Научная статья на тему 'МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН ДЎСТОНА ҲАМКОРЛИК – ЎЗБЕКИСТОН ТАШҚИ СИЁСИЙ ФАОЛИЯТИНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШИ'

МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН ДЎСТОНА ҲАМКОРЛИК – ЎЗБЕКИСТОН ТАШҚИ СИЁСИЙ ФАОЛИЯТИНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
474
100
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Strategy of Uzbekistan
Ключевые слова
ОСИЁ / ҲАМКОРЛИК / ЎЗБЕКИСТОН / СИЁСАТ / Жаҳон / Давлат дастури / ташқи сиёсат / ASIA / COOPERATION / UZBEKISTAN / POLITICS / WORLD / STATE GUIDE / FOREIGN POLICY
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН ДЎСТОНА ҲАМКОРЛИК – ЎЗБЕКИСТОН ТАШҚИ СИЁСИЙ ФАОЛИЯТИНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШИ»

Узбекистан Стратегияси №04 (2020) / ISSN 2181-2535 Журнал уй вара^аси https://journal.strategy.uz

марказии осиё давлатлари билан дустона х.амкорлик - узбекистон ташк.и сиёсий фаолиятининг устувор

ИУналиши

Элдор ТУЛЯКОВ,

«Таракдиёт стратегияси» маркази ижрочи директори

Фаррух Х,акимов,

«Таракдиёт стратегияси» маркази булим бошлиги

Узбекистоннинг ички сиёсатида сунгги йилларда кузатилаётган изчил ислохотлар, очи;лик, шаффофлик, янгиланиш ва узгаришлар, шунингдек бозор и;тисодиётини либераллаштириш ва ривожлантириш, бизнес мухитини яхшилаш, турли сохаларда ра;амлаштиришни кенгайтириш ва янги технологияларни кенг жорий цилиш, таълим ва маърифат, фу;аролар фаоллиги хамда инсон ху;у;лари химоясига эътибор мамлакатнинг ташк;и сиёсатида хам я;;ол намоён булмо;да.

Узбекистон хал;аро муносабатларнинг тенг х,у;у;ли субъекти сифатида, минта;а ва глобал даражада фаол таш;и сиёсатни йулга куйиб, хорижий хамкорлар билан узаро манфаатли муносабатларни ривожлантирмо;да. Бу изчил, ани; ва конструктив таш;и сиёсатни хал;аро экспертлар ва кузатувчилар хам эътироф этмо;да.

Жахон буйлаб тар;алган коронавирус инфекцияси ва глобал даражадаги ин;ирозли хавф-хатарлар даврида хам Узбекистон ахоли саломатлиги ва ижтимоий-и;тисодий бар;арорликни таъминлаш хдмда минта;а давлатлари ва жахон хамжамияти билан хамкорлик ало;аларини давом эттиришга алохида этибор ;аратди.

Хусусан, 2020 йил - «Илм, маърифат ва ра;амли и;тисодиётни ривожлантириш йили» Давлат дастури доирасида хам мамлакат изчил, очи; ва прагматик таш;и сиёсий фаолиятини изчил давом эттирди.

Маълумки, Узбекистон таш;и сиёсий фаолиятининг асосий вазифаларидан бири - уз худуди атрофида тинчлик, бар;арорлик ва хавфсизлик мухитини шакллантириш хисобланади. Шу ну;таи назардан, Президент Шавкат Мирзиёев ;ушниларимиз

- Марказий Осиё давлатлари билан дустона, я;ин ;ушничилик ва узаро манфаатли ало;аларни ривожлантириш ва мустахкамлашни асосий устувор таш;и сиёсий йуналиш сифатида белгилаб берди1.

Мазкур йуналиш буйича 2020 йил Давлат дастурида бир ;атор вазифалар ва чора-тадбирлар режалари назарда тутилган эди.

Жумладан, Марказий Осиё минта;асидаги мамлакатлар билан барча сохаларда узаро дустлик, яхши ;ушничилик ва стратегик шериклик рухидаги муносабатларни сифат ва мазмун жихатидан янги бос;ичга олиб чи;иш йуналишида 2020 йил давомида таш;и сиёсий ва и;тисодий фаолият буйича давлат идоралари томонидан 23 та олий даражада ва 12 та ю;ори даражада ташриф ва турли тадбирлар амалга оширилди. Бу жараёнда «хал; дипломатияси» амалда

жуда фаол булгани кузатилди. Хусусан, хал^ вакиллари - олимлар ва рассомлар, маданият ва дин арбоблари, ишбилармонлар ва ёшлар, туризм ва спорт ташкилотлари, жамоат бирлашмалари ва нодавлат ташкилотлар иштирокида 90 дан ортик; турли учрашувлар, видеоконфренция, давра судбати, конференциялар ва бошк;а шу каби тадбирлар утказилди.

Кайд этиш жоизки, сунгги йилларда Президент Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуслари дамда уларнинг кушни мамлакатлар радбарлари томонидан фаол куллаб-кувватланиши натижасида Марказий Осиё давлатлари радбарлари уртасида сиёсий муло^от

ва Президентлар уртасидаги шахсий ишонч мустадкамланди. Марказий Осиё давлат радбарларининг Масладатлашув учрашувлари йулга Куйилди2.

Натижада минта^адаги икки ва куп томонлама дамкорлик даражаси янги бос^ичга кутарилди. Хусусан, 2017-2019 йиллар давомида Марказий Осиё мамлакатлари билан савдо айланмаси йиллик уртача 50 фоиздан купровда усиб, 5,2 млрд. долларга етган. 2020 йил натижаларига кура эса, глобал пандемия шароитига ^арамай, Узбекистоннинг Марказий Осиё давлатлари билан савдо айланмасининг умумий дажми 5 млрд. долларни ташкил этди3.

Жумладан, Узбекистоннинг умумий таш^и савдо айланмасида Марказий Осиё давлатларининг улуши 2019 йилдаги 12,4% дан, 2020 йилда 13,6 % га ошган. Узбекистоннинг минта^адаги умумий таш^и савдо айланмасида эса Козогистоннинг улуши 61%, Киргизистон - 18,2%, Туркманистон - 10,6% ва Тожикистоннинг улуши 10,2% ни ташкил этди4.

Марказий Осиё мамлакатлари уртасида савдо-и^тисодий муносабатларнинг мана шундай яхшиланиши, умуман айтганда, минта^анинг инвестициявий жозибадорлигини оширишга ёрдам берди. Хусусан, 20172020 йиллар оралигида Узбекистан ва минта^а

мaмлaкaтлapи ypтaeидa 300 дaн cpra; шapтнcмa, шyнингдек к;apийб 75 млpд. доллapгa тенг шapтнcмa Ba битимлap имзолaнгaн5.

Шунингдек, 20172020 йиллap дaвомидa Узбекиeтcннинг Мapкaзий Оeиё мaмлaкaтлapигa нисбaтaн очи;, кcнeтpyктив, пyхтa yйлaнгaн Ba пpaгмaтик eиёeaти нaтижaeидa eyвдaн фcйдaлaниш, Узбекиeтcн Ba кушни дaвлaтлap Уpтaeидaги дaвлaт чегapaлapини делимитaция Ba демapкaция килиш, тpaнeпcpт кcммyникaциялapидaн фcйдaлaниш, дaвлaт чегapaлapини кеeиб УТИШ кaби мypaккaб Ba чaлкaш мyaммcлapгa ечим топилди. Arap 5

йил олдин узбек-киргиз дaвлaт чегapaeини кyнигa 200-300 киши кесиб yтгaн бyлea, глcбaл пaндемия apaфaeидa 6У кypeaтгич кyнигa 30 минг кишит етган, Узбекистон-Тожикистон чегapaeини эea кyнигa 20 минг фук^о кеeиб yтгaн6.

Узбекиeтcннинг Мapкaзий Оeиё мaмлaкaтлapигa ниeбaтaн олиб боpaётгaн очи; Ba кcнeтpyктив eиёeaти ^K^ap тyFpи экaнини глcбaл пaндемия дaвpидa минтак^ pax,бapлapининг y3apc ёpдaм Ba ^pc^B^ye тapкaлиши cк;ибaтлapини юитятиш бyйичa aмaлгa cшиpгaн кyшмa чcpa-тaдбиpлapи хдм иeбcтлaди.

Глcбaл пaндемия хaвфигa кapaмaй, бугунги кyндa Мapкaзий Оeиё дaвлaтлapи Уpтaeидa фacл x,aмкcpлик aлcк;aлapи Уpнaтилгaн булиб, дaвлaт pax,бapлapи Уpтaeидa доимий мулокот тaъминлaнгaн. Минтaк;a дaвлaтлapи ^pc^B^ye инфекцияeи тapкaлишининг дaeтлaбки кyнлapидaнcк б^-биpлapигa ижтимоий ёpдaм кypeaтишни бошлaдилap. Узбекиeтcн К^озогистон, ^pFro^TC« Ba Тожикистонга биp нечa 6CP гyмaнитap ёpдaм юбcpди. Бyнгa жaвcбaн ^^гюистет Ba Тожикистон сингapи к;yшнилapимиз Сapдcбa eyB cмбcpини тиклaш

учун инсонпарварлик ёрдамини курсатдилар. Жумладан, 2020 йилнинг декабрь ойида Узбекистан кумаги билан Киргизистонда зарур тиббий жидозлар ва мебеллар билан тули; жидозланган 200 уринли ю;умли касалликлар шифохонаси фойдаланишга топширилди7.

Шунингдек, пандемия даврида коронавирусга ;арши курашда тиббиёт содасида ахборот ва тажриба алмашинуви, узаро гуманитар ёрдам курсатиш, чегараларда юкларнинг узлуксиз даракатланишини йулга ;уйишга эришилди. Бу эса минта;ада дунёнинг бош;а давлатларига нисбатан коронавирус билан касалланиш ва унинг натижасидаги улим сонининг камлигини таъминлаш имконини берди8.

Яратилган дустлик, ;ардошлик ва яхши ;ушничилик мудити пандемия шароитида Марказий Осиё мамлакатлари ва умуман улар уртасидаги муносабатларни ривожлантиришга ёрдам бермо;да9.

Жадон дамжамиятида Марказий Осиёнинг адамияти ва роли ошиб бораётганини минта;ада ва бош;а чет эл мамлакатлари ёки хал;аро бирлашмалар уртасида муло;отнинг турли форматлари ташкил ;илинаётганида дам куришимиз мумкин.

Мавжуд «Марказий Осиё

- АКШ», «Марказий Осиё

- Европа иттифо;и», «Марказий Осиё -Корея Республикаси», «Марказий Осиё -Япония» каби муло;от форматлари ;аторига охирги йилларда «Марказий Осиё -Х,индистон», «Марказий Осиё - Хитой» ва «Марказий Осиё -Россия Федерацияси» сингари янги форматлар ;ушилди. Мазкур долат, биринчидан, минта;адаги ижобий узгаришлар натижасида юзага келган мутла;о янги мудит дунёнинг етакчи давлатлари томонидан Марказий Осиёга нисбатан эътиборнинг ошганини курсатса, иккинчидан, чет эл давлатлари минта;а мамлакатлари билан нафа;ат икки томонлама дамкорлик доирасида, балки ягона минта;авий

куп томонлама муносабатларни ривожлантиришга адамият

;аратаётганидан далолатдир.

Шу билан бирга, минта;а дамда бош;а давлат ва хал;аро институтлар уртасида янги форматларнинг тузилиши бу, Марказий Осиёнинг геосиёсий ва и;тисодий адамияти ошиб боришига, шунингдек минта;ага хал;аро муносабатлардаги яхлит сиёсий-дипломатик субъект сифатида

;аралишига олиб келмо;да10.

Марказий Осиё давлатларининг яхлит сиёсий-дипломатик субъект сифатидаги урни дамда узаро дамжидатлиги ва бирдамлиги Киргизистонда 2020 йил октябрь ойида юз берган норозилик намойишлари ва тартибсизликларга Узбекистан, Козогистон, Туркманистон ва Тожикистон республикалари Президентлари ;ушма баёнот билан муносабат билдирганликларида дам кузатилди. Кушма баёнотда ;ардош Киргизистонда содир булаётган во;еалар жиддий ташвиш тугдираётгани дамда Киргизистоннинг барча сиёсий партиялари ва жамоатчилик доиралари тинчлик ва осойишталикни таъминлаш, конституция ва миллий ;онунчиликка сузсиз риоя ;илиш билан юзага келган муаммоларни дал ;илиш учун зарур булган саъй-даракатларни амалга оширишига умид билдирилди11.

Кайд этиш жоизки, Марказий Осиё давлатларининг бар;арорлиги ва дамжидатлиги, биринчидан, хал; фаровонлигига, иккинчидан, минта;анинг инвестицион жозибадорлигини

Узбекистоннинг Марказий Осиё давлатлари билан савдо айланмаси

Марказий Осиё давлатлари ичида товар айланмасининг улуши (МОД) 61,0%

18,2'

10,2'

10,6%

3367,7

3018,5

829,0

2020

2019 о о

903,2 Щ»

1 52Л1 124,8%

501,9 94,6% 13,6%

497,0 12,4%

ошириб, хорижий шерик давлатлар ва инвесторлар билан дамкорлик учун кенг имкониятлар яратишга хизмат ;илади. Узбекистон ва минта;а давлатлари уртасида шаклланган ва янада мустадкамланиб бораётган янги мудит мазкур ма;садларга эришишга дамда узароро сиёсий, савдо-и;тисодий, маданий-гуманитар дамкорликни кучайтиришга хизмат ;илади.

Президент Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йилдаги асосий натижалар ва жорий йилга мулжалланган устувор вазифалар юзасидан Парламент ва халкда ;илган Мурожаатида дамда 2021 йилга мулжалланган «Ёшларни куллаб-Кувватлаш ва адоли саломатлигини мустадкамлаш йили» Давлат дастурида Марказий Осиё давлатлари билан

я;ин кушничилик ало;аларини мустадкамлашга алодида адамият каратилган.

Хусусан, жорий йил Давлат дастурида Марказий Осиё давлатлари билан муносабатларни изчил давом эттириш чора-тадбирлар режасида:

Узбекистоннинг Марказий Осиё мамлакатлари билан икки томонлама ва минта;авий ало;аларни сифат жидатидан янги бос;ичга олиб чи;иш буйича комплекс чора-тадбирлар дастурини ишлаб чи;иш;

олий ва ю;ори даражада узаро ташрифларни ташкил этиш;

«Хал; дипломатияси» механизмларидан самарали фойдаланиш;

яхши кушничилик муносабатларини мустадкамлаш йулидаги мавжуд туси;ларни биргаликда дал этиш; савдо и;тисодий

Усиш

Жами товар айланмасида улуши Узбекистон Республикаси

ало;аларни ривожлантириш ва товар айирбошлаш дажмининг усиши ва дамкорликни мустадкамлаш учун Кулай шароитлар яратиш;

минта;анинг транзит ва логистика салодиятидан самарали фойдаланиш ва транспорт инфратузилмаси ривожланишини таъминлаш;

Марказий Осиё мамлакатларининг минта;алари (шу жумладан, чегара дудудлари) уртасидаги дамкорликни фаоллаштириш кузда тутилган.

Бундан таш;ари, жорий йилда Узбекистон Марказий Осиё давлатлари билан ало;аларини куп томонлама дамкорлик механизмлари, жумладан, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ), Мустакил Давлатлар Дамдустлги

(МДХ), Шанхай Х,амкорлик Ташкилоти (ШХ,Т), Туркий тилли давлатлар хамкорлик Кенгаши (ТТД^К), Европада Хавфсизлик ва Х,амкорлик Ташкилоти (ЕХХ,Т) ва бош;а тузилмалар доирасида хам ривожлантиришни, бунда нафакат сиёсий-дипломатик муносабатлар, балки и;тисодий дипломатия, парламентлараро дипломатия хамда хал; дипломатиясини кучайтириш назарда тутилмокда.

^олаверса, жорий йилда ШХ,Тда Узбекистан Республикасининг 2021-2022 йилларда раислигини инобатга олиб, мазкур йуналишда устувор вазифалар ва асосий тадбирларини ишлаб чициш хам Давлат дастурида режалаштирилган. ШХ,Тда Россия, Хитой, Покистон ва Х,индистон катори Марказий Осиё давлатларидан

Узбекистан,

Тожикистон, ^озогистон ва ^иргизистоннинг аъзо давлатлар эканлиги, ушбу халкдро ташкилот доирасида хамкорликни жадаллаштириш алохида ахамият касб эътишини таъкидлаш мумкин.

Узбекистон Президентининг Парламентга Мурожаатномаси ва жорий йилги Давлат дастурида кушни Марказий Осиё давлатларига алохида ургу берилишининг мухимлиги шундан иборатки, мазкур йуналиш Узбекистон таш;и сиёсатининг бош устувор йуналиши хисобланади. Бу Узбекистон Марказий Осиёнинг барча давлатлари билан чегарадош минтакадаги ягона давлатлиги, хар кандай сиёсий, и;тисодий ва маданий сохадаги узгаришларнинг

бевосита Узбекистонга таъсир эътиши хамда Марказий Осиёнинг баркарор ривожланиши минтаканинг барча давлатлари манфаатларига хизмат килишида намоён булмокда. Узбекистоннинг бугунги таш;и сиёсати, хусусан, очи;, яхши кушничилик ва прагматик минтакавий сиёсати давлатнинг халкдро нуфузини оширибгина ;олмай, Марказий Осиёнинг баркарор ва изчил ривожланишига хдмда улкан имкониятларга эга хамкорлик маконига айланишига хизмат килмокда.

1 «Замонавий дунёда Узбекистон ташки сиёсатининг кун тартиби», 27 август 2020 й., https://uza.uz/uz/posts/zamonaviy-dunyeda-zbekiston-tash-i-siyesatining-kun-tartibi-27-08-2020

2 «Центральная Азия - приоритет внешней политики Узбекистана», 15 июль 2020 й.,

https://www.uzdaily.uz/ru/post/53513

3 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси. «Узбекистон Республикаси ташки савдо айланмаси», https://stat.uz/ images/uploads/docs/tashqi_savdo_uz_22012021.pdf

4 Кутбитдинов Ю. «Центральная Азия в приоритете внешней политики Узбекистана», 26 январь 2021 й., https://review.uz/post/ centralnaya-aziya-v-prioritete-vneshney-politiki-uzbekistana

5Крдиров А. «Янгиланаётган Узбекистон ташки сиёсатининг энг мухимустувор йуналишлари», 29 июль 2020 й, http://www.isrs. uz/uz/maqolalar/klucevye-prioritety-vnesnej-politiki-obnovlennogo-uzbekistana

6 «Центральная Азия - приоритет внешней политики Узбекистана», 15 июль 2020 й.,

https://www.uzdaily.uz/ru/post/53513

7 Узбекистон Республикаси Соглщни саклаш вазирлиги. «Узбекистоннинг кумаги билан Кдргизистонда 200 уринли юкумли касалликлар шифохонаси куриб битказилди», 23 декабрь 2020 й, http://ssv.uz/uz/news/zbekistonning-kmagi-bilan-irizistonda-200-rinli-juumli-kasallik¡ar-shifohonasi-urib-bitkazi¡di

8 Мустафаев Б. «Узбекистоннинг минтакавий сиёсати Марказий Осиёда баркарор ва изчил ривожланишининг мухим гарови» 29 декабрь 2020 й, http://ismi.uz/uz/smti-ekspertlari-sharhlari/uzbekistonning-mintakavij-siesati-markazij-osieda-barkaror-va-izcil-rivozlanisining-muim-garovi

9 «Марказий Осиёдаги келишмовчиликнинг асосий сабаби муросанинг йуклиги эди», 14 июл 2020 й,

https://www.gazeta.uz/uz/2020/07/14/nematov-markaziy-osiyo-integraciya/

10 «Центральная Азия - приоритет внешней политики Узбекистана», 15 июль 2020 й., https://www.uzdaily.uz/ru/post/53513

11 «Марказий ОсиёдавлатларирахбарлариКцргизистондаги вазият буйича кушма баёнот берди», 9 октябрь 2020 й. https://cl.aryo. uz/k/2020/10/09/markaziy-osiyo-davlatlari-rahbarlari-qirgizistondagi-vaziyat-boyicha-qoshma-bayonot-berdi/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.