CC BY
0MAKTABLARDA FIZIKA FANIDAN SINFDAN TASHQARI MASHG'ULOTLARNING KASBGA YO'NALTIRISHDAGI
O'RNI
Allayarova Sayyora Xadjibayevna NDPI doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo.11116015
Annotatsiya. Ushbu tezisda maktablarda fizika fanidan sinfdan tashqari mashg'ulotlarning o'quvchilarni kasbga yo'naltirishdagi ahamiyati ochib berilgan. Fizikadan sinfdan tashqari mashg'ulotlarda qatnashib, fizika fanini chuqur o'zlashtirish o'quvchilarning kelajakda muhandislik, elektrotexnik, mashinasozlik sohalarida faoliyat olib borishlari uchun fundamental bilimlarni berishi haqida so'z yuritiladi.
Kalit so'zlar: maktab, fizika, to'garak mashg'ulotlari, muhandislik, elektrotexnik, mashinashunoslik, politexnik bilimlar.
Аннотация. В данной тезис раскрывается значение внеклассной работы по физике в школе в ориентации учащихся на профессию. В тезисе освещается, что, учащихся принимая участие во внеклассных занятиях оп физике, имеет возможность углубленно изучит физику которое даст учащимся фундаментальные знания для будущей работы в области инженерия, электротехники, машиностроения и в других отраслях.
Ключевые слова: школа, физика, клубное обучение, инженерия, электротехника, машиностроение, политехнические знания.
Annotation. This thesis reveals the importance of extracurricular activities in physics in schools in guiding students to the profession. It is said that by taking part in extracurricular physics classes, in-depth study ofphysics will give students fundamental knowledge for future work in engineering, electrical engineering, and mechanical engineering.
Key words: school, physics, club training, engineering, electrical engineering, mechanical engineering, polytechnic knowledge.
Ta'lim jarayoni shaxsning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi, lekin pirovardida butun jamiyat yoki jamoaga hissa qo'shadigan asosiy jarayonlardan biridir. Jamiyat tizimidagi o'zgarishlar, ta'limga faol ta'sirini ko'rsatadi va yangi tarixiy bosqich vazifalariga, harakatchanlik va adekvat javoblarni talab qiladi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024 yil 2-fevraldagi "Umumiy o'rta ta'lim muassasalari o'quvchilarini xorijiy til va zamonaviy kasblarga o'qitish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi PQ-53-sonli qarori bilan tasdiqlangan" bo'lib, va bu vazifani amalga oshirish maqsadida maktablarda o'quvchilarni kasbga yo'naltirish bugungi kun talabiga aylanmoqda. Shu munosabat bilan o'quvchilarga nafaqat ilm-fan asoslarining mustahkam bilimlarini singdirish, balki, amaliy qo'llay olish ko'nikmalarini shakllantirish va mantiqiy fikrlash qobilyatlarini kuchaytirish orqali, yosh avlodni turmushga va mehnatga, ijtimoiy zarur kasblarga ongli ravishda tayyorlash, ta'lim va tarbiyaning hamma bosqichlarida hozirgi maktabning vazifasidir. Sinfdan tashqari mashg'ulotlar orqali o'rganish, sinfda rasmiy ta'limdan tashqari qo'shimcha ravishda kognitiv va intelektual qobilyatlarini rivojlantiradi. Bu borada fizikadan sinflardan tashqari ishlar (to'garaklar, olimpiadalar, ekskursiyalar, klublar, konferensiyalar, fizika kechalar va boshqalar) fan va amaliyot o'rtasidagi bog'liqlikni va tabiatdagi fizik hodisalarning xilma-xilligini o'quvchilarga ko'rsatish, ularni kundalik hayotda bu hodisalarni topish va
tushintirishga o'rgatish imkonini beradigan, politexnik bilimlar bilan qurollantiradigan ta'lim muhitdir.
Bundan tashqari, fizikani o'rganish muammoni hal qilish, mantiqiy fikrlash qobiliyatini, shuningdek, tabiat hodisalarini tushinish qobiliyatini rivojlantiradi. Klassik mexanika, termodinamika va statistik mexanika, elektromagnetizm, kvant mexanikasi, atom fizikasi, molekulyar fizika, optika, kondensatsiyalangan moddalar fizikasi, yadro fizikasi va boshqalar kabi fizik tushunchalar innovatsiya jarayonida muhim rol o'ynaydi, bu esa muhandislik, elektrotexnik, mashinasozlik sohalarini tanlashlarida muhim ahamiyatga ega.
Muhandislik asosan amaliyroq narsalarni yaratish uchun qo'llaniladigan fizikadir. Bu mexanik, elektr, kompyuter, elektronika, kosmik va hokazo bo'lishi mumkin, lekin ularning barchasi asosan fizika bilan boshqariladi. Murakkab muhandislik muammolarini ularning ortidagi fizikani tushunmasdan hal qilishning iloji yo'q. Qurilish muhandisligida fizika qonunlari sizga kuchlar, kuchlanish, garmonik tebranishlar va tebranishlar, tortishish kuchi, elastiklik va loyihalash va qurilish ishlari bo'yicha hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun foydalanishingiz mumkin bo'lgan barcha turdagi tushunchalar haqida ma'lumot berishi mumkin.
Mashinasozlikning har bir mavzusi uchun siz asosiy sohalardan foydalangan holda samolyotlar, suv kemalari, dvigatellar, robotlar, qurollar, avtomobillar, pnevmatika, gidravlika va boshqalar bilan ishlashda fizika yordamiga muhtojsiz.
Mashinashunoslik mexanika, dinamika, termodinamika, materialshunoslik, strukturaviy tahlil va elektr energiyasini bilishni talab etadi. Elektrotexnika elektr zanjirlarini, shu jumladan motorlar, elektron jihozlar, optik tolali tarmoqlar, kompyuterlar va aloqa aloqalarini loyihalashni o'z ichiga oladi. Elektr muhandislari ko'pincha mexanika va termodinamikani tushungan holda elektr energiyasini boshqa energiya turlariga aylantirishlari kerak. Elektrotexnika asoslarini bilish, shuningdek, integral mikrosxemalar va tranzistorlar mantig'ining har xil turlari kabi kichik o'lchamli komponentlarga qo'shimcha ravishda, barcha funktsiyalar hech bo'lmaganda fizikadan o'rganadigan elektromagnetizmni oraliq tushunishni talab qiladi. Elektronika tranzistorlar, diodlar va yarim o'tkazgichlarning ishlashini o'z ichiga oladi. Integral mikrosxema turli xil mayda tranzistorlar zanjirlarda qanday bog'langanligini o'rganish uchun fizikadan foydalanadi. Elektromagnetizm antennalarni loyihalash, simsiz aloqa va boshqalar uchun ishlatiladi. Robot texnikasi sohasi dinamika, mexanika, motorlar va boshqalar kabi fizikaning ko'p bo'limlariga, shuningdek optikaga (kompyuterni ko'rish uchun kameralarda) tayanadi. Elektrotexnika elektronika muhandisligiga va nihoyat kompyuter muhandisligiga, axborot texnologiyalari va sun'iy intellektga olib kelganligi sababli, barcha muhandislik sohalarining onasi fizika degan xulosaga kelish mumkin.
Muhandis mahsulotni o'zi loyihalashi yoki uni qurish usulini aniqlashi mumkin. Ammo har qanday holatda ham, ularning har biri orqasida turgan fizikani tushunmasdan muvaffaqiyatga erishish mumkin emas. Shunday qilib, fizikaning muhandislikda muhim rol o'ynashi haqiqatdir. Bu borada o'quv dasturida ko'zda tutilgan korxonalarga qilinadigan ekskursiyalar katta rol o'ynashi mumkin. Fizika to'garagiga a'zo bo'lish yoki amaliy mashg'ulotlarida qatnashish fizikaning asosiy tushunchalari va formulalarini chuqurroq tushunishning ajoyib usuli hisoblanadi. Ushbu darsdan tashqari mashg'ulotlar o'rganishga amaliy yondashuvni ta'minlaydi va o'quvchilarga savollar berish va yo'l-yo'riq olish uchun qulay muhit yaratadi. Fizika to'garaklari odatda o'qituvchi tomonidan boshqariladi va tajribalar o'tkazish, muhokamalar tashkil etish va fizikaga oid musobaqalarda qatnashish kabi turli tadbirlarni taklif qiladi. Bu to'garaklar nafaqat o'quvchilarning o'rganganlarini amaliy qo'llash imkonini beradi, balki tengdoshlaridan o'rganish
va loyihalarda hamkorlik qilish imkoniyatini ham beradi. Fizikadan sinfdan tashqari mashg'ulotlar o'quvchilarga darslarda qiyin tuyilgan tushunchalarni tushinishga yordam berishlari, qo'shimcha resurslarni taqdim etishlari va o'quvchilarning bilim malaka va ko'nikmalarini mustahkamlash uchun ko'plab imkoniyatlarni taklif qilishi mumkin.
To'garak mashg'ulotlari imtihonlarga tayyorgarlik ko'rish va murakkab mavzularni chuqurroq tushunishning ajoyib usuli bo'lishi mumkin. Fizika to'garagiga a'zo bo'lish yoki to'garak mashg'ulotlariga qatnashish orqali o'quvchilar fizika bo'yicha bilim va ko'nikmalarini oshirib, o'xshash fikrli shaxslar bilan munosabatlarini o'rnatishi mumkin.
Maktablarda o'quvchilarning muhandis bo'lib yetishishida o'quvdan va sinfdan tashqari mashg'ulotlar muhim ahamiyatga ega. O'quvchilarning ehtiyojlarini birinchi o'ringa qo'ygan holda, maktab yil bo'yi tadbirlarni o'tkazib, ularga o'z bilimlarini kashf etishda yordam beradi, ularning iste'dodi, kasbiy ko'nikmalarini rivojlantirish imkoniyatini oshiradi.
Xulosa qilib aytganda, fizikadan sinfdan tashqari ishlar o'quvchilarning rivojlanishishiga ijobiy ta'sir etadi, ular nafaqat kognitiv qobilyatlarini rivojlantiradi, va balki kelajakda kasbiy rivojlanishi uchun imkoniyat yaratadi. Fizikadan chuqur bilimlarni egallagan o'quvchilar ayniqsa, bugungi kunda dolzarb sohalar bo'lgan-muhandislik, elektrotexnik, mashinasozlik sohalarini kasbiy bilimlarni egallashlari mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Sh.M.Mirziyoyev, "Umumiy o'rta ta'lim muassasalari o'quvchilarini xorijiy til va zamonaviy kasblarga o'qitish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi PQ-53-sonli qarori, 2024.
2. Ivo Jokin, Extracurricular activities of science/International scientific online journal, 2014. Issue 1: p. 204-205.
3. Denise Simmons, Elisabeth Creamer and Rongrong Yu, Involvement in out-of-class activities: A mixed research synthesis examining outcomes with a focus on engineering students, Journal of STEM Education, 2017. 18(2): p. 10-16.
4. Marianne Schuepbach, Effects of extracurricular activities and their quality on primary schoolage students' achievement in mathematics in Switzerland, School Effectiveness and School Improvement, 2015. 26(2): p. 279-295.
5. Katherine P. Dabney, Robert H. Tai, John T. Almarode, Jaimie L. Miller-Friedmann, Gerhard Sonnert, Philip M. Sadler, et al., Out-of-School Time Science Activities and Their Association with Career Interest in STEM, International Journal of Science Education Part B, 2012. 2(1) p. 63-79.
