CC BY
0INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA TANQIDIY FIKRLASHNI RIVOJLANTIRISH TEXNOLOGIYASI
Rayimqulova Maftuna Abduhakim qizi
GulDU tayanch doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo.11518685
Annotatsiya. Maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarda tanqidiy fikrlashni rivojlantirishning asosiy usullari va metodlari keltirilgan.
Kalit so'zlar: tanqidiy fikrlash, rivojlanish, uslub, "chaqiriq" bosqichi, "tushunish" bosqichi, "mulohaza" bosqichi.
Аннотация. В статье представлены основные методы и способы развития критического мышления у детей дошкольного возраста.
Ключевые слова: критическое мышление, развитие, метод, этап «вызова», этап «осмысления», этап «размышления».
Abstract. The article presents the main methods and methods of developing critical thinking in preschool children.
Keywords: critical thinking, development, method, "challenge" stage, "comprehension" stage, "reflection" stage.
Donishmandlar aytadiki, bir yilni o'ylaydigan odamlar bug'doy yetishtirishadi, 10 yil oldinni o'ylaydigan odamlar bog' yaratadi, 100 yil oldinni o'ylaydigan insonlar yosh avlodni o'qitadi va ularga tarbiya beradi. Zamonamiz olimlarning ta'kidlashicha, axborotning yuqori sur'atlarda tez o'sishi bilan bog'liq bo'lgan tez o'zgarib borayotgan zamonamiz da tafakkur tarkibida inson bilimlari hajmining ortib borishi kuzatilmoqda.
Fikrlash jarayoni tayyor yechimga ega bo'lmagan vazifa yoki muammo yuzaga kelganda boshlanadi. Bu muammolarni faqat an'anaviy tizimga tayanib hal qilib bo'lmasligi aniq. Bugungi jadal rivojlanayotgan zamonda ta'limga yondashuvni o'zgartirish vaqti keldi, uning markazi tarbiyachi-pedagog emas, balki tarbiyalanuvchining o'zi bo'lishi kerak.
Faqatgina turli xil o'qitish usullaridan malakali foydalanish maktabgacha yoshdagi bolalarning o'zlarini bilim olishga undaydigan sharoitlarni yaratadi. Ko'pgina tarbiyachi-pedagoglarning bir qator savollari bor:
- zamonaviy maktabgacha yoshdagi bolalarda o'qish uchun motivatsiyani qanday oshirish
kerak;
- bolalarni o'quv jarayoniga qanday jalb etish;
- bilimlarni qanday o'rgatish kerak? Bu savollarni har bir tarbiyachi o'ziga bir necha marta bergan. Insonning fikrlash qobiliyati tufayli murakkab muammolar hal qilinadi, kashfiyotlar qilinadi, ixtirolar paydo bo'ladi.
Ammo samaraliroq fikrlashni o'rganish mumkinmi? Albatta mumkin. Bundan tashqari, ongning boshqa fazilatlari kabi, fikrlash ham rivojlanishi mumkin. Tafakkurni rivojlantirish fikrlash qobiliyatini rivojlantirish demakdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy faoliyatini shakllantirishda ijobiy natijalarga erishishga imkon beradigan innovatsion usullardan biri
tanqidiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyasi hisoblanadi.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
Tanqidiy fikrlash qobiliyati kamchiliklarni izlash emas, balki bilish mumkin bo'lgan ob'ektning ijobiy va salbiy tomonlarini ob'ektiv baholashdir. Tanqidiy fikrlashning samaradorligi quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- shaxsiy o'zini o'zi takomillashtirish;
- ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish;
- tanqidiy fikrlash va asosli qaror qabul qilish qobiliyati;
- mustaqil va jamoaviy faoliyat ko'nikmalarini rivojlantirish;
- tarbiyalanuvchilarni o'quv jarayoniga interfaol kiritish.
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyasi ushbu muammoni hal qilishning optimal usuli hisoblanadi. Ushbu texnologiya rejimida ishlagan holda, tarbiyachi-pedagog asosiy ma'lumot manbai bo'lishni to'xtatadi va texnikadan foydalanadi hamda mazkur texnologiya o'rganishni hamkorlikdagi va qiziqarli izlanishga aylantiradi.
Tanqidiy fikrlash texnologiyasi Jinni Stil, Kertis Meredit, Charlz Templ va Skott Uolter kabi bir qator amerikalik olimlar tomonidan ishlab chiqilgan. Tanqidiy fikrlash deganda bolalarning qiziquvchanligining namoyon bo'lishi, ma'lum bir masala bo'yicha o'z nuqtai nazarini rivojlantirish, uni mantiqiy dalillar bilan himoya qilish qobiliyati va tadqiqot usullaridan foydalanish tushuniladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyasining 3 ta asosiy bosqichlari mavjud:
I bosqich - "chaqiriq" - mavzuga qiziqish uyg'otadi.
II bosqich - "tushunish" - matn yoki ma'lumot bilan mazmunli ishlash.
III bosqich - "mulohaza" - aks ettirish, shaxsiy munosabatni shakllantirish.
I bosqich - "chaqiriq".
"Chaqiriq" bosqichi sizga quyidagilarga imkon beradi:
- bolaning ushbu mavzu bo'yicha bilimlarini yangilash va umumlashtirish;
- o'rganilayotgan mavzuga doimiy qiziqish uyg'otish, maktabgacha yoshdagi bolalarni kognitiv faoliyatga undash;
- maktabgacha yoshdagi bolalarni guruhda va uyda faol bo'lishga undash.
" Chaqiriq " bosqichida o'qitish texnikasi, masalan:
"Prognozlash" - mazmun mavzusi bo'yicha bolalarning g'oyalarini faollashtirish o'qish uchun matn, uning sarlavhasida ifodalangan. "To'g'ri - noto'g'ri hukmlar."
Bolalarga hali o'rganilmagan mavzu bo'yicha bir nechta ma'lumotlar taklif etiladi. Bolalar shaxsiy tajribaga yoki taxminlarga tayanib, to'g'ri ma'lumotlarni tanlaydilar.
"G'oyalar savati" -bolalarning ma'lum bir mavzu bo'yicha qanday bilimga ega ekanligini aniqlashni o'z ichiga oladi. "Bilaman - bilmoqchiman - bilib oldim" - mavjud bilimlarni yangilashga, yangi ma'lumotlar va qiymatlarni olishga shaxsiy qiziqishni shakllantirishga qaratilgan.
II bosqich - "tushunish". Ushbu bosqichda haqiqiy ish amalga oshiriladi chunki bu bosqichda tarbiyalanuvchi yangi material bilan tanishadi. "Tushunish" bosqichida quyidagi usullar samarali bo'ladi: "Qalin" va "nozik" savollar. Nozik savollar - bu savollar bir so'zli javobni talab qiladi va ular o'zlariga quyidagi so'zlar bilan savol berishadi: Kim? Nima? Qachon? Ismingiz nima? Qalin savollar esa batafsil javobni talab qiladi.
III bosqich - "aks ettirish" bosqichi. Ushbu bosqichda bola shakllanadi, muammoga shaxsiy munosabati va uni o'z matni yoki muhokamadagi o'z pozitsiyasi yordamida qayd qiladi. Bu yerda
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" 4 JUNE, 2024
faol narsalar sodir bo'ladi, yangi olingan bilimlarni hisobga olgan holda o'z g'oyalarini qayta ko'rib chiqadi.
Fikrlash bosqichida ular quyidagi usullardan foydalanishni taklif qilishadi: "Klaster" "Klaster" ning ma'nosi semantik birliklarni va ularning grafik dizaynini klaster shaklida ajratib ko'rsatishdir (biz markazni ta'kidlaymiz - bu bizning mavzuimiz, undan nurlar tarqaladi -katta semantik birliklar va ulardan tegishli atamalar va tushunchalar).
Bilimni tayyor shaklda berish emas, balki uni birgalikda olish muhimdir. Tanqidiy fikrlash texnologiyasi
tanqidiy fikrlashni rivojlantirish doirasida amalga oshiriladigan, bolalarni tahlil qilish, sintez qilish, taqqoslash va xulosa chiqarishga o'rgatadi. Buyuk mutafakkir va faylasuf Konfutsiy bir marta shunday degan edi: Ayting, men unutaman. Menga ko'rsating, eslayman. Meni jalb qiling, men tushunaman.
REFERENCES
1. Акименко В.М. Новые педагогические технологии: учебно-методическое пособие. -Ростов н/Д.: Феникс, 2008. - 95 с.
2. Загашев И.О. Учим детей мыслить критически / И.О. Загашев, С.И. Заир-Бек, И.В. Муштавинская. - СПб.: Альянс «Дельта», 2003. - 192 с.
3. Гасанбекова В.З. Технология развития критического мышления у детей дошкольного возраста [Электронный ресурс]. - Режим доступа: https://nsportal.ru/detskiy-sad/raznoe/2017/10/21/konsultatsiya-dlya- vospitateleytehnologiya-kriticheskogo-myshleniya (дата обращения: 28.03.2022).
