Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ ИҚТИСОДИЁТГА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ЭТИШНИНГ АҲАМИЯТИ ("НАВОИЙ" ЭРКИН ИНДУСТРИАЛ-ИҚТИСОДИЙ ЗОНАСИ МИСОЛИДА)'

МИЛЛИЙ ИҚТИСОДИЁТГА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ЭТИШНИНГ АҲАМИЯТИ ("НАВОИЙ" ЭРКИН ИНДУСТРИАЛ-ИҚТИСОДИЙ ЗОНАСИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
51
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
FOREIGN INVESTMENTS / MODERNIZATION / INVESTMENT POLICY / INVESTMENT POTENTIAL / FREE ECONOMIC ZONES / "NAVOIY" FREE INDUSTRIAL AND ECONOMIC ZONE / LOGISTICS CENTERS AND OFFSHORE REGIONS / INDUSTRIES / LEASING / FACTORING / FRANCHISING

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Умирзоқов Жаьсур Артиқбоевич, Ахунова Шахло Абдумуталовна

This study analyzes the major development trends in terms of zone configuration, development, management, and regulation approaches, and identifies good practices. It evaluates the overall economic performance of zones in light of these changes, and assesses the relationship of zones and economic reform efforts. The ultimate goal is to draw out lessons and implications that will enable policymakers to design and facilitate zone development that maximizes benefits to their host economies. The proximity of the Navoi Free Industrial Economic Zone (Navoi FIEZ) to the transcontinental intermodal hub at Navoi city airport is FIEZ’s most important success element. The hub began operations on January 1, 2009 and is managed by Korean Air, a world leader in air transportation and cargo. Located along the world’s most important crossroads of automobile, railway and aviation routes, the Navoi city airport connects Southeast Asia with Central and East Asia, the Middle East, and the European continent. Regular flights connect Navoi city to Asian and European metropolises such as Bangkok, Frankfurt, Milan, New Delhi and Singapore.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ ИҚТИСОДИЁТГА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ЭТИШНИНГ АҲАМИЯТИ ("НАВОИЙ" ЭРКИН ИНДУСТРИАЛ-ИҚТИСОДИЙ ЗОНАСИ МИСОЛИДА)»

МИЛЛИЙ ЩТИСОДИЁТГА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ЭТИШНИНГ А^АМИЯТИ ("НАВОИЙ" ЭРКИН ИНДУСТРИАЛ-ЩТИСОДИЙ ЗОНАСИ МИСОЛИДА)

Умирзоцов Жаъсур Артицбоевич Ахунова Шахло Абдумуталовна

Тошкент молия институти талабаси (Тошкент шахри)

Abstract. This study analyzes the major development trends in terms of zone configuration, development, management, and regulation approaches, and identifies good practices. It evaluates the overall economic performance of zones in light of these changes, and assesses the relationship of zones and economic reform efforts. The ultimate goal is to draw out lessons and implications that will enable policymakers to design andfacilitate zone development that maximizes benefits to their host economies.

The proximity of the Navoi Free Industrial Economic Zone (Navoi FIEZ) to the transcontinental intermodal hub at Navoi city airport is FIEZ's most important success element. The hub began operations on January 1, 2009 and is managed by Korean Air, a world leader in air transportation and cargo.

Located along the world's most important crossroads of automobile, railway and aviation routes, the Navoi city airport connects Southeast Asia with Central and East Asia, the Middle East, and the European continent. Regular flights connect Navoi city to Asian and European metropolises such as Bangkok, Frankfurt, Milan, New Delhi and Singapore.

Keywords: foreign investments, modernization, investment policy, investment potential, free economic zones, "Navoiy" free industrial and economic zone, logistics centers and offshore regions, industries, leasing, factoring, franchising

Мамлакат щтисодиётини ривожлантириш, янги ва ^ушимча саноат сохдларини ишга тушириш, саноат объектларини илгор ва замонавий техника ва технологиялар билан таъминлашда хорижий инвестицияларнинг урни мух,им ахдмиятга эга. Узбекистан Республикаси Президента И.А.Каримов таъкидлаганларидек, "Мамлакатимизнинг салох,ияти, ^удрати ва и^тисодиётимизнинг ра^обатдошлигини оширишда ^ал ^илувчи ахдмият касб этадиган мух,им устувор йуналиш асосий етакчи сох,аларни модернизация ^илиш, техник ва технологик янгилаш, транспорт ва инфратузилма коммуникацияларини ривожлантиришга ^аратилган стратегик а^амиятга молик лойихдларни амалга ошириш учун фаол инвестиция сиёсатини олиб боришдан иборат"[1]. Муваффа^иятли инвестицион сиёсат олиб борган давлатлар (Сингапур, Тайван, Гонконг, Жанубий Корея, Хитой) тажрибаси шуни курсатадики, тугридан-тугри хорижий инвестициялар х,ажмини оширишда эркин и^тисодий ^удудлар (ЭИХ^), эркин саноат зоналар (ЭСЗ), логистика марказлари ва оффшор ^удудлар мух,им роль уйнайди. Бугунги кунда дунё ми^ёсида 3000 дан орти^ эркин и^тисодий зоналар фаолият юритиб, уларда 67 миллиондан орти^ ах,оли иш билан таъминланган.

-too J 50 JOO 250 200 150 100 50 0 366 180 22S 161 41 39 __

Шнмотш Осиё Марказий Европа Африка Жанубий Марказин Тинч Америка Америка Америка Шарк океанн мингакаси

ЭИХрариинг дунё минтацалари буйича тацсимоти[2] 38 № 4(8), Vol.3, April 2016

Узбекистонда истиклол йилларида мавжуд инвестицион потенсиалдан (бой табиий ресурслар, ар-зон ва малакали ишчи кучи, туйинмаган бозор) унумли фойдаланган х,олда самарали инвестицион сиёсат олиб борилмокда. Узбекистон Республикаси Президенти И.Каримов таъкидлаганларидек, "Мамлакатимизда яратилган ишлаб чикариш салох,иятидан фойдаланиш борасида х,ам ишга солинмаган улкан имкониятлар мавжуд. Биз ишлаб чикаришни янгилаш ва модернизация килиш учун катта маблаг сарфлаймиз, куп микдордаги хорижий инвестицияларни жалб этамиз"[3]. Бу борада, биринчи навбатда, хорижий инвесторларнинг эркин фаолият олиб боришлари учун куплаб имтиёзлар ва преференцияларни кафолатловчи конунчилик базаси яратилди. Жумладан, Узбекистон Республикасининг "Чет эл инвестициялари ва чет эллик инвесторлар фаолиятининг кафолатлари т^рисида"ги, "Чет эл инвестициялари т^рисида"ги ва "Инвестиция фаолияти т^рисида"ги ^онунлар кабул килинди.

Бундан ташкари, Узбекистон Республикаси Президентининг "Тугридан-тугри хорижий инвестицияларни жалб этилишини рагбатлантиришга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида'ги Фармони (2012 йил 12 апрел, ПФ-4434-сонли) х,амда Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг "Тугридан-тугри хорижий инвестицияларни хукукий х,имоя килишни кучайтиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида'ги 205-сонли (2003 йил 2 май) карорларини мисол килиб келтириш мумкин.

Энг асосийси, Узбекистон Республикасининг 1996 йил 25 апрелдаги "Эркин иктисодий зоналар тугрисида"ги ^онунига мувофик, Навоий эркин иктисодий-индустриал, Жиззах махсус индустриал зоналари, Ангрен логистика марказларининг ташкил этилиши мамлакатимизга хорижий инвестицияларни жалб килиш учун кушимча имкониятлар яратди. Ушбу ташкил этилган махсус зоналар хорижий инвесторларга кушимча имкониятлар яратиши билан бирга мамлакатимизда янги ва кушимча саноат тармокларини жорий килиш, янги иш уринлари яратиш, ракобатбардош экспортга йуналтирилган мах,сулотлар ишлаб чикаришда уз фаолиятини олиб боради.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Навоий вилоятида эркин индустриал-иктисодий зона ташкил этиш тугрисида"ги Фармони асосида ташкил этилган "Навоий" эркин индустриал-иктисодий зонаси Навоий вилоятининг Кармана туманидаги 500 гектарли ер участкасида жойлашган.

40 00 3500 »СИ 2500 2000 1500 1000 ЪОО 0

2004 2010 2011 2012 2011

Узбекистон Республикаси ицтисодиётига жалб килинган хорижий инвестщиялар динамикаси[4]

"Навоий" эркин индустриал-иктисодий зона бир ^атор ижобий омилларга кура, Кармана туманида жойлаштирилган. Хусусан, туманнинг географик жихатдан ^улайлигини Осиё ва Европа ^итъаларини боглаб турувчи хаво, темирйул ва автомобил йулларининг мавжудлиги, хал^аро транспорт коридорининг мавжудлиги ва ушбу коридор ор^али Марказий Осиё мамлакатларининг Афгонистон, Эрон, Я^ин ва Урта Шар^, Осиё Тинч океани минта^аси, Россия ва Болтщбуйи мамлакатлари портларига чи^иш имкониятига эгалиги каби омиллар билан изохлаш мумкин.[5] Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2009 йил 27

январдаги 21-сон Карори асосида тасдикланган "Навоий" эркин индустриал-иктисодий зонаси тугрисидаги Низомга мувофик, ушбу зонада махсус хукукий режим, шу жумладан солик, валюта ва божхона режимлари, Узбекистон Республикаси норезидентлари булган фукароларнинг кириши, булиши ва чикиб кетишининг, шунингдек мехнат фаолиятини амалга оширишга рухсатнома олишининг соддалаштирилган тартиби амал килади. Замонавий хорижий юкори унумли асбоб-ускуналар ва техникани, технологик линиялари ва модулларни, инновацион технологияларни жорий этиш хисобига юкори технологияли, жахон бозорларида ракобатбардош махсулотларнинг кенг доирасини ишлаб чикариш "Навоий" эркин индустриал-иктисодий зона фаолиятининг асосий йуналиши хисобланиб, фаолият курсатиш муддати 30 (уттиз) йилни ташкил этиб, ушбу муддат кейинчалик узайтирилиши мумкин.

Ушбу зонада руйхатдан утган хужалик юритувчи субъектларга бир катор имтиёзлар белгиланган. Хусусан, киритилган тугридан-тугри хорижий инвестициялар микдорига караб, тадбиркорлик субъектлари бир канча муддатга ер, мулк, ободонлаштириш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш соликлари ва бошка катор мажбурий туловлардан озод этилган.Ушбу имтиёзлар киритилган тугридан-тугри хорижий инвестициялар хажмининг куйидаги микдорлари учун белгиланган муддатларга амал килади:

3,0 млн. евродан -10,0 млн. еврогача -7 йилга;

10,0 млн. евродан - 30,0 млн. еврогача - 10 йилга. Кейинги 5 йил давомида фойда солиги ва ягона солик тулови хажми амалдаги ставкадан 50% микдорида белгиланади;

30,0 млн. евродан ортик булганда - 15 йилга. Кейинги 10 йил давомида фойда солиги ва ягона солик тулови хажми амалдаги ставкадан 50% мивдорида белгиланади.

2015 йил 1 октябр холатига Навоий вилоятида руйхатдан утган хорижий инвестиция иштирокидаги корхоналар сони 55 тани ташкил этади. Шундан, худудлар кесимида Навоий шахрида 18 та, Зарафшон шахрида 4 та, Кармана туманида 23 та, шундан "Навоий" эркин индустриал-иктисодий зонаси зудудида 18 та, Конимех, Навбахор ва Кизилтепа туманларида 2 тадан, Нурота, Томди, Учкудук ва Хатирчи туманларида 1 тадан хорижий инвестиция иштирокидаги корхоналар мавжуд. [6]

2010 йилнинг август ойидан бошлаб уз фаолиятини бошлаган "Навоий" халкаро аэропортида ташкил этилган халкаро юк терминали "Навоий" эркин индустриал-иктисодий зонаси лойихасининг муваффакиятида мухим ахамият касб этмокда. Жахон андозалари талабларига жавоб берадиган технологияларидан фойдаланилаётганлиги, хар кандай об-хаво шароитида хам 1000 тоннадан ортик юкларни саклаш ва кайта ишлаш имкониятига эга булиб, самарали тарзда экспорт, импорт ва транзит юкларга хизмат курсата олади. Жанубий Кореянинг "Korean Air Co" хаво йуллари хамкорлигида ташкил этилган халкаро логистика марказининг ривожлантириш йуналишлари 3 боскичга мулжалланган булиб, 1-боскичда (20092010 йй.) кулай инфратузилмани барпо этиш, 2-боскичда (2011-2013 йй.) фаолият йуналишини кенгайтириш, 3-боскичда (2014-2018 йй.) ушбу логистика марказинининг тулаконли фаолиятини таъминлашдан иборатдир. 2010 йилда логистика маркази томонидан 11 та йуналиш буйича, жумладан, Бангкок, Бомбей, Брюссель, Дакка, Дехли, Дубай, Сеул, Истамбул, Милан, Франкфурт, Шанхай шахарларига юк ва йуловчи ташиш катновлари йулга куйилди. 2011 йилдан эса 7 та йуналиш (Олма-ота, Боку, Бишкек, Техрон, Ханой, Ченду, Сарагоса) буйича доимий катновлар йулга куйилди.

"Навоий" эркин индустриал-иктисодий зонаси юридик кучга киргандан бошлаб хозирги давргача 111, 7 млн. АКШ долларига тенг инвестицион лойихаларни амалга оширилиши белгиланган булиб, 2013 йил 1 август холати буйича ушбу инвестицияларнинг 88,7 млн. АКШ доллари узлаштирилди. [7]

"Навоий" эркин индустриал-иктисодий зонасига жалб этилган тугриридан-тугри хорижий инвестициялар хисобига уз махсулотини экспортга йуналтирувчи корхоналар фаолиятининг самараси сабабли Навоий вилоятининг ташки савдо айланмаси тобора кенгайиб бормокда.

Навоий вилоятининг 2015 йилдаги ташки савдо айланмасининг китъалар буйича таркибини[8]

Колаверса, Навоий вилояти ва эркин иктисодий худуд жойлашган Кармана туманининг иктисодий салохиятининг йилдан-йилга юксалиб боришини куриш мумкин. Жумладан, 2000

йилдан 2013 йилга кадар Навоий вилояти мщёсида махсулотлар ва хизматлар экспорти хажми 1716,7 фоизга ошиб, 1,8 минг АКЩ долларидан 30,9 млн. АКЩ долларига етди.

Бундан ташкари, "Навоий" эркин индустриал-иктисодий зонасида "UZHONGKONG" хорижий корхонасида телевизор, телефон ва планшетлар, ноутбук ишлаб чикариш лойихаси амалга оширилиши режалаштирилиб, курилиш ишлари олиб борилмокда. 2015 йил ойлигида корхона томонидан 1056,4 минг доллларлик тугридан-тугри хорижий инвестициялар узлаштирилди. Ушбу корхонага Вазирлар Махкамасининг 2015 йил 14 майдаги 333-Ф сонли фармойиши асосида уз эхтиёжи учун чет давлатдан олиб келинадиган курилиш материалларига импорт божидан имтиёз берилди. [9]

Юкоридагилар асосида айтиш мумкинки, эркин ииктисодий худудлар хисобига Республикамизнинг инвестицион жозибадорлигини ошириш учун куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш узининг ижобий самарасини беради, деб хисоблаймиз:

- инвестицион лойихаларни амалга ошириш юзасидан миллий маркетологларимиз томонидан маркетинг тадкикотларини турли омиллар таъсирини инобатга олинган холда олиб боришни янада ривожлантириш;

- инвестицион лойихаларни молиялаштиришнинг нокредит усулларидан булган лизинг, факторинг, франчайзинг операцияларидан кенг фодланишни кенгайтириш;

- Республикамизнинг нуфузли университетлари негизида тугридан-тугри хорижий инвестицияларни жалб этишга каратилган илмий тадкикот инновацион марказлар ташкил этиш;

- мамлакатимиздаги юкори ишлаб чикариш потенсиалга ва ривожланган инфратузилмаган эга булган Андижон, Наманган, Фаргона худудларда эркин иктисодий экспорт зонасини ташкил этиш.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХДТИ

1. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. - Т.: Узбекистан, 2010. - б. 65.

2. Special Economic Zones: Global Experience and Best Practices. 2014

3. Узбекистан Республикаси Президента Ислом Каримовнинг 2011 йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг устувор йуналишларига багишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси.

4. Манба: Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотларидан

5. 7. Феруза Халилова "Навоий" эркин индустриал-иктисодий зонасига хорижий инвестицияларни жалб этишни такомиллаштириш Сборник статей слушателей, профессорско-проподавательского состава Академии государского управления при Президенте Республики Узбекистан . Круглый стол: «Вопросы модернизации системы государственного управления», г.Ташкент 1 ноября 2013 года, 134-бет

6. 8, 9. http://www.navoi.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.