Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ҲАРАКАТ КЎНИКМА ВА МАЛАКАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДИКАСИ'

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ҲАРАКАТ КЎНИКМА ВА МАЛАКАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1560
110
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мактабгача ёш даври / боланинг жисмоний ривожланиши / ҳаракатланиш тартиби / кўникма ва малакалар / ҳаракатли ўйин. / период дошкольного возраста / физическое развитие ребенка / двигательный режим / умения и навыки / подвижные игры.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нуриддинова Муяссар Муҳиддиновна

Мақолада мактабгача ёшдаги болаларда ҳаракатли ўйинларни ўтказиш методикаси ҳамда жисмоний тарбия машғулотида қўлланиладиган ҳаракатли ўйинлар мазмуни ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕТОДИКА ФОРМИРОВАНИЯ ДВИГАТЕЛЬНЫХ УМЕНИЙ И НАВЫКОВ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ПОДВИЖНЫХ ИГР

В статье освещаются методические рекомендации по организации проведения подвижных игр с детьми дошкольного возраста в процессе занятий физического воспитания.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ҲАРАКАТ КЎНИКМА ВА МАЛАКАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДИКАСИ»

Нуриддинова Муяссар Мух,иддиновна,

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети "Миллий спорт турлари, уйинлари назарияси ва услубияти" кафедраси мустакил изланувчиси, Халк, таълими аълочиси

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ^АРАКАТ КУНИКМА ВА МАЛАКАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ^АРАКАТЛИ УЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДИКАСИ

УДК:796:338.28:078 (1-4)

НУРИДДИНОВА М.М. МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ЦАРАКАТ КУНИКМА ВА МАЛАКАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ЦАРАКАТЛИ УЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДИКАСИ

Маколада мактабгача ёшдаги болаларда х,аракатли уйинларни утказиш методикаси х,амда жисмоний тарбия машFулотида кулланиладиган х,аракатли уйинлар мазмуни ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: мактабгача ёш даври, боланинг жисмоний ривожланиши, х,аракатланиш тартиби, куникма ва малакалар, х,аракатли уйин.

НУРИДДИНОВА М.М. МЕТОДИКА ФОРМИРОВАНИЯ ДВИГАТЕЛЬНЫХ УМЕНИЙ И НАВЫКОВ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ПОДВИЖНЫХ ИГР

В статье освещаются методические рекомендации по организации проведения подвижных игр с детьми дошкольного возраста в процессе занятий физического воспитания.

Ключевые слова: период дошкольного возраста, физическое развитие ребенка, двигательный режим, умения и навыки, подвижные игры.

NURIDDINOVA M.M. METHODS OF USING MOTIONAL GAMES FOR PRESCHOOLERS IN ORDER TO DEVELOP MOVEMENT ABILITIES AND SKILLS

The mobility games the methodology of conducting mobility games among pre-school children and the content of the mobility games implementation in the physical trainings are highlighted in this article.

Key words and concepts: Preschool age, physical development of the child, motor mode, practice and skills, motional games.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

Кириш.

Мактабгача тарбия таълим тизимининг бирламчи ва энг мухим б^ини хисобланади. СоFлом генофондни, етук кадрларни тар-биялаш, аввало, шу тизимдан бошланади. Бирок шу пайтгача бу тизим ривожланиш-дан ортда колган эди. Охирги 20 йил даво-мида давлат тасарруфидаги мактабгача таълим муассасалари сони 45 фоизга камайган. Окибатда мактабгача ёшдаги болаларнинг 33 фоизини боFчалар билан камраб олинган, холос. Бу курсаткич Данияда 99 фоиз, Япо-нияда 97 фоиз, Жанубий Кореяда 95 фоизни ташкил этади. Мактабгача таълим муассаса-ларида болаларни ижтимоий, шахсий, хиссий, нуткий, математик, физико-психологик, жис-моний ва ижодий ривожлантириш буйича таълим дастурлари жорий этилмаган. Умуман, боFчалар "Ота-она ишда булган вактда болага караб турадиган муассаса"га айланиб колган1.

Узбекистон Республикаси бола камрови бугунги кун холатига 39 фоиздан ошганлиги, 5-7 ёшдаги болаларни мактабгача тайёрлаш ишлари сифатли кечаётганлиги хам, мамла-катимизда мактабгача таълим ривожланиб бораётганлигидан дарак беради. Республи-када бугун 7140 дан ортик давлат ва нодав-лат мактабгача таълим муассасалари фаолият юритиб, уларда 2 699 499 нафар мактабгача ёшдаги болалар тарбияланмокда2.

Маълумки, боланинг ривожланиши ва усиши узлуксиз давом этадиган жараён-дир. Бу даврда унинг шахс сифатида шаклла-ниши, илк бор атрофни ходиса ва буюмлар оркали англаб, ундан узича маъно топишга интилиши, кизикиш ва хиссиётлари ривож-ланишини кузатамиз. Болалар жисмоний тарбиясини туFри ташкил этиш, кичкинтой-нинг илк ёшдан соFлиFини мустахкамлаш ва хар томонлама уЙFун ривожлантириш давр талаби хисобланади. Боланинг жисмо-

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзи-ёев раислигида 2017 йили 19 декабрь куни мактабгача таълим тизимида амалга оширилаётган ислох,отларни тах,лил килиш ва истикболдаги вазифаларни белгилаб олишга баFишланган видеоселектор йиFилишидаги маъ-руза. - http://kun.uz/uz/93807807

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 майдаги "Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилларгача ривожлантириш кон-цепциясини тасдиклаш туFрисида»ги ПК.-4312-сонли карорининг 1-3 иловалари. Lex.uz/docs/4327235

ний ривожланиши конуниятлари ва унинг илк харакатларига имкон яратиш, таълим-тарбиявий жараённинг мазмуни ва методла-рини ишлаб чикишга илмий ёндашиш, жисмоний харакатланишнинг зарур куникмаларини тарбиялаш; турли машFулотларда ва уйин фаолиятида мустакил фикрлашга, жисмоний тарбия ва спортга булган кизикишларини тар-биялашга оид мухим масалаларни хал этади. Хаётнинг хар бир даври, ривожланиш хусу-сиятлари ва эхтиёжларига кура узига хос боскичларга эга. Боланинг усиб, улFайишида жисмоний фаоллик, асосий харакатлар тар-тиби мухим хисобланиб, айнан шу жараён-лар туFри, харакатли уйинлар оркали тизимли равишда ташкиллаштирилса, бола шахсининг уЙFун холда ривожланишига хизмат килади.

Мавзунинг долзарблиги. Мавжуд илмий тадкикотлар хамда укув-методик кулланмаларни кузатиб, шуни гувохи булиш мумкинки, Мактабгача ёшдаги болаларда жисмоний куникма ва малакаларни ривож-лантиришда харакатли уйинлардан фойда-ланиш методикаси мамлакатимизда алохида тадкикот объекти сифатида урганилмаган.

Хаётнинг хар бир даври, ривожланиш хусу-сиятлари ва эхтиёжларига кура, узига хос боскичларга эга. Боланинг усиб, улFайишида жисмоний фаоллик, асосий харакатлар тар-тиби мухим хисобланиб, айнан шу жараён-лар туFри, харакатли уйинлар оркали тизимли равишда ташкил этилиб, татбик этилса бола шахсини нафакат жисмоний тараккий этишига балки хар томонлама уЙFун ривожлантиришга хизмат килади.

Мавзунинг урганилганлик даражаси.

Республикамизда харакатли уйинлар бора-сида катор илмий ишлар амалга оширилган. Жумладан, Т.С.Усмонхужаев, Ф.А.Керимов, Х.А.Мейлиев, О.А.Сафаров, Ш.А.Пулатов, А.А.Пулатов, А.А.Расулев, Д.Ж.Шарипова, Г.Ж.Туленова, М.И.Машарипова, F.А.Салимов, С.С.Тажибоев, Р.А.Йулдошева тадкикотларида мактаб ёшидаги болаларни харакатли уйинлар оркали тарбиялаш муаммосининг турли жихатларига эътибор каратилган булиб, ушбу илмий адабиётларнинг тахлилий урни тадкикот ишида бекиёсдир. Шунингдек, хори-жий мутахассислардан Д.В.Менджерицкая, М.А.Вавилова, Н.Т.Лебедева, А.В.Кенеман, Д.В.Хухлаева, М.Ф. Литвинова, В.Г.Фролов,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

r.n. OpKO, ^.M.neH3y^^aeBa, A.A.AKueBa, r.O.OcoKUHa, A.A.AHgpeeB, B.B. HyMaKOB, A.K.BoHgapeHKO, A.M.MaTycuiK, G.L.Landret; S.L.Crogh1 Ka6u onuiMnap x,aM 6y cox,aHUHr KeHr eMM^umu Ba puBoxnaHuwura y3 TatcupuHU KypcaTraH. MaBxyg urnMutf TaflKHKOTnap x,aMfla yK,yB-MeTOflUK KynnaHManapHU Ky3a-tu6, wyHU ryBOx,u 6y^um MyMKUHKU, MaKTa6-ra^a emgaru 6o^a^apga xucmohum KyHUKMa Ba ManaKanapHU puBoxnaHTupuwAa xapaKaTnu yMuH^apgaH ^otfAanaHuw anoxia TagKuKOT o6teKTU cu^aTuga ypraHunMaraH.

Tag^u^OT o6teKTM Ba npegMeTM. TagK^KOTHuHr o6teKTU cu^aTuga TowKeHT wax,ap OnMa3op TyMaHugaru 551-coh.u MaK-Ta6ra^a TatnuiM TawKumoTUHUHr 3 ewgaH 7 ewra^a 6ynraH Tap6ufl^aHyB4u^apu x,ap 6up rypyx, KecuMUAa 24 Ha^apgaH, xaMU 96 Ha^ap uwTupOK^u^apHuHr xucmohum puiBoxnaHraH-.uk KypcaTKum-napu (Meteputf MawKnap) TaHna6 onuHAU.

Ma^cag Ba Ba3M$anapu. TaflKuKOTHUHr MaKcagu MaKTa6ra^a ewflaru 6O^a^apga xuc-mohum KyHUKMa Ba ManaKanapHU puiBoxnaH-Tupuwfla xapaKaTnu yMuH^apHu Kynnaw MeTO-AuKacuHu uw^a6 muKuwflaH u6opaT. yw6y MaKcagra Kypa KyMuflaru Ba3u^a^ap TaHna6 onuHAu:

• MaKTa6ra^a ewflaru 6o^a^apHu em KecuMUAa xucmohum puBOx^aHraH^uK KypcaTKu^^apuHu aHUKnaw Ba xucmohum XapaKaTnapHU 6axapuw KyHUKMa Ba ManaKana-puHU owupuw 6ytfuma Taxpu6a yTKa3uw;

1 ycMOHxyxaeB T.C. MunnuM Ba xapaKaT.u yMuHnap. - T.: 2015.; ycMOHxyxaeB T.C. MaKTa6rana TatnuiM Myaccacana-puga xucmohum Tap6ufl. - T.: 2006; /luiTBUHOBa M.O. Pyc-cKue HapogHbie nogBuxHbie urpbi. - M.: 1985; OponoB B.r. OpKO r.n. Ou3Ky.bTypHwe 3aHflTue Ha BO3gyxe c geTbMU gowKonbHoro BO3pacTa. - M.: 1983; ycMOHxyxaeB T.C., XyxaeB O.O. XapaKaT.u yMuHnap. - T.: 1992; ycMOHxyxaeB T.C. 500 xapaKaT.u yMuHnap. - T.: 2016; ycMOHxyxaeB T.C. MenueB X.A. Xucmohum Tap6ufl. - T.: 2003; MeHgxepu^-Kaa fl.B. BocnuTaTenro o geTcKoM urpe. - M.: 1984; r.a-3bipuiHa /l.fl. Ou3U4ecKafl Ky.bTypa - gowiKonbHUKaM. -M.:1999; ZlaHgpeT m. MrpoBaa Tepanua: ucKyccTBO otho-weHuM. - M.:1998; neH3ynnaeBa Al/I. 5-6 ewnu 6onanap ynyH xucmohum Tap6ua, MawfynoTnapu. - T.: 1992; Kapu-mob M.K. Bonanap 6of4acuga xucmohum Tap6ufl. - T.: 2004; MyngoweBa P. fe6eK xanK yMuHnapuHuHr Tap6ufl-bum axaMuaTu. - T.: 1992; A3U3OBa P. CnopT Ba xapaKaTnu yMuHnapHu ykutuw MeToguKacu. - T.: 2010; PaxuMKynoB K. MunnuM xapaKaTnu yMuHnap. - T.: 2012; KepuMOB O.A. flKKa Kypaw э.eмeнт.apмгa эгa 6ynraH xapaKaTnu yMuHnap. -Crogh S.L. Educating young children. USA 1996.

• MaKTa6ra^a ewflaru 6onanapfla xucmo-hum xapaKaTnapHu 6axapuw KyHuKMa Ba Mana-KanapuHu puBoxnaHTupuwAa KynnaHunafluraH XapaKaTnu yMuHnap MeTOfluKacuHu uwna6 ^ukuw;

• MaKTa6ra^a ewflaru 6onanapfla xuc-mohum xapaKaTnapHu 6axapuw KyHuKMa Ba ManaKanapuHui puBoxnaHTupuwAa xapaKaTnu yMuHnap MeTOfluKacuHu aManueTra TaT6uK btuw w3acugaH aManuM TaBcumnap uwna6 ^ukuw.

Tag^M^OTHMHr m^MMM AHm-num

KyMuflarunapflaH u6opaT:

- MaKTa6ra^a ewflaru 6onanapHu ew KecuMuga xucmohum puBoxnaHraHnuK gapaxa-napu (aHTponoMeTpua, guHOMeTpufl, cnupoMe-Tpua, ^aon xapaKaTnaHuw) aHuKnaHflu;

- MaKTa6ra^a ewflaru 6onanapHu xucmo-hum puBoxnaHTupuw Ba xapaKaTnapHu 6axa-puw KyHuKMa Ba ManaKanapuHu owupuw 6ytfuma gacTyp uwna6 ^uku.Au;

- MaKTa6ra^a ewflaru 6onanapfla XapaKaTnapHu 6axapuw KyHUKMa Ba ManaKa-napuHu waKnnaHTupuwAa ^oMflanaHunaAu-raH xapaKaTnu yMuHnapHu Kynnaw 6ytfuma yKyB KynnaHMa flpaTunflu;

- MaKTa6ra^a ewflaru 6onanapfla xuc-mohum xapaKaTnapHu 6axapuw KyHuKMa Ba ManaKanapuHu puBoxnaHTupuwAa xapaKaTnu yMuHnap MeTOfluKacuHu aManueTra TaT6uK btuw w3acugaH aManuM TaBcuanap uwna6 ^uKunflu.

Tag^M^OTga ^ynnaHMnraH ycynnap: aga6u-eTnap Taxnunu, negaroruK Ky3aTyB, aHTponoMe-Tpua, MaTeMaTuK-cTaTucTuK MeTognap.

Tag^M^OTHM onu6 6opMnwmM.

Tag^M^OT HaTM^anapu Ba ^uecuM Ta^nunu. MaKTa6ra TaMepnoB Ha3opaT Ba Taxpu6a rypyxnap KypcaTraH HaTuxanapu-HUHr negaroruK Taxpu6a flaBOMuga ycuwu Ha3opaT rypyxuga Taxpu6a rypyxugaru moc KypcaTKumnapHU ycuwuflaH nacTnuru aHuKnaHflu. ynapra Kypa, yw6y MaKTa6ra TaM-epnoB Ha3opaT rypyxuga ycuw (10,51%) cuHa-nyB^unapHuHr Ba3Huga Ba (12,37%) cuHanyB-^unapHu 10 MeTp Maco^ara wrypuw MawKHu 6axapuwfla, 3Hr KaM ycuw (4,85%) TypraH xoM-uga y3yHnuKKa caKpawra TaannyKnu 6ynu6, Tax-pu6a rypyxu 6yMu4a ypTa^a ycuw 7,49% hu TawKun KunraH.

Taxpu6a rypyxu cuHanyB^unapu aca 3Hr KaTTa (20,71%) (aneKTpoH) caKpafu^ga caKpaw

3AM0HABMM TAl^MM / COBPEMEHHOE 0BPA30BAHME 2020, 8 (93)

1-жадвал. Мактабга тайёрлов гурух (6-7) ёш назорат (анъанавий дастур буйича) ва тажриба (такомиллаштирилган «Болажон» дастури буйича) гурухларида педагогик тадк,ик,от давомида узгаришлар динамикаси (п=24)

№ Тест-машклар гурух Тажриба боши: Тажриба охири: Усиш, % 1 Р

X а V, % X а V, %

1. Синалувчиларнинг тана узунлиги (см) НГ 114,58 9,61 8,39 121,67 9,18 7,54 6,18 2,57 <0,05

ТГ 114,92 780 6,79 123,33 7,52 6,10 7,32 3,81 <0,001

2. Синалувчиларнинг вазни (кг) НГ 20,86 2,83 13,56 23,05 2,94 12,77 10,51 2,63 <0,05

ТГ 21,83 3,07 14,06 24,53 3,09 12,61 12,37 3,04 <0,01

3. 10 м масофага югуриш (сония) НГ 2,55 0,39 15,46 2,34 0,39 16,54 8,17 1,85 >0,05

ТГ 2,48 0,37 14,85 2,08 0,30 14,16 16,44 4,20 <0,001

4. Турган жойида узунликка сакраш (см) НГ 101,42 10,06 9,92 106,33 9,70 9,12 4,85 1,72 >0,05

ТГ 107,75 12,39 11,50 117,92 14,11 11,97 7,49 2,65 <0,05

5. 150 грамм кумли халтачани улоктириш (м) НГ 4,89 0,50 10,15 5,27 0,52 9,44 7,67 2,55 <0,05

ТГ 5,23 0,82 15,66 6,20 0,79 12,76 18,66 4,20 <0,001

6. Арконда сакраш НГ 14,33 2,15 14,97 15,42 1,93 12,51 7,56 1,84 >0,05

ТГ 14,08 2,31 16,43 17,00 2,70 15,86 20,71 4,02 <0,001

1-диаграмма. 6-7 ёшли мактабга тайёрлов тажриба ва назорат гурухлари синалувчилари танланган машк,лар буйича курсатган натижалари учун хисобланган Стьюдент критик мезони к,ийматлари.

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

6,2

7,3

10,5 12,4 8,2 16,4 4,9 7,7

7,6 7,5

9,4 20,7

18,7 14,3

НГ 4

I тг

урт

ва (7,56%) 150 грамм кумли халтачани улоктириш машкларини бажаришда, 16,66 (7,67%) синалувчиларни 10 метр масофага югуриш вактида курсаткичлари 16,44 (8,17%), гурух буйича уртача 14,3% усишга эришилган (1-жадвал, 2-диаграмма).

6-7 ёшли мактабга тайёрлов синалувчилар гурухларининг тажриба гурухи натижаларини назорат гурухига нисбатан устунлиги тажриба ва назорат гурухларидаги курсаткичларнинг уртача арифметик кийматларини педагогик тажриба давомида узгаришини белгиланган эркинлик даражаси асосида Стьюдент критик кийматлари асосида статистик ишончли-лигини аниклашда хам кузатилди. Жумла-дан, назорат гурухида синалувчилар буйлари

(1ст=2,57), вазнлар (1ст=2,63) ва 150 грамм кумли халтачани улоктириш (1ст=2,55) натижалари педагогик тажриба давомида (р<0,05 ахамиятлилик даражасида) статистик ишон-чли узгарганлиги аникланди. Колган учта курсаткичлар буйича (1ст кийматлари 1,72 ва 1,85 оралиFида узгаради) педагогик тажриба давомидаги узгаришлар статистик ишонч-сиз (р>0,05) эканлиги кузатилди. Шунинг билан бирга, тажриба гурухи синалувчилари барча курсаткичлар буйича курсатган натижалари уртача арифметик кийматлари педагогик тажриба давомида статистик ишон-чли: уларни статистик ишончлилиги энг пасти (р<0,05 ва 1ст=2,65) синалувчиларни тур-ган жойида узунликка сакраш машкда; ундан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

яхшироFи (р<0,01; 1ст=3,04) синалувчиларнинг вазнида ва колганларида жуда ишончли (1ст кийматлари 3,81 ва 4,20 оралиFида тебраниб; р<0,001) узгаришлар кузатилган.

Мактабгача ёшдаги тажриба гурухлари болаларининг ёш кесимида жисмоний ривож-ланганлик курсаткичи (антропометрия) ва танланган тестлар буйича курсатган натижа-лари уртача арифметик кийматлари педаго-гик тажриба давомида статистик ишончли узгарганлиги биз ишлаб чиккан хамда тажриба гурухида кулланган Такомиллаштирил-ган «Болажон» дастурини назорат гурухида кулланган анъанавий дастурга нисбатан юкори самарадорлигини курсатди. Туртинчи бобнинг 4.3-булимида мактабгача ёшдаги катта ва мактабга тайёрлов гурухлари болаларининг функционал курсаткичларини педаго-гик тажриба давомида узгариши берилган.

Хулоса. Мактабгача таълим муассасала-рида тарбиячи (йурикчи) уйинга рахбарлик килиш чоFида болаларга уйин мазмуни, шарти ва коидаларини яхши тушунтириши ва ролларни туFри таксимлай олиши зарур. Болаларни харакатли уйинларни уйнашга тай-ёрлашда уларнинг соFлигини мустахкамлаш, харакат малакаларини ошириб, ривожлан-тириб бориш хам назарда тутилади. Уйинни ташкил этишда барча шарт-шароитларни хисобга олиш ва уйинга мос жихозларни тан-лаш, иштирокчилар сонига тенг таксимлаш хамда уйин жараёнини кузатиш ва якунида туFри йуналтириши хам жуда мухим.

Жисмоний тарбия машFулотида кулланиладиган харакатли уйинлар асо-сан, берилган асосий харакат турини мустахкамлашга каратилади. Масалан, отиш ва ирFитиш харакатларини ургатиш натижасида йирик ва майда моторикага йуналтирилган харакатли уйин берилса, нати-жада болада машк бажариш баробарида юриш, югуриш, сакраш, улоктириш, илиб олиш, ирFитиш малакалари секин-аста шак-лланиб, харакатли уйин эса улар эгалла-ган куникмаларини мустахкамлашда ёрдам беради.

Педагогик тажриба давомида мактабгача ёшдаги кичик (3-4 ёшли), урта (4-5 ёшли), катта (5-6 ёшли) ва мактабга тайёрлов (6-7 ёшли) гурухлар тажриба гурухлар синалувчи болаларининг ёш кесимида жисмоний ривож-

ланганлик курсаткичи (антропометрия) ва тезкор-куч сифатларини урганиш учун танланган тестлар буйича курсатган натижа-лари уртача арифметик кийматлари педаго-гик тажриба давомида мос ёшлардаги назорат гурухлари натижаларига нисбатан юкори (3-4 ёшли болаларда НГда 6,35%, ТГда 13,35%;

4-5 ёшлиларда НГда 6,74%, ТГда 14,92%;

5-6 ёшлиларда НГда 7,22%, ТГда 14,30%; 6-7 ёшлиларда НГда 6,96% ва ТГда 13,17%) ва статистик ишончли усганлиги биз ишлаб чиккан хамда тажриба гурухида кулланган Такомил-лаштирилган «Болажон» дастурини назорат гурухида кулланган анъанавий дастурга нис-батан юкори самарадорлигини курсатди.

Хулоса килиб айтганда, харакатли уйинлардан уз урнида гурухларга ажратиб, тарбияланувчининг ёши ва жисмоний имко-ниятини инобатга олиб, машFулот шакли ва максадига кура, ташки мавсумий омилларга хамда худудий шароитлардан фойдаланган холда ташкиллаштириш мактабгача ёшдаги болаларни хар томонлама ривожлантиришда мухим ахамият касб этади.

Амалий тавсиялар.

Йирик моторикани ривожлантиришга йуналтирилган харакатли уйинлар ва уни ташкил этиш тартиби

1. " К,увлашмачок," уйини.

Уйиннинг максади: болаларни чаккон харакат килишга ва тезлик билан югуришга ургатиш.

Керакли жиуоз ва шароитлар: хавфсиз, текис майдонча.

Уйиннинг бориши: уйинчилар жуфт-жуфт булиб каторга сафланадилар, катор олдида икки уч метр нарида тутувчи килиб сайлан-ган бола олдинга караб туради. Тарбиячи ишорасидан кейин болалар бири чап томон-дан, иккинчиси унг томондан югурадилар. Улар катор олдига югуриб чикадилар ва кул ушлашиб тутувчининг олдига туриб олишга харакат килади. Тутувчи болалар кул ушлашиб олишдан аввал улардан бирини тутиб олишга харакат килади. Шериксиз колган бола тутувчи булади. Агар тутувчи бола хеч кимни тута олмаса яна бир марта харакат килади. Уйин шу тарика давом этади. Уйин барча болалар югуриб чиккандан сунг тугайди. Шун-дан кейин янги тутувчи сайланади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

2."Тyсuкlдан сакра"рйини.

Уйuннuнг MaKcadu: бoлaлapни тeзлик билaн caкpaшгa вa мacoфaни чaмaлaшгa ypгaтиш.

Kepa^u жu%оз ва шароumлар:caкpaш учун aжpaтилгaн xaвфcиз жoй.

Уйuннuнг боpuшu: иштиpoкчилap yйинбoши кypcaтмacигa acocaн му^^ caдo-лapи ocтидa caкpaшни мaшк килaдилap, тapбиячи бoлaлapни тypгaн жoйидa икки oëKrna6 caкpaй oлишлapини кyзaтaди. сунг '^кт ^лди" дeб ишopa бepaди. Иштиpoк-чилap бeлгилaнгaн мacoфaдaн тycиклapдaн ca^a6 yтишлapи лoзим бyлaди. Уйинни яxши caкpaй oлгaн бoлaлap якyнлaгaн бyлaди, caкpaй oлмaгaн бoлaлap билaн як^ тapтибдa шyFyллaнтиpилaди.

Maйдa мoтopикaни pивoжлaнтиpишгa йyнaлтиpилгaн xapaкaтли yйинлap вa уни тaш-кил этиш тapтиби

1. "Учинчиси ортицча"рйини.

Уйuннuнг MaKcadu: бoлaлapни х^мжих^т

булиб yйнaшгa вa тeз фикpлaшгa Уpгaтиш.

Kepa^u жu%оз ва шapоuтлap: мaйдoнчa вa бyюмлap, pacмлap coлингaн кути.

Уйuннuнг боpuшu: бoлaлap учун aлoxидa Kyтилap тaйëpлaнaди. Tapбиячи тoмoнидaн Kyтилapни биp вaктдa oчишгa ишopa бepи-лaди. Бoлaлap жyфтликдa ушбу кyтилapни oчиб ^иб, yндaги биp-биpигa мyвoфик кeлa-ди^н бyюмлapни yшлaб кypaдилap, бyюмлap opacидaн opтикчacини aжpaтиш кepaк бyлaди. Сунг тapбиячи бoлaлapдaн кaйcи буюм нимa учун opтикчaлигини cypaйди. Уйин шу тapикa дaвoм якyнлaнaди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. "Кимда?" рйини

Уйuннuнг MaKcadu: бoлaлapни xoтиpacини pивoжлaнтиpиш.

Kepa^u жu%оз ea шapоuтлap: тypли хaжмдaги yйинчoклap, уйинчи кузини бoFлaш учун pУмoл.

Уйuннuнг боpuшu: мaйдoн ypтacидa epra биp кaнчa пpeдмeтлap, yйинчoклap кУйилгaн булиб, дoиpa булиб тypиб oлгaн бoлaлap дик^т билaн пpeдмeтлapни кypиб oлaди-лap вa 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ^тди дeб caнaйдилap «^ди» cyзи кимгa тaкaлca шу кaтнaшyвчи кузини юмиб тypaди. Бoлaлapдaн биpи кeлиб биттa буюмни узи билaн oлиб кeтaди вa opкacигa яшиpaди. Kyзи юмилгaн бoлa aнa шу йyкoлгaн пpeдмeтнинг нoмини вa кaйcи бoлaдa экaнлигини топиши кepaк. Уйин якун-

лaнгyнчa бoлaлap биp-биpлapи билaн жoй aлмaшaдилap.

Сeнcoмoтopикaни pивoжлaнтиpишгa

йyнaлтиpилгaн xapaкaтли yйинлap вa уни тaш-кил этиш тapтиби

1. "Рангли доиралар" рйини.

Уйuн MaKcadu: бoлaлapни xaмжиxaт булиб yйнaшгa, paнглapни aжpaтишгa вa тeз хapaкaтлaнишгa ypгaтиш.

Kepa^u жu%оз ea шapоuтлap: уйин мaй-дoнчa вa paнгли кoFoздaн кecилгaн дoиpaлap вa paнгли бypлap.

Уйuннuнг боpuшu: yйиндa бoлaлap дoиpa булиб тypaдилap. Tapбиячи бoлaлapгa yлap-нинг xoхишигa кypa тypли paнгдaги дoиpa-лapни тapкaтиб чи^ди. Бapчa иштиpoкчи-лap тaйëp бул^ тapбиячи "Кизил дoиpaлap тyплaнcин" дeб ишopa бepaди. КУлидa кизил дoиpaлap 6op бoлaлap биp жoйгa яъни кизил paнгдa чизилгaн кeнг дoиpa ичидa кул yшлa-шиб тypиб oлaдилap. Уйин бoшкapyвчи кaйcи paнгдaги дoиpaлapни чaкиpca, шу paнгдaги дoиpaчaлap кeнг дaвpa булиб бeлгилaнгaн жoйлapигa тypиб oлaдилap. Уйин шу тapикa якyнлaнaди.

2. "Номини эслаб к,ол" рйини.

Уйuн MaKcadu: бoлaлapдaги xo^pa диккaт вa эcлaб кoлиш кoбилиятлapини pивoжлaн-тиpиш, хaмдa тaбиaт хaкидaги билимлapини мycтaхкaмлaш.

Kepa^u жu%оз ea шapоuтлap■: уйин мaй-дoнчacи.

Уйuннuнг боpuшu: бoлaлap кичик гypyхлapгa булиниб тypaдилap. Уйинбoши хap-биp rypyxra yлapнинг xoхишигa кapaб биттa мaвзy тaнлaйди, мacaлaн, "Taбиaт", "Meвaлap", "Сaбзaвoтлap" ^би. Гypyх ишти-poкчилapи янa биттaдaн yзигa шу rypyxra мoc нapcaлapни тaнлaйди вa xaммaнинг oлдидa эълoн килaди. Macaлaн, "Сaбзaвoтлap" гypyxидaн лaвлaги, кapтoшкa вa бoшкaлap тaнлaнaди. Гypyxлap apaлaштиpиб юбopи-лaди вa xap биp гypyxдaн биттaдaн уйинчи чикиб, биp иштиpoкчини тaнлaб кaйcи гypyxдaнлигини aйтaди. Уйин 12-16 нaфap бoлaдaн ибopaт rypyx учун кyлaй булиб, шу тapтибдa якyнлaнaди.

ЗAMOНABИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOBAНИE 2020, B (93)

с МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ / ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 93 и

Адабиётлар руйхати:

1. Усмонхужаев Т.С. ва бош. Миллий ва х,аракатли уйинлар. Т.: "Иктисод-молия" 2015.

2. Усмонхужаев Т.С. Спорт ва х,аракатли уйинлар. Т.: Чулпон НМИУ. 2018.

3. Керимов Ф.А. Спортда илмий тадк,ик,отлар. - Т.: Илмий техника ахбороти-Пресс нашриёти, 2018.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.