CC BY
21Asfaltbeton qoplamali avtomobil yo'llarini loyihalash va qurishda zamonaviy materiallardan foydalanish
Olmos Zafarovich Zafarov Javlon Nurali o'g'li Abdurasulov Begzod Shavkat o'g'li Sanaqulov
Jizzax politexnika instituti
Annotatsiya: Ushbu maqolada asfaltbeton qoplamali avtomobil yo'llarini loyihalash va qurishda zamonaviy materiallardan foydalanish to'g'risida ma'lumot keltirilgan.
Kalit so'zlar: asfaltobeton qoplama, avtomobil yo'llari, loyihalash, zamonaviy materiallar
Use of modern materials in the design and construction of roads with asphalt concrete pavement
Olmos Zafarovish Zafarov Javlon Nurali oglu Abdurasulov Begzod Shavkat oglu Sanakulov Jizzakh Polytechnic Institute
Abstract: This article provides information on the use of modern materials in the design and construction of asphalt roads.
Keywords: asphalt concrete pavement, highways, design, modern materials
Yo'l qurilishi uchun materiallarni tanlashda ularning xususiyatlari katta ahamiyatga ega. Buning sababi, bu jarayonda ishlatiladigan materiallar turli xil ta'sirlarga va atrof-muhit ta'siriga duchor bo'ladi. Tashqi yuklar materialda deformatsiyalar va ichki stresslarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun yo'l inshootlarini loyihalashda ishlatiladigan materiallarning aniq mustahkamligi va shakli xususiyatlarini hisobga olish kerak.
Yo'l qurilish materiallari atrof-muhitning fizik va kimyoviy ta'siriga chidamli bo'lishi kerak. Havodagi gazlar, suvda erigan moddalar, harorat va namlikning o'zgarishi, muzlash, kimyoviy moddalar (kislotalar, ishqorlar va boshqalar) ta'siriga chidamliligi materiallarning sifatini belgilaydi.
Bino va inshootlarni qurishda foydalanish shartlariga ko'ra qurilish materiallarini ikki guruhga bo'lish mumkin. Birinchi guruhga yuk ko'taruvchi konstruktsiyalar uchun ishlatiladigan universal materiallar (tabiiy tosh materiallar, beton va qurilish materiallari, keramika, yog'och, shisha, metall va boshqalar) kiradi. Ikkinchi guruhga tuzilmalarni atrof-muhitning salbiy ta'siridan himoya qiluvchi, ularning xizmat qilish muddatini uzaytiradigan va sifatini yaxshilaydigan (gidroizolyatsiya, tom yopish, korroziyaga chidamli va boshqalar) materiallar kiradi. Mahsulotlar va tuzilmalarning mustahkamligi va ishonchliligi ta'minlanishi kerak. Chidamlilik - bu o'zining chegaraviy holatiga erishish qobiliyatini saqlaydigan strukturaviy xususiyat. Chegaraviy holat deganda strukturaning yaroqsiz holga kelishi tushuniladi. Qurilish inshootlarining chidamliligi atmosfera ta'sirida va ekspluatatsiya qilishda sifatni yo'qotmasdan xizmat ko'rsatish muddati bilan belgilanadi. Mahsulotlar va inshootlarning xizmat qilish muddati qurilish qoidalari bilan belgilanadi. Masalan, temirbeton konstruktsiyalar uchun chidamlilik darajasi belgilanadi: I - 100 yildan ortiq xizmat muddati; II-50...100 yil va III-50 yil.
Ishonchlilik - bu tuzilmalardan foydalanishda kuzatilishi mumkin bo'lgan barcha xususiyatlarni tavsiflovchi umumiy xususiyat. Ishonchlilik chidamlilik, xizmat ko'rsatish va texnik xizmat ko'rsatishga bog'liq emas. Bu xususiyatlar o'zaro bog'liqdir. Ishonchlilik-konstruksiyalarni ishlatish mobaynida ularda namoyon bo'ladigan barcha xossalarini tavsiflovchi umumiy xususiyatidir. Ishonchlilik chidamlilikni rad qilinmaslik, ta'mirlanuvchanlik va saqlanuvchanliklarni ta'minlashdan tashkil topadi. Ushbu xossalar bir-biri bilan o'zaro uzviy bog'liqdir.
Materiallarni standartlashtirish. Ushbu material binolar va inshootlarni, ularda ishlatiladigan materiallarni loyihalash uchun ishlatiladi.Yo'l qurilishida ishlatiladigan juda ko'p turli xil materiallar mavjud, ammo har bir material uchun muhim bo'lgan ba'zi asosiy xususiyatlar mavjud. Bu xususiyatlarga zarba kuchi, porozlik, mustahkamlik, deformatsiya va chidamlilik kiradi. Bu xususiyatlar materialning sifatini aniqlaydi va uning strukturada qo'llanilishini aniqlaydi.
Materiallarning xossalari raqamli ko'rsatkichlar bilan baholanadi va empirik tarzda o'rnatiladi. Materiallarning sifatini baholash uchun standartlar ishlab chiqilgan.
Standart qurilish materiallarini ishlab chiqaruvchi va ishlatadigan tashkilotlar uchun majburiy bo'lgan rasmiy hujjatdir. Har bir standart ta'rifi, tasnifi, tarkibi, xususiyatlari, o'lchamlari, sinov va ishlab chiqarish usullari, qabul qilish, saqlash va tashish shartlari, shuningdek fan va texnika yutuqlari to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
O'zbekiston Respublikasida standartlar bo'yicha quyidagi me'yoriy hujjatlar, jumladan, Xalqaro standartlar (ISO), O'zbekiston Respublikasi Davlat standartlari
(O'zDST), Tarmoq standartlari (ST), Korxona standartlari (KSt), texnik shartlar (TLS) amal qiladi...
Qurilish materiallari standartlari "O'zdavarxitekqurilish" qo'mitasi va "O'zstandart" agentligi tomonidan tasdiqlanadi.
Xalqaro standartlar va xorijiy davlatlarning milliy standartlari, shuningdek xalqaro normalar va qoidalar O'zbekiston Respublikasi ishtirok etgan shartnomalar yoki bitimlarga muvofiq qo'llaniladi. Ularni respublika hududida qo'llash tartibi " O'zstandart" agentligi va boshqa davlat organlari tomonidan o'z vakolatlari doirasida belgilanadi.
Qurilish materiallari va mahsulotlari asosida binolar va inshootlarni qurish normalari "Qurilish qoidalari qoidalari" va "Shaharsozlik qoidalari" (SHNQ) kabi hujjatlarda belgilangan.
Materiallarni sertifikatsiyalash. Sertifikat - bu mahsulot sifatini aks ettiruvchi siyosiy hujjat. Ushbu hujjat qurilish materiallari va mahsulotlari sifatini oshirish hamda ulardan foydalanishda xavfsizlikni ta'minlash maqsadida ishlab chiqilgan.
Fоydаlаnilgаn аdаbiyоtlаr
1. ToB6oeB Б. Х. и др. npoeKrapoBaH^ цeмeнтнбeтонных дoрoжных шкрытий в уcлoвиях cyxoro и жaркoгo климaтa //Мoлoдoй учeный. - 2016. - №. 6. - С. 208-210.
2. ToB6oeB Б. Х., Юзбoeв Р. А., Зaфaрoв О. З. Влияниe кoнcтрyктивных рeшeний нa трeщинocтoйкocть acфaльтoбeтoнных cлoeв успения //Мoлoдoй yчeный. - 2016. - №. 1. - С. 227-230.
3. AMHPOB Т. Ж., Зaфaрoв О. З., Юcyпoв Ж. М. Трeщины нa acфaльтoбeтoнных пoкрытиях: причины oбрaзoвaния и oтрицaтeльныe пocлeдcтвия //Мoлoдoй yчeный. - 2016. - №. 6. - С. 74-75.
4. Olmos Z., Elbek U. Main parameters of physical properties of saline soils along highways //Problems of Architecture and Construction. - 2020. - Т. 2. - №. 4. - C. 150-151.
5. Хyдaйкyлoв Р. М., K^mob А. Д., Зaфaрoв О. З. O^rna влияния фильтрaциoннoгo выщeлaчивaния та cBo^TBa зacoлeнных грyнтoв ocнoвaнии зeмлянoгo пoлoтнa //Унивeрcитeтcкий кoмплeкc кaк рeгиoнaльный цeнтр oбрaзoвaния, нayки и культуры. - 2020. - С. 423-430.
6. Kayumov A., Zafarov О., Kayumov D. Water flow to the earth ground soil of automobile roads from atmospheric sediments //Problems of Architecture and Construction. - 2019. - Т. 2. - №. 1. - С. 103-107.
7. Зaфaрoв О. З., Эргaшeв Х. Х. Влиянда кaпиллярнoгo yвлaжнeния та плoтнocть зacoлeнных грунтов //Academy. - 2021. - №. 5 (68). - С. 3-5.
8. Hudaykulov R. et al. Filter leaching of salt soils of automobile roads //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2021. - Т. 264. - С. 02032.
9. K^mob А. Д., Зaфaрoв О. З., Кaюмoв Д. А. Приток вoды в грунт зeмлянoгo пoлoтнa aвтoмoбильных дoрoг ot aтмocфeрных ocaдкoв //Me' morchilik va qurilish muammolari. - 2019. - C. 103.
10. Kayumov Abdubaki Djalilovic А. D., Zafarov О. Z., Saidbaxromova N. D. Basic parameters of physical properties of the saline soils in roadside of highways //Central Asian Problems of Modern Science and Education. - 2019. - Т. 4. - №. 2. -C. 30-35.
11. Зaфaрoв О. З., Ириcк;улoвa К. ABTOMo6anb йулгарини лoйиxaлaшдa муxдндиc-гeoлoгик кидирувлaрни узига храпит //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - C. 180-186.
12. Зaфaрoв О. З., Mуcтaфoк;улoв М. М. У., Окитов З. О. У. Йул пoйининг ишoнчлилигини тaъминлaш //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 2. - C. 305-311.
13. Зaфaрoв О. З., Бoбoжoнoв Р. Т., Мaрдиeв A. Mуxдндиc-гeoлoгик кидирув ишлaрини тaшкил этиш //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 2. -C. 320-327.
14. Zafarov О. Z., Murtazaev B. A. Mamlakatimiz xududlaridagi avtomobil yo 'llarini zamonaviy ko 'kalamzorlshtirish //Science and Education. - 2022. - Т. 3. -№. 2. - C. 279-286.
15. Zafarov О. Z. et al. Avtomobil yo'llari maydonlarining zichlik standartlari //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 2. - C. 287-292.
16. Зaфaрoв О. З., MaxKaMoB З. Т. изучeниe влияния кaпиллярнoгo увлaжнeния Ha плoтнocть зacoлeнныx грунтoв //Science and Education. - 2022. -Т. 3. - №. 2. - C. 328-333.
17. Irisqulova K. N., Zafarov О. Z. CОNSTRUCTЮN ОF HIGHWAYS IN SALINE SОILS //Academy. - 2021. - №. 8 (71). - C. 27-29.
18. Кaюмoв A. Д., Кaюмoв Д. A., Зaфaрoв О. З. изучeниe влияния кaпиллярнoгo увлaжнeния та плoтнocть зacoлeнныx грунтoв //Aктуaльныe нaучныe иccлeдoвaния в coврeмeннoм M^e. - 2019. - №. 1-2. - C. 119-124.
19. Zafarov О. Z., Irisqulova K. N. Q. Modern technologies of road construction //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 2. - C. 312-319.
20. Zafarov О., G'ulomov D., Murodov Z. Conducting engineering-geological researches on bridges located in our country and diagnosing their super structures, methods of eliminating identified defects //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2789. - №. 1.
21. Bobojonov R., Zafarov О., Yusupov J. Soil composition in the construction of engineering structures, their classification, assessment of the impact of mechanical
properties of soils on the structure //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2789. - №. 1.
22. Maxkamov Z. et al. Conducting engineering and geological research on the design and construction of buildings and structures in saline areas //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2789. - №. 1.
23. Kayumov A., Zafarov О., Kayumov D. Changes of mechanical properties in humidification saline soil based in builds and constructions //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2789. - №. 1.
24. Olmos Z. et al. THE IMPORTANCE OF STUDYING THE PHYSICAL PROPERTIES OF SALINE SOILS ON HIGHWAYS //Yosh Tadqiqotchi Jurnali. -2022. - Т. 1. - №. 5. - C. 475-478.
25. Olmos Z. et al. CONSTURCTION OF A ROAD BASE FROM SALINE SOILS IN UZBEKISTAN //Yosh Tadqiqotchi Jurnali. - 2022. - Т. 1. - №. 5. - C. 479-482.
26. Makhkamov Z. T. et al. Project of the automobile roads //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 5. - C. 270-277.
27. ABDUBOKIEVICH D. K., UGLI A. K. I. Water-heat Order Development Dynamics Of Salined Ground Road //International Journal of Innovations in Engineering Research and Technology. - Т. 7. - №. 11. - C. 79-81.
28. Kayumov D. A., Zafarov O. Z., Kayumova N. D. ISSUES OF CONSTRUCTION OF THE ROAD BASE FROM DIFFERENT SALINE SOILS IN THE NATURAL CONDITIONS OF UZBEKISTAN //Open Access Repository. -2022. - Т. 9. - №. 04. - C. 72-75.
29. Зaфaрoв O. П., Hp^^oBa К. ТОВЬГСИТЬ ДOЛГOВEЧНOCТЬ ПPOTЯЖEННЫХ МAГИCТРAЛEЙ //Ta'lim fidoyilari. - 2022. - Т. 7. - №. 8. -C. 169-174.
30. Зaфapoв O. З., Hp^^oBa К. Н. К. ТРEБOВAНИЯ К ГРУНТУ ДЛЯ CTPOHTETbCTBA ДOРOГ //Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali. - 2022. -Т. 2. - №. 5. - C. 78-82.
31. Зaфapoв O. З., ^4KopoB C., Дуcбeкoв A. М. У. ^n^^^Hoe увлaжнeниe nnoTHocrn зacoлeнных грунтов //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 5. - C. 278-284.
32. Зaфapoв O. З., Мухaммaдиeв Б. A. AВTOМOБИЛЬ ^^TAPH ЙУЛ ГОЙИНИ ТУРЕУНЛИГИ BA МУCTAXКAМЛИГИНИ TAЪМИНЛAШ //ME' MORCHILIK va QURILISH MUAMMOLARI. - 2019. - C. 54.
33. Zafarov O. Z. et al. Jizzax viloyati Paxtakor tumani sho'rlangan hududlarida bino va inshootlarni loyihalash va qurishda muhandis-geologik qidiruv ishlarini olib borish, sho'rlangan gruntlarning namlinishi natijasida mustahkamlik
ko'rsatkichlarining o'zgarishi //Science and Education. - 2023. - Т. 4. - №. 9. - C. 138-144.
34. AnMeroB Х., Мумишв Э. A., Мумишв A. У. К РACЧЁТУ НEЛИНEЙНОГО ДEФОРMИРОВAНИЯ ЖEЛEЗОБETOННЫХ ЭЛEMEНТОВ C ТРEЩИНAMИ //Scientific Impulse. - 2022. - Т. 1. - №. 4. - C. 1871-1879.
35. Qodirov S. S. О. G. L. Ko'prik oraliq qurilmalarining dinamik parametlarini baxolash ussularini takomillashtirish //Science and Education. - 2023. - Т. 4. - №. 7.
- C. 81-87.
36. Рaвшaнoв Ж., Ириcк;улoвa К. ^Menr ишлaб чикдриш жaрaёнидa тaбиий tof жинотари axaмияти //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 6. - C. 326329.
37. Рaвшaнoв Ж. Ривoжлaнгaн мaмлaкaтлaридa йул тaрмoFининг ривoжлaниш xуcуcиятлaри //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - C. 299-304.
38^ли Рaвшaнoв Ж. Р. и др. abtomo6^ йyллaридa ишлaтилaдигaн acфaлт Koришмaлaрдaн фoйдaлaниш xуcуcиятлaри //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - C. 255-260.
39. Тoвбoeв Б. и др. Примeнeниe мнoгocлoйныx (трexcлoйныx) плacтинoк в трaнcпoртныx здaнияx и cooружeнияx //Science and Education. - 2021. - Т. 2. -№. 12. - C. 287-293.
40.Рaвшaнoв Ж. Р. У. Рeмoнтныe рaбoты та aвтoмoбильныx дoрoгax c цeмeнтнo-бeтoнным пoкрытиeм //Academy. - 2021. - №. 5 (68). - C. 18-21.
41. Ravshan o'g R. J. et al. The impact of road pavement condition on the quality of summer time accommodation //Technium Conference. - 2021. - Т. 8.
42. Ravshan o'g R. J. et al. Basic parameters of physical properties of the saline soils in roadside of highways. the density stantards of the motorway grounds //Technium Conference. - 2021. - Т. 8. - C. 27.03. 2021-13: 00 GMT (6 min).
43. Ravshanov J. NAMLIGI YUQORI BO 'LGAN GRUNTLAR MAVJUD JOYLARDAGI AVTOMOBIL YO 'LLARINI LOYIHALASHDA MUHANDIS-GEOLOGIK QIDIRUV ISHLARINING O 'ZIGA XOSLIGI //Talqin va tadqiqotlar.
- 2023. - Т. 1. - №. 21.
