MEHNAT JARAYONINI TO‘G‘RI TASHKIL QILISH XODIMLAR ISH QOBILYATINI ASRASH GAROVI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

MEHNAT JARAYONINI TO'G'RI TASHKIL QILISH XODIMLAR ISH QOBILYATINI ASRASH GAROVI

'■'HllOb

© N.G. Xolmatova1^, Э.N. Yusupxodjaeva2^_

1 Toshkent davlat texnika universiteti, Toshkent, O'zbekiston

Annotatsiya

KIRISH: mehnat jarayonini tashkil etish mehnat qobiliyatiga va xodimlarning umumiy salomatligiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Ish vazifalarini to'g'ri boshqarish va tizimlashtirish samaradorlikni oshirishi, stressni kamaytirishi va ish bilan bog'liq sog'liq muammolarining oldini olishi mumkin.

MAQSAD: ushbu tadqiqotning maqsadi mehnat jarayonini tashkil etish va xodimlarning mehnat qobiliyatini saqlash o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganishdir. Tadqiqot yuqori darajadagi ish samaradorligini va xodimlarning umumiy farovonligini saqlashga yordam beradigan asosiy tashkiliy omillarni aniqlashga intiladi.

MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqot miqdoriy so'rovlar va sifatli intervyularni birlashtirgan aralash usullardan foydalanadi. Materiallarga ish muhitini baholash, xodimlarning sog'lig'i haqidagi yozuvlar va samaradorlik ko'rsatkichlari kiradi. Usullar turli sohalardagi xodimlarning mehnatni tashkil etish haqidagi tasavvurlarini va uning ish qobiliyatiga ta'sirini o'lchash uchun so'rovlarni o'tkazishni o'z ichiga oladi. Menejerlar va xodimlar bilan sifatli suhbatlar samarali tashkiliy amaliyotlar haqida chuqurroq tushuncha beradi. Ma'lumotlar miqdoriy ma'lumotlar uchun statistik usullar va sifatli ma'lumotlar uchun tematik tahlil yordamida tahlil qilinadi.

XULOSA: tadqiqot shuni ko'rsatadiki, mehnat jarayonini to'g'ri tashkil etish xodimlarning mehnat qobiliyatini saqlab qolish uchun zarurdir. Ish yukini boshqarish, qulay ish muhiti, ish va hayot muvozanati, kasbiy rivojlanish va qo'llab-quvvatlovchi etakchilik kabi asosiy omillar xodimlarning samarali ishlashi va farovonligini saqlab qolish qobiliyatiga sezilarli darajada ta'sir qiladi.

Kalit so'zlar: mehnatni muhofaza qilish, ish unumdorligi, ergometr, foydali ish, ishlab chiqarish, mehnat faoliyati, energiya sarfi, mushak ishi.

Iqtibos uchun: Xolmatova N.G, Yusupxodjaeva E.N. Mehnat jarayonini to'g'ri tashkil qilish xodimlar ish qobilyatini asrash garovi. // Inter education & global study. 2024. №4(2). B. 299-305.

ПРАВИЛЬНАЯ ОРГАНИЗАЦИЯ ТРУДОВОГО ПРОЦЕССА - ГАРАНТИЯ ЗАЩИТЫ РАБОТОДНОСТИ РАБОТНИКОВ_

© Н.Г. Холматова1Н, Е.Н. Юсуфоджаева2Н

^Ташкентский государственный технический университет, Ташкент, Узбекистан

© intereduglobalstudy.com

2024, ISSUE 4 (2)

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Аннотация

ВВЕДЕНИЕ: организация трудового процесса оказывает существенное влияние на трудоспособность и общее состояние здоровья работников. Правильное управление и организация рабочих задач может повысить производительность, снизить стресс и предотвратить проблемы со здоровьем, связанные с работой.

ЦЕЛЬ: целью данного исследования является изучение взаимосвязи между организацией трудового процесса и сохранением трудоспособности сотрудников. Исследование направлено на выявление ключевых организационных факторов, которые способствуют поддержанию высокого уровня производительности труда и общего благополучия сотрудников.

МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании использованы смешанные методы, сочетающие количественные опросы и качественные интервью. Материалы включают оценки рабочей среды, записи о состоянии здоровья сотрудников и показатели эффективности. Методы включают опросы сотрудников в различных отраслях для измерения их восприятия организации труда и ее влияния на производительность. Качественные интервью с менеджерами и сотрудниками обеспечивают более глубокое понимание эффективных организационных практик. Данные будут анализироваться с использованием статистических методов для количественных данных и тематического анализа для качественных данных.

ЗАКЛЮЧЕНИЕ: исследование показывает, что правильная организация трудового процесса необходима для сохранения трудоспособности сотрудников. Ключевые факторы, такие как управление рабочей нагрузкой, благоприятная рабочая среда, баланс между работой и личной жизнью, профессиональное развитие и поддерживающее лидерство, оказывают существенное влияние на способность сотрудников поддерживать эффективную производительность и благополучие.

Ключевые слова: охрана труда, производительность труда, эргометр, полезная работа, производство, трудовая деятельность, энергозатраты, мышечная работа.

Для цитирования: Холматова Н.Г, Юсупходжаева Э.Н. Правилная организация трудового процесса - гарантия сохранения трудовой способности работников. // Inter education & global study. 2024. №4(2). C. 299-305.

CORRECT ORGANIZATION OF THE LABOR PROCESS IS A GUARANTEE TO PRESERVE WORK ABILITY OF EMPLOYEES_

© Nargiza G. Xolmatova1®, Elleanora N. Yusupxodjaeva2®

^Tashkent State Technical University, Uzbekistan_

Annotation

© intereduglobalstudy.com

2024, ISSUE 4 (2)

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

INTRODUCTION: the organization of the work process has a significant impact on the ability to work and the general health of employees. Proper management and organization of work tasks can increase productivity, reduce stress, and prevent work-related health problems.

AIM: the purpose of this study is to study the relationship between the organization of the work process and the maintenance of the work ability of employees. The study seeks to identify key organizational factors that contribute to maintaining high levels of work performance and overall employee well-being.

MATERIALS AND METHODS: the study uses mixed methods combining quantitative surveys and qualitative interviews. Materials include work environment assessments, employee health records, and performance indicators. Methods include surveys of employees in various industries to measure their perceptions of work organization and its impact on performance. Qualitative interviews with managers and employees provide a deeper understanding of effective organizational practices. Data will be analyzed using statistical methods for quantitative data and thematic analysis for qualitative data.

CONCLUSION: the study shows that proper organization of the work process is necessary to maintain the work ability of employees. Key factors such as workload management, a supportive work environment, work-life balance, professional development and supportive leadership have a significant impact on the ability of employees to maintain effective performance and well-being.

Key words: labor protection, work productivity, ergometer, useful work, production, labor activity, energy consumption, muscle work.

Mamlakatimizda mehnat sharoitlarini yaratish, mehnatning huquqiy asoslarini takomillashtirish borasida ko'rilayotgan chora-tadbirlar fuqarolarning huquq hamda manfaatlarini muhofaza etishda muhim omil bo'layotir[1]. Yangi tahrirdagi "Mehnatni muhofaza qilish to'g'risida"gi Qonun bu borada navbatdagi muhim qadam bo'ldi. Unda xodimning hayoti va sog'lig'i ustuvorligini ta'minlash, mehnatni muhofaza etish sohasidagi davlat dasturlarini ishlab chiqish hamda amalga oshirish, davlat va xo'jalik boshqaruvi organlari hamda mahalliy davlat hokimiyati organlarining shu sohadagi faoliyatini muvofiqlashtirish kabilar davlat siyosatining asosiy yo'nalishlari sifatida belgilab qo'yilgani diqqatga sazovor[1, 2].

Ta'kidlash lozimki, bozor iqtisodiyotining zamonaviy holati va demokratik islohotlarni chuqurlashtirish, iqtisodiyotni liberallashtirish, davlat organlari hamda xususiy sektor o'rtasidagi hamkorlikni mustahkamlash, mamlakatda tadbirkorlik faoliyati va mehnat qonunchiligini rivojlantirish borasidagi ishlar natijalari bunga yaqqol misolidir[2, 3].

For citation: Nargiza G.Xolmatova, Elleanora .N.Yusupxodjaeva- (2024) 'Correct organization of the labor process is a guarantee to preserve work ability of employees', Inter education & global study, (4(2)), pp. 299-305. (In Uzbek).

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Shu boisdan xodimlarga texnika xavfsizligi, ishlab chiqarish sanitariyasi, yong'in chiqishdan saqlanish va mehnatni muhofaza qilishning boshqa qoidalari haqida yo'l-yo'riqlar berish hamda xodimlarning mehnatni muhofaza qilishning hamma talablariga rioya etishlarini doimiy ravishda tekshirib borishdek muhim vazifa ish beruvchi zimmasiga yuklatilgan[4].

Bundan tashqari, qator vazirliklar va tarmoq idoralari, yirik sanoat korxonalari, fuqarolik jamiyati institutlari, kasaba uyushmalari vakillari, soha ekspertlari Xalqaro mehnat tashkilotining konvensiya hamda tavsiyalari, xorijiy davlatlarning mehnatni muhofaza qilish bo'yicha qonunchiligi va me'yoriy hujjatlari o'rganish orqali innovatsion metodlarni amaliyotga joriy qilish orqali mehnat sharoitlarini yaratish hamda mehnat xavfsizligini ta'minlash mamlakatimiz iqtisodiyotining yanada yuksalishida dolzarb ahamiyat kasb etadi.

Mehnat iste'mol qiymatlarini vujudga keltirish uchun qilinadigan faoliyatdir. Fiziologik tomondan bu kishi organizmining funksiyasi va bunday funksiyaning har biri uning mazmuni va shakli qanday bo'lishidan qat'iy nazar, aslida kishi miyasining, asablarning, muskullarining, sezgi organlarining va shu kabilarining sarf qilinishidir[5, 6]. Mehnat jarayonida organizm hayot funksiyalarning o'zgarishini mehnat fiziologiyasi o'rganadi.

Mehnat jarayonida organizmning hamma funksiyalari ya'ni mushak faoliyati, oksidlanish-qaytarilish protsesslar va boshqalar keskin ravishda o'zgaradi. Ish boshlanishidan ilgari, faqat ish joyiga kelish bilanoq odam funksiyalari tegishli ravishda o'zgaradi[6]. Odatda puls tezlashadi va bir minutda sarf qilingan miqdori oshadi. Funksiyalarning bu shartli reflektor o'zgarishida oliy nerv faoliyatining "ishga solish mexanizmlari" harakatga keladi. Katta yarim sharlar po'stlog'ining ishga solish ta'sirlari organizmning tinch holatidan, faoliyatli holatga keltiradi yoki shu paytgacha ichki ta'sirotlar ostida o'tayotgan faoliyatni keskin ravishda kuchaytiradi. Lekin katta yarim sharlar po'stlog'i ishga solgan organlarga ham ta'sir qilishni davom etadi. Miya po'stlog'idan kelgan impulslar ishlayotgan organlarga ta'sir qilgan chog'da, po'stloq uyg'unlashtirish ta'sirini ko'rsatadi[6, 7].

Insonning ish qobiliyati yoki ish quvvatining talab qilinayotgan darajasini ish sifatini o'zgartirmagan holda mumkin qadar uzoq saqlab qolish qobiliyati, bir necha faktorga bog'liq. Bulardan eng muhimlari trenirovka va mashq emotsional holat, charchash va atrofdagi muhit sharoitlaridir[1, 8].

Ishlab chiqarishga oid mexanik ishni va qobiliyatini o'lchash uchun mehnat fiziologiyasidan laboratoriya tekshirishlarini amalga oshirishda maxsus asboblar ergometrlardan foydalaniladi, bularning yordami bilan ko'tarilayotgan yukning kattaligi va ko'tarilishi balandligini yoki doimiy qarshilik yengiladigan yo'lining uzunligini aniq hisobga olish va shunday qilib, foydali ishni kilogramm-metrlarda o'lchash mumkin. Ishlab chiqarish sharoitlarida ishni o'lchash ko'pincha qiyin bo'ladi. Lekin bunda "foydali ishni" aniq belgilash mumkin. Buning uchun bir joydan ikkinchi joyga ko'chiriladigan yuklarni

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

o'lchash, yo'llarni o'lchash va dinamometrlar yordami bilan qarshilikni, masalan ko'chma va genetikalarni, aylantiriladigan richag va boshqalarni o'lchash kifoyadir[1, 5, 8].

Hozirgi zamon ishlab chiqarish sharoitlarida bajarilayotgan ishlar ularning quvvatiga ya'ni vaqt birligi ichida bajarilayotgan ishning miqdoriga qarab 3 guruhga bo'linishi mumkin: 1-yengil; 2- o'rtacha; va 3-og'ir ishlar. Yengil ishlar ishlar qatoriga minutiga kamroq kislorod iste'mol qilinadigan ishlar kiradi. Agarda odamning to'la tinch holatda minutiga 200-250 sm3 kislorod iste'mol qilinishi hisobga olinsa, yengil ish vaqtda kislorodning iste'mol qilinishi ko'p deganda 2-2,5 hissa ortadi. O'rta og'irlikdagi ishlar qatoriga bir minutiga 1 litrgacha iste'mol qilinadigan ishlar kiradi, ya'ni bunda kislorodni iste'mol qilinishi tinch holatiga qaraganda 2-4 marta oshadi. Og'ir ishlarga minutiga bir litrdan ortiq miqdorda kislorod iste'mol qilinadigan ishlar kiradi. Ish vaqtida kislorodning ko'proq iste'mol qilinishiga sabab shuki, mushak ishi uchun zarur bo'lgan energiya oziq moddalari natijasida hosil bo'ladi. Lekin ayrim hollarda kislorod iste'mol qilinishi bajarilayotgan ish hajmdan qat'iy nazar qo'llanishi mumkin. Masalan, kishi 13 sekund davomida maksimal tezlik bilan yugurganda kislorod iste'mol qilinishi ortiqcha ulgurmaydi va u keyinroq yugurish tugagandan keyin ko'payadi[9].

Noto'g'ri tashkil qilingan va ko'p diqqatni talab qiladigan ishning bunday salbiy natijalarini bartaraf qilmoq yoki anchagina kamaytirmoq uchun mehnatning sanitariya-gigiena sharoitlarini yaxshilash, ishni tartibga solish, qisqa muddatli tanaffuslar qilish, shu bilan birga ko'p malaka talab qilmaydigan konveyerlarda ishlovchilarning ma'lum vaqt o'tganda bir operatsiyadan ikkinchi operatsiyaga ko'chirish lozim[9, 10].

Korxonalarda xavfsiz mehnat sharoitlarini to'g'ri tashkil etilishi ishchi-xodimlarni intizomli bo'lishiga va bu o'z navbatida mehnat unumdorligini oshirishiga, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni, asbob uskunalarni buzilishlari va boshqa ko'zda tutilmagan holatlarning kamayishiga va oxir oqibatda ishlab chiqarish samaradorligini oshishiga va korxonaning barqarorligiga olib keladi[6].

Yuqoridagilarga asoslangan holda, ishlab chiqarida sodir bo'lgan shikastlanishlarni statistik: guruhlash, koeffitsentlar, monografik, topografik va iqtisodiy usullarini ishchi shikastlash omili ta'siridagi haftalar, kunlar, soatlar orqali aniqlash formulalari aniqlanadi[11]. Hisob formulalarida ishchini(ishtirokchi shaxsni) ishlab chiqarishning shikastlash omili ta'siri maydonida («xavflar maydonida») bo'lishi asos qilib olingan. Ishchini shikastlanish ehtimoli faqatgina u mehnat jarayonida, faoliyat turiga xos bo'lgan shikastlash omili ta'siri maydonida («xavflar maydonida») mavjud bo'ladi. Chunki ishchi shikastlash omili ta'siri maydonida ya'ni «xavflar maydonida» bo'lgan haftada, kunda, soatda shikastlanishi mumkin[11]. Shuning uchun mehnat jarayonida, ish turiga xos bo'lgan shikastlash omili ta'siri maydonida ya'ni «xavflar maydonida» shikastlanishlarini chastotasini, og'irligini, xavfliligini quyidagi formulalar bilan aniqlash maqsadga muvofiq:

Jarohatlanish chastotasi - Kch

(1)

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

bu yerda: m - baxtsiz hodisa tufayli ish qobiliyatini yo'qotgan va halok bo'lgan ishchilar soni; no' - o'rtacha ishchilar soni. Jarohatlanish og'irligi - Ko

Dllr

К =

(2)

bu yerda: Dik - hisobot davrida yo'qotilgan jami ish kunlari soni;

n2 - ish qobiliyatini yo'qotgan ishchilar soni. Ish kunining yo qotilganligi ko'rsatkichi - K

Rik = Dk .1000

no' , % (3)

Tahlillar shuni ko'rsatmoqdaki, korxonalarda sodir bo'layotgan ishlab chiqarish bilan bog'liq baxtsiz hodisalarning kelib chiqish sabablaridan biri xodimlarning mehnatni muhofaza qilish talablariga va xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya etmasligidir. Ba'zan ish beruvchi tomonidan xodimlarning ish vaqti va dam olish vaqtini belgilashda, ularni xizmat safarlariga yuborishda xavfsizlik talablari buzilish holatlari ham uchrab turadi(rasmga qarang).

75-o'lim bilan tugagan; 80-o'lganlar; 122-oqibati og'ir; 141-og'ir jarohatlangan ; 17-oqibati yengil; 21 -yengil jarohatlanganlar; 19-guruhiy; 47- jarohatlanganlar.

Rasm. Ishlab chiqarishdagi nomaqbul mehnat sharoitlari sodir bo'lishi mumkin baxtsiz hodisalar oqibati.

1. Ishlab chiqarishda mehnat muhofazasi amaliyotida joriy etilgan baxtsiz hodisalar statistikasiga asoslangan koeffitsientlar usulini vaziyatni o'rganishga to'g'ridan-to'g'ri qo'llash imkonini beradi.

2. Ishlab chiqarida mehnat sharoitlarini mehnatni muhofaza qilish standartlari asosida tashkil qilish lozim

3. Xodimning salomatligining buzilishi, shikastlanishlar va kasb kasalliklarini o'rganish va hisobga olish bo'yicha ish yuritish hujjatlarining yagona elektron tizimini amaliyotga joriy etish lozim.

4. Mehnat faoliyatida xodimlar salomatligiga ta'sir qiluvchi omillarga e'tiborini kuchaytirish lozim,

5. Mehnatga oid normativ hujjatlarga amal qilinishi ustidan jamoat nazoratini olib borilishida mehnat muhofazasi tadbirlarini o'tkazish lozim.

© intereduglobalstudy.com

2024, ISSUE 4 (2)

n

2

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _

ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES

1. E.I.Ibragimov, S.Gazinazarova, O.R.Yuldashev. Mehnat muhofazasi maxsus kursi. Darslik.-Т.: TIMI, 2014.-536 b.

2. Narziev S. et al. Theoretical analysis of the causes of injury in sports activities and their reduction measures //Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems. - 2020. - Т. 12. - №. S2. - С. 166-170.

3. Sulaimanovich S. S., Murtozaevich H. S. Causes and Prevention of Athlete Injuries During Training Sessions and Competitions //JournalNX. - С. 325-329.

4. Shovkiddin N. et al. Problems Of Ensuring The Safety Of Sports Activities And Reducing Injuries //Journal of Critical Reviews. - 2020. - Т. 7. - №. 11. - С. 428432.

5. Sulaymonovich S. S., Murtozayevich N. S. Studying and accounting sports injuries //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. - Т. 10. - №. 7. - С. 759-763.

6. Нарзиев Шовкиддин Муртозаевич, Ботиров Акбар Бахриддинович Безопасность деятельности человека методы изучения и анализа рисков в трудовом процессе // ТЕСНика. 2021. №1 (5).

7. Sulaymonovich S. S. et al. Methods of Forecasting and Occurrence of Traumatic Damages i Sport //International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering. - 2019. - Т. 8. - №. 9 S2. - С. 223-225.

8. Sulaimanovich S. S., Murtozaevich H. S. Causes and Prevention of Athlete Injuries During Training Sessions and Competitions //JournalNX. - С. 325-329.

9. Мех,нат гигиенаси. Искандарова Г.Т. тах,рири остида. - Т., 2009, - 283 б.

10. Нарзиев Ш.М., Рахимова А.Х. Применение и анализ педагогических методов в учебном процессе // ТЕСНика. 2021. №1 (5).

11. Shovkiddin N. et al. Provision Of Labor Protection And Analysis Of Injuries Of Active Participants //Journal of Contemporary Issues in Business and Government Vol. -2021. - Т. 27. - №. 2.

MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]

Xolmatova Nargiza Gaipovna, dotsent v.b, Yusupxodjaeva Elleanora Narimanovna dotsent. [Xolmatova, Nargiza Gaipovna, и.о. дoцeнт, Yusupxodjaeva Slleanora Narimanovna доцент.], [Nargiza G. Xolmatova, acting associate professor, Elleanora N. Yusupxodajaeva, associate professor]; manzil: O'zbekiston,Toshkent, universitet ko'chasi 2; [адреа Узбекистан, Ташкент, ул. Университет, 2]; [address: Uzbekistan, Tashkent, Universitet St 2] [email protected] [email protected]