Miejsca problematyczne w fonetyce języka polskiego na przykładzie głosek szeleszczących i ciszących. Badanie odbiorców rosyjskojęzycznych Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

PHILOLOGICAL SCIENCES

MIEJSCA PROBLEMATYCZNE W FONETYCE J^ZYKA POLSKIEGO NA PRZYK L ADZIE G L OSEK SZELESZCZACYCH I CISZACYCH. BADANIE ODBIORC OW ROSYJSKOJ^ZYCZNYCH

Pakos J.,

Lingwistyczny Uniwersytet im. N.A. Dobrolyubova w Niznym Nowogrodzie

Akhmadeeva M.A.

Kazahski (Nadwolzahski) Uniwersytet Federalny

PROBLEMA TIC AREAS IN THE POLISH PHONOLOGY ON THE EXAMPLE OF R USTLING AND HUSHING SIBILANTS. THE RESEARCH ON RUSSIAN-SPEAKING STUDENTS

Pakos J., N.A. Dobrolyubova State Linguistic University of Nizhny Novgorod

Akhmadeeva M.A., Kazan (Volga Region) Federal University

Abstract

The article focuses on a practical approach to the teaching of the Polish language phonetics to Russian-speaking students. The authors discuss problems of the pronunciation of rustling and hushing sibilants' by the Russians, indicate the reasons of articulation difficulties and prepared phonetic exercises aimed to help in the correct production of Polish middle-tongued sounds. The purpose of this article is to show how important is phonetics in process of teaching Polish as a foreign language.

Abstrakt

Artykul skupia si§ na praktycznym podejsciu do nauczania fonetyki j^zyka polskiego osob rosyjskoj^zycznych. Autorki omawiaj^ w nim problematyczne dla wymowienia przez Rosjan gloski szeleszcz^ce i cisz^ce, wskazuj^ przyczyny trudnosci ich artykulacji oraz przedstawiaj^ cwiczenia fonetyczne sluz^ce dos-konaleniu wymowy polskich glosek srodkowoj^zykowych. Celem niniejszego artykulu jawi si§ pokazanie fonetyki jako waznego miejsca w strukturze nauczania j^zyka polskiego jako obcego.

Keywords: fonetics, sounds of speech, polish language, rustling sibilants, hushing sibilants, Russian-speaking students

Slowa kluczowe: fonetyka, j^zyk polski, gloski szeleszcz^ce, gloski cisz^ce, odbiorca rosyjskoj^zyczny

Nauczanie fonetyki j^zyka polskiego (lub tak naprawd^ - jakiejkolwiek fonetyki j^zyka obcego) powinno zaczynac si§ od zebrania informacji na temat odbiorców, których lektor zamierza uczyc: w jakim s^ wieku, sk^d pochodz^, jakie s^ ich cele, czy uczyli si§ wczesniej j^zyka docelowego. Wiek ucz^cego si§ jest szczególnie istotnym czynnikiem, poniewaz odgrywa bardzo wazn^ rol§ w procesie rozrózniania jeden od drugiego dzwi^ków, obcych dla swojego systemu j§zy-kowego, i mozliwosci ich powtarzania. Aparat mowy po okresie dojrzewania przestaje byc wystarczajqco elastyczny; dzwifki obce sq przesiewane przez sito fonologiczne jfzyka ojczystego, dzifki czemu pewnych dzwifków w ogóle nie sfyszymy, biorqc je za normalne dzwifki swojego jfzyka [1, s. 57]. Równiez pocho-dzenie ucz^cych si§ determinuje mozliwosc rozrózniania okreslonych fonemów. Fonemy niewyst^puj^ce w ich j^zyku ojczystym ucz^cy si§ zazwyczaj porówmj do któregos z podobnych z systemu swojego rodzimego j^zyka. Podobny nie oznacza zawsze ten sam. Jednym z najlepiej obrazuj^cych to przykladów jest wymowa polskich glosek szeleszcz^cych i cisz^cych przez odbiorców rosyjskoj^zycznych. A zwlaszcza nieistniej^cych w j^zyku rosyjskim fonemów cz [c], dz [3], dz (dzi) [3;].

W literaturze przedmiotu cz^sto porusza si§ t§ kwesti§. Zwraca si§ uwag§ na to, ze nieprawidlowa

wymowa szeregu szeleszcz^cego i cisz^cego jest szczególnie problematyczna dla osób zza wschodniej gra-nicy Polski. Autorzy opracowan podaj^ kilka propozycji Cwiczen wymowy danych dzwi^ków [2, s. 87; 3, s. 35, 38; 4, s. 34-35]. S3 to zadania polegaj^ce glównie na powtarzaniu wymowy pojedynczych wyra-zów czy lamanców j^zykowych, a takze wykorzys-tuj^ce chwyty mnemotechniczne do zapami^tania okreslonego fonemu. U rosyjskich autorów mniej jest róznorodnych cwiczen, natomiast bardzo szczególowo opisano sposób wymowy [5, c. 29, 44-46; 6, c. 35-36, 40, 44]. Mimo to nawet najlepszy opis nie zamieni praktyki. Nalezaloby zebrac wszystkie rodzaje cwiczen, dopelnic je i na tej podstawie stworzyc jedno szczególowe opracowanie poswi^cone trudnosciom w wymowie szeregów szeleszcz^cego i cisz^cego. Tego rodzaju opracowanie z pewnosci^ byloby bardzo pomocne wykladowcom-praktykom, którzy mieliby dzi^ki temu do dyspozycji gotowy róznorodny material do wykorzystania. Samodzielne przygotowanie takiego zestawu nie jest szczególnie trudne czy czasochlonne, lecz cz^sto bywa tak, ze gdy najbardziej potrzeba, ci^zko znalezc najlepiej odpowiadaj^ce Cwiczenia. Niniejsza praca pretenduje do bycia próbk^ takiego opracowania. Prezentuje ona przykladowe zestawy Cwiczen wymowy omawianych dzwi^ków. Propozycje te skierowane s^ do osób rosyjskoj^zycznych. Jednak

z powodzeniem mozna wykorzystac je na zaj^ciach z innymi grupami j^zykowymi, jak równiez rozszerzyc o zadania skierowane do innych, niz wschodni, od-biorców.

Nauczanie wymowy jest problemem kom-pleksowym. Przy realizacji programu nauczania fonetyki nalezy w zwiizku z tym uwzgl^dnic wie-loaspektowosc danego zagadnienia.

Wedlug I. Janowskiej, H. Komorowskiej, A. Seretny i E. Lipinskiej [8, s. 40; 7, s. 90; 9, s. 37] nauczanie wymowy polskiej nie powinno skladac si§ tylko z praktyki wymawiania poszczególnych dzwi^ków i ich policzen (sylab), ale takze z powtarza-nia ciigiem wyrazen i zdan. Przy czym nie nalezy zap-ominac takze o roli akcentu i intonacji danej wypowiedzi ustnej.

Aby wymowa studentów byla nienaganna, wykladowca powinien przestrzegac kilku zasad nauczania wymowy, rytmu i intonacji [7, s. 110-111]:

1. Nauka prawidlowej wymowy jest scisle zwi^zana z poprawnoscii dostarczanego wzorca. Nalezy wi§c zadbac o dobry wzorzec.

2. Efektywnosc nauczania wymowy j^zyka obcego jest zalezna od stopnia osluchania z j^zykiem obcym. Dlatego odpowiednio duzo czasu nalezy poswi^cic rozumieniu ze sluchu.

3. Zanim przystipi si§ do nauki wymowy, powinno zwrócic si§ uwag§ na sluch fonologiczny, czyli umiej^tnosc uslyszenia róznic fonologicznych (wplywajicych na znaczenie) w wypowiedziach.

4. Opanowanie dobrej wymowy zalezy od powtórzen. Dlatego fonetyk^ nalezy cwiczyc cz^sto.

5. Poczucie bezpieczenstwa daje chóralne powtarzanie, w czasie którego zaden z ucz^cych si§ nie jest narazony na ewentualne wysmianie z powodu bl^dnej artykulacji.

6. Jednak - po cwiczeniach chóralnych - nalezy indywidualnie cwiczyc wymowy, poniewaz daje to mozliwosc zwrócenia uwagi na trudnosci indywidualne.

7. Prac§ ulatwia powtarzanie wyrazów fonetycznie skontrastowanych (takze pod wzgl^dem znaczenia) oraz stosowanie pomocy dydaktycznych.

Umiej^tne nauczanie wymowy polskiej polega równiez na „wplataniu" jej w proces nauki. Nie powinno zajmowac si§ problemami fonetyki na calych zaj^ciach (w uniwersytetach jedna lekcja trwa 90 minut). B^dzie to nieefektywne i nuz^ce zarówno dla ucz^cego si§, jak i dla samego nauczajicego. Rozwija-jic cztery podstawowe sprawnosci j^zykowe, to jest: mówienie, pisanie, rozumienie ze sluchu i rozumienie tekstu czytanego mozna pol^czyc je z cwiczeniami fonetycznymi. Nalezy pami^tac o waznosci prak-tykowania nauki wymowy polskiej juz od pocz^tkowych poziomów nauczania. Student popelni-aj^cy bl^dy gramatyczne moze byc latwiej zrozumiany od mówi^cego poprawnie gramatycznie, lecz niezrozu-miale fonetycznie. Artykulacji j^zyka obcego nalezy cwiczyc, gdyz bl^dy w wymowie mogi stac si§ przyczyn^ zablokowania komunikacji. Cz^sto prowa-dzi one równiez do bl^dnego zapisu tekstu ob-coj^zycznego.

W niniejszym artykule prezentujemy przykladowe cwiczenia pomagajice aktywnie nauczyc aspektow fonetyki na roznych poziomach zaawansowania j§zy-kowego. Przebadane grupy to odbiorcy rosyjskoj^zyczni uczicy si§ na Uniwersytecie Lingwistycznym w Niznym Nowogrodzie i na Uniwer-sytecie Federalnym w Kazaniu.

Trudnosc w wymowie polskich glosek ciszicych i szeleszczicych dla wskazanej grupy odbiorcow wynika z kilku przyczyn: braku niektorych dzwi^kow w j^zyku rosyjskim, silnej interferencji i innego uksztaltowania narzidu mowy w momencie artykulacji.

Jak zostalo wspomniane wczesniej w j^zyku rosyjskim nie ma dzwi^kow cz [c], dz [3], dz (dzi) [3;]. Dla niektorych z nich mozna natomiast odnalezc takie policzenia fonetyczne w j^zyku mowiicego, ktore daji zblizone brzmienie. W slowie лучше pol^czenie чш jest wymawiane podobnie do polskiego [c], a przy udzwi^cznieniu przy szybkiej wymowie rosyjskiego ч na styku slow ключ был powstaje dzwi^k podobny do polskiego [3].

W przypadku polskich mi^kkich s, c, z wymowy determinuje rosyjski system dzwi^kowy. Sposob wypowiedzi polskich spolglosek srodkowoj^zykowych prepalatalnych jest zblizony do wymowy mi^kkich spolglosek rosyjskich, ale nie jest taki sam. Bl^dna fonetyka w tym miejscu nie utrudni komunikacji i nie doprowadzi do dwuznacznosci (jak bywa na przyklad z nieprawidlowo postawionym akcentem w rosyjskich slowach). Zaswiadczy natomiast o niedbalosci i pozwoli z latwoscii poznac w osobie mowiicego ob-cokrajowca oraz okreslic strong jego pochodzenia.

Bardzo wazne jest, aby zwracac uwag§ na wymowy mi^kkich glosek srodkowoj^zykowych od samego pocz^tku. Na pozniejszych etapach nauczania korekcja wymowy b^dzie trudnym zadaniem, poniewaz mogic si§ swobodnie poslugiwac j^zykiem polskim studenci cz^sto nie zwracaji juz uwagi na fonetyk^. Poza tym maji na tym etapie silnie za-kodowani fonetyk^ i zmiana tego, co wydawaloby si§ opanowali perfekcyjnie moze doprowadzic do pewnego rozczarowania czy nawet zniech^cenia. Dlatego szczegolne znaczenie ma praca nad artykulacji studenta na pocz^tkowym etapie nauczania, a w grupie, ktori „odziedziczylismy" - cz^ste stosowanie cwiczen polepszajicych wymowy.

Problem z artykulacji polskich mi^kkich spolglosek srodkowoj^zykowych spowodowany jest tym, ze podobne do s, c, z dzwi^ki w j^zyku rosyjskim si przednioj^zykowe zmi^kczone. Wymusza to koniec-znosc zmiany ulozenia j^zyka w nabywanym j^zyku polskim. Nalezy w zwiizku z tym tak dlugo pilnowac wymowy studentow, az zautomatyzuji uwypuklenie grzbietu j^zyka w strong podniebienia twardego.

Ciekawi kwestii jest artykulacja dyftongow sz [s] i rz [z]. Fonetycznie nie sprawiaji problemu, poniewaz maji swoje odpowiedniki w j^zyku rosyjskim - ш i ж. Trudnosci nastr^cza natomiast, zwlaszcza grupom poczitkowym, ich reprezentacja graficzna. Studenci, czytajic teksty, cz^sto zatrzymuji si§ przy sz i pytaji, jak nalezy je przeczytac, a rz odczytuji jako policzenie rz. Przyczyna takiego stanu rzeczy lezy w specyfice alfabetu rosyjskiego, ktory zagwarantowal swoim

uzytkownikom pojedyncze litery dla kazdego z dzwiçkôw tego jçzyka.

Propozycja cwiczen fonetycznych dla spólglo-sek szeleszcz^cych i cisz^cych wystçpuj^cych w jçzyku polskim

Najwazniejsze w nauczaniu fonetyki jest rozwija-nie u ucz^cego siç tak zwanego sluchu fonematycznego, czyli umiejçtnosci rozrózniania dzwiçkôw. Bez tej umiejçtnosci uczen nie bçdzie w sta-nie wymówic poprawnego dzwiçku, powtórzyc go za lektorem (posiadaj^cym wymowç wzorcow^). W kszt-altowaniu tej umiejçtnosci bçd^ pomocne zróznicowane Cwiczenia, których przyklady zostaly za-mieszczone ponizej.

Cwiczenie - nauka artykulacji dzwiçkôw.

Lektor czyta slowa z okreslonym dzwiçkiem, a studenci powtarzaj^. Mozna to zrobic na kilka

sposobów. Pierwszy - lektor czyta po jednym slowie i studenci powtarzaj^ chórem wymienione slowo, a po przeczytaniu wszystkich wyrazów prosi o powtórzenie ich pojedyncze osoby. Drugi - lektor moze takze czytac po kilka slów lub odczytac od razu wszystkie slowa jednej grupy, na przyklad z [s], a nastçpnie poprosic wybranych studentów o powtórzenie. Wybór metody bçdzie zalezal od takich czynników, jak poziom zna-jomosci polskiego alfabetu przez studetnów, czas przeznaczony na zadanie itd.

Ponizej zostal przedstawiony przykladowy zestaw slów, które mozna wykorzystac w danym zadaniu. Wybrano takie wyrazy, w których nauczane dzwiçki znajduj^ siç w naglosie, sródglosie i wyglosie. Uwzglçdniono równiez ortografiç [z] i glosek srodkowoj çzykowych.

Tabela 1. Szeleszcz^ce.

[s] [z]

szachy zona

szafa zubr

szal rzeka

szklanka rzepa

szum jezyna

kasza lyzka

nasza ksi^zka

poduszka morze

przedszkole noze

kasztan O Boze!

kieszen w^z

kosz nóz

mysz garaz

grosz podróz

kurz

aptekarz

[c] ßl

czapka dzem

czolo dzinsy

czekolada dzoker

smaczny dzojstik

waleczny dzip

spoleczny dzungla

kaczka dzdzownica

teczka drozdze

mecz brydz

miecz kartridz

klucz

Tabela 2. Cisz^ce.

[S] [Z]

snieg zródlo

sliwka zródlany

srodek zima

siatkówka ziçba

osiem zielony

osika ziemniak

kosiarka kuznia

mis woznica

wies rzez

rys maz

Cwiczenie - takie same czy rózne? Lektor czyta przykladowe pary:

losos _[£]_

cmok cwierc cwikla ciemno cielisty ciocia cieciorka bocian bucik zamiec byc miec lubic

gala/

_[3]_

dzwi?k dzwig dziekan dziekanat dziób dzien dziwny dziki dziura wiedzma lab?dz powódz odpowiedz

Kasia - Kasia Kazi? - karze noze - nosze

Kasia - kasza Kazi? - Kazi? nosze - nosze

smierci - smierdzi miec - miecz Burz - busz

smierci - smierci miec - miec busz - busz

Zadaniem studenta jest uslyszec i zapisac, czy przeczytane powyzej dzwi?ki sa takie same (TS) czy rózne (R). Cwiczone sa tutaj pary minimalne, to znaczy dwuwyrazowe zestawy rózniace si? jednym dzwi?kiem.

Cwiczenie - recytowanie lamanców j?zykowych.

Lektor czyta, a student powtarza:

W czasie suszy szosa sucha. Sasza szedi suchq szosq.

Cesarz czfsto czesai cesarzowq.

Czarny dzifcioi z chgciq pien ciqi.

Pchnqc w iódz jeza lub osiem skrzyn fig.

Szczegóiy przestfpstw w Pszczynie.

Cwiczenie - technika numeru.

W tym cwiczeniu równiez korzysta si? z par min-imalnych. Slowo 1- czesc i slowo 2 - szesc studenci powinni zapisac w kolejnosci, w której je uslyszeli. Slowa czyta lektor.

2

Cwiczenie - dyktando.

Lektor czyta tekst, a studenci zapisuja brakujace dzwi?ki.

Lektor czyta: czesc, czesc, szesc, czesc, szesc, szesc, czesc.

Student zapisuje: 1, 1, 2, 1, 2, 2, 1.

Cwiczenie - odnajdywanie wyrazu niepasujacego do pozostalych.

Student slucha ciagu wyrazow czytanych przez lektora i zaznacza w ktorym miejscu wystapil inny wy-raz.

Lektor czyta: miec, miec, miecz, miec, miec, miec.

Student zapisuje: - - x —

Cwiczenie - dopasowywanie uslyszanego wyrazu do obrazka.

Lektor czyta slowa i jednoczesnie pokazuje obrazki, na ktorych widnieja zilustrowane trudne fonetycznie wyrazy. Zadaniem studenta jest, na przyklad przez podniesienie r?ki, wskazanie poprawnego obrazka (pasujacego do slowa przec-zytanego przez lektora).

Lektor czyta: sliwki.

Student pokazuje odpowiedni obrazek.

3

S_ci_emnia si?. Biel _s_niegu zamienia si? w szaro_ s _c. Przez _ s _nieg przebija si? z_dz_blo trawy.

2 Zródlo: http://www.niam.pl/pl/produkty/1352-sliwka

3 Zródlo: http://fakty.dinoanimals.pl/dlaczego-zaby-kumkaja/

Siedz§ ze _sz_klanka goracej _cz_ekolady. Naprze_ci_wko mnie siedzi moj gos_c_ . Te_z_ pije goracy napoj.

Mil_cz_ymy. Nie chcemy, aby _dz_wi§ki zaburzyly t§ chwil§ ci_sz_y, pelna praw_^zi_wej har-monii.

Powyzsze cwiczenia mialy za zadanie wyksztalcic u studentow sluch fonematyczny. Kolejnym krokiem w nauczaniu poprawnej wymowy polskiej winna byc produkcja j^zykowa samego uczacego si§. Najcz^sciej jest to powtarzanie za lektorem (wzorcem wymowy) i jednoczesne nagrywanie powtorzonych slow, zwrotow, zdan w celu lepszego zrozumienia bl^dow (jesli takowe wystapia) studenta, jak rowniez samodzielne tworzenie zdan, opisow, historyjek. Motywujacym dla uczniow okazuje si§ nagrywanie ich wypowiedzi na poczatku kursu, w trakcie jego trwania i pod koniec (do czego wykorzystuje si§ ten sam lub podobny material j§zy-kowy). Pokazuje to efekty ich ci^zkiej pracy i slusznosc nauczania fonetyki na zaj^ciach j^zykowych.

Warto takze zwrocic uwag§ na kwesti§ przyzwyczajenia do glosu lektora. Jesli Rosjanie ucza si§ j^zyka polskiego w Rosji (dla przykladu: na kursach j^zykowychna uniwersytetach) i ich jedynym wzorcem

wymowy jest lektor j^zyka polskiego (native speaker) mozna od czasu do czasu, w trakcie trwania zaj^c i cwiczen fonetycznych, zastapic glos lektora nagraniem, materialem video. Urozmaici to w duzym stopniu Cwiczenia fonetyczne i da studentom mozli-wosc slyszec i rozumiec inny glos, intonaj tembr, niz wylacznie ten, do ktorego sa juz przyzwyczajeni.

Cwiczenie - ukladanie zdan.

Do tego zadania mozna wykorzystac listy slow z tabeli 1 i 2, ktore tym samym posluza nie tylko dla poziomu poczatkujacego, ale i bardziej zaa-wansowanego.

Wykorzystujac jak najwi^cej slow z gloskami z jednej, dwoch, trzech czy wszystkich czterech grup, studenci maja za zadanie samodzielnie napisac z nimi zdania lub krotkie opowiadanie. Moga oczywiscie uzyc w tworzonym tekscie innych znanych im slow, na przyklad:

Zaba, zubr i zmija zyjq nad rzekq, gdzie stoi wieza i rosnq rzepa i jezyny.

Cwiczenie - opisywanie obrazka / fotografii.

Lektor prosi studentow o opis obrazka, uzywajac przy tym trudnych fonetycznie slow i konstrukcji, np. przv brzegu rzeki stoi dzwig.

Cwiczenie - wstawianie slow w luki.

1. Kaczka Dziwaczka nie nosila_

2. Kasztan jest pokryty_

3. Ciocia nie lubi cieciorki ani_

4. _siadla na gal^zi.

5. Ten, kto wyciera_

Mozna zwi^kszyc poziom trudnosci tego zadania dla grup bardziej zaawansowanych, podajac slowa w ramce w mianowniku i dodajac do polecenia wstawic w puste miejsce slowa z ramki w odpowiedniej formie.

Cwiczenie - tworzenie form miejscownika.

Przy nauczaniu fonetyki warto skorzystac z mozli-wosci, jakie daje gramatyka. Mozna wykorzystac w tym celu miejscownik, w ktorym pod wplywem

a) wies - Lato sp^dzam na_

b) Jas - Mysl§ o_.

c) przyszlosc - Czy myslisz czasami o ________

d) milosc - Wszyscy wielcy pisarze pisali o ____

e) koza - Nigdy nie myslalam o _____________

f) wi§z - To swietna ksiazka o bliskosci i_

g) woda - Na_unosil si§ lisc.

h) ogrod - Lubi§ odpoczywac w ogrodzie

Student ma za zadanie wstawic w puste miejsce

koncowki -e dochodzi do wielu wymian i zmiany zapisu mi^kkich spolglosek. Wykladowca moze sam przygotowac zdania, w ktore nalezy wstawic slowo w odpowiedniej formie lub polecic zrobic to studen-tom. Ponizej prezentujemy przyklad takiego zadania z gotowymi zdaniami. Wskazane slowa nalezy wstawic w formie miejscownika.

?

jako zwierz^ciu domowym. ________ z dzieckiem.

_slowa z ramki, aby stworzyc sensowne zdania.

Zicba. czapki, spr/atac/ka. cielistych, scierka. szronem_

, tylko kokard§.

________ ponczoch.

kurze i myje podlogi w biurze to

i) zloto - Za ten dom zaplacili w_.

j) bloto - Swinki lubia taplac si? w_.

k) auto - Schowalam si? przed deszczem w_.

l) Malgorzata - Kamil cz?sto mysli o_.

m) Lista - Na_brakuje kilku nazwisk.

n) siostra - Oni rozmawiaja o mojej_.

o) jezioro - Tamta bitwa odbyla si? na_.

p) noga - Jak utrzymac równowag?, stoj^c na jednej_?

q) droga - Nikt nie stanie na mojej_do szcz?scia.

Zaprezentowane powyzej Cwiczenia sluza fonetycznemu rozwojowi uczacych si?. Na najbardziej poczatkowym etapie nauczania Cwiczenia maja prze-waznie bierny charakter (prosz? wskazac / zaznaczyc / wybrac uslyszane slowo / dzwi?k / glosk?). Jednak juz po kilku razach mozna, a w wyzszych grupach wr?cz nalezy, wprowadzic bardziej zaawansowane Cwiczenia, wymagajace od studenta umiej?tnosci zapisu slowa czy stworzenia, krotszych lub dluzszych, tekstow, a nast?pnie ich odczytania. Samodzielne zapisywanie fonemow przysluzy si? znaczaco zapami?tywaniu ich reprezentacji graficznej, a w dalszej nauce rozpozna-waniu ich w potoku mowy.

Nauczaniu wymowy polskiej w ramach kursu j?zyka polskiego powinno si? poswi?cic duzo czasu. Lektorska praktyka pokazuje waznosc prawidlowego wymawiania poszczegolnych wyrazow zawierajacych trudne dla uczacych si? gloski, szczegolnie te niewyst?pujace w ich rodzimym j?zyku. Nieposiadanie specjalistycznego sprz?tu do nagrywania wypowiedzi uczacych si?, brak zaj?C w laboratoriach j?zykowych nie moze zniech?cic nauczyciela do rozwijania umiej?tnosci poprawnej wypowiedzi - nie tylko gramatycznie, ale przede wszystkim fonetycznie.

Spis literatury

1. Miodunka W. Lingwistyczne podstawy nauczania j?zyka polskiego jako obcego // Poradnik metody-czny dla nauczycieli polonijnych / red. K. Krakowiak, J. Mandziuk. - Lublin: Polonijne Centrum Kulturalno-Oswiatowe UMCS, 1980. - s. 57-90.

2. D^browska A., Dobesz U., Pasieka M. Co warto wiedziec. Poradnik metodyczny dla nauczycieli j?zyka polskiego na Wschodzie. - Warszawa: ORE, 2010. -236 s.

3. Maciolek M., Tambor J. Gloski polskie. Prze-wodnik fonetyczny dla cudzoziemców i nauczycieli ucz^cych j?zyka polskiego jako obcego. Wydanie II z uwzgl?dnieniem wymowy zapozyczen. - Katowice: Gnome, 2014. - 120 s.

4. Madelska L. Практическая грамматика польского языка. - Kraków: UNIVERSITAS, 2012. - 455 s.

5. [Kiklevich, Kozhinova] Киклевич А.К., Кожи-нова А.А. Польский язык. - Минск: ТетраСистемс, 2012. - 368 с.

6. [Krotovskaya, Lesnaya, Selivanova] Кротов-ская Я.А., Лесная Г.М., Селиванова Н.В. Практический курс польского языка. -3-е изд., перераб. - М.: АСТ, 2013. - 575 с.

7. Komorowska H. Metodyka nauczania j?zyków obcych. - Warszawa: Fraszka Edukacyjna, 2002. - 270 s.

8. Janowska I. Planowanie lekcji j?zyka obcego. Podr?cznik i poradnik dla nauczycieli j?zyków obcych. - Kraków: UNIVERSITAS, 2010. - 196 s.

9. Lipinska E., Seretny A. Z zagadnien dydaktyki j?zyka polskiego jako obcego. - Kraków: UNIVERSITAS, 2006. - 340 s.