Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ЁШДА ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРНИНГ ЎРНИ'

МАКТАБГАЧА ЁШДА ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
899
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР / МАКТАБГАЧА ЁШ / ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАР / ҲАРАКАТ ФАОЛЛИГИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Баязитова Ж.Ш.

Мазкур мақолада ҳаракатли ўйинларнинг роли мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний сифатларини ривожлантиришда асосий воситалардан бири сифатида таърифланган. Муаллиф томонидан бола ёши ва соғлиғи ҳолатини ҳисобга олган ҳолда, организмининг ҳар томонлама ривожланишини таъминловчи ҳаракатли ўйинларнинг йўналишини танлаш бўйича тавсиялар келтирилган. Тадқиқот ишида мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний тарбиясидаги соғломлаштириш, тарбиявий ва таълимий вазифаларни ҳал қилишда ҳаракатли ўйинларнинг аҳамияти очиб берилган.В настоящей статье описывается роль подвижных игр как одного из основных средств развития физических качеств детей в дошкольном возрасте. Автором приводятся рекомендации по выбору направления подвижных игр, обеспечивающего всестороннее развитие организма ребенка, учитывая его возраст и состояние здоровья. В работе раскрывается значение подвижных игр в решении оздоровительных, воспитательных и образовательных задач в физическом воспитании дошкольников.This article describes the role of outdoor games as one of the main means of developing the physical qualities of children in preschool age. The author provides recommendations on the choice of the direction of outdoor games, which ensures the all-round development of the child’s body, taking into account his age and state of health. The work reveals the importance of outdoor games in solving health-improving, educational and educational tasks in the physical education of preschoolers.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ЁШДА ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАРНИНГ ЎРНИ»

уйинларга (машк) ларни мувофиклаштиришга эътиборни каратиш лозимдир. Шу сабабдан бола-ларни дастлабки жисмоний машкларга ургатишда шу масалага жиддийрок эътибор каратилса, ёшга нисбатан координацион кобилиятларни коникарли ривожланишига эришилади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017-2021 йилларга мулжа-ланган Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси т^рисидаги фармони.

Детско-юношеский спорт

2. Узбекистан Республикаси Жисмоний тарбия ва спорт т^рисидаги Крнуни.

3. Узбекистан Респбуликаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги ПК-2707-сон "2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада та-комиллаштириш чора-тадбирлар т^рисида'ги кдрори.

4. Узбекистон Репбуликаси Президентининг 2017 йил 30 сентябрдаги ПК-3305-сонли "Узбекистон Респбуликаси Президентининг Мактабгача таълим вазирлиги фаолиятини ташкил этиш т^рисида'ти Кдрори.

5. Узбекистон Респбуликаси Президентининг Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тутрисидаги ПК -3031-сон карори.

6. Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлигининг Узбекистон Респбуликасининг илк ва мактабгача ёшдаги болалар ривожланишига куйиладиган давлат талаблари буйруFи (2018 йил 28 июнь).

УУК (УДК, UDK): 796.2

Мустакил изланувчи Ж.Ш. БАЯЗИТОВА1

1 Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

bayazitova222@mail.ru

МАКТАБГАЧА ЁШДА ХДРАКАТЛИ УЙИНЛАРНИНГ УРНИ

Аннотация

Annotation

В настоящей статье описывается роль подвижных игр как одного из основных средств развития физических качеств детей в дошкольном возрасте. Автором приводятся рекомендации по выбору направления подвижных игр, обеспечивающего всестороннее развитие организма ребенка, учитывая его возраст и состояние здоровья. В работе раскрывается значение подвижных игр в решении оздоровительных, воспитательных и образовательных задач в физическом воспитании дошкольников.

Ключевые слова: подвижные игры, дошкольный возраст, физические качества, двигательная активность.

Мазкур маколада харакатли уйинларнинг роли мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний сифатларини ривожлантиришда асосий воситалардан бири сифатида таърифланган. Муаллиф томонидан бола ёши ва соглиги ^олатини хисобга олган ^олда, организмининг ^ар томонлама ривожланишини таъминловчи харакатли уйинларнинг йуналишини танлаш буйича тавсия-лар келтирилган. Тадкикот ишида мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний тарбиясидаги согломлаштириш, тарбиявий ва таълимий вазифаларни ^ал килишда харакатли уйинларнинг а^амияти очиб берилган.

Калит сузлар: царакатли уйинлар, мактабгача ёш, жисмоний сифатлар, царакат фаоллиги.

This article describes the role of outdoor games as one of the main means of developing the physical qualities of children in preschool age. The author provides recommendations on the choice of the direction of outdoor games, which ensures the all-round development of the child's body, taking into account his age and state of health. The work reveals the importance of outdoor games in solving health-improving, educational and educational tasks in the physical education of preschoolers.

Key words: outdoor games, preschool age, physical qualities, physical activity.

CM О CM

Ю

ГО

та t

0 ü w

1

Кирши. Болалар саломатлигини шакллантириш, уларнинг организмини тулаконли ривожлантириш - замонавий жамиятдаги асосий муаммолардан би-ридир. Мактабгача болалик даврида болада саломат-лик, хар томонлама жисмоний тайёргарлик ва уйгун жисмоний ривожланиш пойдевори куйилади [2,3,5].

Узбекистон Республикасининг "Мактабгача таълим ва тарбия тугрисида" ги конунида мактабгача таълим ва тарбия — болаларга таълим ва тарбия беришга, уларни интеллектуал, маънавий-ахлокий, этик, эстетик ва жисмоний жихатдан ривожланти-ришга, шунингдек болаларни умумий урта таълимга тайёрлашга каратилган узлуксиз таълим тури экан-лиги белгилаб куйилган [1].

Бугунги кунда замонавий жамиятда доимо узга-риб турувчи турмуш шароитига тез мослаша оладиган хар томонлама ривожланган шахсларга талаб мавжуд. Бу ижтимоий буюртмани хал килиш учун нафакат бола интеллектуал сохасининг ривожланишини, балки шахснинг ёш хусусиятларини хисобга олган холда унинг тулаконли жисмоний ривожланишини хам хисобга олиш зарур.

Х,ар томонлама ривожланган бола шахсини шакл-лантиришда харакатли уйинларга мухим урин бери-лади. Уларга жисмоний тарбиянинг асосий воситаси ва усули сифатида каралади. Жисмоний тарбиянинг мухим воситаси булган харакатли уйинлар бир вакт-нинг узида бола организмига согломлаштирувчи таъ-сир курсатади. Уйинда у турли-туман харакатларни маш; килади: югуриш, сакраш, тирмашиб чикиш, ошиб утиш, улоктириш, илиб олиш, кочиб колиш ва хоказо [4].

Эрта ёш даврида болага уйинга булган кучли иштиёк хосдир. Мазкур уйинда бола инсоният то-монидан ибтидоий холатдан замонавий холатигача бошдан кечирган йулни босиб утади. Психологлар, педагоглар хамда шифокорлар болаларнинг бир йуналишдаги ривожланиши учун харакатли уйинларнинг мухим ахамиятига аллакачон эътибор каратишган.

Асосий мазмун. Мактабгача ёшдаги болалар коида тарикасида иложи борича тезрок юриб ёки югуриб утишга интиладилар. Улар олдига маълум бир жойгача бориш максади куйилади. Ушбу топширик

34

www.fansports.uz

№5-2021

Детско-юношеский спорт

болани тезкор харакат килишга рагбатлантиради. Болаларга чидамкорликни ривожлантиришга йунал-тирилган машкларни ургатиш керак. Ушбу вазифани бажариш учун куйидаги талабларга жавоб берадиган, циклик машклари мавжуд булган харакатли уйинлар купрок мос келади:

1. Куплаб мушак гурухларининг иштироки.

2. Мушаклар таранглашиши ва бушашиши холат-ларининг кетма-кет келиши.

3. Таниш, техник жихатдан мураккаб булмаган харакатларнинг кулланилиши.

4. Бажариш суръати ва давомийлигини тартибга солиб туриш имконияти.

Мазкур талабларга юриш ва сакраш ва шу каби элементлари мавжуд булган бир катор спорт ва хара-катли уйинлар купрок мувофик келади.

Уйинларни режалаштиришда болалар томонидан кандай харакатлар узлаштирилгани ва кай даражада эгалланганига эътибор каратилади. Шундай килиб, машгулотда урганилган янги харакатлар уйинларда хар кунлик фаолиятда мустахкамланади, мустахкам-лаш боскичида булган харакатлар устида эса эста-фета-уйинларида ишланади. Масалан, машгулотда болалар куч, эпчилликнинг ривожланишига ёрдам берадиган гимнастика уриндигида эмаклашга ёки уриндик остидан утишга ургатиладиган булса, педагог турли хил эмаклашлар, остдан утишлар кул-ланиладиган уйинни режалаштиради ва шу билан болаларнинг янги харакатни машк килишларини таъминлайди.

Уйинларни режалаштиришда мактабгача ёшдаги болаларнинг саломатлик холати хам хисобга оли-ниши керак. Баъзи харакатларни бажаришга карши курсатмалари бор болалар хам мавжуд. Бронх-упка тизимининг тез-тез касалланиши, юрак-кон томир тизимининг бузилиши булган болалар тез чарчай-дилар. Бундай болалар учун индивидуал ишлаш режалаштирилади ва машгулотларга урта хамда паст даражадаги харакатчанлик талаб киладиган уйинлар киритилади.

Болаларнинг тана тузилиши билан боглик узига хос хусусиятларини хисобга олиш зарур. Мушакдор типдаги болаларда куч купрок ривожланган булиб, тезлик пастрок даражада ривожланган булади. Шунинг учун, уларга уйинларда тезкор-куч сифат-ларини, эгилувчанликни ривожлантирувчи машклар берилиши зарур.

Х,аракатли уйинлар ахлокий тарбияда хам катта ахамиятга эга. Болалар жамоада харакат килишни, умумий талабларга буйсунишни урганадилар. Кри-даларнинг мавжудлиги ва уларга риоя килиш талаб этилиши, бошловчининг тез-тез алмашиб туриши уйин иштирокчиларини тенг шерик холатига кел-

тириб куяди, бу эса болалар уртасидаги эмоционал алокаларни мустахкамлашга ёрдам беради. Уйинда болалар кийинчиликка дучор булганларни ташлаб кетиш, бировнинг бесунакайлиги устидан кулиш мумкин эмаслигини, бундай холатга хар ким тушиши мумкинлигини аста-секин узлаштириб боришади. Умумий муваффакиятга эришиш узаро ёрдам бериш харакатларига боглик.

Х,аракатли уйинларнинг асоси шундаки, улар турли хил хаёт учун зарур харакатларга асосланган ва бу харакатлар турли шароитларда амалга ошири-лади. Куплаб харакатлар организмда нафас олиш, кон айланиши ва моддалар алмашинувини фаол-лаштирувчи кимёвий жараёнлар билан кечади, бу мушаклар, суяклар, бириктирувчи тукималарнинг ривожланишига сезиларли ёрдам беради, бугимлар, айникса умуртка погонасининг харакатчанлигини оширади.

Уйин бола хаётининг табиий йулдоши хисоблана-ди ва шу сабабли ривожланаётган бола организмидаги табиатнинг узи томонидан жойланган конуниятларга, унинг кувнок харакатларга булган юксак эхтиёжига жавоб беради. Купгина харакатли уйинлар учун ажралмас шартлардан булган ижодкорлик, фантазия мия импулсларини кучайтиради, бу эса уз навбатида гипофиз безининг, калконсимон безнинг фаолиятини ва бутун эндокрин тизимни рагбатлантиради. Ижобий хис-туйгулар, ижодкорлик - согломлаштиришнинг энг мухим омилларидир.

Уйин танлашда болаларнинг ёшини хисобга олиш лозим; болалар аклий ривожланишининг юкори ёки паст даражаси хам мухим роль уйнайди. Аклий жихатдан ривожланган болалар зукколик ва эътибор талаб килмайдиган оддий уйинлардан толикишади. Аксинча, у ёки бу холатни бахолаш, иштирокчилар-нинг зукколиги ва эпчиллигига асосланган, факат механик харакатларни талаб килмайдиган мураккаброк уйин болаларга жуда катта завк багишлайди, уларни уйиннинг боришини катта кизикиш ва хаяжон билан кузатишга, унинг финалини кутишга мажбур килади. Болаларни кизиктиришга кодир мос уйинларни тан-лаб, биз уларда уйинга нисбатан мухаббат ва истакни келтириб чикарамиз ва бу билан харакатли ва шу каби уйинлардан шубхасиз фойда оламиз.

Мактабгача ёшдаги болалар жисмоний тарбияси-нинг умумий максадларидан келиб чикиб, харакатли уйинларни утказишда хал этиладиган асосий вазифа-ларни курсатиб утамиз. Уларга согломлаштирувчи, таълимий, тарбиявий, вазифалар киради (расмга каранг).

Шугулланувчиларнинг ёш хусусиятлари ва жисмоний тайёргарлигини хисобга олган холда машгулотларнинг тугри ташкил этилиши, харакат-

см о см

ю

го га

0 а ю

1

с го

№5-2021

www.fansports.uz

35

Болалар - усмирлар спорти

I 3 Fan - sportga • №5/2021 6 Детско-юношеский спорт ли уйинлар болаларда мушак тизимининг усиши, уйинларда амалга ошади. ривожланиши ва мустахкамланишига, болаларда ^изикарли уйин сюжети иштирокчиларда кадди-коматнинг тугри шаклланишига, шунингдек ижобий хис-туйгуларни уйготади ва уларни зарур организмнинг функционал фаоллигини оширишга иродавий сифатлар ва жисмоний кобилиятларни ижобий таъсир курсатади. курсатган холда, у ёки бу харакатларни сустла- ^аракатли уйинлар болаларда ижодкорликни, му- шишсиз куп карра кайт-кайта бажаришга ундайди. ставил фикр юритишни ривожлантиради, халоллик, Уйинга кизикишнинг пайдо булиши учун уйин мак- интизом ва адолатни шакллантиради. садига эришиш йули - муайян натижага эришиш, ^аракатли уйинлар куп жихатдан жисмоний уйиндан коникиш хосил килиш учун енгиб утиш сифатларни тарбиялашга ёрдам беради: тезкорлик, керак булган тусикларнинг характери ва кийинлик чакконлик, куч, чидамлилик, эгилувчанликни тарби- даражаси катта ахамиятга эга. ялайди ва мухими бу жисмоний сифатлар комплекс Жамоавий харакатли уйинларнинг мусобакавий холатда ривожланади. характери хам уйинчилар хатти-харакатларини фаол- Куп харакатли уйинлар, иштирокчилардан тезкор- лаштириши, максадга эришиш учун катъият, матонат ликни талаб килади. Бу товушли, куриш ва хис килиш ва саботнинг намоён булишига олиб келиши мумкин. мумкин булган сигналларга дархол жавоб кайтариш Бирок шуни хисобга олиш керакки, беллашувларнинг зарурати асосига курилган уйинлар, кескин тухташ, кескинлашуви уйнаётганларнинг ажралиб колишига тухтатиб туриш ва харакатни давом эттиришлар, сабаб булмаслиги керак. Жамоавий харакатли уйинда киска вакт ичида кичик масофаларни босиб утишлар бола хар бир иштирокчи тусикларни енгиб утишга ва билан боглик уйинлардир. умумий максадларга эришишга йуналтирилган уму- мий, ахил саъй-харакатларнинг афзалликларини аник w-'^XmoZZZ£>?фап*е„„ куради ва ишонч хосил килади. Жамоавий харакатли ^^ уйинда уйинга берилиб кетиш билан бир вактда, <Л +а,чХХ ^абул килинган коидалар асосида харакатларга куй/ / " г- W илган чекловларни ихтиёрий равишда кабул килиш болаларни интизомга ургатади. f// ^^^ Хулоса. Шундай килиб, соглом, жисмоний тайёргарликка эга ёш авлодни тарбиялаш педагог §■ СмШйшЗ ^^ ^^^ ва ота-оналарнинг хаётий ва асосий вазифасидир ||| ,А1 \rJ ) ■ деган хулосага келишимиз мумкин. Бола уйнаб W\ \ <£* t i туриб дунёни англашини, завкланишини, рухсат \ X \ -*0 -—1 л?' ' „ ,, %S\ ° ^ этилганлик кулами чегараларини урганишини, уза- ро мулокот коидаларини кашф килишини ва ижти-моий тажриба туплашини хамма ота-оналар хам тушунавермайди. Замонавий бола хамкорлик, •„ми!»«*0"* узаро ёрдам ва шериклик муносабатларига тобора камрок киришмовда. Тугилган пайтдан бошлаб „ . хар кандай бола учун, атроф-мухитни англашнинг Расм - Харакатли уиинларнинг асосии вазифалари л^-^г^ jj? ягона йули мавжуд - бу уйин. Бола уйнаб туриб се-Уйиндаги вазиятнинг доимий равишда узгариб _ _ кин-асталик билан катта хаётга, унинг коидалари, туриши, иштирокчиларнинг бир харакатдан иккин- _ _ _ . „ _ „ имкониятлари билан кириб боради. Айнан уйинда чисига тезкорлик билан утиши эпчилликнинг ривож- бола характери шаклланади. ланишига ёрдам беради. „ Адабиётлар: Куч сифатини тарбиялаш учун уртача юкламали, , , „..„. .. , -1 т г- ' 1. Узбекистон Республикасининг 2019 иил 16 декабрдаги УРК-595-сон киска муддатли тезкор-куч зурикишларини намоён "Мактабгача таълим ва тарбия т^рисида11 ги крнуни // Конун хужжатлари „„ , „ маълумотлари миллий базаси, 17.12.2019 й., 03/19/595/4160-сон; Конунчилик этишни талаб киладиган уйинлардан фойдаланиш маълумотлари миллий базаси, 21.04.2021 й., 03/21/683/0375-сон, 27.04.2021 яхши самара беради. й., 03/21/685/0373-сон. 2. Моськина Ю.А., Сытник Е.А. Роль подвижной игры в процессе фи-Куч ва кувватнинг сезиларли сарфланишига сабаб зического развития детей дошкольного возраста // Студенческая наука XXI булган холд^ зурикишли харакатларни куп такрор- ^з^ри"^^ М .1М02Ки0ч3кинтойлар учун жисмоний машFулотлар. лаш, доимий харакат фаоллиги билан кечадиган т.:2019-59б. „„ _ 4. Подвижные игры в общеобразовательных и коррекционных учрежде-уйинлар чидамликни ривожлантришга ёрдам беради. ниях: учеб. пособие / под ред. С.Л. Фетисовой, А.М. Фокина. - СПб.: Изд-во Эгилувчанликни такомиллаштириш харакат РГПУ им. АМ Герцена, 2015. - 237 б. J 1 1 5. Усмонходжаев Т.С. Мелиев Х.А. Мактабгача таълим ташкилотларида йуналишини тез-тез узгартириб туриш билан боглик харакатли уйинлар ва асосий харакатланиш машклари. Т.: 2004. - 96 б.

www.fansports.uz №5-2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.