Научная статья на тему 'МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ АСОСИДА ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ АКАДЕМИК ЭШКАК ЭШУВЧИЛАР МАХСУС ТАЙЁРГАРЛИГИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ'

МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ АСОСИДА ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ АКАДЕМИК ЭШКАК ЭШУВЧИЛАР МАХСУС ТАЙЁРГАРЛИГИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
13
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АКАДЕМИК ЭШКАК ЭШИШ / ЮКЛАМА / ЮКЛАМАНИ РЕЖАЛАШТИРИШ / АЭРОБ МИКРОЦИКЛ / ИНТЕНСИВ МИКРОЦИКЛ / ЮКЛАМАНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Холмурзаев Ш.И.

Мақолада юкори малакали академик эшкак эшувчилар махсус тайёргарлигини тренировка юкламаларини оптималлаштириш ҳисобига тузиш ва спорт натижаларини башорат қилиш бўйича ўтказилган тадқиқиотлар натижалари баён этилган.В статье описаны результаты исследований по специальной подготовки гребцов академистов высокой квалификации на основе оптимизации тренировочных нагрузок и прогнозирования спортивных результатов.The article describes the results of research on the special training of rowers of highly qualified academics based on the optimization of training loads and the prediction of sports results.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАШҒУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ АСОСИДА ЮҚОРИ МАЛАКАЛИ АКАДЕМИК ЭШКАК ЭШУВЧИЛАР МАХСУС ТАЙЁРГАРЛИГИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ»

яхши тикланишларини курсатади. Бундай тикланув-чанлик машгулот юкламалари таъсирида ва организм функционал тизимларини максадли ривожлантириш натижасида шакллантирилади.

Хулоса. Олинган натижаларни меъёрий кийматлар билан таккослаш шундан далолат берадики, иккала футбол турида ихтисослашаётган уйинчиларнинг функционал холати юкори даражада булгани каби, футбол билан шугулланувчи курсантларда ишчанлик кобилияти ва функционал тайёргарлик даражаси анча юкори.

Шунингдек, эътироф этиш жоизки, хам футбол, хам мини-футбол буйича ихтисослаштирилган машгулотлар жисмоний ривожланишнинг табиий кечишини уйгунлаштиришга ва курсантлар организми функционал тизимларини жадал ривожлантиришга ёрдам беради.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 5 ноябрдаги "Юриш, югуриш, мини-футбол, бадминтон, стритбол ва "Workout" спорт турларини янада ривожлантириш чора-тадбирлари т^рисида"ги П^-5282-сонли ^арори. Lex.uz

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 7 апрелдаги "Оммавий ва профессионал футболни хар томонлама ривожлантириш-нинг кушимча чора-тадбирлари т^рисида"ги П^-115-сонли ^арори. Lex.uz

3. Mirsharapov A.G. Formation and development of mini-football (futsal) as a new phenomenon of modern sport // Ценности, традиции и новации современного спорта. Международный научный конгресс. г.Минск,Бе-ларусь. - 2022. - Часть 2. - С. 5-8.

4. Петько С. Н. Структура, величина и направленность соревновательных нагрузок в мини-футболе на этапе спортивного совершенствования: автореф. дис. канд. пед. наук / С.Н. Петько. - М., 1997.-23 с.

5. Бабкин, А. Е. Физическая подготовка футболистов (футзал): метод, рекомендации [Текст] / А.Е. Бабкин, В.Н. Селуянов. - М.: Принт-Центр, 2003. - 30 с.

Докторант, Академик эшкак эшиш буйича халкаро тоифадаги спорт устаси,

Осиё уйинлари голиби,

"Мард углон" давлат мукофоти сохиби,

Ш.И. ХОЛМУРЗАЕВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

info@jtsu.uz

МАШГУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ АСОСИДА ЮЦОРИ МАЛАКАЛИ АКАДЕМИК ЭШКАК ЭШУВЧИЛАР МАХСУС ТАЙЁРГАРЛИГИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ

Аннотация

Annotation

В статье описаны результаты исследований по специальной подготовки гребцов академистов высокой квалификации на основе оптимизации тренировочных нагрузок и прогнозирования спортивных результатов.

Ключевые слова: академическая гребля, нагрузка, планирование нагрузки, аэробный микроцикл, интенсивный микроцикл, оптимизация нагрузки.

Долзарблиги. Юкори малакали академик эшкак эшувчилар йиллик тайёргарлигини режалаштириш ва уни амалга оширишда аввало, хар бир спортчининг махсус тайёргарлиги ва спорт натижасининг дастлаб-ки хамда эхтимолий даражасини хисобга олиш зарур.

Купчилик тренерларда бу муаммо буйича йиллик макроциклда махсус жисмоний тайёргарлик даражаси ва якунда мусобака натижаларининг даражаси маъ-лум индивидуал чегарага эга эмас, яъни хар иккала омилни чегарасиз равишда ошириш мумкин деган нотугри фикр мавжуд. Бу холатда исталган (режанинг белгиланган меъёрлари) ва эхтимолий (спортчининг амалдаги салохияти) натижа бир-бири билан коришиб кетади. Белгиланган режани тренировка юкламалари хажми ва шиддатини ошириш эвазига бажаришга уриниш спортчининг мослашиш имкониятларини "синдириш" га ва бутун тайёргарликнинг муваффа-киятсизлигига олиб келади [1].

Тадкикотнинг максади - юкори малакали академик

Маколада юкори малакали академик эшкак эшувчилар махсус тайёргарлигини тренировка юкламаларини оптималлаштириш ^исобига тузиш ва спорт натижаларини башорат килиш буйича утказилган тадкикиотлар натижалари баён этилган.

Калит сузлар: академик эшкак эшиш, юклама, юкламани режалаштириш, аэроб микроцикл, интенсив микроцикл, юкламани оптималлаштириш.

The article describes the results of research on the special training of rowers of highly qualified academics based on the optimization of training loads and the prediction of sports results.

Key words: rowing, loading, load planning, aerobic microcycle, intensive microcycle, load optimization.

эшкак эшувчилар тренировка юкламаларини оптималлаштириш хисобига уларнинг махсус тайёргарлигини ошириш.

Тадкикот услублари - илмий-услубий адабиётлар материалларни умумлаштириш ва тахлил килиш; юкламаларни режалаштириш; педагогик кузатув; педагогик тадкикот; математик-статистик услуб.

Тадкикотларни ташкил килиш. Тадкикотлар Сув спорти турлари буйича олий спорт махорати мактабига карашли Туябугиз посёлкасида жойлашган эшкак эшиш базасида олиб борилди. Дастлаб юкори малакали академик эшкак эшувчилар тайёргарлигида тренировка юкламалари тузилиши хусусиятлари ур-ганилди (16 спортчи). Кейинчалик академик эшкак эшиш буйича юкори малакали спортчилар тренировка жараёнига 2022 йил 10 ноябрдан 22 декабргача биз томонимиздан ишлаб чикилган дастур асосида тренировка машгулотларини олиб борди.

Тадкикот натижалари. Юкори малакали акаде-

со см о см

го га t

0 Q. W

1

с го

№2-2023

www.fansports.uz

101

мик эшкак эшувчилар таиёргарлигини тадлил килиш тренировкани режалаштиришда купчилик тренерлар етарлича бадоламавдиган учта асосиИ услубий тамой-илни шакллантириш имконини беради:

1. Х,ар бир академик эшкак эшувчи махсус тайёр-гарликнинг индивидуал чегарасига эга. Бу чегарадан утишга уриниш ортикча машк килишга ва натижалар-нинг пасаИишига олиб келади.

2. Х,ар бир спортчи учун максимал машк килишни эгаллаш имконини берувчи бироз чекланган (оптимал) юклама дажми мавжуд. Бу чегарадан утишга уриниш дар хил жародат ва лат ейиш дамда касалликлар юзага келиши окибатида спорт муваффакиятиниг пасайи-шига олиб келади.

3. Тренировка юкламалари ва дам олишни (тикла-нишни) яхлитлигича режалаштириш ва амалиётга куллаш зарур. Спортчининг меъёридан ортикча машк килиши жародат ва лат ейиш дамда касалликлар юзага келишига олиб келади. Меъёридан ортик чарчаш эгал-ланган гомеостазни (уз-узини бошкариш жараёни) бузади. Натижаларнинг яхшиланиши факат анаболик тикланиш ва дам олиш вактида амалга ошади [2].

Академик эшкак эшувчининг махсус тайёргарлиги бевосита муваффакиятларга эришишни белгиловчи жисмоний сифатлар ривожланиш даражаси, орган ва функционал тизимлар имкониятлари билан харак-терланади.

Утказилган тадкикотларнинг асосий вазифаси махсус тайёргарликнинг индивидуал моделларини тренировка юкламаларини оптималлаштириш асосида тузиш ва тузилган моделларга асосан спорт муваф-факиятини башорат килишга каратилди.

Тренировка машгулотларини икки цикллик ре-жалаштиришда энг эдтимолий спорт натижаси тай-ёргарликнинг биринчи цикли якунида эришилиши мумкин булса энг яхши натижа иккинчи цикл якунида эришилади. Бунда асосан аэроб тренировкани услу-бий жидатдан тугри ташкил килишга эътибор бериш зарур [3].

Биз тадкикотларимизда мусобака олди боскичида тренировка машгулотларини режалаштиришда аэроб ва интенсив микроцикллардан фойдаландик (1-2 жадвал).

1-жадвал

Тавсия цилинган аэроб микроцикл тузилиши

со см о см

го га t

0

Q. W

1

Кунлар Д С Ч П Ж Ш Я

н о Устивор йуналиш АЧ АЧ (асо) МК (асо) АА^ АЧ (асо) МК

k а ^ушимча йуналиш ТЕХ АА^ АЧ АЧ ТЕХ АА^

к а о л и Юклама даражаси* 7-9 7-9 6-7 4-6 6-7 7-9 0 и ол

S ю о л л < н Устивор йуналиш МК ТЕХ ш и о АЧ Дам олиш ш и о S «

э ^ушимча йуналиш АА^ - МК ТЕХ

S <N Юклама даражаси* 4-6 2-3 ам tí 7-9 2-3 ам Да

Юклама даражаси Юклама интенсивлиги Юклама хажми

1 Паст Паст

2 Паст Уртача

3 Паст Ю]ори

4 Уртача Паст

5 Уртача Уртача

6 Уртача Ю]ори

7 Ю]ори Паст

8 Ю]ори Уртача

9 Ю]ори Ю]ори

2-жадвал

Тавсия цилинган шиддатли микроцикл тузилиши

Кунлар Д С Ч П Ж Ш Я

т о Устивор йуналиш АГЧ АГИ (Асо) АГЧ КЧ (Асо) АА^ АГИ

л k в а-м ^ушимча йуналиш ТЕХ АА^ КЧ АГИ ТЕХ КЧ

к и я о р к Юклама даражаси* 7 - 9 6 - 7 7 - 9 6 - 7 4 - 6 7 - 9 В

и S м и с Устивор йуналиш КЧ ТЕХ ТЕХ АГЧ (Асо) ли о S Да

н е Ё S т о & ш ^ушимча йуналиш АА^ - ш к л о - - ш к л о

ам ам

-м 2- Юклама даражаси* 4 - 6 2 - 4 Да 2 - 4 6 - 7 Да

Шартли белгилар: КЧ - куч чидамкорлик (асосан анаероб);

ААЦ- анаероб алакат цобилиятлар (максимал тезлик); АГЧ - анаероб гликолитик куч; АГИ - анаероб гликолитик имкониятлар; ТЕХ - уаракат техникаси; Асо - асосий машгулот

3-жадвал

*Юклама даражаси

Юклама даражаси 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Юклама шиддати Паст Паст Паст Ур-тача Ур-тача Ур-тача Ю]о-ри Ю]о-ри Ю]о-ри

Юклама ^ажми Паст Ур-тача Ю]о-ри Паст Ур-тача Ю]о-ри Паст Ур-тача Ю]о-ри

Шартли белгилар: АЧ- аэроб чидамкорлик; МК - максимал куч; ААЦ- анаероб алакат цобилиятлар (максимал тезлик); ТЕХ - уаракат техникаси; Асо - асосий машгулот.

Ушбу микроцикллар таркибида эрталабки ба-дан-тарбия дисобга олинмайди. Тренажёр залида 3 тадан ортик кучга йуналтирилган машгулотлар тавсия этилмайди (2 та интенсив, 1 та аэроб) микроцикл [4].

Юкламаси гликолитик булган интервал машгулот-ларнинг орасидаги 24 соат паст шиддатли машгулотлар режалаштирилди. Энг катъий тартибга солинган микроцикл бу тикланиш микроцикл дисобланади. Ушбу микроциклни режалаштиришда об-хаво ва бошка омилларни дисобга олган долда юклама йуна-лишида иложи борича кам узгартиришга даракат килинди.

Агар тавсия килинган махсус тайёргарликнинг индивидуал моделларини тренировка юкламалари-ни оптималлаштириш асосида тузиш ва тузилган моделларга асосан спорт муваффакиятини башо-рат килиш услубини якуний тавсия сифатида эмас балки, спортчилар имкониятларини бадолаш ва

102

www.fansports.uz

№2-2023

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари

Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта

амалга оширишнинг бир ижодий йули сифатида каралса олинган натижаларни коникарли деб бахо-лаш мумкин.

Тажрибага татбик этилган микроцикллар спорт-

чилар натижаларига ижобий ёки салбий таъсирини урганиш максадида спортчиларни эшкак эшиш эр-гометрида тажрибадан олдин ва кейин махсус тест синовидан утказилди (4-жадвал).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4-жадвал

Concept-2 эшкак эшиш эргометрида 2000м ва 6000м масофаларда утказилган назорат синовлари натижалари

Т/Р Ф.И.Ш 2000 м Нати-жадаги узгаршлар (сон.) 6000 м Нати-жадаги узгаршлар (сон.)

Т.О Т.К Т.О Т.К

1 Саф-в С. 6.38,2 6.32,8 - 5,4 20.32,1 20.21.4 -10,7

2 Тур-в А. 6.13,5 6.09,1 - 4,4 20.19,8 20.15,6 - 4,2

3 Тул-в С 6.29,5 6.27,2 - 2,3 20.30,9 20.27,1 - 3,8

4 Мам-в М. 6.09,1 6.06,7 - 2,4 20.12,2 19.58,3 -13,9

5 Мух-в А. 6.29,5 6.22,5 - 7 21.21,5 21.16,3 - 5,2

6 Дав-в У 6.18,7 6.12,6 - 6,1 20.25,8 20.15.3 - 10,5

7 Дав-в Д. 6.16,3 6.14,1 - 2,2 20.23,5 20.19.4 - 4,1

8 Аг-в Е. 6.34,7 6.29,1 - 5,6 21.16,9 21.08,8 - 3,3

9 Хак-в Ш. 6.46,7 6.43,1 - 3,6 21.34,6 21.31.5 - 3,1

10 Кр-в А. 6.23,9 6.23,3 - 0,6 20.24,5 20.22,4 - 2.1

Тадкикотимиз жараёнида академик эшкак эшиш буйича Узбекистон терма жамоаси аъзолари хисо-бланган 10 нафар спортчилар синовдан утказилди. Синовлар давомида спортчиларнинг 2000 м мусобака масофасини босиб утиш давомида спортчиларнинг уртача курсаткичи 3,96 сонияга яхшиланганлигини кузатилди. 6000 м мусобака масофасини босиб утиш тестида синалувчиларнинг уртача курсаткичи 5,94 сонияга яхшиланганлиги кузатилди.

Микроциклар давомида турли хажимдаги ва йуналишдаги юкламалар билан олиб борилувчи машгулотлар комбинацияси факат спортчиларнинг организимига юкламаларнинг умумий таъсири хаки-даги аник маълумотлар асосида бажарилиши мумкун.

Спортчиларнинг машгулот жараёнини бошкариш, машгулотларда ишлатиладиган воситаларнинг хажми ва интенсивлиги каби жисмоний фаолиятнинг мухим параметрларига организимнинг реакцияси билан боглайдиган микдорий мезонлар ва богликликларни аникламасдан машгулотларни оптималаштиришнинг иложи йук.

Хулоса

Тадкикотларимиз давомида педагогик кузатувлар натижасида шунга амин булдикки, машгулотларда узок муддатли юкламаларни куллаш давомида спорт-чиларнинг махсус чидамкорлиги ошиш самарадорли-ги яхшиланганлиги кузатилди.

Циклик спорт турларида машгулотлар хажми спортчиларнинг машгулотлар давомида жисмоний

фаолият вактига ёки босиб утган масофага караб хи-собга олинади ва шиддатни белгилаш жуда мураккаб хисобланади. Академик эшкак эшиш спорти амали-ётида одатда эшкак эшиш тезлиги ва юрак кискариш сони билан белгиланади ва бу бизнинг фикримизча тулик информатив курсаткич хамда маълумотларни бермайди.

Утказилган куплаб тадкикотларни умумлаштириш ва тахлил килиш натижаларига кура спортчиларнинг учта асосий гурухи аникланди. Биринчи гурухга (элита эшкак эшиш модели) жахон даражасидаги моделга энг мос келадиган махсус функционал салохиятга эга эшкак эшувчилар, иккинчи гурух (standart model) - махсус функционал фитнеснинг индивидуал тарки-бий кисмларининг ривожланиш даражасига нисбатан пасайган спортчилар киритилган. Учинчи гурух (но-мувофиклик даражаси) функционал имкониятларнинг ривожланиш даражаси юкори натижага эришишга имкон бермайдиган спортчилардан иборат.

Адабиётлар:

1. Агеев, Ш.К. Оптимизация тренировочных нагрузок в академической гребле. /Ш.К. Агеев, Н.В. Моржевиков, Н.М. Малышева //Гребной спорт: Ежегодник. - М.: Физкультура и спорт, 1984, с.26-28.

2. Seiler S., T0nnessen Е. Intervals, Thresholds, and Long Slow Distance: the Role of Intensity and Duration in Endurance Training / Sportscience, 2009, vol. 13, http://www.sportsci.org/2009/ss.htm.

3. Матназаров Х.Ю. Эшкак эшиш назарияси ва услубияти. Дарслик. Т.: "O'zbekkitobsavdonashriyoti" 2020. 238 б.

4. Мамбетназаров И.М Академик эшкак эшишда жамоавий к,ай-икларга экипажларни шакллантириш услубиятини такомилаштириш . Автореф. дисс. пед. фан. номзоди. Т.:2023. 61с.

www.fansports.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.