиги 177,4 см. ни, айни пайтда мини-футболда ихтисослашаётган курсантларда 171,1 см. ни ташкил килди, бирок на-тижалар статистик фаркли кийматларга эга булмади.

Футбол ва мини-футбол билан шугулланаётган курсантларда тана массаси мос равишда 70,2 ва 64,2 кг. ни ташкил этди, фарклар статистик ишончли.

Тананинг айлана улчамлари морфологик назорат килиниши керак, чунки малакали спортчиларда айлана курсаткичлар мушак массасининг ифодаланганлик даражасини курсатади. Футбол билан шугулланаётган курсантлар елка камари ва сон айлана улчамларининг ишончли юкори курсаткичларига эга, бу, чамаси, яна-да юкори антропометрик курсаткичлар тенденцияси хамда машгулот фаолияти хусусиятлари билан хам богликдир.

Анча юкори курсаткичлар футбол вакилларида елка, сон ва болдирлар кенглиги курсаткичлари буйича кайд килинди, бу футболда анча йирик гавда тузилишига эга спортчилар галаба козонишидан дарак беради.

Футбол вакилларида мушак массасининг катта микдорда эканлиги аникланди. Футболчиларда мутлак мушак массаси 32,4 кг. ни, мини-футбол уйинчилари-да эса 27,2 кг. ни; нисбий кийматлар мос равишда 46,2 ва 42,4% ни ташкил килди.

Текширилаётган футболчиларда ёг таркиби бир хил намоён булди, мини-футболда ихтисослашаётган спортчиларда ёг массаси нисбатан купрок микдорда эканлиги кайд килинди. Футболчиларда мутлак ёг массаси 7,6 кг, мини-футбол уйинчиларида 7,2 кг. ни, нисбий кийматлар мос равишда 10,8 ва 11,2% ни ташкил килди.

Шундай килиб, футбол ва мини-футбол билан шугулланаётган курсантлар купгина морфологик курсаткичлар буйича ишончли фаркларга эга. Фут-болчиларнинг морфологик параметрлари иккита асосий омиллар билан аникланиши мумкин: гинетик

жихатдан белгилаб берилган мойиллик ва уларнинг ривожланишини рагбатлантирувчи шарт-шароитлар, яъни спорт машгулотлари билан шугулланиш [4, 5]. Организм ривожланиш учун тегишли иктидорга эга булсагина, у узига хос ривожланиш йуналишини олади. Шу сабабли махсус спорт юкламаларининг ахамияти шубхасиз бекиёс булишига карамай, ушбу жараённинг дастлабки асосида организмнинг аник бир жисмоний ривожланишга булган генетик мойил-лиги ётади. Спорт такомиллашуви боскичида табиий иктидор ва уни ривожлантириш шарт-шароитларига учинчи омил - спортга саралаш кушилади. Бу омил маълум бир жисмоний (хар бир спорт тури учун оптимал) ривожланишига эга шахсларнинг якуний хусусиятларини аниклаб беради.

Футболда уйин фаолияти мазмунининг турли-ту-манлиги спортчилар организми барча тизимларининг юкори функционал холатини такозо этади. Юксак функционал имкониятлар уларга толикишга осонрок бардош бера олишга, организм фаолияти самарадор-лигини саклаб колишга хамда шу асосда спорт фао-лиятида устунликка эришишга имкон беради.

Футбол ва мини-футбол билан шугулланувчи курсантлар организмининг функционал холати ишчанлик кобилиятининг тикланиш имконияти буйича - Кверг индекси курсаткичлари, Штанге ва Генчи синовлари (нафас олиш синовлари) оркали аникланди (2-жад-вал).

2-жадвал

Футбол ва мини-футбол билан шугулланувчи Академия курсантларининг жисмоний ривожланганлик даражаси

Функционал курсаткичлар Спорт тури Фарклар ишончлилиги

Футбол Мини-футбол г Р

Функционал холат даражаси, ш. б. 0,894 ± 0,02 0,835 ±0,03 1,636 >0,05

Кверг индекси, ш. б. 102,4 ± 1,4 100,2 ± 1,3 1,152 >0,05

Штанге синови , с 52,1 ± 1,5 48,1 ±1,9 1,652 >0,05

Генчи синови, с 37,5 ± 1,8 33,2 ± 1,3 1,937 >0,05

таккослаш шундан далолат берадики, иккала футбол турида ихтисослашаётган уйинчиларнинг функционал холати юкори даражада, текширилаётган курсат-кичлар буйича мухим фарклар аникланмади. Бирок эътироф этиш лозимки, футбол билан шугулланувчи курсантларда ишчанлик кобилияти ва функционал тайёргарлик даражаси анча юкори.

Футбол ва мини-футбол билан шугулланувчи курсантларда Штанге синови 52,1 ва 48,1 с. ни ташкил этди. Генчи синови натижалари текширилаётган йуналишларда мос равишда 37,5 ва 33,2 с. ни ташкил этди, бу спорт такомиллашуви гурухи спортчилари учун ушбу тавсиф буйича уртача да-ражага мос келади.

Организмнинг мослашувчанлик имкониятини ифодалавчи функционал холати юкори даражага мос келади ва 0,894 дан 0,835 гача бирликни ташкил этади.

Футбол ва мини-футбол билан шугулланувчи курсантларда Кверг индексининг уртача кийматлари 100,2 ва 102,4 бирликни ташкил этди. Ушбу курсаткичлар спортчиларнинг жисмоний юкламадан кейин

100

www.fansports.uz

№2-2023

яхши тикланишларини курсатади. Бундай тикланув-чанлик машгулот юкламалари таъсирида ва организм функционал тизимларини максадли ривожлантириш натижасида шакллантирилади.

Хулоса. Олинган натижаларни меъёрий кийматлар билан таккослаш шундан далолат берадики, иккала футбол турида ихтисослашаётган уйинчиларнинг функционал холати юкори даражада булгани каби, футбол билан шугулланувчи курсантларда ишчанлик кобилияти ва функционал тайёргарлик даражаси анча юкори.

Шунингдек, эътироф этиш жоизки, хам футбол, хам мини-футбол буйича ихтисослаштирилган машгулотлар жисмоний ривожланишнинг табиий кечишини уйгунлашгиришга ва курсантлар организми функционал тизимларини жадал ривожлантиришга ёрдам беради.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2021 йил 5 ноябрдаги "Юриш, югуриш, мини-футбол, бадминтон, стритбол ва "Workout" спорт турларини янада ривожлантириш чора-тадбирлари г^рисида"ги П^-5282-сонли ^арори. Lex.uz

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2023 йил 7 апрелдаги "Оммавий ва профессионал футболни хар томонлама ривожлантириш-нинг кушимча чора-тадбирлари г^рисида"ги П^-115-сонли ^арори. Lex.uz

3. Mirsharapov A.G. Formation and development of mini-football (futsal) as a new phenomenon of modern sport // Ценности, традиции и новации современного спорта. Международный научный конгресс. г.Минск,Бе-ларусь. - 2022. - Часть 2. - С. 5-8.

4. Петько С. Н. Структура, величина и направленность соревновательных нагрузок в мини-футболе на этапе спортивного совершенствования: автореф. дис. канд. пед. наук / С.Н. Петько. - М., 1997.-23 с.

5. Бабкин, А. Е. Физическая подготовка футболистов (футзал): метод, рекомендации [Текст] / А.Е. Бабкин, В.Н. Селуянов. - М.: Принт-Центр, 2003. - 30 с.

Докторант, Академик эшкак эшиш буйича халкаро тоифадаги спорт устаси,

Осиё уйинлари голиби,

"Мард углон" давлат мукофоти сохиби,

Ш.И. ХОЛМУРЗАЕВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

info@jtsu.uz

МАШГУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ АСОСИДА ЮЦОРИ МАЛАКАЛИ АКАДЕМИК ЭШКАК ЭШУВЧИЛАР МАХСУС ТАЙЁРГАРЛИГИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ

Аннотация

Annotation

В статье описаны результаты исследований по специальной подготовки гребцов академистов высокой квалификации на основе оптимизации тренировочных нагрузок и прогнозирования спортивных результатов.

Ключевые слова: академическая гребля, нагрузка, планирование нагрузки, аэробный микроцикл, интенсивный микроцикл, оптимизация нагрузки.

Долзарблиги. Юкори малакали академик эшкак эшувчилар йиллик тайёргарлигини режалаштириш ва уни амалга оширишда аввало, хар бир спортчининг махсус тайёргарлиги ва спорт натижасининг дастлаб-ки хамда эхтимолий даражасини хисобга олиш зарур.

Купчилик тренерларда бу муаммо буйича йиллик макроциклда махсус жисмоний тайёргарлик даражаси ва якунда мусобака натижаларининг даражаси маъ-лум индивидуал чегарага эга эмас, яъни хар иккала омилни чегарасиз равишда ошириш мумкин деган нотугри фикр мавжуд. Бу холатда исталган (режанинг белгиланган меъёрлари) ва эхтимолий (спортчининг амалдаги салохияти) натижа бир-бири билан коришиб кетади. Белгиланган режани тренировка юкламалари хажми ва шиддатини ошириш эвазига бажаришга уриниш спортчининг мослашиш имкониятларини "синдириш" га ва бутун тайёргарликнинг муваффа-киятсизлигига олиб келади [1].

Тадкикотнинг максади - юкори малакали академик

Маколада юкори малакали академик эшкак эшувчилар махсус тайёргарлигини тренировка юкламаларини оптималлаштириш ^исобига тузиш ва спорт натижаларини башорат килиш буйича утказилган тадкикиотлар натижалари баён этилган.

Калит сузлар: академик эшкак эшиш, юклама, юкламани режалаштириш, аэроб микроцикл, интенсив микроцикл, юкламани оптималлаштириш.

The article describes the results of research on the special training of rowers of highly qualified academics based on the optimization of training loads and the prediction of sports results.

Key words: rowing, loading, load planning, aerobic microcycle, intensive microcycle, load optimization.

эшкак эшувчилар тренировка юкламаларини оптималлаштириш хисобига уларнинг махсус тайёргарлигини ошириш.

Тадкикот услублари - илмий-услубий адабиётлар материалларни умумлаштириш ва тахлил килиш; юкламаларни режалаштириш; педагогик кузатув; педагогик тадкикот; математик-статистик услуб.

Тадкикотларни ташкил килиш. Тадкикотлар Сув спорти турлари буйича олий спорт махорати мактабига карашли Туябугиз посёлкасида жойлашган эшкак эшиш базасида олиб борилди. Дастлаб юкори малакали академик эшкак эшувчилар тайёргарлигида тренировка юкламалари тузилиши хусусиятлари ур-ганилди (16 спортчи). Кейинчалик академик эшкак эшиш буйича юкори малакали спортчилар тренировка жараёнига 2022 йил 10 ноябрдан 22 декабргача биз томонимиздан ишлаб чикилган дастур асосида тренировка машгулотларини олиб борди.

Тадкикот натижалари. Юкори малакали акаде-

со см о см

го га t

0 Q. W

1

с го

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.