Научная статья на тему 'Мелиоратив экология'

Мелиоратив экология Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
56
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Life Sciences and Agriculture
Область наук
Ключевые слова
тупроқ мелиорацияси / шўрланиш даражаси / сув ресурсларидан фойдаланиш / тупроқ / ётиқ-ёпиқ зовурлар / soil melioration / salinization / water supply / soil / underdrainage

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мамаджонова Нафиса Абдиманнобовна, Турғунов Сардорбек Бахтиёрович, Абдуқаюмов Зоҳидулло Хакимжон Ўғли

Ҳозирги вақтда долзарб вазифа суғоришнинг мақбул режимларини, минерал ўғитлар стандартларини ва жаҳон бозори талаблари ва зараркунандаларга чидамли толалар сифатига, шунингдек экстремал шароитларга, пахтачилик соҳасида рақобатбардош ва бошқа кўрсаткичларга мос келадиган янги пахта навларини ишлаб чиқишдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — Мамаджонова Нафиса Абдиманнобовна, Турғунов Сардорбек Бахтиёрович, Абдуқаюмов Зоҳидулло Хакимжон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RECLAMATION ECOLOGY

It is very important to make right choice of cotton varieties reliable to the local climate, fast ripen, highly productive, stable to diseases and vermins; to locate them reliable to the zones, to seed cotton in double raws, to till the soil and get ready for seeding, thin cutting, applying growth controlling minerals; cutting cotton plant top, fertilizing, eliminating qualified effective agritechnical processes on time.

Текст научной работы на тему «Мелиоратив экология»

МЕЛИОРАТИВ ЭКОЛОГИЯ

Мамаджонова Нафиса Абдиманнобовна

Тошкент давлат аграр университеты Андижон филиали

Тургунов Сардорбек Бахтиёрович Андижон сув таъминот МЧЖ Андижон туман филиали Абдуцаюмов Зоцидулло Хакимжон yFAU

Тошкент давлат аграр университети Андижон филиали

Хозирги вацтда долзарб вазифа сугоришнинг мацбул режимларини, минерал угитлар стандартларини ва жах,он бозори талаблари ва зараркунандаларга чидамли толалар сифатига, шунингдек экстремал шароитларга, пахтачилик сох,асида рацобатбардош ва бошца курсаткичларга мос келадиган янги пахта навларини ишлаб чицишдир.

Калит суз: тупроц мелиорацияси, шурланиш даражаси, сув ресурсларидан фойдаланиш, тупроц, ётиц-ёпиц зовурлар.

МЕЛИОРАТИВНОЕ ЭКОЛОГИЯ

В настоящее время актуальной задачей является разработка оптимальных режимов орошения, норм минеральных удобрений и густоты стояния новых сортов хлопчатника отвечающих, требованиям мировогорынка по качеству волокна устойчивых к болезням и вредителям, а также приспособленных к экстремальным условиям, конкурентоспособных и другим показателям в сфере хлопководства.

Ключевые слова: засоление почв, водные ресурсы, почв, закрытый дренаж.

RECLAMATION ECOLOGY

It is very important to make right choice of cotton varieties reliable to the local climate, fast ripen, highly productive, stable to diseases and vermins; to locate them reliable to the zones, to seed cotton in double raws, to till the soil and get ready for seeding, thin cutting, applying growth controlling minerals; cutting cotton plant top, fertilizing, eliminating qualified effective agritechnical processes on time.

The keywords: soil melioration, salinization, water supply, soil, underdrainage.

DOI: 10.24411/2181- 0761/2020-10059

Республика ми;;иёсида дех;ончилик ;илинаётган 535 минг гектар (13 %) ерларнинг мелиоратив холати ;они;арсиз булиб, шундан 265 минг гектар (6 %) ер ости сувлари сатх,ининг ю;ори, минерализация даражаси баландлиги х,амда ерларининг шурланиш х,исобига тугри келади.

Ерларнинг мелиоратив холати ;они;арсиз булган майдонларга Фаргона водийси вилоятларига 37,7 минг гектар тугри келиб бунга: Ёзёвон, Улугнор, Мингбуло;, Бали;чи, Богдод, Бувайда, ^уштепа, Дангара ва бош;а туманларнинг асосий ва айрим майдонлари тугри келиб, ушбу майдонларда экологик мух,итни мувозанатига салбий таъсир ;илиб экинларнинг х,осилдорлигини пасайишига олиб келмо;да. Шунингдек ю;оридаги туманларнинг ушбу таъкидланган майдонларида эхтиёжий меъёрий агротехник тадбирлар х,ам етарлича уз ва;тида утказилмаётганлигини, айни;са шур ювиш ишлари сунгги йилларда ;они;арсиз холатдалигини таъкидлаш жоиз.

2013-2017 йилларга мулжалланган, сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш ва сув ресурсларидан оцилона фойдаланиш Давлат дастурини амалга ошириш дастур доирасида 2015 йилнинг биринчи чорагида 190 километрдан ортиц коллектор, 3 вертикал дернажли цудуц, 6 кузатув цудуги ва 23.8 цилометр ёпиц коллектор дренаж тармогини цуриш ва реканструкция цилиш ишлари якунланган. (УзА хабари 2015 йил)

Н.Т.Лактаев таъкидлаганидек, тупроц мелиорациясининг асосий мацсади, унинг унумдорлигини оширишдан иборат эмас. Келажакда тупроцнинг шурсизланиши йиллик сув сарфини камайтириш имконини беради. Айрим ерларни шурини ювиш зарурати цолмайди, купчилик холларда шур ювиш суви мицдорларини камайтириш имконияти содир булади. Куз, циш ойларида шур ювишга бериладиган сув, сув хавзаларида сацланиб, сугоришда фойдаланишга имкон туилади.

Фаргона вилояти Фаргона водийсининг шимолий ва гарбий цисмига жойлашган булиб, майдони 7,1 минг км2. Унинг тупроцлари бир-биридан фарц цилади, барча дехцончилик цилинадиган тупроцлари 511 минг гектар, шундан 55,6 %, яъни 284 минг гектари хайдаладиган ерлар, купчилик цисми сугориладиган ерлар, цолган цисми эса узлаштирилаётган цумларни ташкил этиб асосан буз ва сахро тупроцлари тарцалган.

Сугориладиган буз тупроц минтацаси майдонларини 44,2 минг гектари типик буз тупроц булиб, унинг 43 % хайдов ерлардир. Оч тусли буз тупроцлар 61 минг гектарни ташкил этиб, шундан 33 % хайдашга мойил. Буз утлоци тупроцлар 10 минг гектар, шундан 70 % хайдалади. Утлоци соз тупроцлари 14,5 минг гектар ва уларнинг 70 % хайдалиб сугорилади.

Вилоят худудидаги сугориладиган тупроцларнинг 30 % шурланмаган, цолган 70 % у ёки бу сабабларга кура турли даражада шурланган.

2014-2015 йиллар ицлим шароитининг амалсиз даври (октябр -март)нинг 6 ойида уртача хаво харорати +1 0С га юцори булган булса, бу курсаткич 2015-2016 йиллардаги уртача 6 ойлик курсаткич + 2 0С га яцин юцори булганлигини таъкидлаб, тупроцда айницса дехцончилик цилинаётган майдонларни хайдов цатламида усимликларнинг эрта амалга киришига ва хашорат хамда касалликларни эрта ривожланишига цулай мухит яратилган. Бироц 2015 йилнинг март ойининг сунги кунларидаги хаво хароартининг -10 0С гача пасайиши ва цор ёгиши эрта амалга кирган усимликлар, бошоцли дон экинлари ва мевали дарахтларга салбий таъсири кузатилди.

Усимликларни амал давридаги харорат хам куп йиллика нисбатан 6 ойда уртача +0.7 0С га юцори булиб айницса июн, июл ва август ойларида хаво харорати 37.3 -39.1 0С га кутарилиши гузанинг усиб ривожланиши ва хосил туплашига бир мунча салбий таъсир цилиб, умумий 1 тупда туплаган хосил тугунчаларини тукилиш холатлари юзага келди, кусакларни очилиши тезлашди. Дала тажрибаларида ва назоратга олинган хужаликнинг майдонларидаги пахта терими эрта бошланиб асосий хосил сентябр ойида териб олинди.

Ушбу дала тажрибаси ПСУЕАИТИ Фаргона илмий тажриба станциясининг дала шароитини тулиц (70 га) ва назоратга олинган Абдуразоцов ММТПсига царашли "Офтобхон Сотцинбой фермер хужалигининг 45 гектар майдонини цамраб олган холда олиб борилди. Тупроги утлоци соз, кам шурланган, огир цумоцли. Сизот сувларининг сатхи 1.6 - 1.8 м да жойлашган.

Тажриба станциясинг худудида 1936 йилдан ёпиц-ётиц зовурлар цуриш бошланиб, бу ишлар 1960-1966 йилларда давом эттирилиб 27.5 км га етказилган. Тажриба станцияси худудидаги жами 15 та завурдан 14 таси ёпиц-ётиц холатга келтирилиб, 1 та очиц зовур (647 м) назорат тарицасида цолдирилган, ёпиц - ётиц зовурларнинг ишлаш жараёни айримларини хисобга олмаганда 75 йилдан буён давом этмоцда.

Назоратга олинган фермер хужалигининг пахта майдонларида ёпи;-ёти; зовур йу;, очи; зовурлар 2474 метрни ташкиллайди.

Ушбу ю;оридаги таъкидланган хар иккала хужаликнинг пахта майдонларидаги сунги кузатувлар, шунингдек 2015 йилдаги гузанинг усиб ривожланишида ва якуний х,осил етиштиришда, тажриба майдонларида барча агротехник жараёнлар уз ва;тида утказилган бир пайтда назоратга олинган фермер хужалигининг экин майдонларига кузда махалий ва маъданли угитлар солинмади, шудгор 22-25 см чу;урликда юза утказилди, ерлар сифатли текисланмади, айни;са тупро;ни шурини ювишга эътибор берилмади, чигит сифатсиз майдонга экилди. Натижада усув давридаги агротадбирларни утказишда бир мунча ;ийинчиликлар юзага келди.

Хар иккала хужаликдаги экилган С-6524 гуза навига ;улланилган агротадбирлар: 3 маротаба угитланди 4 маротаба сув берилди, 6 маротаба культивация ва угитлаш ишлари билан биргаликда утказилиб, ;олган агротехник жараёнлар уз ва;тида утказилди. 9 сентябрда биринчи терим ва сунги учинчи терим эса 12 октябрда утказилиб, олинган маълумотлар 1-жадвалда келтирилган.

Хужаликлардаги экилган С-6524 Fy3a навининг усиб ривожланиши, кучат к;алинлиги х;осилдорлиги

1-жадвал

т/р Далалар Гузанинг усиб ривожланиши Хосилдорлиги, ц/га

Буйи, 01.08 Хосил шохи, дона 01.08 Кучат ;алинлиги, минг/га 01.09 Кусак сони, дона 01.09 Очилган кусак сони, дона 01.09 Жами х,осил Назоратга нисбатан тажриба +,- Бир дона кусакдаги пахта вазни, гр

1 Кува тумани Абдуразо;ов ММТП "Офтобхон Сот;инбой" ф/х (45 га) 82.1 12.2 99.5 8.2 6.8 27.8 - 3.7

2 Кува тумани Фаргона илмий тажриба станцияси (70 га) 81.4 12.4 98.7 8.7 7.2 32.3 +4.5 3.9

1-жадвал маълумотларидаги гуза х,осилдорлигиа назар солсак, гузанинг усиб ривожланиши ва кучат ;алинлигида деярли кескин фар; булмаган холатда х,ам, жами майдон хисобига териб олинган х,осил бир гектар хисобиа "Офтобхон Сот;инбой" фермер хужалигида 27.8 центнерни ташкил ;илиб, Фаргона илмий тажриба станциясининг пахта майдонларига нисбатан 4.5 центнер кам ёки тажриба майдонларидаги х,осилдорлик гектар х,исобига 32.3 центнерни ташкиллаган.

Демак, Фаргона илмий тажриба станцияси худудидаги ;урилиб 75 йилдан буён меъёрий ишлаб келаётган (эхтиёжий заруриятда таъмирлаб келинган) ёпи; -ёти; зовурлар гуза майдонларига экинларга агротехник жараёнларни уз ва;тида ;уллаш

натижасида, майдонларни мелиоратив-экологик мухитини яхшилаб гектар хисобига олинадиган хосилни нисбатан ошириш билан бирга, йиллар давомида хосилдорликни меъёрий сацлаб келаётганлигини 2015 йил пахтачилиги мисолида куриш билан бирга - Сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш ва сув ресурсларидан оцилона фойдаланиш, давлат дастурини жойларда сузсиз амалга ошириш лозимлигини таъкидлаймиз.

АДАБИЁТЛАР:

1. Лактаев Н.Т. - Полив хлопчатника. Москва, «Колос» -1978. 176 стр.

2. Хайдаров А. Сугориш тартиби ва угитлаш меъёрларининг гуза навларига таъсири. "Пахтачиликдаги долзарб масалалар ва уни ривожлантириш истицболлари" Халцаро илмий-амалий конференция маърузалари мацолалар туплами. Тошкент. 2009. 275-276 бет.

3. Хайдаров А. Андижон-36, Андижон-37 навлари. Узбекистон цишлоц хужалиги, 2006 йил, 9 бет.

4. Мамаджонова Н. Диссертация иши. 2019 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.