CC BY
3MERCHENDAYZINGNING MOHIYATI, MAQSAD VA VAZIFALARI
Muhiddinov M.Sh.
SamISI, "Marketing" kafedrasi assistenti
Annotatsiya. Ushbu maqolada bugungi kunda mamlakatimizda savdo-sotiq ishlarining rivojlanishi, ularda merchendayzingning mohiyati va qo'llanilishi, merchendayzing sohasining maqsadi va vazifalari muallif tomonidan ifoda etilgan hamda yotirib berilgan.
Kalit so'zlar: iqtisodiyot, savdo faoliyati, vositachilar, merchendayzing.
Abstract. In this article, the development of trade activities in our country today, the essence and application of merchandising, the purpose and tasks of the merchandising industry have been expressed and explained by the author.
Key words: economy, trade activity, intermediaries, merchandising.
Merchendayzing cheklangan iste'mol resurslari borasida raqobatchilar bilan muvaffaqiyatli kurash olib borish imkonini beruvchi chakana savdo korxonalari faoliyatining o'ziga xos yangi yo'nalishi hisoblanadi. Merchendayzing so'zining ikkinchi varianti ham mavjud bo'lib, uni marketing kommunikatsiyalari tizimining alohida vositasi sifatida hisoblash mumkin. Iqtisodiy lug'atga ko'ra "merchendayzing" (inglizcha: merchendaysing) - tovarlarni chakana sotishga tayyorlash; xaridorlar e'tiborini jalb etishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui sanaladi.
Merchendayzingni savdo nuqtasida savdo jarayonini tashkil etish va boshqarish sifatida ta'riflash mumkin.
Merchendayzing marketingning bir qismi sifatida (savdo maydonchasida marketing, savdo marketingi).
Merchendayzing (merchendayzing) - bu do'konda tovarlarni sotish usulini belgilovchi marketingning bir qismi; tovarlarni targ'ib qilishga qaratilgan faoliyat turi va yirik chakana sotuvchilar (supermarketlar, gipermarketlar) tomonidan ishlatiladigan mintaqaviy bozordagi brendlar, bu malakali sotuvchilarning etishmasligi tufayli yuzaga kelgan.
Merchendayzing marketingning ajralmas qismi bo'lib, chakana savdo darajasida tovarlarning eng intensiv reklamasini ta'minlashga qaratilgan faoliyatdir (Iqtisodiy va moliyaviy atamalar lug'ati).
Merchendayzing yondashuv sifatida (prinsip).
Merchendayzing - bu savdo maydonchasini loyihalash va tartibga solish va korxonaning tashqi ko'rinadigan uslubini tanlashga kompleks yondashuv bo'lib, chakana savdoda tovarlarni tez sur'atda ilgari surish uchun foydalaniladi, "5H" -
"Huquq" tamoyili asosida: mahsulotni kerakli joyda, kerakli vaqtda, kerakli miqdorda va to'g'ri narxga muvofiq".
Merchendayzingning asosiy konsepsiyasi - mahsulotlarni targ'ib qilish va mijozlarning sodiqligini oshirishdan iboratdir.
Merchendayzing maqsadlari:
1. Do'konda sotishni rag'batlantirish (boshqarish) :
- do'konda tovarlarni samarali taqdimot qilish;
- iste'molchilarni talab mavjud bo'lmagan yoki yangi tovarlarga jalb qilish;
- iste'molchilar ongida tovar va tovar belgilarining o'ziga xos xususiyatlarini mustahkamlash;
- xaridorlarning o'ziga xos jihatlari va e'tiborni tartibga soluvchi omillar asosida mahsulotlarni joylashtirish.
1-jadval
"Merchendayzing" tushunchasining ta'riflari_
Muallif Tushuncha ta'rifi
Uilyam Uells Merchendayzing-bu do'kon devorlari ichida marketing hisoblanadi, uni amalga oshiruvchilar marketingning birgina ilgari surish funksiyasidan foydalanadilar: tovarlarni xarid joyida namoyish qilishdan tashqari, merchendayzing vositalariga "bayroqchalar, plakatlar, qator oxiridagi vitrinalar, o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish do'konlaridagi aravachalarda reklamalar" kabilar kiradi
Kirai Ruben Kanayan Merchendayzing-bu chakana savdo nuqtasida amalga oshiriluvchi marketing, iste'molchi an'anaviy tarzda xarid qilish uchun tashrif buyurgan joyda tovarlar taklifini yaxshilashga qaratilgan usullar va texnik echimlarni ishlab chiqish va amalga oshirishdir. Ushbu ta'rif tovarlarni ilgari surish funksiyasini ta'kidlasada, bu ko'pchilik g'arb mutaxassislarining qarashlariga bir muncha zid hisoblanadi
Fransiya marketing instituti Merchendayzing-bu chakana savdo maydoni birligidan eng yuqori yalpi daromad olishga imkon beruvchi va shu asnoda uning maqsadini ta'kidlovchi tadqiqot va usullar to'plamidir.
Joel Jalle Merchendayzing-bu shunchaki o'ziga xos "tilsiz sotuvchi", bunda muallif mijozlarga o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish sohasidagi uning alohida o'rni va ahamiyatiga e'tibor qaratadi.
Pako Anderxill Merchendayzing (xaridlar to'g'risidagi fan) u bizga savdoni tashkil etishning barcha qoidalaridan qanday foydalanish, xususan: belgilarni qanday qilib yaxshiroq loyihalash va xaridorlar ularni haqiqatan ham o'qishlari uchun ularni qaerga yaxshiroq joylashtirish; xaridorlarga ko'z yugurtirish qulay bo'lishi uchun tovarlarni javonlarga qanday joylashtirish kerakligini, shuningdek, xaridorlarning do'konning eng ko'zga
ko'гinmas buгchaklariga boгishi va buni istashlarini qanday ta'minlash mumkinligini o'гgatish maqsadida ishlab chiqilgan
E. E. Prushkovskaya Merchendayzing tijorat faoliyati samaradorligini oshirish, savdo hajmini maksimallashtirishga qaratilgan vizual va xulq-atvor vositalaridan foydalanish hisobiga iste'mol kooperatsiyasi chakana savdo koгxonalaгi raqobatbardosЫigini ta'minlash imkonini beruvchi tovarlarni ishlab chiqaruvchidan iste'molchigacha etkazib beгishni ko'zda tutadigan ma^eting texnologiyasining muhim tashkil etuvchisi hisoblanadi
N. V. Chernonosova Merchendayzing-bu mahsulotni ilgari surishga ta'siг qiluvchi xaridoгlaг psixologiyasi, do'konning texnologik tarn, гanglaг, yoritish, musiqa dizayni, xushbo'y hid, sotish joyidagi reklama kabi unsm"^ to'plamidir Muallifning fikricha, meгchendayzing mijozlarning xulq-atvor psixologiyasi, ularning ranglarni idrok etishi, Tangla^a yo'naltiгilganligi, musiqiy uslublaг va yo'nalishlai, shuningdek chakana savdo korxonalarida reklama vositalaгining ta'siгiga asoslanadi
G. S. Yarovikov Merchendayzing -bu ma^tingting ajгalmas qismi bo'lib, u chakana savdo maydonini rejalashtirish va jihozlash, savdo hajmini oshirish maqsadida tovarlar va axborot-reklama materiallarini chakana savdo shahobchasiga joylashtirish bo'yicha chora-tadbirlar majmuidir.
A.Y.Samadov, S.A.Eshmatov Merchendayzing - marketing jarayoninig bir qismi hisoblanib, tovarlarni chakana savdo korxonalarida sotish uslubbini ifodalaydi.
2. Do'kon alohida brendlaming гaqobatbaгdosh ustunliklaгini yaгatish:
- mijoz^ ehtiyojini to'lig'icha qondiгishni ta'minlash;
- do'konga sodiq mijoz^ sonini ko'paytirish;
- xaгidoг va mijoz^ tasavvuгida do'konning o'ziga xos tasviri va tovarlar assortimenti borasida ijobiy qarashlarni mustahkamlash;
- tashrif buyuuruvchilar xarid qilish jarayonidan zavqlanadigan muhitni yaratish.
3. Korxonaning reklama va kommunikatsiya siyosatini takomillashtirish:
- marketing kommunikatsiyalari dasturini ishlab chiqish;
- mijozla^a keгakli ma'lumotlami taqdim etish;
- savdo joylarida reklamadan foydalanish turlari va usullarini takomillashtirish.
4. Do'konda savdo texnologiyasi jarayonlarini takomillashtirish:
- savdo maydonidan samarali foydalanish;
- savdo maydonchasini optimal rejalashtirish va jihozlarni joylashtirish;
- mijozlar oqimi harakatini tartibga solish;
- tovariaming doimiy mavjud bo'lishini ta'minlash.
5. Iste'molchilaming hatti-haгakatlaгiga ta'siг ko'reatish:
- xaгidoгlaгning iste'mol qobiliyatiga ta'sñ qiluvchi omillami tahlil qilish;
- xaridor tomonidan xaridlar borasida tezkor va ijobiy qarorlar qabul qilish darajasini oshirish;
- xaridorning do'konda bo'lish vaqti va u tomonidan amalga oshirilgan xaridlar sonini ko'paytirish;
- o'rtacha sotib olish miqdorini oshirish;
- savdo hajmini ko'paytirishga erishish;
- do'kon va alohida savdo markalarining raqobat ustunligini yaratish.
2-jadval
Merch hendayzing vazifalarining tasniflanishi
Tasniflash belgilari Tavsifi
Merchendayzing maqsadlaridan kelib chiqqan holda -iqtisodiy; - tashkiliy; - psixologik.
Bajaruvchi funksiyalaridan kelib chiqqan holda - tovar zahiralarini shakllantirish; - savdo va texnologik jarayonlarni takomillashtirish; - xaridorlarni jalb qilish va ularning sodiqligini ta'minlash.
Bajaruvchi vazifalaridan kelib chiqqan holda -savdo; -texnologik
Merchendayzing maqsadlari foydalanish sohalaridan kelib chiqqan holda, bir-biridan farq qiladi. 2.-jadvalda maqsadlar, funksiyalar va bajariluvchi operatsiyalardan kelib chiqqan holda, merchendayzing vazifalari keltirib o'tilgan.
Quyida keltirilgan 3-jadvalda bajaruvchi funksiyalaridan kelib chiqqan holda, merchendayzingning vazifalari batafsil bayon qilingan .
Do'kon ichidagi savdo-sotiq "uchta ustun" ga asoslanadi:
- do'kon xaridorlarda avvaldan rejalashtirilgan tashqi ko'rinish borasida muayyan tasavvur hosil qilishi kerak;
- do'konning ichki maydoni savodli tashkil qilinishi, ya'ni zavdo zallarining tarxi talab darajasida bo'lishi lozim;
- javonlardagi tovarlar tegishli tarzda, ya'ni xaridor o'zining sevimli bankalari va qutilarini osongina topa oladigan tartibda joylashtirilishi lozim.
3-jadval
Bajaruvchi funksiyalaridan kelib chiqqan holda merchendayzingning vazifalari
Funksiyalar Vazifalar
Tovarlar zahirasini shakllantirish - maqbul assortimentni shakllantirishga imkon beruvchi samarali tovar zahirasini tashkil qilish; - tovarlar zahirasini boshqarish, ularni to'ldirish davriyligini doimiy kuzatish.
Savdo va texnologik jarayonlarni takomillashtirish - chakana savdoda savdo va texnologik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish; - savdo maydonchasi va savdo uskunalari, savdo bo'limlari, seksiyalarning joylashuvini maqbul tarzda
rejalashtirish, tovarlarni oson tarza topib olishga imkon beruvchi tartibda taxlash; - tovar belgilarini savdo jihozlari va xaridorlar oqimiga nisbatan j oylashtirish; - vizual merchendayzing vositalaridan foydalangan holda potensial iste'molchilar tomonidan savdo korxonasiga tashrif buyu-rilishini ta'minlash.
Xaridorlarni jalb qilish va ularning sodiqligini ta'minlash - xaridorlarning xulq-atvori motivatsiyasi va xaridorlarning alohida guruhlari tomonidan tovarlarni idrok etishning psixologik xususiyatlari asosida tovarlarni joylashtirish; - vizual savdo muhitini yaratishga asoslangan diqqat omillarini maqsadli tartibga solish- turli xaridorlar guruhining ularni xarid qilish borasidagi xulq-atvor reaksiyasini aniqlashtirish, ularning tovarlarni idrok qilishi va hissiy holatini rag'batlantiruvchi yoritish, musiqa, ranglar, xushbo'y hidlar, xodimlarning sezgirligi va qiziqishlari; - xaridorning mahsulotga bo'lgan e'tiborini oshirishga qaratilgan savdo nuqtalarini reklama qilish borasida POS-vositalardan keng foydalanish; - tovarlarni sotishni rag'batlantirish borasidagi turli xil echimlar va boshqalar; - iste'molchilarning psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda savdo maydonchasiga tashrif buyuruvchilarni savdo tamoyillari, vositalari va usullarini qo'llash orqali do'kon tomonidan sotiladigan tovarlarning xaridoriga aylantirish; - do'konda tashrif buyuruvchilarning psixologik holatiga mos keladigan muhit yaratish.
Merchendayzing odamlar hali puldan foydalanmagan davrlardayoq paydo bo'lgan. Ayriboshlashga asoslangan savdo amalga oshirilgan paytlarda tovarlarni chiroyli va to'g'ri joylashtirish, ayriboshlash joyini yaxshi tashkil qilish qobiliyati dastlabki savdogarlarga bir muncha yaxshi natijalarni bergan.
Qadim zamonlarda bizning zamondoshlarimizga qaraganda ularga anchagina qiyin bo'lgan, chunki savdogarlar ko'pincha o'z mijozlari bilan turli tillarda gaplashishgan. O'shandan beri merchendayzingning muhim bir qoidasi amal qilib keladi: sotuvchining deyarli tushuntirish va izohlarisiz xaridorga barcha narsa aniq va tushunarli bo'lishi lozim. Asta-sekin savdogarlar tovarlarni namoyish qilish va do'konning o'ziga xosligini yaratish imkoniyatlarini yaxshilab bordilar.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.
1. Hill, C. W. L., Hult, G. T. M. (2020). International Business: Competing in the Global Marketplace. McGraw-Hill Education.
2. Daniels, J. D., Radebaugh, L. H., Sullivan, D. P. (2018). International Business: Environments and Operations. Pearson.
3. Cateora, P. R., Graham, J. L. (2016). International Marketing. McGraw-Hill Education.
4. Jobber, D., Ellis-Chadwick, F. (2016). Principles and Practice of Marketing. McGraw-Hill Education.
5. Root, F. R. (1994). Entry Strategies for International Markets. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
