CC BY
6Mamlakatimizdagi asfaltbeton qoplamali avtomobil yo'llarining mustahkamligi
Olmos Zafarovich Zafarov Doston Farhod o'g'li Mahmudov Jizzax politexnika instituti
Annotatsiya: Mazkur maqolada mamlakatimizdagi asfaltbeton qoplamali avtomobil yo'llarining mustahkamligi to'g'risida ma'lumot keltirilgan.
Kalit so'zlar: asfaltbeton, qoplama, avtomobil yo'llari
Durability of asphalt-concrete roads in our country
Diamond Zafarovish Zafarov Doston Farhad oglu Mahmudov Jizzakh Polytechnic Institute
Abstract: This article provides information on the durability of asphalt-concrete roads in our country.
Keywords: asphalt concrete, pavement, highways
Zamonaviy avtomobil yo'llari murakkab muxandislik inshootlari hisoblanib, transport oqimining yuqori tezlikda harakatlanishini ta'minlaydi. Avtomobil yo'llarini ta'mirlash va saqlash ishlari sifati avtomobil yo'lining xizmat muddatlarini, o'tkazuvchanlik qobiliyatini oshishiga va yo'ldagi harakat xavfsizligini ta'minlanishiga kafolat bo'ladi.
Avtomobilning g'ildiraklaridagi tortish kuchi dvigatelning quvvatiga bog'liq bo'lib, undan yetakchi g'ildiraklar bilan yo'l orasida yetarlicha ilashish mavjud bo'lganidagina to'liq foydalanish mumkin. G'ildirakdagi eng katta tortish kuchi Rg' ning yo'l qoplamasiga tushgan vertikal yuklama Gg' ga nisbati ilashish koeffitsienti deb ataladi va 9 harfi bilan belgilanadi.
G'ildirakka ta'sir etadigan siljituvchi kuchning yo'nalishiga qarab, ilashish koeffitsientining ikki turi bo'ladi:
1. Bo'ylama ilashish koeffitsienti 9b. Bu koeffitsientning qiymati g'ildirakka yon kuchlar ta'sir etmagandagi g'ildirash yoki tormozlanishda harakatlanayotgan g'ildirakning shataksirashi yoki sirpana boshlanishiga to'g'ri keladi. Undan shoshilinch tormozlashda avtomobil bosib o'tadigan yo'lni hisoblashda va avtomobilning joyidan qo'zg'alish imkoniyatini baholashda foydalaniladi.
2. Tajribalarning ko'rsatishicha, ilashish koeffitsienti tormozlangan g'ildirakning g'ildirash tekisligiga burchak hosil qilib harakatlanishida amalda o'zgarmaydi, ko'ndalang ilashish koeffitsienti - yonlama kuch ta'sirida g'ildirayotgan yetakchi g'ildirak g'ildirash tekisligiga nisbatan burchak xosil qilib siljigandagi (bunda g'ildirak aylana turib, yon tomonga sirpanadi) ilashish koeffitsientining ko'ndalang tashkil etuvchisi. koeffitsienti avtomobilning kichik radiusli egri joydan o'tishidagi turg'unligini ifodalaydi.
Ilmiy-tadqiqot metodi va natijalar. Ko'p sonli tajribalarning ko'rsatishicha, ilashish koeffitsientlarining qiymatlariga yo'l qoplamasining holati qoplamalarning turiga nisbatan ko'proq ta'sir ko'rsatadi.
Har qanday qoplamalarda ularning ustidagi qattiq mineral zarralar qoplamani g'adir-budur qiladi, ularning ustidan o'tgan g'ildirak protektorining rezinasiga botib kiradi. G'ildirak sirpanganida ular rezinani elastik deformatsiyalaydi, rezinaning qarshiligi g'ildirakning qoplama sirtida siljishiga qarshilik qilishining asosiy sababchisi bo'ladi. Qoplamaning yeyila borishi bilan uning g'adir-budurligi kamayadi, binobarin, qoplamaning g'ildirakka ilashuvi ham kamayadi.
Qoplamaning sirtidagi g'adir-budur chiqiqlar o'rtasidagi botiqliklar namlanganida loy, chang, shinalarning yoyilish mahsulotlari bilan to'ladi, bu esa chiqiqlarning rezinaga botib kirishini kamaytiradi. Nam pardasi shina bilan qoplamaning urinish qismini namlab, rezina bilan qoplamani ajratib turuvchi moy rolini o'ynaydi. Bularning hammasi ilashish koeffitsientini kamaytiradi. Katta tezlikdagi harakatda shina to'liq deformatsiyalanib ulgirmaydi, chunki qoplama bilan urinish davomiyligi buning uchun yetarli bo'lmaydi, binobarin, qoplamaning notekisliklari shinaga unchalik botib kirmaydi. Tezlik ortishi bilan ilashish koeffitsienti kamayadi. Ilashish koeffitsienti tezlik oshishi bilan quruq qoplamalarda nam joylardagiga qaraganda unchalik ortiq kamaymaydi.
Protektor elementlari juda yoyilib ketganida yoki balandligi kamayib, bo'linib ketganida ho'l qoplamada akvaplanlanish hodisasi yuz berishi mumkin. Bunday hodisa shina bilan qoplama o'rtasida urinish zonasining boshlanishida chetga siqib chiqarishga ulgirmagan suv to'planganda sodir bo'ladi. Shina ostida suv ponasi hosil bo'lib, u g'ildirakning qoplamaga bosimini kamaytiradigan gidrodinamik ko'tarish kuchini hosil qiladi. Qoplamadagi suv qatlamining qalinligi bir necha millimetr bo'lganida 80-100 km/soat ga yaqin tezliklarda oldingi g'ildirak bilan qoplamaning o'zaro urinishi yo'qolib, avtomobil boshqarilmaydigan bo'lib qoladi. Silliq nam sementbeton qoplamalarda kam yeyilgan protektorli to'la blokirovkalangan (muhosaralangan) shinalarning bo'ylama ilashish koeffitsienti ^b ni tezlikka o'rtacha hisobda quyidagi 1-jadvaldagi ko'rsatkichlarga bog'liq deb hisoblash mumkin:
1-jadval
Tezlik, km/soat 30 40 60 80 100 120 150 175
Ilashish koeffitsienti 0,50 0,45 0,39 0,35 0,32 0,29 0,26 0,24
Bo'ylama ilashis h koeffitsientlari 60 k cm/soat tezlikd a qoplamaning holatiga
qarab quyidagi 2-jadval qiymatlarga ega bo'ladi:
2-jadval
Qoplama Фъ ning qiymati
Quruq, g'adir-budur 0,7 va undan ortiq
Quruq, silliq 0,6
Nam 0,5
Ho'l 0,4-0,3
Loyli 0,2-0,3
Muzlagan 0,1-0,05
Pnevmatik shinalarning yo'l sirti bilan ilashish sharoiti ob-havo sharoitlariga bog'liq. Ilashish koeffitsientlarining qiymatlari yil davomida keng chegaralarda o'zgarib turadi, yozda ortadi va qishki toyg'oq sharoitlarda ancha kamayib ketadi, bu davrda yo'lning ilashishini oshirish uchun yo'llarga toyg'oqlikka qarshi materiallar sepiladi yoki ba'zan avtomobil shinalariga tirnoqli shinalar kiydiriladi. Trassaning geometrik elementlarini asoslashda quruq toza qoplamada va 60 km/soat tezlikda harakatlanganda фь = 0,6 qabul qilinadi.
Fоydаlаnilgаn аdаbiyоtlаr
1. ToBÔoeB Б. Х. и др. npoeKrapoBaH^ цeмeнтнбeтонных дoрoжных шкрытий в уcлoвиях cyxoro и жaркoгo климaтa //Мoлoдoй учeный. - 2016. - №. 6. - С. 208-210.
2. ToB6oeB Б. Х., Юзбoeв Р. А., Зaфaрoв О. З. Влияниe кoнcтрyктивных рeшeний нa трeщинocтoйкocть acфaльтoбeтoнных cлoeв успения //Мoлoдoй yчeный. - 2016. - №. 1. - С. 227-230.
3. AMnpoB Т. Ж., Зaфaрoв О. З., Юcyпoв Ж. М. Трeщины нa acфaльтoбeтoнных пoкрытиях: причины oбрaзoвaния и oтрицaтeльныe пocлeдcтвия //Мoлoдoй yчeный. - 2016. - №. 6. - С. 74-75.
4. Olmos Z., Elbek U. Main parameters of physical properties of saline soils along highways //Problems of Architecture and Construction. - 2020. - Т. 2. - №. 4. - C. 150-151.
5. Хyдaйкyлoв Р. М., K^mob А. Д., Зaфaрoв О. З. O^rna влияния фильтрaциoннoгo выщeлaчивaния та cBo^TBa зacoлeнных грyнтoв ocнoвaнии зeмлянoгo пoлoтнa //Унивeрcитeтcкий кoмплeкc KaK рeгиoнaльный цeнтр oбрaзoвaния, нayки и культуры. - 2020. - С. 423-430.
6. Kayumov A., Zafarov О., Kayumov D. Water flow to the earth ground soil of automobile roads from atmospheric sediments //Problems of Architecture and Construction. - 2019. - Т. 2. - №. 1. - С. 103-107.
7. Зафаров О. З., Эргашев Х. Х. Влияние капиллярного увлажнения на плотность засоленных грунтов //Асаёешу. - 2021. - №. 5 (68). - С. 3-5.
8. Ииёауки1оу R. е1 а1. БШег aching оf Ба11 боИб оf аи1ошоЫ1е imds //E3S Wеb оf Соnfеrеncеs. - EDP Sciеncеs, 2021. - Т. 264. - С. 02032.
9. Каюмов А. Д., Зафаров О. З., Каюмов Д. А. Приток воды в грунт земляного полотна автомобильных дорог от атмосферных осадков //Ме' шогсЫНк уа qurilish тиатшо1ап. - 2019. - С. 103.
10. Кауишоу Аbdubаki Djа1i1оуic А. D., Zаfаrоу О. Z., Sаidbаxrоmоvа N. D. Bаsic pаrашеtеrs оf physicа1 prоpеrtiеs оf thе sа1inе sоi1s in rоаdsidе оf highwаys //Сеntrа1 Аsiаn Prоb1ешs оf Mоdеrn Sciеncе аnd Еducаtiоn. - 2019. - Т. 4. - №. 2. -С. 30-35.
11. Зафаров О. З., Ирискулова К. Автомобиль йулларини лойихалашда мухандис-геологик кидирувларни узига хослиги //Sciеncе аnd Еducаtiоn. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 180-186.
12. Зафаров О. З., Мустафокулов М. М. У., Окилов З. О. У. Йул пойининг ишончлилигини таъминлаш //Sciеncе аnd Еducаtiоn. - 2022. - Т. 3. - №. 2. - С. 305-311.
13. Зафаров О. З., Бобожонов Р. Т., Мардиев А. Мухандис-геологик кидирув ишларини ташкил этиш //Sciеncе аnd Еducаtiоn. - 2022. - Т. 3. - №. 2. -С. 320-327.
14. Zаfаrоv О. Z., Мш^агаеу B. А. Mаmlаkаtimiz xudud1аridаgi ауtошоbi1 уо '11апт zашоnауiy ко 'kа1аmzоr1shtirish /^шеше аnd Еducаtiоn. - 2022. - Т. 3. -№. 2. - С. 279-286.
15. Zаfаrоv О. Z. еt а1. АУ:ошоЫ1 yо'11аri шаydоn1аrining zicЫik stаndаrt1аri /Мегое аnd Еducаtiоn. - 2022. - Т. 3. - №. 2. - С. 287-292.
16. Зафаров О. З., Махкамов З. Т. изучение влияния капиллярного увлажнения на плотность засоленных грунтов /^шеше аМ Еducаtiоn. - 2022. -Т. 3. - №. 2. - С. 328-333.
17. ¡risqu^ К. N., Zаfаrоv О. Z. СОNSTRUСTЮN ОБ ИIGИWАYS IN SАLINЕ SОILS //Аcаdешy. - 2021. - №. 8 (71). - С. 27-29.
18. Каюмов А. Д., Каюмов Д. А., Зафаров О. З. изучение влияния капиллярного увлажнения на плотность засоленных грунтов //Актуальные научные исследования в современном мире. - 2019. - №. 1-2. - С. 119-124.
19. Zаfаrоv О. Z., Irisqu1оvа К. N. Q. Mоdеrn tеchnо1оgiеs оf rоаd сош^сйоп /Мегое аnd Еducаtiоn. - 2022. - Т. 3. - №. 2. - С. 312-319.
20. Zаfаrоv О., G'u1оmоv D., Murоdоу Z. Соnducting еnginееring-gео1оgicа1 rеsеаrchеs оп bridgеs 1оcаtеd in оur cоuntry end diаgnоsing thеir supеr structurеs, mеthоds оf е1iшinаting idеntifiеd dеfеcts /MJP Соnfеrеncе Prоcееdings. - АIP Pub1ishing, 2023. - Т. 2789. - №. 1.
ISSN 2181-0842 / IMPACT FACTOR 3.848 194 LME^^Sl
21. Bobojonov R., Zafarov О., Yusupov J. Soil composition in the construction of engineering structures, their classification, assessment of the impact of mechanical properties of soils on the structure //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2789. - №. 1.
22. Maxkamov Z. et al. Conducting engineering and geological research on the design and construction of buildings and structures in saline areas //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2789. - №. 1.
23. Kayumov A., Zafarov О., Kayumov D. Changes of mechanical properties in humidification saline soil based in builds and constructions //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2789. - №. 1.
24. Olmos Z. et al. THE IMPORTANCE OF STUDYING THE PHYSICAL PROPERTIES OF SALINE SOILS ON HIGHWAYS //Yosh Tadqiqotchi Jurnali. -2022. - Т. 1. - №. 5. - C. 475-478.
25. Olmos Z. et al. CONSTURCTION OF A ROAD BASE FROM SALINE SOILS IN UZBEKISTAN //Yosh Tadqiqotchi Jurnali. - 2022. - Т. 1. - №. 5. - C. 479-482.
26. Makhkamov Z. T. et al. Project of the automobile roads //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 5. - C. 270-277.
27. ABDUBOKIEVICH D. K., UGLI A. K. I. Water-heat Order Development Dynamics Of Salined Ground Road //International Journal of Innovations in Engineering Research and Technology. - Т. 7. - №. 11. - C. 79-81.
28. Kayumov D. A., Zafarov O. Z., Kayumova N. D. ISSUES OF CONSTRUCTION OF THE ROAD BASE FROM DIFFERENT SALINE SOILS IN THE NATURAL CONDITIONS OF UZBEKISTAN //Open Access Repository. -2022. - Т. 9. - №. 04. - C. 72-75.
29. Зaфaрoв O. П., Hp^^oBa К. ТОВЫШТЬ ДOЛГOВEЧНOCТЬ ПPOTЯЖEННЫХ МAГИCТРAЛEЙ //Ta'lim fidoyilari. - 2022. - Т. 7. - №. 8. -C. 169-174.
30. Зaфapoв O. З., Hp^^oBa К. Н. К. ТРEБOВAНИЯ К ГРУНТУ ДЛЯ CTPOHTErnCTBA ДOРOГ //Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali. - 2022. -Т. 2. - №. 5. - C. 78-82.
31. Зaфapoв O. З., ^4KopoB C., Дуcбeкoв A. М. У. ^n^^^Hoe увлaжнeниe nnoTHocrn зacoлeнных грунтов //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 5. - C. 278-284.
32. Зaфapoв O. З., Мухaммaдиeв Б. A. AВTOМOБHЛЬ ЙУЛЛAPH ЙУЛ ГОЙИНИ ТУРЕУНЛИГИ BA МУCTAДКAМЛHГHНH TAЪМИНЛAШ //ME' MORCHILIK va QURILISH MUAMMOLARI. - 2019. - C. 54.
33. Zafarov O. Z. et al. Jizzax viloyati Paxtakor tumani sho'rlangan hududlarida bino va inshootlarni loyihalash va qurishda muhandis-geologik qidiruv ishlarini olib
bоrish, shо'r1аngаn grun^ming mmHnishi nаtijаsidа шustаhkаmlik kо'rsаtkicЫаrining о'zgаrishi //Sciеncе аМ Еducаtiоn. - 2023. - Т. 4. - №. 9. - С. 138-144.
34. Алменов Х., Муминов Э. А., Муминов А. У. К РАСЧЁТУ НЕЛИНЕЙНОГО ДЕФОРМИРОВАНИЯ ЖЕЛЕЗОБЕТОННЫХ ЭЛЕМЕНТОВ С ТРЕЩИНАМИ /^ае^йс Impu^. - 2022. - Т. 1. - №. 4. - С. 1871-1879.
35. Qоdirоv S. S. О. G. L. ^'prik ога^ qui^^rming dinomik pаrашеt1аrini bаxо1аsh ussu1аrini tаkоmi11аshtirish //Sciеncе аnd Еducаtiоn. - 2023. - Т. 4. - №. 7.
- С. 81-87.
36. Равшанов Ж., Ирискулова К. Цемент ишлаб чикариш жараёнида табиий тог жинслари ахамияти //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 6. - С. 326329.
37. Равшанов Ж. Ривожланган мамлакатларида йул тармогининг ривожланиш хусусиятлари //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 299-304.
38.угли Равшанов Ж. Р. и др. Автомобил йулларида ишлатиладиган асфалт коришмалардан фойдаланиш хусусиятлари //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 255-260.
39. Товбоев Б. и др. Применение многослойных (трехслойных) пластинок в транспортных зданиях и сооружениях //Science and Education. - 2021. - Т. 2. -№. 12. - С. 287-293.
40. Равшанов Ж. Р. У. Ремонтные работы на автомобильных дорогах с цементно-бетонным покрытием //Academy. - 2021. - №. 5 (68). - С. 18-21.
41. Ravshan o'g R. J. et al. The impact of road pavement condition on the qua1ity of summer time accommodation //Technium Conference. - 2021. - Т. 8.
42. Ravshan o'g R. J. et al. Basic parameters of physical properties of the saline soi1s in roadside of highways. the density stantards of the motorway grounds //Technium Conference. - 2021. - Т. 8. - С. 27.03. 2021-13: 00 GMT (6 min).
43. Ravshanov J. NAMLIGI YUQORI BO 'LGAN GRUNTLAR MAVJUD JOYLARDAGI AVTOMOBIL YO 'LLARINI LOYIHALASHDA MUHANDIS-GEOLOGIK QIDIRUV ISHLARINING O 'ZIGA XOSLIGI //Ta1qin va tadqiqot1ar.
- 2023. - Т. 1. - №. 21.
