CC BY
37
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУК1
181
УДК 821.161.3-31.09«197»:94(476)«1941/1945»
Г. В. Навасельцава
Кандыдат фшалапчных навук, дацэнт, дацэнт кафедры лггаратуры, Вщебсш дзяржауны утверспэт iмя П. М. Машэрава, г. Вiцебск, Рэспублiка Беларусь
МАСТАЦК1 ПСГХАЛАГВМ У РАМАНЕ АБ ВЯЛ1КАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЕ (НА ПРЫКЛАДЗЕ ТВОРАУ «СМУТАК БЕЛЫХ НАЧЭЙ» 1ВАНА НАВУМЕНК1 I «МОРА ГЕРАДОТА» ПАУЛА М1СЬКО)
У артыкуле вывучаецца феномен мастацкага псхалаггзму у раманах аб Вялгкай Айчыннай вайне, акцэнтуецца увага на стварэннI пгсьменнгкамг пахалаггчна глыбоюх партрэтау, раскрыццI псгхалаггчных дэталяу у працэсе мастацкага паказу падзей. Аутары даследуюць пахалоггю чалавека у надзвычайных умовах, сцвярджаюць патрыятычны пафас, герагзуюць свагх персанажау. Разам з тым варта зазначыць, што уласны досвед мастака слова пра ваенную рэчагснасць прадвызначае не тольк адметнасць увасаблення галоунага героя, але I спецыфшу аутарскага стылю. У прыватнасцг, творчая манера 1вана Навуменю вызначаецца аутабгяграфгчнасцю, устаноукай на рэал1зм у паказе падзей. Павел М1сько, яю, не маючы уласнага ваеннага вопыту, найперш выкарыстоувае пгсьмовыя I вусныя сведчант удзельткау вайны, перадае эмацыйную напружанасць, на сэнсаутваральным узроуш ужывае приёмы унутранага маналогу I споведз1 героя.
Ключавыя словы: мастацкг псгхалаггзм, ва< роза, раман, галоуны герой, 1ван
Навуменка, Павел М1сько.
У беларускай лггаратуры значная колькасць раманау прысвечана асэнсаванню падзей Вялшай Айчыннай вайны, гэта тэма дазваляе прасачыць прыкметную мастацкую тэндэнцыю эвалюцьп рамана у айчынным прыгожым тсьменстве. Умоуна можна вылучыць творы, нашсаныя вядомым прадстаyнiкамi старэйшага шсьментцкага пакалення (К. Чорны, М. Лынькоу), што паказвалi вайну найперш як з'яву сваей сучаснасцi. Выяуляюць ваенную рэчаюнасць з мастацк1м выкарыстаннем уласнага досведу яе непасрэдных удзельткау I. Шамяшн, А. Кулакоусю, I. Мележ, I. Навуменка i некаторыя шшыя. Адлюстроуваюць ваеннае мiнулае праз успам^1 пра падлеткавы узрост, свае маленства, у прыватнасщ, А. Адамовiч, I. Чыгрынау, Б. Сачанка. Грунтоуна даследуючы раман, прысвечаны Вялiкай Айчыннай вайне, П.К. Дзюбайла прыходзiць да высновы, што творы першага пасляваеннага дзясяцiгоддзя былi «раманамi падзей», творы К. Чорнага i раманы аб вайне, нашсаныя у пачатку 60-х гадоу ХХ стагоддзя, з'яуляюцца «раманамi характарау».
Як пленную мастацкую тэндэнцыю развщця лггаратуры аб вайне даследчык вызначае <амкненне да больш глыбокага i падрабязнага, аналггычнага раскрыцця псiхалогii савецкага чалавека, воша, партызана, яго маральна-валявой алы, як жаданне канчаткова пазбегнуць павярхоуна-спрошчанага, на1уна-рамантычнага паказу ваенных дзеянняу, гера1зму савецк1х людзей» [1, 158]. Пры гэтым апрауданы маштабны ахоп рэчакнасщ, як1 дапамагае больш выразна раскрыць сутнасць характарау. Неабходнасць вывучэння прыемау мастацкага псiхалагiзму у раманах аб Вялжай Айчыннай вайне, натсаных прадстаyнiкамi розных творчых пакаленняу, абумоУлiвае мэту нашага даследавання. У прыватнасцi, на прыкладзе раманау «Смутак белых начэй» I. Навуменш, «Мора Герадота» П. Мюько прасочваецца спецыфiка выяулення характарау, стварэнне пахалапчна пераканаучых партрэтау, iлюстрацыя ваенных падзей праз асобаснае успрыманне рэчаiснасцi галоуным героем.
Вынiкi даследавання i 1х абмеркаванне
Мастацш пахалапзм, як1 yласцiвы раману як жанру у цэлым, паглыблена вывучаецца лiтаратуразнаyцамi на прыкладзе ваенных раманау К. Чорнага. Аутар звяртаецца да рэалютычных сродкау, выкарыстоувае унутраны маналог героя, перадае пахалапчныя дэталi, паслядоуна фшсуе настрой праз выяуленне абвостраных, штэнауных пачуццяу i думак. Паказальна, што гэта дазваляе
Уводзшы
© Навасельцава Г. В., 2017
182
ВЕСН1К МДПУ !мя I. П. ШАМЯК1НА №2(50) 2017
не тольк1 перадаць мастацкую канкрэтыку, але i асэнсаваць складаныя фiласофскiя пытанш Як слушна пaдкрэслiвaе А.М. Адaмовiч, шсьментк паказау героя з дынам!чным унутраным жыццём, як1 выступае эмацыйным цэнтрам твора, дзе «пахалапчная драма чалавека, яго напружаны роздум i пакутл1ва вострыя перажывант - аснова кампазщьп» [2, 37]. Творчая манера тсьменшка кантрастуе з аутарсшм стылем М. Лынькова, як1 у рамане «Векапомныя дш» для стварэння вобразау выкарыстоувае тытзацыю i абагульненне, а у цэлым звяртаецца да мастацкага вопыту рамантызаванай маладнякоускай прозы, iнтэрпрэтуе ваенныя пaдзеi у прыгоднiцкiх формах.
Творчы пошук ваеннай прозы у пахалапчным рэчышчы iлюструе А. Кулакоусш у рамане «Расстаёмся ненадоуга», сацыяльна-пахалапчным паводле задумы аутара, дзе асэнсоуваецца маральна-этычны выбар звычайнага чалавека у складаных умовах. У рамане аб Вялжай Айчыннай вайне, як пераканауча сцвярджае П.К. Дзюбайла, мaгiстaрaльную сюжэтную лшга вызначае канфл1кт у рэчышчы ваенна-пстарычнай кaлiзii. У цэнтры твора знаходзяцца геро^ як1я выступаюць носьбiтaмi щэйнага i псiхaлaгiчнaгa зместу. Неад'емнай якасцю быу i застаецца патрыятычны пафас, а гера1зацыя вобразау выступае неабходным элементам ваеннай прозы. Выяуляе герaiзaцыю свaiх персанажау, стварае праудз!выя чалавечыя характары, раскрывае малюнак ваеннай рэчакнасш I. Навуменка у рамане «Смутак белых начэй» (1970-1978), адносна маладаследаваным творы у пaрaунaннi са знакамггай трылогiяй раманау «Сасна пры дарозе», «Вецер у соснах», «Сорак трэш».
Характарызуючы творчасць пiсьменнiкa, даследчык1 паслядоуна прасочваюць плённае выкарыстанне бiягрaфiчнaгa матэрыялу. Так, у рамане «Смутак белых начэй» аутар стварае вобразы прадстаушкоу маладога пакалення, у прывaтнaсцi, юнакоу двацць пятага года нараджэння, яюя сустрэлi вайну у роднай мясцовасщ, прaявiлi сябе у падпольнай або партызанскай дзейнaсцi i, урэшце, прызываюцца на фронт. Дваццаць пяты год нараджэння, партызанская дзейнасць, прызыу у войска - усё гэта сапраудныя факты жыццёвага шляху I. Навуменш, як1 ваявау у тым л1ку на Карэльск1м перашыйку, ваенныя дзеянш на як1м у сорак чацвёртым годзе i паказваюцца у рамане. У цэнтры мастацкай увaгi тсьменшка - дэталёвае раскрыццё ваеннай рэчакнасш праз успрыманне непасрэднага яе удзельшка, асэнсаванне псiхaлогii чалавека, што дзейшчае у надзвычайных aбстaвiнaх, у вышку чаго адбываецца паглыбленае раскрыццё характару героя.
Увасабленне героя у ваеннай прозе, як зазначае П.К. Дзюбайла, не пазбаулена пэунай эстэтычнай тэндэнцыi: мастак! слова, паказваючы прадстаушкоу старэйшага пакалення, найчасцей раскрываюць характар статычным, нязменным у складаных ваенных aбстaвiнaх, тады як маладыя людз! рaзвiвaюццa, фaрмiруюць светапогляд i жыццёвае крэда. I. Навуменка паслядоуна выяуляе эвалюцыю характарау, пра што слушна зауважае П.В. Васючэнка, «юнaкi, што едуць на фронт, -Сяргей Калшоусш, Вaсiль Лебедзь, Мiкaлaй Пракопчык, Багдан Мялешка, Косця Цггок, Косця Русaковiч - на першы погляд не рaзвiтaлiся яшчэ з местaчковымi звычкам! i тым, пакуль яшчэ м!рным побытам, што абкружае !х падчас доугай дaрогi, насычаны спакойным^ «утульнымЬ» амаль «хaтнiмi» эпiзодaмi. Дзяльба пайку, чытанне лютоу з рaдзiмы, размова пра дзяучат, дабрадушнае пакепл1ванне i розыгрышы - усё шбыта знаёмае, хоць i адбываецца у шшых aбстaвiнaх, змененым хранатопе» [3, 704]. Геро! жадаюць хутчэй патратць на фронт, што выяуляецца праз раскрыццё унутранага свету Сяргея Калшоускага - цэнтральнага героя рамана. У прыватнасш, Сяргей хацеу патратць у армш, каб самому прайсш праз вайну, прайсш праз тое, што i салдаты, яшя вызвалял! яго мястэчка, «у адваротным выпадку ён бы сам сябе не паважау, нешта у яго душы зламалася б. Только надзеушы шынель, вдучы па салдацк1х дарогах, ён меу права спяваць ваенныя песш, яшх столько за вайну нарадзшася i як1х ён не ведау, пакуль жыу пад акупацыяй. Ён люб!у гэтыя песш - «Онюю хусцшку», «Зямлянку» i некаторыя шшыя» [4, 22]. Сяргей падсвядома адчувае, што шачай, чым ён i яго таварышы, глядзяць на свет «пажылыя дзядзьк1». Яны бачыл! акружэнне, палон сорак першага года, збегл! адтуль i дабралкя дадому, дзе партызанш, большасць з !х у армп друг! раз, некаторыя, хто служыу кадравую, - трэш. Тым не менш, шсьменшк раскрывае ваенныя падзе! праз успрыманне маладых людзей, яшя здольныя захапляцца белым! начам!, !мкнуцца як захаваць сваё сяброуства, так i перанесш шшыя рэалп м!рнага жыцдя у ваеннае асяроддзе.
Аутар перадае каларыт ваеннага часу, шматгранна увасабляе, што !дзе па зямл! сорак чацвёрты пераможны год. Савецкае наступленне - нястрымнае, да л!чбавых назвау палкоу i дышзш дадаюцца !мянныя, магутная арм!я падтрымл!вае у сва1х шэрагах пераможны дух. На тых, хто быу у палоне, акружэнш, нават проста у акупацып, глядзяць з недаверам щ нават
ФШЛЛЛПЧНЫЯ НABУKI
iS3
знявaгaй. «Лдгак ^ьш y соpaк чaцвëpтым пеpaможным льецвд не менш, чым y соpaк пеpшым, соpaк дpyгiм. Хто ведaе - лягчэй цi цяжэй сaлдaтy пaмipaць цяпеp, кaлi Ужо пpaглядвaе пpоблiск пеpaмогi i зayтpaшнi мipны дзень?..» [4, 68]. I. Нaвyменкa pэпpэзентyе aсэнсaвaнне вaеннaгa жыцця y цэлым, iнтэpпpэгyе яго пa-фiлaсофскy глыбой i, paß^ з тым, iмкнеццa пaкaзaльнa paскpыць aдметныя момaнты npas вобpaзы выбpaныx геpояy.
У пpывaтнaсцi, пiсьменнiк пa-мaстaцкy дaследyе псixaлогiю чaлaвекa y бai, сyaдносiць яго шчуцщ i дзеяннi y нaдзвычaйныx aбстaвiнax. Для пapayнaння тpэбa згaдaць вaеннyю пpозy Кузьмы Чоpнaгa, дзе пapayнaльнa мaлa тaк звaныx бaтaльныx сцэн: «Kaлi i мaлявay ëн тaкiя сцэны, дык вельмi aгyльнa, не шглыбляючыся aсaблiвa y дэтaлi, тольш збольшaгa пеpaдaвay кapцiнy бою i яго вышш. Гэтa i зpaзyмелa: не было y пiсьменнiкa Улaсныx нaзipaнняy, aсaбiстaгa бaявогa вопыту, a mcay ëн зaycëды npa тое, што добpa ведay сш, не любiy дaвяpaццa тольк1 вымыслу» [5, 58]. Нaвyменкa, як1 нaбыy yлacны бaявы вопыт, aдлюcтpоУвaе, як1м чынш кожны з геpояy дзейнiчaе, ^^acra^y pэкaнcтpyюе не только мaлюнкi бою, aле i яго пcixaлaгiчнaе Уcпpымaнне. Tax, смелым i paшyчым пaкaзaны Бaгдaн Mялешкa, якi не губляе цвяpозaй paзвaгi y с^ыя цяжшя xвiлiны, a з iм кaнтpacтyюць некaтоpыя шшыя пеpcaнaжы: «Bоcь ужо сячэ з кyлямëтa Mялешкa. Доугай, зaлiвicтaй чapгой. Baciль paдyеццa. Kyлямëт ix aддзялення дзейнiчaе. Стpaляюць усе, xto бяжыць нaпеpaдзе. Рaгaмед, нacyнyУшы кacкy, што вaчэй не вiдaць, бяжыць cпaкойнa, нетapопкa, вaлюxaючыcя, як мядзведзь, i paз-поpaз пaдымaючы ayтaмaт. Только Пятpо Геpaciмовiч Baciлю не пaдaбaеццa. Бяжыць без кacкi, без шыняля. Tвap белы, вочы выpaчaны. Нiбы шaлëны» [4, 83]. Bac№ Лебедзь, yпеpшыню пaбaчыyшы зaбiтыx ф^у, не ycпpымaе ix як воpaгaУ, нaaдвapот, шкaдyе npa тое, што зaгiнyлi мaлaдыя xлопцы, тpоxi cтapэйшыя зa яго caмогa. У пеpшым бai зaгiнyУ i Пятpо Геpaciмовiч, як1 мiтyciycя, бегay cяpод выбyxay i, як дyмaе Baciль, шугау cмеpцi. Рaзaм з тым геpой вымyшaны пpызнaць, што зaгiнyлi не тольш тыя, як1я бегaлi, aле i cмелыx тaкcaмa нямaлa шлягло, бо цяжкa выжыць пpы тaкiм шчыльным aгнi.
Лейтмaтывaм твоpa выстуше дyмкa, дa якой пacтyповa пpыxодзяць геpоi, пaзнaëмiyшыcя нa yлacным вопыце з бaявымi дзеяннямi: cмеpць aднолькaвa зaбipaе смелый i пaлaxлiвыx, сталыи i мaлaдыx, кожны метp зямлi пpacтpэльвaеццa, ycпоpвaеццa мiнaмi, cнapaдaмi, acколкaмi. Гэтa нaгaдвaе жaлезны цэп, як няcпыннa мaлоцiць пa зямлi, i aA яго нельгa cxaвaццa, ëн дойдзе i Удapыць. У тaкix aбcтaвiнax i aдбывaеццa выpaшэнне вaжнaгa для вaеннaй пpозы пытaння Hpa мapaльнyю acновy подзвiгy. I. Швуменга, не pэпpэзентyючы тaк звaнaгa «мacaвaгa геpaiзмy», pacкpывaе пpыклaды выключныx шводзш acобныx пеpcaнaжay: гэтa Косця Щток, як1 быу пapaнены i якому кaмaндзip зaгaдay icцi у тыл, aле ëн зacтaеццa, тaмy што бой не скончыуся. Bяpтaеццa, a дaклaдней, yцякaе з медcaнбaтa Мялешо, тлyмaчыць гэтa тым, што без яго тaвapышы не здолеюць cпpaвiццa. Некaтоpыя з геpояy не paзyмеюць, як у тaкое пеклa можш вяpнyццa, тaмy пaдобны yчынaк acэнcоУвaеццa нiбы caпpayдны подзвiг. Увaгa дa iндывiдyaльнaгa лëcy чaлaвекa, iмкненне вызгачыць мapaльнa-этычнaе вымяpэнне геpaiчнaгa учынку, acэнcaвaць подзвiг у кaнтэкcце нaдзвычaйныx aбcтaвiн нpaдвызнaчaе aдметнacць твоpчaй мaнеpы ayrapa, iлюcтpyе бaгaтыя выяуленчыя мaжлiвacцi мacтaцкaгa пcixaлaгiзмy у вaеннaй пpозе.
Шсьменшк iнтэpпpэтyе тpaгiчнyю з'яву, якой выстуше cмеpць чaлaвекa, з пункту гледжaння вaеннaй pэчaicнacцi. Як iлюcтpyюць зaконы чaлaвечaй пcixaлогii, caлдaт пacтyповa звыгаецад з небяcпекaй, aле cмеpць як ноpмy немaжлiвa пpыняць. ЛднaвяcкоУцы Сяpгея KaлiноУcкaгa гiнyць aдзiн зa a^M^, i гaлоУны геpой aдчyвaе cвaю вiнy, эмaцыйнyю cпycтошaнacць, aбыякaвacць дa жыцця: дyмкa Hpa тое, што ëн зaгiне, пpыноciць зaдaвaльненне. Taкiм чынш, пcixaлaгiчнaе мaйcтэpcтвa пicьменнiкa выяyляеццa нaйпеpш нpaз pэaлiзм yвacaблення вaенныx пaдзей, дэтaлëвacць i дaклaднacць ix aнicaння.
З твоpaм I. Нaвyменкi paмaн «Mоpa Геpaдотa» (1971-1974) П. Мюько кaнтpacтyе эмaцыйнaй нacтpaëвacцю, нacычacнacцю yнyтpaнымi мaнaлогaмi, непacpэднымi cповедзямi геpоя, як1я yключaюццa у тэкст пaводле нpынцынy сюжэт у сюжэце. Рaзaм з тым, як cлyшнa зayвaжaе М.П. Kенькa, для iндывiдyaльнaй мaнеpы ayтapa yлacцiвa выкapыcтaнне жыццëвыx нaзipaнняy, у твоpчacцi пicьменнiкa пacлaблены элемент ayгaбiягpaфiзмy. П. Micько pacнpaцоУвaУ вaеннyю тэму у лiтapaтypы, не мaючы yлacнaгa вaеннaгa вопыту, a тольш дзiцячыя ycпaмiны пpa вaенны чac. Tвоpцa «зaймaycя пошyкaмi пaтpэбнaгa мaтэpыялy у apxiвax, чытay мемyapы, гyтapыy з былывш пapтызaнaмi. Яму xaцелacя cкaзaць cвaë cловa нpa вaйнy, нaвaт «пacнpaчaццa paмaнaм» з тыеш, xто у пеpшyю чapгy iмкнyycя aнicвaць бaявыя дзеяннi, пaкaзвaць геpaiзм нapодныx мсщуоду» [6, 330]. Шсьменшк зaдaе мaштaбны пaкaз вaенныx пaдзей нpaз yвacaбленне cyчacнacцi i y^arn^y гaлоyнaгa геpоя - Цiмоxa М^льсгага, як1 зведay цяжк1я бai пaчaткy вaйны, быу у пaлоне, з якога
184
ВЕСН1К МДПУ îm^ I. П. ШАМЯК1НА №2(50) 2017
уцякау некалькi разоу, далучыуся да партызанскай барацьбы на Палессi. Адлюстраванне мастацкага дзеяння у рамане пачынаецца з ранення камiсара брыгады Мiкульскага падчас партызанскай дыверсй на чыгунцы, што адбываецца ужо напярэдадш вызвалення беларускай зямлi ад нямецка-фашысцшх захопшкау.
Творчы пошук шляхоу псiхалагiчнага напаунення вобразау прыводзщь да выкарыстання рэтраспектыунай характарыстык1 галоунага героя, як1 выступае прадстаушком ужо сталага пакалення i у рамане паказаны у асноуным статычна: гэта асоба з трывалымi маральна -этычнымi перакананнямi, сфармiраваным светапоглядам. Галоуная сюжэтная лшя раскрывае тры днi нялёгшх перыпетый, як1я здараюцца з М^льсшм: раненне, з-за якога герой губляе зрок, становiцца амаль бездапаможным, небяспечны шлях у партызанск1 атрад, бо камюар i санiнструктар Ганна Карпушонак адсталi ад асноунай групы, чаканне самалёта, як1 павiнен даставiць параненага на «вял^ю зямлю». Падзеi з ранейшага жыцця героя падаюцца як рэцэпцыя успамiнау, што i складае другую сюжэтную лiнiю рамана, якая асацыятыуным супастауленнем асобных момантау нагадвае «плынь свядомасш». Так1м чынам, шсьменшк мае на мэце прасачыць не стольш жыццёвы шлях асобы, кольш паказаць яе унутраны свет, яш не мог застацца нязменным у надзвычайных абставшах як вайсковай, так i партызанскай рэчакнасш.
Паралельная сюжэтнасць у цэлым уласшва ваеннай прозе. У прыватнасш, А.М. Адамовiч звяртае увагу на тое, што К. Чорны бачыу сваёй творчай задачай перадаць не только думк1 чалавека, яго перажыванш, пачуццi, але i сам працэс iх нараджэння, руху, i разам з тым падкрэ^вае, што у творах знакамiтага мастака слова побач «щхае неба памяц i сапраудны грукат рэальнасцi, вайны, нечуванай жорсткасш» [2, 135]. П. Мюько па-мастацку даследуе псiхалогiю чалавека у баi, стварае асобныя малюнш батальных сцэн, хоць i непазбауленыя некаторай iлюстрацыйнасцi. Успамiнаючы падзеi сорак першага, галоуны герой з вышыш трох ваенных гадоу iмкнецца знайсц адказ на простае, але адначасова важнае пытанне: у чым тады была мужнасць чалавека? I прыходзщь да думк1: так, было шмат адчаю, а мужнасць была у тым, каб у такой калатнечы не страцiць здольнасцi думаць, паспрабаваць арганiзаваць байцоу на прарыу ва умовах, калi можна было шравацца найперш iнстынктам выжывання.
Эмацыйна напружана паказаны малюнак партызанскага бою на чыгунцы, калi Мжульскаму выпала прыкрываць адыход групы. Баявая аперацыя пайшла не па плане, запнула некальш партызан. За тры гады вайны Мжульсш бачыу шмат смерцяу, але герой мiжволi думае, што смерць заусёды здаецца недарэчнай. Як трапчная выпадковасць падаецца i раненне героя: «Пусщу чаргу па мiнамётчыках. Па пыле, што выбш кулi, убачыу: недалёт! Забыу пераставiць на большае дзяленне прыцэльную рамку. I зноу бэхнула мiна - ужо справа. «Мяняць пазщыю трэба... Адбегчы на выспу...» Не паспеу нi дадумаць, нi адбегчы. Спераду, мо у як1м кроку, блiснуу вогненны нщы куст. Нiбы у самой галаве узарвалася штосьцi яркае, i тут жа - пякельная, з чырвонымi кругамi, чарната...» [7, 8]. Аутар пераканауча прасочвае, як1я надзвычайныя валявыя намаганнi патрабуюцца пасля ранення, каб хавацца ад немцау, не патрашць да палiцаяу, проста выжыць у непраходных балотах.
П. Мюько шматгранна адлюстроувае побытавыя малюнк1 партызанскага жыцця, паказвае вяскоуцау, як1я дапамагаюць партызанам. I. Навуменка увасабляе мiрныя з'явы этзадычна: напрыклад, разведчык1, сярод яюх галоуны герой, вдуць на спатканне з дзяучатамьлётчыцам^ Аутар «Мора Герадота» праз успам^1 свайго героя iмкнецца асэнсаваць жыццё чалавека ва умовах блакады, паказвае зверствы каршкау у беларуск1х вёсках, акцэнтуе увагу на шэрагу трапчных момантау. Гэта абумоулена вдэйным зместам назвы рамана, нетыповай для ваеннай прозы 70-ых гадоу: як прызнавауся у адным з iнтэрв'ю сам пiсьменнiк, ён бачыу сваёй творчай мэтай раскрыць мора чалавечых пакут, цяжкую усенародную барацьбу з ворагам. Пра старажытнага гiсторыка Герадота этзадычна згадвае галоуны герой, маральна-этычны вопыт якога i выступае у творы крытэрыем для ацэнш чалавечых учынкау. Так, Щмох Мiкульскi з'яуляецца не тольк1 змагаром, але i фiлосафам, iмкнецца спасщгнуць агульначалавечы сэнс вялiкай народнай трагедьн, якой i прадвызначана мастацкая штэрпрэтацыя падзей у рамане.
Вывады
Таюм чынам, айчыннай прозе 70 -ых гадоу ХХ стагоддзя пра Вялшую Айчынную вайну Уласцiвы мастацк1 пахалапзм, як1 паказвае эвалюцыю так званых «раманау характарау» у параунаннi з творамi 60-ых гадоу. Феномен мастацкага пахалапзму выявiуся найперш праз стварэнне паглыбленых партрэтау галоуных герояу, а таксама праз раскрыццё пахалапчных
ФШАЛАГГЧНЫЯ НАВУК1
185
дэталяу у працэсе мастацкага паказу падзей. Як паказвае анатз выбраных творау, у рамане аб Вялiкай Айчыннай вайне увасоблены персанаж, як1 рэпрэзентуе аутарсш светапогляд, непасрэдны досвед мастака слова пра ваенную рэча1снасць. Аутары раскрываюць пахалогш чалавека у надзвычайных, небяспечных для жыцця умовах, сцвярджаюць патрыятычны пафас, гера1зуюць сва1х персанажау, звяртаюцца не стольш да непасрэднага паказу падзей, кольш да рэцэпцыi ваеннай рэчаюнаст праз успрыманне галоунага героя. 1ван Навуменка i Павел Мiсько шукаюць уласных шляхоу сцвярджэння мастацкай прауды, па-фiласофску асэнсоуваюць гераiчнае i трапчнае у ваеннай рэчаiснасцi, супастауляюць яе з мiрным жыццём. Разам з тым, творчая манера I. Навуменш вызначаецца найперш аутабiяграфiчнасцю, устаноукай на рэал1зм у адлюстраваннi падзей, павышанай увагай аутара да мастацкай дэтал1 П. Мiсько акцэнтуе увагу на перадачы эмацыйнай напружанасцi, на сэнсаутваральным узроУнi ужывае прыёмы унутранага ма споведз^ а таксама шырока выкарыстоувае рэтраспектыуную характарыстыку галоунага што ускладняе сюжэтную аргатзацыю рамана.
СП1С АСНОУНЫХ КРЫНЩ
1. Дзюбайла, П. К. Беларусю раман аб Вялiкай Айчыннай вайне / П. К. , - Мшск : Навука i тэхнжа, 1964. - 159 с.
2. Адамовiч, А. Маштабнасць прозы. Урою творчасцi Кузьмы Чорнага / А. Адамовiч ; рэд. Н. С. Пёркш. - Мшск : Навука i тэхшка, 1972. - 200 с.
3. Васючэнка, П. В. 1ван Навуменка / П. В. Васючэнка // Псторыя беларускай лiтаратуры ХХ стагоддзя : у 4 т. / НАН Беларуи, 1н-т лiт. iмя Я. Купалы ; навук. рэд. У. В. Гншамёдау, В. П. Жураулёу. -Мшск : Беларус. навука, 2001. - Т. 3. - С. 689-713.
4. Навуменка, I. Выбраныя творы : у 2 т. / I. Навуменка. - Мшск : Маст. лгг., 1997. - Т. 2. : Раман. Аповесщ. - 495 с.
5. Казека, Я. Кузьма Чорны: староню творчасщ / Я. Казека. - Мшск : Маст. лгг., 1980. - 135 с.
6. Кенька, М. П. Павел Мгсько / М. П. Кенька // Псторыя беларускай лггаратуры ХХ стагоддзя : у 4 т. / НАН Беларуа, Аддз-не гумаштар. навук i мастацтвау, Цэнтр даслед. беларус. культуры мовы i тт. ; навук. рэд. У. В. Гншамёдау, С. С. Лаушук. - Мшск : Беларус. навука, 2015. - Т. 4. - Кн. 3. - С. 322-343.
7. Мтсько, П. Мора Герадота : раман / П. Мтсько. - Мшск : Маст. тт., 1976. - 496 с.
С?
nacmyniy y рэдакцblк 17.11.16 E-mail: [email protected]
G. V. Navaseltsava
IMAGINATIVE PSYCHOLOGISM IN THE NOVEL ABOUT THE GREAT PATRIOTIC WAR (ACCORDING TO THE TRANSLATION OF THE WRITINGS "GRIEF OF WHITE NIGHTS" BY IVAN NAUMENKO AND "GERODOT'S SEA" BY PAVEL MISKO)
In this article we study the phenomenon of imaginative psychologism in the novels about the Great Patriotic War, emphasize the idea of creating deep psychological portraits and showing psychological details in the fictional event demonstration. The authors study artistically the human psychology in the unusual situations, demonstrate the patriotic pathos and make their characters heroic. We should also notice thatthe author's own experience about the war reality predetermines not only the peculiar characteristics of the main hero but also the author specific style. For instance, the creative manner of Ivan Naumenko is notable for his autobiography and realistic demonstration of events. Pavel Misko, who hasn't got his own military experience, uses written and oral information of war participants, demonstrates the emotional tension and includes the device of inner and dramatic monologueson a sense level.
Keywords: imaginative psychologism, war prose, novel, main character, Ivan Naumenko, Pavel
Misko.
