Научная статья на тему 'ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН 6-7 ЁШЛИ МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР ОРҚАЛИ КООРДИНАЦИОН ҚОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН 6-7 ЁШЛИ МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР ОРҚАЛИ КООРДИНАЦИОН ҚОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
141
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
БАЗОВЫЕ ДВИГАТЕЛЬНЫЕ КООРДИНАЦИИ / BASIC MOTOR COORDINATION / ЛОВКОСТЬ / DEXTERITY / ТОЧНОСТЬ / ACCURACY / РАВНОВЕСИЕ / BALANCE / ГИБКОСТЬ / FLEXIBILITY / ПОДВИЖНОСТЬ / MOBILITY / ПРЫГУЧЕСТЬ / JUMPING ABILITY / МЕТКОСТЬ / РИТМИЧНОСТЬ / RHYTHM / КЛАССИФИКАЦИЯ / PLASTICITY / CLASSIFICATION

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мурадов Ф.М.

Мазкур мақолада ҳаракатли ўйинлар ва машқлар орқали имконияти чекланган 6-7 ёшли мактабгача ёшдаги болаларнинг координацион қобилиятини ривожлантириш ҳамда майда ва йирик моторикаларни ривожлантиришга эътибор қаратилган.Данная статья посвящена развитию координационных навыков и развитию мелкой и крупной моторики у детей дошкольного возраста с ограниченными возможностями здоровья 6-7 лет с помощью подвижных игр и упражненийThis article is devoted to the development of coordination skills and the development of fine and large motor skills in preschool children with disabilities aged 6-7 years with the help of outdoor games and exercises.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН 6-7 ЁШЛИ МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР ОРҚАЛИ КООРДИНАЦИОН ҚОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

Детско-юношеский спорт

УУК(УДК, УДС): 796.2

Укитувчи

Муаллиф билан богланиш учун:

muradovfarhat1@gmail.com

Ф.М. МУРАДОВ1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи; шахри, Узбекистон

ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН 6-7 ЁШЛИ МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИ ХДРАКАТЛИ УЙИНЛАР ОРЦАЛИ КООРДИНАЦИОН ЦОБИЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Аннотация

Annotation

Данная статья посвящена развитию координационных навыков и развитию мелкой и крупной моторики у детей дошкольного возраста с ограниченными возможностями здоровья 6-7 лет с помощью подвижных игр и упражнений.

Ключевые слова: базовые двигательные координации, ловкость, точность, равновесие, гибкость, подвижность, прыгучесть, меткость, ритмичность, классификация.

Мазкур маколада ^аракатли уйинлар ва машклар оркали имконияти чекланган 6-7 ёшли мактабгача ёшдаги болаларнинг координацион кобилиятини ривожлантириш хдмда майда ва йирик моторикаларни ривожлантиришга эътибор каратилган.

Калит сузлар: асосий восита координацияси, эпчиллик, аниклик, мувозанат, мослашувчанлик, царакатчанлик, сакраш кобилияти, аниклик, ритм, классификация.

This article is devoted to the development of coordination skills and the development of fine and large motor skills in preschool children with disabilities aged 6-7 years with the help of outdoor games and exercises.

Key words: basic motor coordination, dexterity, accuracy, balance, flexibility, mobility, jumping ability, accuracy, rhythm, plasticity, classification.

CM

о

CM

ю

ro та t

0 ü w

1

Долзарблиги. Табиатни таништириш, олам ва одам, хамда вакт ва маконда харакат килиш тасаввур-ларини шакллантиришнинг энг окилона билим бериш усули бу-харакатли уйинлар оркалидир. Х,аракатлар орган ва тизимларга ижобий таъсир курсатиб харакат муаммоларини хал килишга имкон берадиган энг осон ва минимал вакт ва харакат оркали бажариш имконини яратади. Х,аракатли уйинлар катта гу-рухдаги мактабгача ёшдаги болаларнинг мотивини ривожлантириш тугри шаклланишига олиб келади.

Мактабгача ёшдаги болалар билан харакатли уй-инларни утказиш методикаси уз ичига куйидагиларни олади: хар хил комплексдаги харакат ва машклардан фойдаланишнинг чексиз имкониятлари, бола хис туйгуларига таъсир курсатиб унинг харакатларига педагогик рахбарлигини урнатиш имконини беради. (А.И.Бикова., М.М.Конторович., Д.В. Хухлаева., Л.И.Михайлова., Т.И.Осокина., Э.А.Тимофеева., Л.В.Артамонова., Э.Я.Степаненкова., Э.А.Сагаидач-ная., Т.С.Яковлева., М.А.Рунова ва бошкалар).

Тугри, кад-коматнинг болаларда усиш холатини кузатиб бориш жуда мухимдир: умуртка деформация-лари пайдо булишининг олдини олиш, кукрак кафаси, тос суяклари ва оёк-куллари ва бошкалар. Шуни ёдда тутиш керакки, ортикча юклар скелетнинг ривожла-нишига салбий таъсир килади, бу ёшдаги жисмоний машклар - югуриш, тирмашиш, улоктириш, сакраш - суякларнинг усишини рагбатлантиради, уларни мустахкамлашга ёрдам беради.

Тадкикотнинг максади. Имконияти чекланган 6-7 ёшли болаларнинг координацион кобилиятларини ривожлантириш жараёнида харакатли уйинларнинг

ижобий таъсирини педагогик тажрибада текшириш ва урганиш.

Тадкикот iiiiiiiiiiiiii вазифалари:

- имконияти чекланган 6-7 ёшли болаларда координацион кобилиятни ривожлантириш хусуси-ятларини тахлил килиш;

- координацион кобилиятни ривожланишга каратилган машклар тупламини ишлаб чикиш;

- координацион кобилиятни ривожланишда ха-ракатли уйинлардан фойдаланиш самарадорлигини аниклаш.

Тадкикот услублари: Илмий-услубий адабиёт-лар тахлили, педагогик кузатув, педагогик тестлаш, жисмоний тарбия буйича харакатли уйинларни экспе-риментал асослаш, назарий тахлил ва умумлаштириш хамда, математик статистик услублар.

Тадкикотни ташкил килиш. Тажриба Чирчик шахридаги 30-сонли КТММТ ва 21-сонли КТММТ (47 нафар) 6-7 ёшдаги имконияти чекланган бола-ларда олиб борилди.

Куплаб махалий олимларнинг илмий ишларида инсон махсус жисмоний машкларни бажаришни ха-ракатларни тартибга солишнинг (баркарор урни) мувозанат саклаш органларини ва рефлекс назариясини укитишнинг физиологик асослари ишлаб чикилган (Ф.А.Керимов., С.Р.Саломов., Т.С.Усмонхажаев., Р.Д.Холмухамедов., З.Г.Гаппоров., О.В.Гончарова). Ушбу олимлар ва педагоглар хамда психологлар-нинг маълумотларига кура, инсон организмининг атроф-мухитдаги мавкеи ва харакатларини аник тахлил килиш марказий асаб тизимининг доимий назоратида куриш, эшитиш тери рецепторлари, му-

Детско-юношеский спорт

шаклар бугимлар ва пайларнинг келишилган узаро богликлигига боглик. Визуал назоратни чеклаш ёки жисмоний машклар бажарилишида мувозанат саклашга эришиш жараёнининг тулик учирилиши харакатларнинг вактинчалик ва харакатларнинг мак-симал тузилишидаги узгаришларга хамда бушликда харакат мувозанатини йукотишига олиб келади.

Тадкикот натижалари ва унинг мухокама-си. Бизга маълумки, махсус болалар богчаларида жисмоний тарбия машгулот жараёнлари махсус ишлаб чикилган ва тасдикланган дастур асосида машгулот жараёнлари олиб борилади. Имконияти чекланган болаларнинг йиллик машгулот давридаги хажми ва таркибини урганиш максадида 6-7 ёшдаги тарбияланувчиларнинг укув-машгулот жараёнлари тахлил килинди.

Шуни таъкидлаш керакки, купгина КТММТТ мураббийлари узларининг машгулотларида ишлаб чикилган дастурларга жуда хам масъулият билан ёндошадилар. Бунда предметлар билан бажарила-диган машкларнинг вакт микдори ва предметсиз бажарилган машкларнинг вакт микдорлари 1 йиллик укув-машгулот жараёнига тугри таксимланган.

Лекин, мактабгача ёшдаги болаларда коорди-национ харакатлар мувозанатни шакллантириш ва такомиллаштириш функциялари буйича барча илмий ишланмаларда ушбу функцияни ривожлантиришда оркада колиш жуда кам ёритилган.

1-расм. Имконияти чекланган мактабгача ёшдаги 6-7 ёшли болаларнинг ^аракатли уйинлар ор^али координацион ^обилиятларини узгариш динамикаси (% нисбатлари).

Х,аракат кобилиятларига йуналтирилган жисмоний тарбия буйича укув дастурига 4-6 ёшдаги болалар учун мулжалланган координацион кобилиятларни ривожлантириш ва мувозанат саклаш функциясини шакллантириш учун махсус машклар мажмуаси кири-тилган. Шу боис, жисмоний тарбия машгулотларида уларнинг муваффакиятли ишлаши катта даражада координацион кобилиятларини ривожлантириш дара-жасига ва боланинг статик ва динамик харакатларни бажаришда тананинг мувозанатли уринни саклаб колиш кобилиятини яхшилашга боглик.

1-жадвал

Ривожланишдан ортда ^олаётган 6-7 ёшли болаларда УМС (фбилиятининг ёш буйича курсаткичлари

Т/р Назорат машклари Жинси Берилган холат давомийлиги

6 ёш 7 ёш

1. Бир оёкда статик мувозанат саклаб туриш, (М.Ромберг тести) сония У 5,36±0,67 6,84±0,84

К 6,15±0,75 7,10±0,83

2. Кузларни юмган холда бир оёкда старик мувозанат саклаб туриш, сония У 2,11±0,26 2,46±0,29

К 2,26±0,28 2,64±0,27

3. Икки оёкда мувозанат саклаб туриш, (М.Ромберг тести) сония У 59,6±7,01 76,8±8,62

К 67,8±7,7 80,9±8,99

4. Кузларни юмган холда икки оёкда мувозанат саклаб туриш, сония У 8,94±1,05 10,95±1,23

К 9,65±1,12 11,12±1,28

5. "Калдиргоч" холатини ушлаб туриш, сония У 2,11±0,26 2,46±0,31

К 2,24±0,34 2,57±0,37

6. Кузларни юмган холда "калдиргоч" холатини ушлаб туриш, сония У 1,24±0,20 1,35±0,23

К 1,33±0,22 1,56±0,24

Мактабгача ёшдаги болалар учун координацион кобилиятларни вактида ривожлантиришнинг мухим-лилиги ва зарурлиги хисобга олган холда "Мувозанат саклаш" функциясини булим сифатида мактабгача таълим дастурига киритилса максадга мувофик булар эди.

2-жадвал

Мактабгача ёшдаги болалар мувозанат саклаш вазифасини бажарадиган

жисмоний тарбия машгулотларида ва махсус жисмоний маш^ларда мувозанат саклаш маш^ини бажариш учун бир ^атор фойдали ташкилий ва услубий курсатмалар

Мактабгача таьлим ташкилотидаги имкония-ти чекланган болаларнинг ёшидан ва жисмоний машкларни бажара олиш салохиятидан келиб чиккан холда МТТдаги имконияти чекланган тарбияланувчи болалар учун махсус машклар:

#№ Имконияти чекланган болалар учун махсус машклар (юриш, югуриш, сакраш ва куллар учун)

1 Гимнастика таёкчалари устидан юриш (Релс) Масофани таксимлаш, фарклаш ва куз билан чамалашни ривожлантирувчи машк

2 Дарбоз юриш машки мувозанатни ва харакат аниклигини ривожлантиради

3 Лабиринт машки фазода йуналишни мулжалга ола билиш харакатларни мувофиклаштиришни ривожлантиради

4 Халка буйлаб югуриш майда маторикаларни ривожлантиради (маторика бу кул маторикаси нарсаларни ушлашдан то одамларнинг кулёзмаси билан боглик булган жуда кичик харакатларга кадар)

5 Моксимон югуриш (5 м) мувозанат саклаш ва майда маторикаларни ривожлантиради

6 Бир оёкда сакраш харакат изчиллиги оёк мушаклар кучини ривожлантиради

7 Курбакача сакраш координацион харакатлар хамда харакатлар симметриясини ривожлантиради

8 Туп билан сакраш туп оркали оёк мувозанатини хис килиш

9 Юлдузча сакраш кул ва оёк харакатлар координациясини харакат ритмини ривожлантиради

10 "Гимнастика скамейкаси"да 4 оёклаб юриш харакатлар кучиш тезлигини оширади

11 Тошбака булиб сирпаниш кул ва елка камарини мустахкамлайди

12 Нафас олиш машки кон айланиш фаолиятини яхшилайди, танада кислород микдорини оширади, нафас олиш тезлигини пасайтиради, упканинг умумий хажмини оширади

Мактабгача ёшдаги болаларни жисмоний соглом-лаштириш тадбирларига багишланга илмий- услубий адабиётларда координацион кобилиятларни ривожлан-тиришнинг педагогик асослари етарли ва батафсил ёритилмаган (мувозанат саклаш функсиясини ишлаб чикиш ва такомиллаштириш воситалари ва усуллари; бола ёши ва индивидуал хусусиятлари (Имконияти чекланганлик даражаси) 6-7 ёшдаги болалар жисмоний ривожланишидаги камчиликларни хисобга олган холда мувозанат саклаш ва жисмоний харакатларни муво-фиклаштириш кобилиятини ривожлантириш; мувоза-нат саклаш машкларини ургатиш усуллари; жисмоний ва координацион кобилиятларни ривожлантириш учун уларни куллаш тартиби; жисмоний - согломлаштириш жараёнида болаларга алохида ёндашувни тадбик этиш усуллари ва услубияти).

Хулоса. Юкорида келтирилган фикрларга асо-сланадиган булсак, харакатли уйинларни инсон организмини ривожланиши, жисмоний сифатларни ривожлантиришда хар бир жисмоний сифатнинг узак кисми аник бир машклар мажмуасига таянади. Шундай экан, хар кандай жисмоний сифатларни ривожлантиришда олдинги уринларга харакатли

см о см

ю

го га

0 а ю

1

с го

№5-2021

www.fansports.uz

33

уйинларга (машк) ларни мувофиклаштиришга эътиборни каратиш лозимдир. Шу сабабдан бола-ларни дастлабки жисмоний машкларга ургатишда шу масалага жиддийрок эътибор каратилса, ёшга нисбатан координацион кобилиятларни коникарли ривожланишига эришилади.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017-2021 йилларга мулжа-ланган Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси т^рисидаги фармони.

Детско-юношеский спорт

2. Узбекистон Республикаси Жисмоний тарбия ва спорт т^рисидаги Крнуни.

3. Узбекистон Респбуликаси Президентининг 2016 йил 29 декабрдаги ПК-2707-сон "2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада та-комиллаштириш чора-тадбирлар т^рисида'ги кдрори.

4. Узбекистон Репбуликаси Президентининг 2017 йил 30 сентябрдаги ПК-3305-сонли "Узбекистон Респбуликаси Президентининг Мактабгача таълим вазирлиги фаолиятини ташкил этиш т^рисида'ти Кдрори.

5. Узбекистон Респбуликаси Президентининг Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тутрисидаги ПК -3031-сон карори.

6. Узбекистон Республикаси Мактабгача таълим вазирлигининг Узбекистон Респбуликасининг илк ва мактабгача ёшдаги болалар ривожланишига куйиладиган давлат талаблари буйруFи (2018 йил 28 июнь).

УУК (УДК, UDK): 796.2

Мустакил изланувчи Ж.Ш. БАЯЗИТОВА1

1 Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

bayazitova222@mail.ru

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

МАКТАБГАЧА ЁШДА ХДРАКАТЛИ УЙИНЛАРНИНГ УРНИ

Аннотация

Annotation

В настоящей статье описывается роль подвижных игр как одного из основных средств развития физических качеств детей в дошкольном возрасте. Автором приводятся рекомендации по выбору направления подвижных игр, обеспечивающего всестороннее развитие организма ребенка, учитывая его возраст и состояние здоровья. В работе раскрывается значение подвижных игр в решении оздоровительных, воспитательных и образовательных задач в физическом воспитании дошкольников.

Ключевые слова: подвижные игры, дошкольный возраст, физические качества, двигательная активность.

Мазкур маколада ^аракатли уйинларнинг роли мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний сифатларини ривожлантиришда асосий воситалардан бири сифатида таърифланган. Муаллиф томонидан бола ёши ва соглиги ^олатини хисобга олган ^олда, организмининг ^ар томонлама ривожланишини таъминловчи ^аракатли уйинларнинг йуналишини танлаш буйича тавсия-лар келтирилган. Тадкикот ишида мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний тарбиясидаги согломлаштириш, тарбиявий ва таълимий вазифаларни ^ал килишда ^аракатли уйинларнинг а^амияти очиб берилган.

Калит сузлар: царакатли уйинлар, мактабгача ёш, жисмоний сифатлар, царакат фаоллиги.

This article describes the role of outdoor games as one of the main means of developing the physical qualities of children in preschool age. The author provides recommendations on the choice of the direction of outdoor games, which ensures the all-round development of the child's body, taking into account his age and state of health. The work reveals the importance of outdoor games in solving health-improving, educational and educational tasks in the physical education of preschoolers.

Key words: outdoor games, preschool age, physical qualities, physical activity.

CM О CM

Ю

ГО

та t

0 ü w

1

Кирши. Болалар саломатлигини шакллантириш, уларнинг организмини тулаконли ривожлантириш - замонавий жамиятдаги асосий муаммолардан би-ридир. Мактабгача болалик даврида болада саломат-лик, хар томонлама жисмоний тайёргарлик ва уйгун жисмоний ривожланиш пойдевори куйилади [2,3,5].

Узбекистон Республикасининг "Мактабгача таълим ва тарбия тугрисида" ги конунида мактабгача таълим ва тарбия — болаларга таълим ва тарбия беришга, уларни интеллектуал, маънавий-ахлокий, этик, эстетик ва жисмоний жихатдан ривожланти-ришга, шунингдек болаларни умумий урта таълимга тайёрлашга каратилган узлуксиз таълим тури экан-лиги белгилаб куйилган [1].

Бугунги кунда замонавий жамиятда доимо узга-риб турувчи турмуш шароитига тез мослаша оладиган хар томонлама ривожланган шахсларга талаб мавжуд. Бу ижтимоий буюртмани хал килиш учун нафакат бола интеллектуал сохасининг ривожланишини, балки шахснинг ёш хусусиятларини хисобга олган холда унинг тулаконли жисмоний ривожланишини хам хисобга олиш зарур.

Х,ар томонлама ривожланган бола шахсини шакл-лантиришда харакатли уйинларга мухим урин бери-лади. Уларга жисмоний тарбиянинг асосий воситаси ва усули сифатида каралади. Жисмоний тарбиянинг мухим воситаси булган харакатли уйинлар бир вакт-нинг узида бола организмига согломлаштирувчи таъ-сир курсатади. Уйинда у турли-туман харакатларни машк килади: югуриш, сакраш, тирмашиб чикиш, ошиб утиш, улоктириш, илиб олиш, кочиб колиш ва хоказо [4].

Эрта ёш даврида болага уйинга булган кучли иштиёк хосдир. Мазкур уйинда бола инсоният то-монидан ибтидоий холатдан замонавий холатигача бошдан кечирган йулни босиб утади. Психологлар, педагоглар хамда шифокорлар болаларнинг бир йуналишдаги ривожланиши учун харакатли уйин-ларнинг мухим ахамиятига аллакачон эътибор каратишган.

Асосий мазмун. Мактабгача ёшдаги болалар коида тарикасида иложи борича тезрок юриб ёки югуриб утишга интиладилар. Улар олдига маълум бир жойгача бориш максади куйилади. Ушбу топширик

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.