Научная статья на тему 'МАРКАЗИЙ ОСИЁДА МУСИҚА ИЛМИ РИВОЖЛАНИШИДА БАХШИЧИЛИК САНЪАТИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ'

МАРКАЗИЙ ОСИЁДА МУСИҚА ИЛМИ РИВОЖЛАНИШИДА БАХШИЧИЛИК САНЪАТИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
23
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бахши / эпос / искусство / фольклор / наследие / bakhshi / epos / art / folklore / heritage

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Султонов, А., Абдисатторов, A.

Ушбу мақолада мустақил Ўзбекистонимизда бахшичилик санъати – номоддий-маънавий меросини ўрганиш, асраб-авайлаш, қардош ўзбек-тожик достиончилигида ифодаланган ўзаро дўст-биродар бўлиб турмуш завқини сураётганлиги баён қилинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ROLE AND SIGNIFICANCE OF THE ART OF BAHISHI IN THE DEVELOPMENT OF MUSICAL SCIENCE IN CENTRAL ASIA

This article tells us that in independent Uzbekistan the bachelorship of art the study of intangible and spiritual heritage, preservation, brotherhood of brotherly brotherhood expressed in friendly Uzbek-Tajik friendship.

Текст научной работы на тему «МАРКАЗИЙ ОСИЁДА МУСИҚА ИЛМИ РИВОЖЛАНИШИДА БАХШИЧИЛИК САНЪАТИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

номоддий-маънавий меросини урганиш, асраб-авайлаш, цардош узбек-тожик достиончилигида ифодаланган узаро дуст-биродар булиб турмуш завцини сураётганлиги баён цилинди.

Калит сузлар: бахши, достон, санъат, халц оззаки ижоди, мерос

РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ ИСКУССТВА БАХИШИ В РАЗВИТИИ МУЗЫКАЛЬНОЙ НАУКИ В ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ

АННОТАЦИЯ

Эта статья рассказывает нам, что в независимом Узбекистане холостяцкое искусство - изучение нематериального и духовного наследия, сохранение братства братского братства выражается в дружеской узбекско-таджикской дружбе.

Ключевые слова: бахши, эпос, искусство, фольклор, наследие

ROLE AND SIGNIFICANCE OF THE ART OF BAHISHI IN THE DEVELOPMENT OF MUSICAL SCIENCE IN CENTRAL ASIA

ABSTRACT

This article tells us that in independent Uzbekistan the bachelorship of art - the study of intangible and spiritual heritage, preservation, brotherhood of brotherly brotherhood expressed in friendly Uzbek-Tajik friendship.

Keywords: bakhshi, epos, art, folklore, heritage

Бахшичилик санъати Марказий Осиё жумладан, Узбекистан билан чегарадош, кардош халкларнинг ноёб маънавий кадриятларидандир. Чунончи, мамлакатимизда истикомат килаётган куплаб миллат ва элатларнинг ижтимоий

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

хамжихатлик ришталари ана шу кадриятлардан кувват олади. Зеро, хар бир бахши хотирасида утмиш анъаналарини саклаб, уни авлодларга етказган ва бу ижтимоий анъана хар гал ижро жараёнида янада бойиб, янгиланиб борган. Шарофиддин Али Яздийнинг ёзишича, Амир Темур (1370-1405) хукмронлиги йилларида Давлатшох бахши[1], "Акбарнома"да эса Мирбахши деган бош бахшининг номи кайд этилган булса, Ахмад Югнакийнинг "Х,ибат ул- хакойик" асарида:

Кани амри маъруф, кани яхшилар?

Кани хакни айтган хакгуй бахшилар? [2]

дея хакикатни куйловчилар васф этилади. Шунингдек, бир катор Шарк халклари адабий меросининг нодир намуналарида "бахши" - Ч^атой улуси, Олтин Урда, Козон ва Крим хонликларида котиблар, Бобирийлар давлатидаги харбий кисмларнинг хисоб-китоб ишларини олиб борувчи ва уларга маош туловчи йирик амалдорларни, Бухоро амирлигида маъмурий бинолар курилишда маблаF (сарф-харажат) хисобини олиб борувчи кишилар сифатида эътироф этилади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бахшичилик санъатининг эътиборга молик яна бир хусусияти устоз ва шогирдлик анъаналари, аждодлар ва авлодлар, мерос ва ворислик, кеча билан бугуннинг, бугун билан эртанинг узаро алокадорлиги ва кардош халкларнинг узаро итифоклик фазилатлари унда тараннум этилади.

Жумладан тарихий тараккиёт жараёнида бир-бирига туташиб кетган узбек-тожик халклари уртасидаги узига хос дустлик ва кушничилик ришталари бугунги кунда хам янада мустахкамланиб бораётганлиги бу халкларнингкадимдан халк OFзаки ижоди билан бирлашиб камол топганидан далолатдир

Бахшичилик саънатига оид анъанавий мусика маданияти хам бой ва хилма-хил булиб, бир неча худудий бахшичилик услубларидан ташкил топган. Х,олбуки СуFд вилоятида азалдан ёнма-ён яшаб келган узбек ва тожик халкларининг ижодкорлик анъаналари узаро коришиб иккала кардош халк бахшичилик ижодида мехнат, маиший ва маросим кушикларининг намуналари ширу-шакар - узбегим-тожик билан якдил эканлигининг ифодасидир.

Бахшичилик купайиб боргани сари устоз-шогирд анъанаси вужудга келиши баробарида халкнинг севимли кахрамонлари жасорати хакидаги туркум достонлар узбек, тожик, козок, туркман, коракалпок, татар, озарбайжон, грузин,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

TypK xanKnapu opacuga KeHr TapKanuö KanönapHH-Kanönapra Boöacra этyвнн H^ogKopnuK caHtaru ^aMoaBHÖnuK Kacö этгaн.

KHpHmnm 1929 - fiungaH öomnaHuö hkkh Box,a gocTOHHunuruHH unK 6op TagKHK этнmгa KupumraH ^ontKnopmyHoc X,.3apu$OB xucoönaHagu Ba y TOMOHHgaH ^upoKHunuK Eoficapu, Pa^aö öaxmunapHH, KHToönuK Aögynna moup Hypanu yFnu, öoficyHnuK Xonuep ro3Öomu AögyKapuM yFnu Kaöu roKcaK MaxopaTnu öaxmunapHH aHHKnaHuö, penepTyapgaru acapnapgaH HaMyHanap e3uö onraHnuru[3] öunaH öupra öaxmunap u^pocugaru xanKnapHHHr öapx,aeT H^oguHH Hena-Hena acpnap KapugaH cafiKan Tonuö AHaga y3uga öupgaMnuK $a3Hnara Kacö этaeтгaнnнгннн KypcaTuö öepraH.

Kapgom to^hk xanK oF3aKH u^oguga x,aM 'TypyFnH" Ba "AnnoMum" gocToHnapuHHHr afipuM maKnnapu x,aMga KypuHumnapu ynpafigu, MacanaH TaHHKnu mapKmyHoc H.C.EparHHcKHÖ (1905-1989) 'TypyFnH" gocroHHHH KypöoH Ca^ap HoMnu to^hk öaxmucugaH 1933-35 fiunnap e3uö onraH [4]. EyHgaH TamKapu öaxmuHunuK gocroHHHHHr AHa öup Hoeö HaMyHacu XX acpHHHr 70-fiunnapu oxupu - 80-fiHnnapHHHr öomnapuga O. CoöupoB ToMoHugaH Hamp KunuHraH «E3H öunaH 3eöo» gocroHHHHHr fiuFMa MaTHH [5] KagpgoH xanKnap MacKaH TonraH K,amKagape Ba CypxoHgape Box,acu KumnoKnapu, OapFoHa Boguficuga, KupFroucTOHHHHr Ym Buno^ragarH Y3raH, ApaBoH, OnaöyKa TyMaHnapuga, K,o3oFHcTOHHHHr TypKucroH aTpo$ KumnoKnapuga, ^aHyöufi to^hkhctoh arpo^ugaru KumnoKnapga oMManamraH BapuaHTnapuga HopBagop, gexKoH Ba öoFÖoHnapHHHr h^thmohh TypMym Tap3H öunaH öoFnuK MatnyMoTnap öopnuru [6] a3angaH Kapgom MunnaTnap ypTacugaru ToTyBnuK Ba x,aM^ux,aTnuKHH MycTa^KaMnaHumura xu3MaT KunraHnuruHH Kypum MyMKHH.

«E3H öunaH 3eöo» gocroHH y3ÖeK xanK oF3aKH H^oguHHHr gypgoHa acapnapugaH xucoönaHuö Kyn BapuaHTnunurH Ba KeHr TapKanraHnuru öunaH x,aM Kapgom MunnaTnap ypTacuga öupgaMnuK, AKgunnuK, Myx,aööaT Ba Ba^oHHHr ry3an ^a3unaTnapu cu^araga anoxuga KHMMaTra эгa. fflyHHHrgeK, 1975-fiunHHHr e3uga HaMaHraH Buno^TH ^HruKypFoH TyMaHuga amüBHH Pa33oK öaxmu K,o3oKÖoeB u^pocuga e3uö onuHraH «HeHH afiTafi?» TepMacuga: Ren, 3e6owon, E3U moMornacma, 3e6oMan Ran E3uöan aümaüMU?

Ma3Kyp gocToHHHHr Ha^aKaT y3ÖeK Ba to^hk öanKH Typnu MunnaT öaxmunapu ToMoHugaH u^po этнnгaнnнгн guKKaTra ca3aBop ^HruKypFoH TyMaHugaru yH TypT

MatnyMKH, ^aHyöufi Y3ÖeKucToH xanK oF3aKH H^oguHH ypraHumra

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

KHmu TOMOHHgaH 6y gocToH ^aMoa öy^uö H^po этгaн.пнгн O.CoöupoBHHHr "E3H öhtoh 3eöo" acapuga KeOTHpH.nraH.

AfiHHKca HaMaHraH bh^oath ^Hru^ypFOH TyMaHH xygyguga K,y^6yKOH gocTOHHH^HK MaKTaöuHHHr BaKurapu X,afigap Eofina yF^u, Pa33oK k,o3ok yF-rn, YcMOH MaMaTKyn yF^H, Eypu öaxmu, Man^aBofi XpmHMoB^ap H^oguga Ey^yHFyp gocTOHHH^HK MaKTaöu Tatcupu Kyn^H öy^raH^uruHH KypcaTagu [7] MaHa my ^ux,aT öhtoh x,aM KagHMgaH maKmaHraH xa^K H^ogueTHHHHr afiHaH Kynraö MumaT Ba э^aтгa MaHcyö^uru yMyMÖamapufi KagpuaraapHH y3uga My^accaM этгaн^нгн öu^aH эtтнöopгa ^ofiu^gup. Ey acapHHHr aHa öup y3ura xoc xycycuaTH yHga BaTaH HfiMoHgeK MyKaggac HetMaT экaн.пнгннннг TatKHgu acap KaxpaMoHrapu ToMoHHgaH Bac$ 3TH^HmH öu^aH gocToH KynruHa napnanapu xa^K KymHKnapHra afi^aHuö KeTraH^urugagup. ffapaöan Keman maMonnum sapöu 6op, Conöa emsan ümumnum öapöu 6op, K,opaüu6 Keman 6ynym %op Kenmupap, KenMaüun Kemsan üusum op Kenmupap...

Eaxmu^HK caHtaTHHHHr y3ura xoc^uru, öop TapoBaTH x,aM öaxmu ToMoHugaH afiTH^aeTraH xa^K H^ogueTH BoKeanapHHHHr xaeTHfi^Hru, guanoraapHHHr o^aHrgom^uru, metpufi HyTKHHHr paBoH^uru, ^o3uöagop^uru, Ko^HarapHHHr opuruHan^Hru, H^ogaBHfi öe3aKnapHHHr xu^Ma-xu^ TOB^aHumu öhtoh KaxpaMoH Kafi^H^THHH, yHHHr hhthk Ba foot ho3hk KeHHHManapuHH TatcupnaH öaeH 3TH^HmH [8] MapKa3ufi Ocue xa^K^apu öaxmu^apu MaxopaTH Ba ucTetgogu öhtoh yfiFyH^amagu.

K,orn %opanuKöan ^aposuM vionMaöu, Mnmu3opnuKöan MaöopuM vionMaöu... Enasa emu6 эöuм enuM 6unan, Kuüumum K^omöu Menuns %onuM 6unan... Torna hu^öum monna 6yüuM monaöu... ("E3U 6umn 3e6o docmonudan")

^ocToHHHHr fiHFMa bapuaHTHHH um^aö HHKHmga, pecnyö^HKaMH3HHHr OapFoHa Boguficu öhtoh ^aHyöufi TyMaH^apugaH e3uö o^HHraH BapuaffraapHH aroHa maKnra Ke^Tupumga Tanafi KHfiHHHH^HKnapra gyn Ke^HHraH^uru, OapFoHa BoguficugaH e3uö o^HHraH gocToH Bapuaffraapuga xa^K xaeTHHHHr gex,KoHHHHHK, öoFgopnu^HK öu^aH öofhhk TOMoHnapu aKc этгaн öynca, ^aHyöufi TyMaH^apgaru BapuaHT^apga эca nopBagop^apHHHr TupuKHu^uru, amam Tap3H, MyxuTH öhtoh anoKagop TacBup^ap Kyn ynparaH^uru öu^aH KagpgoH xa^K^apHHHr TypMym Tap3H,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

анъаналари ва кадриятлари турлича булишидан катъий назар калблар муштараклиги, бахшичилик санъатининг узига хос сехри хам дилларни дилларга боFлаганлигидадир.

Асардаги купгина бандлар жуда куп ижро этилганлигидан куйма холга келиб сайкал топган. Шунинг учун 1922-1925-йиллари журналист Рафик Мумин томонидан тупланган вариантдаги парчаларни ярим аср утгач ёзиб олинган вариантларга солиштирилганда, жуда куп бандлар узгармай куйланиб келинганлигидан бу асарнинг накадар халкчил ва хаётбахш эканлигини билдиради.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, тарихан кардош халклар ижоди билан уЙFунлашиб кетган бу кадриятларимизни асраб авайлаган холда келажак авлодларга муносиб етказиш ва уни тараккий этишида юртимизда истикомат килувчи биродар-дустларимиз билан якдил, хамфикрликда юксак марраларни забт этишимиз мумкин. Зеро, мухтарам юртбошимиз Шавкат Мирзиёев Сурхондарёда халкаро бахшичилик санъати фестивали очилишига баFишланган тантанали маросимда нуткида "Бахшилар нафакат халк о'тмишининг акс-садоси, айни пайтда бугунги куннинг хам жарангдор овозидир... Агар биз бу ноёб сан'атни саклаб колиш учун бугун барчамиз биргаликда харакат килмасак, эртага, афсуски, кеч бо'лади, келгуси авлодлар, тарих бизни кечирмайди"[9].

Илло, мазкур таъкид замирида мустакил ватанимизнинг эртанги куни, ёруF келажаги, тенглар ичра тенглиги, ривожланган мамлакатлар катори унинг хам уз урни ва салохияти борлиги бунда уз ифодасини топади.

REFERENCES

1. Шарафуддин Али Яздий. «Зафарнома» "Шарк" нашриёт-матбаа концернинг Бош тахрирняти, 1997 йил. 40-бет.

2. Ахмад Югнакий. Х,ибатул хакойик. Т: 2012 йил. 20-бет

3. Жирмунский В.М. Зарифов Х.Т. Узбекский народний героический эпос. -М.: 1947. - 33-72, 472.

4. Раззоков.Х,. Тура Мирзаев. Собиров О, Имомов К. Узбек халк OFзаки поэтик ижоди.Т.,1980. Бахши. УзМЭ.1-том. 653 бет.

5. Собиров О. "Ёзи билан Зебо". Достон. Т.: «Ёш гвардия», 1978.

6. Самарканд Давлат университети. Илмий ахборотномаси. 2017-йил, 2-сон. (102/1) 30-бет

ХУЛОСА

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

7. TypcyHoB C.H, napgaeB T.P, TypcyHoBa H.M, MypTa3oeB E. "Y3öeKHcTOHga öaxmHHH^HK caHtaTHHHHr maKHinaHumu Ba TapaKKueTH Tapuxu". "OaH Ba TexHo^orua" 2014 fiun. 41-öeT

8. OxyH^oH CoöupoB. «E3H öhtoh 3eöo». «^Hru acp aB^ogu», 2010 -fiu^. 6-10-öeraap.

9. https://kun.uz O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Surxondaryoda xalqaro baxshichilik san'ati festivali ochilishiga bag'ishlangan tantanali marosimda nutqi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.