Научная статья на тему 'Мамлакатимиз енгил саноатини ривожлантиришда инвестицияларнинг роли'

Мамлакатимиз енгил саноатини ривожлантиришда инвестицияларнинг роли Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
241
88
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
меҳнат унумдорлиги / инвестиция / рақобатбардош маҳсулот / асосий капитал / қўшимча қиймат / хорижий инвесторлар. / productivity / investment / competitive products / fixed assets / value added / foreign investors

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Зокиров Шухрат Эркиналиевич

Мақолада енгил саноат тармоғининг ижтимоий-иқтисодий ривожланишдаги аҳамияти келтирилган. Асосий эътибор енгил саноатда инвестицияларнинг ролига қаратилиб, киритилган инвестиция ҳажми ва тармоқ маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми ўртасидаги боғлиқлик аниқланган. Тармоқ корхоналарининг инвестицион жозибадорлигини ошириш ҳамда тармоқни ривожлантириш бўйича тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ROLE OF INVESTMENT IN THE DEVELOPMENT OF LIGHT INDUSTRY OF THE COUNTRY

There is emphasized in the article the value of light industry in the socio-economic development of the country. Particular attention is paid to the role of investment in light industry, considered the relationship between the investment and the volume of production industry. Proposals are suggested to the ways of investment attractiveness of the industry increase and the development of the industry.

Текст научной работы на тему «Мамлакатимиз енгил саноатини ривожлантиришда инвестицияларнинг роли»

48 ИНВЕСТИЦИЯЛАР ВА ИННОВАЦИЯЛАР / ИНВЕСТИЦИИ И ИННОВАЦИИ

V___/

Зокиров Ш.Э.,

Тошкент давлат иктисодий университети х,узуридаги «Узбекистон иктисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари» илмий тадкикотлар маркази кичик илмий ходими

МАМЛАКАТИМИЗ ЕНГИЛ САНОАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ РОЛИ

ЗОКИРОВ Ш. Э. МАМЛАКАТИМИЗ ЕНГИЛ САНОАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА инвестицияларнинг роли

Маколада енгил саноат тармоFининг ижтимоий-иктисодий ривожланишдаги ах,амияти келтирилган. Асосий эътибор енгил саноатда инвестицияларнинг ролига каратилиб, ки-ритилган инвестиция х,ажми ва тармок мах,сулот ишлаб чикариш х,ажми уртасидаги боFликлик аникланган. Тармок корхоналарининг инвестицион жозибадорлигини оши-риш х,амда тармокни ривожлантириш буйича тавсиялар берилган.

Таянч иборалар: мех,нат унумдорлиги, инвестиция, ракобатбардош мах,сулот, асосий капитал, кушимча киймат, хорижий инвесторлар.

ЗОКИРОВ Ш.Э. РОЛЬ ИНВЕСТИЦИЙ В РАЗВИТИИ ЛЕГКОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ СТРАНЫ

В статье подчеркивается ценность легкой промышленности в социально-экономическом развитии страны. Особое внимание уделяется роли инвестиций в легкой промышленности, определена взаимосвязь между инвестицией и объёмом производство продукции отрасли. Даются предложения по повышению инвестиционной привлекательности предприятий отрасли и развития отрасли.

Ключевые слова: производительность труда, инвестиции, конкурентоспособная продукция, основной капитал, добавленная стоимость, иностранные инвесторы.

ZOKIROV SH.E. ROLE OF INVESTMENT IN THE DEVELOPMENT OF LIGHT INDUSTRY OF THE COUNTRY

There is emphasized in the article the value of light industry in the socio-economic development of the country. Particular attention is paid to the role of investment in light industry, considered the relationship between the investment and the volume of production industry. Proposals are suggested to the ways of investment attractiveness of the industry increase and the development of the industry.

Keywords: productivity, investment, competitive products, fixed assets, value added, foreign investors

Бугунги кунда енгил саноат мамлакатимиз ижтимоий-ицтисодий ривожланишида муцим ацамиятга эга булиб, у ацоли бандлигини таъминлаш ва фаровонлигини ошириш-га катта цисса цушиб келмоцда. %озирда ацолининг усиб бориши туфайли жацон бозорида табиий толалардан ишлаб чицариладиган мацсулотларга булган талаб ортиб бормоцда. Узбекистон жацон бозорида фацатгина пахта хом ашёси билан эмас, балки тайёр туцимачилик ва енгил саноат мацсулотлари етказиб берувчи экспортёр сифати-да танилиши учун цам жуда катта имкониятларга эга.

Республикамизда 2015-2020 йилларда енгил саноатни ривожлантириш концеп-цияси ишлаб чикилиб, амалиётга изчил жорий этилаётгани хорижий цамкорларда катта кизикиш уЙFотиши аник. Негаки, унинг доирасида куплаб янги кувватлар ишга туширилиши, кайта ишлаш цажми тобора ошиб, калава ип ишлаб чикариш 218,3 минг тоннадан 562,8 минг тоннага, газлама тайёрлаш цажми 120 млн квадрат метрдан 340 млн квадрат метргача оши-рилиши кутилаяпти1.

Енгил саноат тармоFининг узига хос жицати ушбу тармок мацсулотининг жацон буйлаб царидоргирлиги ва доимий та-лабнинг мавжудлигидир. Енгил саноат мацсулотлари юкори кушилган киймат да-ражасига эга булиб, валюта тушуми учун кулай, шунингдек, тармок ацоли бандлиги ва даромадини таъминлашда цам муцим роль уйнайди. Енгил саноатда саноатнинг бошка тармокларига караганда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъект-ларининг кенг фаолиятига имкониятлар мавжуд.

Бугунги кунда енгил саноатнинг мамлакатимиз ялпи ички мацсулотидаги улуши 2,7%, саноат мацсулотлари цажмида 26,2%, ноозик-овкат истеъмол товарлари ишлаб

чикаришда эса 44%дан ортикни ташкил этади2.

Саноатнинг ушбу тармоFининг мамлакатимиз ялпи ички мацсулотидаги усишидаги циссаси тармокнинг ижтимоий-иктисодий тараккиётимизда муцим урин тутиши ва ацоли бандлигини таъминлаш, фаровонлигини юксалтиришга салмокли цисса куши-шига олиб келади.

Узбекистон Президенти Ислом Каримов таъкидланганидек: «Маълумки, Узбекистон жацон бозорида хомашё ресурсларининг, масалан, пахта ва бошка турдаги хом-ашёларнинг нархи кескин тушиб кетган цолатларни куп маротаба бошидан кечир-ган. Шу билан бирга, тукимачилик ва енгил саноатнинг бошка тармокларида ана шу пахта хомашёсини янада чукур кайта ишлашни таъминлаш, буялган ип-калава, трикотаж полотноси ва матолар каби тайёр мацсулотларни хорижий мамлакатларга экспорт килиш, кейинчалик, замонавий технология ва дизайнни фаол узлаштириш асосида, тайёр тукимачилик мацсулотлари

1 Тукимачилик саноати: самарали цамкорлик, истикболли келишувлар. // «Халк сузи» газетаси, 2014 йил 11 сентябрь сони.

2 Узбекистон Миллий ахборот агентлиги расмий сайти маълумотлари. http://uza.uz/oz/business/ engil-sanoat-yuksalmo-da

50 ИНВЕСТИЦИЯЛАР ВА ИННОВАЦИЯЛАР / ИНВЕСТИЦИИ И ИННОВАЦИИ ч___/

ишлаб чикаришда улкан самарага эриша оламиз»1.

Мамлакатимизда пахта толасини кайта ишлашнинг баркарор усишини таъмин-лаш, фаолият курсатаётган енгил саноат корхоналарини модернизация килиш, техник ва технологик кайта жихозлаш, сохага туFридан-туFри хорижий инвестицияларни янада купрок жалб этиш, махсулот экспор-тини ошириш, шунингдек, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлан-тириш максадида кулай ишбилармон-лик мухитини яратиш юзасидан самарали чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Факатгина 2014 йилнинг биринчи ярми-да енгил саноатда 12,7% усиш кузатилиб, жумладан, унинг пахтани кайта ишлаш жабхасида 22,1%, трикотаж йуналишида 22,3%, тикувчиликда эса 13,6% юксалишга эришилгани буни яккол тасдиклаб туриб-ди. Президентимиз ташаббуси билан соха ривожига каратилаётган алохида эътибор, яратилган кулай инвестициявий мухит кулга киритилаётган ютукларнинг мухим омили булмокда, албатта2.

Ривожланган купгина мамлакатлар-да, жумладан, Европа давлатларида енгил саноат кайта ишловчи саноат тар-мокларининг асосий буFинларидан бири хисобланади. Ушбу саноат тармоFи Европа иттифоки давлатлари ^удудларининг баркарор иктисодий ривожланишида хал килувчи рол уйнайди. Махсулотлар бозо-

1 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бе-риш - устувор вазифамиздир. / Узбекистон Пре-зиденти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь сони.

2 Тукимачилик саноати: самарали хамкорлик, истикболли келишувлар. // «Халк сузи» газетаси, 2014 йил 11 сентябрь сони.

рини диверсификация килиш, махсулотлар ассортименти ва сифатини ошириш на-тижасида ушбу тармок мамлакатлар иктисодий усишига сезиларли таъсир кур-сатмокда. Купчилик мамлакатлар, хусусан Туркияда тукимачилик саноати мамлакат миллий иктисодиётининг асосини ташкил килади. Хозирги кунда Туркия жахонда тайёр ва ярим-тайёр махсулотлар экс-порти буйича етакчилик килади. Шунингдек, бу тармок Молдова кийим ишлаб чикариш саноатида хам етакчилик килади. Ушбу саноат мамлакат халк хужалиги ту-зилмасида озик-овкат саноатидан кейин 2-уринда туради.

Бу борада мамлакатимизда хам жадал амалга оширилаётган туб ислохотларни алохида таъкидлаш лозим. Жумладан, 2000-2004 йилларда енгил саноатда мах,-сулот ишлаб чикариш хажми мунта-зам ошиши, яъни 2000 йилда 4069,7 млрд сумдан 2004 йилдаги 5528,3 млрд сумга кутарилганини куришимиз мумкин. 2004-2006 йилларда эса махсулот иш-лаб чикариш хажми 5528,3 млрд сумдан 4993,2 млрд сумга камайди. 2006-2013 йилларда енгил саноатда махсулот ишлаб чикариш хажми мунтазам ошиб, 2013 йилда бу курсаткич 8469,3 млрд сумни ташкил килди. Мамлакатимиз енгил саноатида махсулот ишлаб чикариш хажмининг уму-мий саноатдаги улуши 2000 йилда 19,1%ни ташкил килган булса, бу курсаткич 2005 йилда 16,6%ни, 2010 йилда 13,3%ни ва 2013 йилда 13,0%ни ташкил килган (1-расм). Тармок махсулот ишлаб чикариш хажмининг умумий саноатдаги улуши ка-майиш тенденциясига эга булсада, енгил саноат махсулотлари ишлаб чикариш хажмининг умумий хисобда ошишини куришимиз мумкин.

Мамлакатимиз мустакилликка эришгач, нафакат пахта толаси, балки тайёр тукимачилик махсулотлари етказиш буйича хам дунёда етакчи давлатлардан бирига

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

1-расм. Узбекистан енгил саноатида 2000-2013 йилларда мацсулот ишлаб чикариш ^ажми ва

жами саноатдаги улуши динамикаси1

айланди. Масалан, 1991 йилда пахта тола-сини кайта ишлаш цажми 7 фоиздан ошма-ган булса, айни пайтда бу курсаткич 44 фоизга етди. Мацсулот экспорти цажми 130 баробар усиб, 2014 йил якуни буйича 1 млрд долларга етган. Вацоланки, 1991 йилда бу курсаткич 7 млн долларни таш-кил килган2.

Бугунги кунда мамлакатимизда «Узбек-енгилсаноат» ДАК таркибидаги корхона-ларда мацсулот ишлаб чикариш цажми-нинг йилдан йилга ортиб бориши натижасида ички бозорда юртимизда ишлаб чикарилган тукимачилик ва енгил саноат мацсулотлари тобора купайиб бормокда. Бу эса ацолининг арзон ва си-фатли енгил саноат мацсулотларига булган талабини кондиришга хизмат килади. Республикамизда енгил саноат корхона-ларида мецнат унумдорлигини ошириш, ички бозорни сифатли ва ракобатбардош тармок мацсулотлари билан тулдириш, шу-

1 Узбекистан Республикаси Давлат Статистика Кумитаси. Узбекистон саноати. Статистик туплам. - Т., 2013. 22-32-б.

2 Узбекистон Миллий ахборот агентлиги расмий сайти маълумотлари: http://uza.uz/oz/business/ engil-sanoat-yuksalmo-da

нингдек, тармокнинг экспорт салоциятини ошириш ва янгидан-янги иш уринларини бунёд этиш борасида куплаб ишлар амал-га оширилмокда. Тармокда ишлаб чи-карилаётган мацсулот турларини янада купайтириш, янги техника ва технологияни жорий килиш цисобига жацон бозорида ракобатлаша оладиган мацсулотларни иш-лаб чикариш долзарб масалалардан бири цисобланади. Узбекистон енгил саноатида замонавий мацсулотлар ишлаб чикариш, чет эл инвестицияларини жалб этиш ва кушма корхоналарни ташкил этишга катта эътибор каратилмокда.

2000-2013 йилларда мамлакатимиз енгил саноатида мацсулот ишлаб чикариш цажми ошиб борган. 2013 йил нархлари билан цисоблаганда 2000 йилда бу курсаткич 4069,7 млрд сумни ташкил килган булса, 2013 йилда эса 8469,3 млрд сумни ташкил килди, яъни умумий усиш 208,1%ни ташкил килган. Енгил саноатда асосий ка-питалга киритилган инвестициялар цажми эса 2000 йилда 29,8 млрд сумни ташкил килган булса, 2013 йилда эса бу курсаткич 661,4 млрд сумни ташкил килди, яъни умумий усиш 22,2 баробарни ташкил килган

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 6

52 ИНBЕСTИЦИЯЛAP BA ИННOBAЦИЯЛAP I ИНВЕСТИЦИИ И ИННOBAЦИИ

V_!_/

1-жадвал. Узбекистан енгил саноатида 2000-2013 йилларда мах,сулот ишлаб чик,ариш ^ажми ва тармок,к,а киритилаётган инвестициялар динамикаси (2013 йил нархларида, млрд. сум)1

Kypcaткичлap 2000 й. 2001 й. 2002 й 2003 й 2004 й. 2005 й. 2006 й.

Ишлэб чикapиш хэжми 4069,7 4585,3 4841,7 5184,9 5528,3 5123,8 4993,2

Инвecгициялap хэжми 29,8 91,1 84,0 148,2 179,9 183,2 194,8

KУpcaJкичлap 2007 й. 2008 й. 2009 й. 2010 й. 2011 й. 2012 й. 2013 й.

Ишлaб чикapиш хэжми 5252,3 5444,1 5703,8 6802,3 7292,1 7574,6 8469,3

ИнвecJициялap хэжми 235,2 314,2 192,1 424,1 702,2 703,8 661,4

(1-жaдвaл). БУ юк^и ycишгa мaмлaкaти-миздa кyлaй инве^иция мухитининг яpa-тилгaнлиги тyфaйли эpишилди.

1-жaдвaл мaълyмoтлapи acocидa мaм-лaкaтимиз енгил caнoaтидa мaхcyлoт иш-лaб чикapиш хaжми хaмдa coxam киpи-тилaëтгaн инвecтициялap ypтacидaги бoFликликни кyйидaги peгpeccия тенг^-мacи opкaли ифoдaлaймиз:

Y = 5,14 ■ X + 4253,4 (1)

t = (10,54), (23,42) R2 = 0,902 F = 111,1 бу epдa: X - енгил caнoaтгa киpитилгaн инвecтициялap хaжми, млpд cyм; Y - енгил caнoaтдa мaхcyлoт ишлaб чикapиш хaжми, млpд cyм; t - t^a^c™^ peгpeccиoн мo-дeлдa x,ap биp oмилнинг aхaмиятини тек-шиpиш учун кУллaнилaди; R2 - дeтepми-нaция кoэффициeнти, Y вa X микдopлap Уpтacидaги бoFликлик peгpeccия тенг^-мacининг кaнчaлик хaкк0нийлигини бил-диpaди, ^эффициент киймaти кaнчaлик 1 гa якин бyлca, oмилнинг Y микдopгa бoFликлиги бoшкa oмиллapгa ниcбaтaн юкopи э^нлигини билдиpaди.

Дeмaк, мaмлaкaтимиз енгил caнoaти-гa киpитилгaн инвecтиция хaжмининг биp биpлик oшиши тapмoк мaхcyлoт ишлaб чикapиш хaжмининг 5,14 биpликкa oши-шигa oлиб кeлaди. Koppeляциoн бoFлaниш кoэффициeнтининг 0,95 гa тенглиги тap-мoкнинг инвecтициялap билaн 95%лик

1 Узбекин^ Pecпyбликacи Дэвлэт СJaJиcJикa

Кумитв^. УзбeкиcJ0н caнoaJи. СJaJиcJик Jyплaм. - T., 2013. -59-б.

бoFликликкa эгa экaнлигидaн дaлoлaт бе-paди.

y = 0,175x - 717,3 тeнглaмa acocидa тapмoккa у микдopдa инвecтиция жaлб килингaн хoлaтдa, х микдopдa ишлaб чи-кapиш х^жмини aниклaш мумкин, бyндa хи^бнинг aниклиги 90,2% гa тенг.

Maмлaкaтимиз енгил caнoaт тapмoк-лapидa кУшимчa киймaтгa эгa бyлгaн юкopи тexнoлoгияли тaйëp мaхcyлoт ишлaб чикapиш йyлгa кУЙИЛ^Н 6УЛИ6, тapмoкнинг экcпopт caлoхияти oшиб бopмoкдa. Tapмoкдa чет эллик инвecтop-лap билaн хaмкopликдa янги тyкимaчилик мaжмyaлapини кypиш вa мaвжyд мaжмya-лapни мoдepнизaция килиш бyйичa инве^ тиция лoйихaлapи aмaлгa oшиpилмoкдa. Шунингдек, мaмлaкaтимиз енгил caнo-aт тapмoFидa xopижий инвecтopлap эъти-бopини жaлб килиш вocитacидa Узбе-киcтoндa фaoлият кypcaтaëтгaн кУшмa кopxoнaлap coнини янaдa кyпaйтиpишгa эътибop кapaтилиб, yзимиздa фaoл ишлaб чикapишни йyлгa кУйгaн мaхaллий инве^ тopлap кyмaгигa тaянгaн хoлдa янги ^p-xoнaлap тaшкил этилмoкдa.

СУНГГИ йиллapдa мaмлaкaтимиздa apзoн вa cифaтли, paкoбaтбapдoш енгил caнoaт мaхcyлoтлapигa бyлгaн тaлaбнинг oшиши нaтижacидa тapмoккa зaмoнaвий тexни-кa вa тexнoлoгиялap киpитилиши мaхcyлoт ишлaб чикapиш хapaжaтлapининг ки^-pишигa oлиб кeлмoкдa.

Maмлaкaтимиздa aмaлгa oшиpилaëтгaн иcлoхoтлap зaмиpидa енгил caнoaт ^pxo-нaлapи мaхcyлoт ишлaб чикapиш хaжмини

ИКТИМД ВА МОЛИЯ I Э^ОМИКА И ФИHAHCЫ 2015, 6

oшиpиш, Japмoкни янада pивoжлaнтиpиш, инвecJициялapдaн caмapaли фoйдaлaниш йyллapи бyйичa куйидаги таклифларни 6e-риш мумкин:

- Japмoккa киритилаётган инвecтици-ялар ва мaцcyлoJ ишлаб чикариш цажми УpJacидaги кoppeляциoн бoFлaниш 95%га Jeнглигидaн кeлиб чикиб, инвecJициялap цажмини янада oшиpиш Jaвcия этилади;

- тapмoккa жалб килинаётган инвec-тициялар а^^да пaxJa Joлacидaн бoш-лаб, тайёр мax1cyлoтгaчa бyлгaн бocкични камраб oлyвчи йирик тузилмаларни, яъни eнгил caнoaJ клacJepлapини ташкил килиш;

- иннoвaциoн фaoлияJни oши-риш ва тapмoкдa «нoy-xay»лapни мo-лиялаштириш, «нoy-xay»лap яратаёт-ган Japмoк кopoxoнaлapини 3 йил-гача турли coликлapдaн oзoд килиш, бoжxoнa Jyлoвлapи opкaли турли paFбaJлaнJиpишлapни амалга oшиpиш;

- кичик caнoaт зoнaлapидa энepгия JaъминoJи билан бoFлик мyaммoлap 6Ул-маганлиги туфайли, бу epдa eнгил caнo-ат кopxoнaлapини жoйлaшJиpиш, Jexнo-парклар opкaли Japмoкдa фaoлияJ юри-тиш учун eJyк мyJaxaccиcлapни тайёр-лаш, уларни кулай иш шapoиJлapи цамда ю^ри иш цаки билан paFбaJлaнJиpиш ва бoшкaлap.

Адабиётлар:

1. Кapимoв ИА 2015 йилда иктиcoдиëтимиздa туб таркибий yзгapишлapни амалга oшиpиш, мoдepнизaция ва дивepcификaция жараёнларини изчил дaвoм эттириш х,ишбидан xycycий мулк ва xycyci/rn тaдбиpкopликкa кeнг йул o4m6 бepиш - ycтyвop вазифамиздир. I Узбeкиcтoн Пpeзидeнти Иcлoм Кapимoвнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимoий-иктиcoдий pивoжлaнтиpиш якунлари ва 2015 йилга мyлжaллaнгaн иктишдий дacтypнинг энг мух,им ycтyвop йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Вазирлар Ма^ама^ии^ мaжлиcидaги мaъpyзacи. II «Халк cyзи» гaзeтacи, 2015 йил 17 январь шни.

2. Tyкимaчилик caнoaти: caмapaли х,амшрлик, иcтикбoлли кeлишyвлap. II «Халк cyзи» гaзeтacи, 2014 йил 11 ceнтябpь.

3. Узбeкиcтoн Миллий axбopoт aгeнтлиги pacмий caйти мaълyмoтлapи: http:IIuza. uzIozIbusinessIengil-sanoat-yuksalmo-da.

4. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Давлат Стaтиcтикa К^мита^. Узбeкиcтoн caнoaти. Стaтиcтик тyплaм. - Т., 2013.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.