Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ ТЎҚИМАЧИЛИК МАҲСУЛОТЛАРИНИ ХАЛҚАРО БОЗОРЛАРГА ЙЎНАЛТИРИШДА МУЛЬТИБРЕНДИНГ СТРАТЕГИЯНИ ҚЎЛЛАШ УСУЛЛАРИНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

МИЛЛИЙ ТЎҚИМАЧИЛИК МАҲСУЛОТЛАРИНИ ХАЛҚАРО БОЗОРЛАРГА ЙЎНАЛТИРИШДА МУЛЬТИБРЕНДИНГ СТРАТЕГИЯНИ ҚЎЛЛАШ УСУЛЛАРИНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
93
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
маркетинг / саноат / мультибрендинг / халқаро / стратегия.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Асилжон Ортиқали Ўғли Юлчиев

Ушбу мақолада енгил саноат тармоғларини барқарор ривожлантиришга бағишланган тўқимачилик маҳсулотлари бозорларида талабни шакллантириш ва сотувни рағбатлантиришга қаратилган маркетинг механизмларидан самарали фойдаланишни асослаш; экспорт, халқаро маркетинг ва мультибрендинг стратегиялари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ ТЎҚИМАЧИЛИК МАҲСУЛОТЛАРИНИ ХАЛҚАРО БОЗОРЛАРГА ЙЎНАЛТИРИШДА МУЛЬТИБРЕНДИНГ СТРАТЕГИЯНИ ҚЎЛЛАШ УСУЛЛАРИНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

МИЛЛИЙ ТУКИМАЧИЛИК МАХСУЛОТЛАРИНИ ХАЛЦАРО БОЗОРЛАРГА ЙУНАЛТИРИШДА МУЛЬТИБРЕНДИНГ СТРАТЕГИЯНИ КУЛЛАШ УСУЛЛАРИНИНГ ИСТЩБОЛЛАРИ

Асилжон Ортикали уFли Юлчиев

Укитувчи, Иктисодиёт ва сервис кафедраси, Фаргона давлат университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада енгил саноат тармогларини баркарор ривожлантиришга багишланган тукимачилик махсулотлари бозорларида талабни шакллантириш ва сотувни рагбатлантиришга каратилган маркетинг механизмларидан самарали фойдаланишни асослаш; экспорт, халкаро маркетинг ва мультибрендинг стратегиялари.

Калит сузлар: маркетинг,саноат, мультибрендинг, халкаро, стратегия.

Республикамизда миллий тукимачилик корхоналарининг халкаро бозорлардаги фаолият доирасининг кенгайиши билан бир каторда мазкур корхоналар экспортининг хукукий механизмларини хам такомиллаштириш зарурати мавжуд хужалик субъектларининг халкаро бозорлардаги самарали иштирокини таъминлайдиган хукукий хужжатларни урганиш асосида куйидаги хулосаларга келинди:

•экспортер тукимачилик корхоналарига зарур молиявий-солик енгилликлари яратилган, ушбу имтиезлар мазкур корхоналарнинг ресурс базасини ошириш, ишлаб чикаришни модернизациялашга хизмат килмокда;

•анъанавий тарзда утказилаетган халкаро тукимачилик ярмаркалари салохиятли тукимачилик корхоналари махсулотларига хорижий харидорлар ва хамкорларни топишга кумаклашмокда;

•экспорт операцияларини «бир дарча» тамойили буйича амалга ошириш механизмини худудлардаги купгина тукимачилик корхоналаригаянги халкаро бозорларга муваффакиятли кириб боришга имкон бермокда.

Шу билан бирга, республикамизда фаолият курсатаетган тукимачилик корхоналарининг салохиятини кенгрок намоен килишда олиб борилаетган ишларни янада жадаллаштириш борасида хориж тажрибасидан кенгрок фойдаланилмаетган жихатлар мавжуд. Халкаро бозорларда фаол иштирок этаетган корхоналарга экспорт рейтингини аниклаш механизми жорий этилган булиб, мазкур рейтингни эълон килиб борилиши салохиятли хорижий инвесторлар учун жозибадор корхоналарни аниклашда мухим кумак бермокда. Мамлакатимизда айнан тукимачилик махсулотларининг ташкит бозорларга кириб боришини таъминлаш вазифаси

«Узбекенгилсаноат» акциядорлик жамияти хузуридаги тукимачилик махсулотлари рекламаси ва маркетинги агентлигига юклатилган. Ушбу агентлик томонидан халкаро тукимачилик бозорларидаги илмий-амалий тадкикотлар, аналитик тахлиллар олиб бораетган халкаро институтлар билан мустахкам хамкорлик алокалари олиб борилмокда. Аммо, тадкикотлар жараенида агентлик фаолиятини якиндан урганиш республикамиздаги тукимачилик корхоналари кенг аудиторияси учун мулжалланган куйидаги йуналишларда суст ишлар олиб борилаетганлигини курсатади:

•ривожланган ва ривожланаетган мамлакатлар тукимачилик бозорларида кулланилаетган маркетинг стратегиялари тахлили, уларни Узбекистон бозорида кулланилиши имкониятлари;

•максадли халкаро бозорларда сотиш сегментини кенг эгаллаган тукимачилик компаниялари фаолиятидаги узгаришлар шархи;

•миллий экспортер тукимачилик корхоналарининг ракобатбардошлик курсаткичлари, халкаро бозорлардаги иштироки тахлили ва х.к.

Ушбу муаммоларни хал этишда «Миллий тукимачилик корхоналарининг экспорт рейтингини аниклаш тартиби тугрисидаги» Низом ишлаб чикиш максадга мувофикдир.

Шунингдек, юкорида баен этилган халкаро маркетинг тизимини самарали кулланишини хамда «Узбекенгилсаноат» АЖ кошида ташкил этилган «Узтукимачиэкспорт» МЧЖ фаолият тармоклараро кооперациясини таъминлаш максадида «Uztexstil» халкаро маркетинг агентлиги тузилмаси таклиф этилди (1-расм).

1-расм

Экспортёр тукимачилик корхоналари экспорт салохиятини бахолашнинг таклиф этилаётган тармок архитектураси[7]

Ушбу Низом экспорт рейтингини ифодаловчи асосий курсаткичлар тавсифи, рейтингни аниклашга нисбатан талабларни акс эттириши лозим.

Халкаро маркетинг амалиетида экспорт рейтингини аниклаш муаяйн мамлакатга еки корхоналарга нисбатан кулланилади. Микродаражада экспорт рейтингини аниклашни корхоналар микесида амалга ошириш хам мухим ижобий натижалар яъни корхонанинг экспорт сигими ва салохиятини бахолаш, корхонанинг инвестициявий жозибадорлигини аниклаш, янги халкаробозорларга чикиш имкониятларини аниклаш ва х.к.

Экспорт рейтингини аниклаш методикасини ишлаб чикишда экспорт хажмининг усиши (баллар - фарк (усиш еки камайиш) фоизига тенг микдорда), экспорт ва ишлаб чикариш хажми узгариши мутаносиблиги (баллар - фарк (усиш еки камайиш) фоизига тенг микдорида, жами ходимлар таркибида маркетинг хизмати ходимларининг улуши (маркетинг ходимларининг улуши микдорида), ишлаб чикаришнинг янгиланиш даражаси (баллар - янгиланиш фоизи микдорида), халкаро сифат менежменти сертификатининг мавжудлиги (ISO мавжудлиги 10балл, UzSMT мавжудлиги 5 балл микдорида), тукимачилик корхонасининг интернет тармогида расмий

сахифасининг мавжудлиги (расмий сахифа ахборотларнинг туликлиги, янгиланиб туриш даврийлигидан келиб чикиб 5 баллгача) каби курсаткичлардан фойдаланишни тавсия этамиз.

1-жадвал

Тукимачилик корхоналари экспорт рейтинги тахлили [10]

№ Корхоналар Экспорт Экспорт хажми Жами Ишлао Халкаро Интернет Жами

помп ч.ажмшпшг узгаришини яодны- чнкаршмнн сифат саитипипг баллар

усиши. ишлаб лар тар- я! riuiajшин. менеж- мавжухтнгн.

%да** чикариш 1ЯЖ1Л1 узгарлшига м\тапск:иблиги, %да** кнбода маркетинг ходп.мла-рннинг улуши. %да** %да* * МЁ1 пи ссртифн-катипипг мавжудлиги. баллда балдда

1 «Барчшюй» ХК 3,3 15,6 S.4 56.0 10 5 99,3

2 «Псшкутекс» мчж кк 17,6 20,5 14,2 40,0 10 5 107,2

3 «Алким Текстил» МЧЖ 9,7 21,6 16,4 5 5 67.5

4 «А.Акбаралии ХК 45,S 46,4 5.4 13,0 5 5 120,7

5 «Мергангекс» МЧЖ 9,7 -6,4 2 1 25,0 5 3 40,5

6 «Куиватгекстнл» МЧЖ 42,7 -41,7 16,3 8S.0 5 5 115,3

7 «Техёжен» МЧЖ 14,8 11,3 10.9 0.0 5 5 47,0

£ Грандташтскс» МЧЖ 16,9 -17,5 hl 50.0 5 5 122,5

9 «Аптеке» МЧЖ 0.3 0,4 16, 9 7,0 5 5 34,6

10 «Асакатежстил» МЧЖ 1.6 -12.0 5,0 8,9 10 2 18,5

Тукимачилик корхоналарининг экспорт рейтингини эришилган баллардан келиб чикиб, куйидаги тоифаларга ажратиш таклиф этилган: 0-30 баллгача - «Коникарсиз», 31-50 баллгача - «Урта», 51-100 баллгача -»Яхши», 101 баллдан юкори-»Юкори». Ушбу таклиф асосида бир нечтатукимачилик корхоналари экспорт рейтинги хисобланганида куйидаги натижага эга булдик (1-жадвал).

*-жадвалнинг 4-устунидаги хисоб-китобларнинг «мусбат» натижалар экспорт хажми узгаришини ишлаб чикариш хажми узгаришидан ошганлигини, «манфий» натижалар эса камайганлигини ифодалайди;

**-мазкур устунларнинг баллари хисобланган натижаларга мутаносиб белгиланади.

Халкаро ва миллий бозорлардаги кескин ракобат мухити тукимачилик махсулотлари сотувчилардан бозордаги вазиятни хисобга олган холда макбул маркетинг стратегияларини куллашни талаб этади. Танланган стратегиялар ракобат мухитига тез мослаша оладиган, кенг истеъмолчилар аудиториясини жалб этиш имконини берадиган хусусиятларга эга булиши лозим. Айни пайтда, хорижий компанияларнинг маркетинг амалиетида махсулотларни бренд маркетинги стратегияларига кенг эътибор каратилмокда. Тадкикотларимизни курсатишича, хозирги кунда озик-овкат, маиший Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 871

хизмат курсатиш сохаларида муайян махсулот сотиш бозорини кенгайтиришда мультибрендинг стратегиясидан фойдаланиш кулами кенгайиб бормокда (2-расм).

Мультибрендинг стратегиясида товарлар харакатининг тезлиги, кучли ассортимент стратегияси юритилиши сабабли, уни куллашда тукимачилик корхонаси харакатланаетган ва янги максадли бозорларда стратегияни куллашнинг узига хос томонларга эга.

Бу масалаларни Узбекистон экспорт махсулотларини ишлаб чикарувчи тукимачилик корхоналари томонидан халкаро бозорларда мультибрендинг стратегиясини куллаш модели таклифи келтирилган.

2-расм

Узбекистон экспортёр тукимачилик корхоналари томонидан халкаро бозорларда мультибрендинг стратегиясини куллаш

модели [7]

Экспортчи тукимачилик корхоналарига танланган ва максадли бозорларга мультибрендинг стратегиясини жорий этишда асосан учта -мослашиш (adaptation), кенгайтириш (expansion) ва харакатлантириш (promotion) тадбирлари дастурини ишлаб чикиш тавсия этилади. Экспортер

тукимачилик корхоналари томонидан сотиш бозорларида мультибрендинг стратегиясини куллаш махсулотлар ассортиментини купайтириш, макбул сегментларсонини ошириш имконини беради.

Жахонда глобаллашув ва диверсификация жаренлари кучайиб бораетган шароитда тайер ва ярим тайер тукимачилик махсулотлари экспортининг стратегик ва иктисодий ресурс сифатида ахамияти ортиб бормокда. Умуман олганда, тукимачилик махсулотларини ишлаб чикариш ва экспорт килиш, хусусан пахта толасидан тайерланган ип калаванинг жахон бозоридаги экспорти динамикаси ижобий тенденцияга эга. Сунгги йилларда ушбу сохада мамлакатларнинг жахон бозоридаги экспорти улуши ошиб бориб хусусан, «Хитой 24 фоизни, АКШ 19 фоизни, Х,индистон 13 фоизни, Покистон 8 фоизни, Узбекистон 5 фоизни, Африка мамлакатлари 5 фоизни, Туркия 4 фоизни, Бразилия 4 фоизни, Австралия 3 фоизни, Греция 2 фоизни ташкил этмокда»[8].

Узбекистон Республикасида мустакиллик йилларида етиштирилаетган хом ашени кенг микесда кайта ишлаш асосида халкаро сифат мезонларига тулик мос келадиган, сотишга мулжалланган экспортбоп тайер махсулотлар хажмини ошириш борасида катта ишлар амалга оширилди. Айникса, республика кишлок хужалигининг асосий хом ашеси хисобланган пахтадан кенг турдаги тукимачилик махсулотлари тайерлаш ва улар савдосини ривожлантиришга жиддий эътибор каратилмокда. «Ишлаб чикаришни ташкил этишнинг бутун жараенини - хом-ашени чукур кайта ишлашдан токи уни тайер махсулотга айлантиришгача булган йулини - циклини, сарфланган харажатларнинг максадга мувофиклиги ва нечогли узини коплашини асослаб берган холда, прогноз килишни таъминлаш даркор»[9].

Жумладан, тукимачилик ва енгил саноатнинг 2014-2020 йиллардаги ривожланишининг максадли прогноз курсаткичларига мувофик, мазкур саноат махсулотларини ишлаб чикариш хажми 2020 йилга кадар 6,9 трлн. сумни ташкил этиши, бунда ип калава ишлаб чикариш хажми 2,5 баробарга газлама ишлаб чикариш хажми 2,8 баробарга, шойи газлама ишлаб чикариш хажми 2,7 баробарга, нотукима матолар ишлаб чикариш хажми 1,5 баробарга, трикотаж матолар ишлаб чикариш хажми эса 2,7 баробарга ортиши белгиланганлиги юкори ахамиятга моликдир43.

Бугунги кунда жахонда тукимачилик махсулотлари савдосида маркетинг тадкикотларини олиб бориш, маркетинг стратегиясини ишлаб чикиш, ракобат мухитини бахолаш, тукимачилик махсулотларини сотишнинг макбул тизимини шакллантириш, халкаро маркетинг концепциясини ишлаб чикиш, тукимачилик махсулотлари савдосини ривожлантиришда халкаро маркетинг самарадорлигини ошириш, жумладан, тукимачилик махсулотларига талабни

шакллантириш хамда уларни сотишни рагбатлантириш тизимини такомиллаштириш буйича комплекс тадкикотлар олиб бориш мухим ахмиятга эгадир.

Мамлакатимизда енгил саноат корхоналарининг маркетинг стратегиялари буйича бугунги кунда жахон иктисодиетида инкироз жараенлари чукурлашиб,дуне микесида харид талаби пасайиб бормокда ва шунга мувофик тарздахомаше, материаллар, айникса, тайер махсулотлар буйича ракобат йилданйилга кучайиб бормокда. Куплаб ривожланган ва такчи мамлакатлартажрибаси шуни курсатмокдаки, ракобатдошликка эришиш ва дунебозорларига чикиш, биринчи навбатда, иктисодиетни изчил ислох этиш, таркибий жихатдан узгартириш ва диверсификация килишни чукурлаштириш, юкори технологияларга асосланган янги корхона ва ишлаб чикариш тармоклари ривожланишини таъминлаш, фаолият курсатаетган кувватларни модернизациялаш ва техник янгилаш жараенларини тезлаштириш талаб этилмокда.

REFERENCES

1. Мирзиеев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. Тошкент - "Узбекистон"-2017. 54-бет.

2. Мирзиеев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан курамиз. - Тошкент, 2017

3. Тешабаева, О. Н. (2019). Эффективное развитие рекламной маркетинговой деятельности в современном бизнесе. In Тенденции развития мировой торговли в XXI веке (pp. 116-119).

4. Nasridinovna, T. O. (2021, June). Creating an export-oriented industrial structure and increasing the share of products in exports. in "Online-conferences" platform (pp. 4649).

5. Tolipov, A., & Teshabaeva, O. (2021). Innovative entrepreneurship is a factor in the development of the economy of modern production in uzbekistan. Студенческий, (24), 96-99.

6. Nasridinovna, T. O. (2022). Use of main production facilities and economic activities of foreign textile enterprise. International journal of research in commerce, it, engineering and social sciences ISSN: 2349-7793 Impact Factor: 6.876, 16(01), 45-52.

7. Муминова Н.М. Тукимачилик махсулотлари уларни миллий хамда халкаро бозорларда улгуржи ва чакана силжитиш каналларини ривожлантириш. Бизнес-эксперт.-Т.- 2017. №1.-Б. (08.00.11, №3).

8 .http: //www.trustedclothes.com 9.www.engilsanoat.uzрасмий сайти маълумотлари

10. «Узбекенгилсаноат» АЖ маълумотлари асосида тузилган.

11. Axunova, O., Teshabaeva, O., & Yulchiev, A. (2021). Analysis of the status, movement and level of funding of fund funds in foreign enterprises. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 450-460.

12. Тешабаева, О. Н., & Ахунова, О. Э. (2020). Привлечение инвестиций в развитие экономики агропромышленного комплекса республики Узбекистан. in развитие регионального Апк и сельских территорий: Современные проблемы и перспективы (pp. 241-243).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.