Научная статья на тему 'МАККАЖЎХОРИНИНГ ОЗУҚАВИЙЛИГИГА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТНИНГ ТАЪСИРИ'

МАККАЖЎХОРИНИНГ ОЗУҚАВИЙЛИГИГА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Чорвачилик / озуқа базаси / озуқабоп экинлар / маккажўхори / компост / полисахаридлар / силос / ҳосилдорлик / самарадорлик.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Жўраева Дилдора Рустамовна, Жўраев Фарход Мамадиёрович

Маккажўхорининг “Ўзбекистон 2018” нави юқори ҳосилдорликка эга бўлган, чорва моллари учун силос тайёрлашда муҳим экинлардан бири ҳисобланади. Маккажўхоридан юқори ҳосилдорликка эришишда инновацион усулда тайёрланган компостдан фойдаланиш ва унинг таъсирини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга ҳисобланади. Ушбу мақолада институт олимлари томонидан яратилган маккажўхорининг “Ўзбекистон-2018” навини етиштиришда инновацион усулда тайёрланган компостни қўллаш натижасида, кимёвий таркибига таъсири бўйича маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Жўраева Дилдора Рустамовна, Жўраев Фарход Мамадиёрович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАККАЖЎХОРИНИНГ ОЗУҚАВИЙЛИГИГА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТНИНГ ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУТ: 631.872

МАККАЖУХОРИНИНГ ОЗУЦАВИЙЛИГИГА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТНИНГ

ТАЪСИРИ

1Жураева Дилдора Рустамовна, 2Жураев Фарход Мамадиёрович

1булим бошлиги, ЧПИТИ, 2ассистент, ТошДАУ https://doi.org/10.5281/zenodo.13859660

Аннотация. Маккажухорининг "Узбекистон 2018" нави юцори %осилдорликка эга булган, чорва моллари учун силос тайёрлашда му%им экинлардан бири %исобланади. Маккажухоридан юцори %осилдорликка эришишда инновацион усулда тайёрланган компостдан фойдаланиш ва унинг таъсирини урганиш му%им а%амиятга эга %исобланади. Ушбу мацолада институт олимлари томонидан яратилган маккажухорининг "Узбекистон-2018" навини етиштиришда инновацион усулда тайёрланган компостни цуллаш натижасида, кимёвий таркибига таъсири буйича маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Чорвачилик, озуца базаси, озуцабоп экинлар, маккажухори, компост, полисахаридлар, силос, %осилдорлик, самарадорлик.

Аннотация. Сорт кукурузы «Узбекистан 2018»является одной из важных культур для изготовления силоса для животноводства с высокой урожайностью. Важно использовать компост, приготовленный инновационным способом, и изучить его влияние на получение высокого урожая кукурузы. В данной статье представлена информация о значении компоста, приготовленного инновационным методом при выращивании сорта кукурузы «Узбекистан-2018», созданного учеными института.

Ключевые слова: Животноводство, кормовая база, кормовые культуры, кукуруза, компост, полисахариды, силос, урожайность, продуктивность.

Abstract. The corn variety "Uzbekistan 2018" is one of the important crops for making silage for livestock with high yields. It is important to use compost prepared in an innovative way and study its effect on obtaining high maize yield. This article provides information on the importance of compost prepared using an innovative method when growing the Uzbekistan-2018 corn variety, created by scientists of the institute.

Keywords. Animal husbandry, feed supply, forage crops, corn, compost, polysaccharides, silage, yield, productivity.

Кириш. Маккажухори экини куп тармокли фойдаланишда кимматли, айникса чорвачилик тармокларида кенг фойдаланиладиган серх,осил, донли экин х,исобланади. Маккажухоридан яхши концентрат, кук масса ва силос олиш мумкин. 1 кг донида 1,34 озука бирлиги мавжуд. Маккажухори суталари сут-мум пишиш даврига кирганда тайёрланган силос чорва моллари учун энг яхши озукадир. 100 кг силосда 24 озука бирлиги мавжуд. Маккажухори экини, айникса дони сатх,лари чорва моллари ва паррандалар учун фойдаланишда энг мух,им экинлардан х,исобланади.

Маккажухори усимлигини кук х,олда ундан тайёрланган силосни барча кишлок хужалик хдйвонлари иштахд билан истеъмол килади ва рацион таркибидаги асосий озукалардан х,исобланади. Сохд олимларининг утказган тадкикотлари натижаларининг хулосасига кура, оксилга бой ва сервитамин озукалар билан тула кийматли озиклантириш шароитларини яратмасдан туриб, х,ар кандай кишлок хужалик хдйвонларини генетик

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

имкониятини юзага чикариб булмайди. Бу борадаги илмий манбаларнинг тахлили алохида ахамиятга эга. Жумладан, И.Хафизов, БДахрамонов, С.Исамухаммедов., А.Хафизовнинг (2022) маълумотларига кура, озиклантириш омили кишлок хужалик хайвонларини махсулдорлиги оширишда мухим ахамиятга эга булиб, беда усимлиги, маккажухори ва оралик экинлардан тайёрланган пичан, силос хамда сенаж асосий озукалардан хисобланади. И.Хафизов, У.Куччиев, А.Хафизовларнинг (2009) хулосасига кура, тула кийматли озиклантириш имкониятларини яратиш сигирларнинг сут махсулдорлигини ва пуштдорлик хусусиятларини оширади. Соха олимлари А. Нурматов, И.Хафизовларнинг (2024) фикрича, корабайир зот отларига макбул озиклантириш шароитини яратиш, уларни насл ва ишчанлик хусусиятларини яхшилайди. И.Хафизов, А.Хафизовларнинг (2024) фикрига кура, отларни келиб чикишини урганиш йилкичиликни баркарор ривожлантиришда мухим илмий-амалий ахамият касб этади. И.Хафизов, О.Куччиев, А.Хафизовларнинг (2024) таъкидлашича, отсимонлар авлодлари ташки омилларнинг таъсири натижасида туёкларининг тузилиши узгариб борган, оёк бугинлари мустахкамланиб, тез харакат килишга мослашиб борган. А.Нурматов, И.Хафизов, Ш.Жабборов, Л.Тагаеваларнинг(2024) хулосасига кура, корабайир зотли тойларни онасидан ажратилгандан кейин жадал уситиришда асосий рацион таркибига биологик фаол кушимчаларни киритиш афзаллиги исботланган. И.Хафизов, А.Хафизовларнинг (2024) фикрига кура,отларни эрта бахордан кеч кузгача яйлов шароитида бокишни ташкил килиш озукаларни иктисод килиш имконини беради. А.Нурматов, И.Хафизов, А.Хафизов, Д.Карибаеваларнинг (2024) фикрига кура, "отхона"-"яйлов" шароитида сакланган корабайир ва уни фриз зоти билан дурагайлашган тойларда усиш ривожланиши жадал кечиб, озука тежалади.И.Хафизовнинг (2023) фикрига кура, селекция-наслчилик ишларини тугри ташкил килиш, янги технологиядан фойдаланиш тармокни ривожлантиришда мухим ахамият касб этади.

Муаллиф И.Хафизовнинг (2023) хулосасига кура, корабайир зот отлари мураккаб чатиштириш ва бир неча зотлар иштирокида яратилган булиб, узига хос генетик хилма-хилликка эга. А.Хафизовнинг (2023) маълумотига кура, "отхона-яйлов" технологияси шароитида сакланган тойларининг кон ва кон зардоби таркибидаги барча курсаткичлар отхона шароитида сакланган тенгкурларига нисбатан энг юкори булиб, озукаларни истеъмол килиши самарали булган.

Б.Д.Аллашов, М.Х.Зулфикоров, М.Н.Саттаровларнинг тадкикотларида хашаки лавлагининг "Узбекистон-83", маккажухорининг "Узбекистон-2018", сулининг "Узбекистон кенг баргли" тритикаленинг "Кумушсимон праг" навлари буйича бирламчи уругчилик ишлари олиб борилди ва ушбу навларда навдорлик курсаткичлари яхшиланганлиги аникланган. Адабиётлар тахлили ва утказилган тадкикотлар тахлилига кура, полисахаридлар биологик полимерларнинг мухим синфидир. Уларнинг тирик организмдаги функцияси одатда тузилиш ёки саклаш билан боглик. Полисахаридлар бу — моносахаридлар колдигидан тузилган юкори молекулали углеводлардир. Полисахаридлар хайвон, усимлик ва микроорганизмларда кенг таркалган биополимерларнинг асосий гурухидан бири; улар организмда турли функцияларни бажаради. Полисахаридларга моносахаридлар ёки уларнинг хосилаларидан хосил булган конденсатланиш полимерлари деб каралади. Полисахаридлар моносахаридлар таркибига кура, гомополисахаридлар ва гетерополисахаридларга булинади. Полисахаридлар таркибида 20 дан ортик турли моносахаридлар борлиги аникланган. Шулардан асосийлари: гексоза, пентоза, аминосахар, дезоксисахар, урон кислотадир. Полисахаридлардан селлюлоза, крахмал айникса куп

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

ишлатилади. Бижгитиш саноатида ёпиштирувчи модда, плёнка ва тола тайёрлашда хом ашё сифатида кулланади. Полисахаридлар купинча жуда хилма-хил булиб, такрорланувчи бирликнинг озгина модификациясини уз ичига олади. Тузилишига караб, бу макромолекулалар моносахаридларнинг курилиш блокларидан, фаркли хусусиятларга эга.

Материал ва тадкикот услублари, натижаларнинг тахлили. Тадкикотлар институтнинг тажриба даласида олиб борилди, тадкикот объекти сифатида маккажухорининг "Узбекистон-2018" нави иштирок этди. Тажрибаларни олиб боришда назорат вариантга инновацион усулда етиштирилган компост берилмади тажриба вариантга компост берилди. Дала тажрибалари Доспехов (1985) услубида, уругчилик буйича тадкикотлар"Дон ва дуккакли экинлардан элита ва суперэлита уругларини олиш" (1982) амалга оширилди.

1-расм. Маккажухорининг умумий куриниши

Етиштирилган маккажухорининг танаси ва баргидаги полисахаридлар микдорини аниклаш учун Узбекистон Республикаси Фанлар Академияси Биорганика кимё института кимё лаборатория шароитида урганилди.

2-расм. Маккажухорини полисахаридларга текшириш учун тайёрлаш жараёни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

Олиб борилган тадкикотлар натижасида маккажухори танаси ва баргида сувда эрувчи полисахаридлар микдори (%) аникланди.Бу тугрисидаги маълумотлар 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал.Маккажухорининг Узбекистон 2018 навининг танаси ва баргида сувда эрувчи полисахаридлар микдори (%)

№ Номи Сувда эрувчи полисахаридлар %

1 Назорат (компост берилмаган) маккажухорининг пояси 0,212

3 Тажриба (компост берилган) маккажухорининг пояси 0,790

3 Назорат (компост берилмаган) маккажухорининг барги 1,052

4 Тажриба (компост берилган) маккажухорининг барги 1,551

-жадвал тахлил натижаларидан куринадики, маккажухорининг Узбекистон-2018

навининг таркибида сувда эрувчан полисахаридлар микдори сезиларли даражада ортганлиги аникланди. Жумладан, тажриба гурухида маккажухорининг Узбекистон-2018 навининг пояси таркибида сувда эрувчан полисахаридлар 0,212 % дан 0,790 % га, баргида сувда эрувчан полисахаридлар микдори 1,052 % дан 1,551 % ортганлигини куриш мумкин.

Аникланган ракамлардан хулоса килиб айтиш мумкинки, компост (органик угит)ни маккажухорининг Узбекистон-2018 нави яхши натижа берди. Компост (органик угит)ни нафакат маккажухорининг Узбекистон-2018 навида балки бошка кишлок хужалик экинларида куллашда хам юкори хосил олиш имкониятини яратади.

Хулосалар. 1.Маккажухори суталари сут-мум пишиш даврига кирганда тайёрланган силос чорва моллари учун энг яхши озукадир. 100 кг силосда 24 озука бирлиги мавжуд. Маккажухори экини, айникса дони чорва моллари ва паррандалар учун фойдаланишда энг мухим озукалардан хисобланади.

2.Маккажухори усимлигини кук холда ундан тайёрланган силосни барча кишлок хужалик хдйвонлари иштахд билан истеъмол килади ва рацион таркибидаги асосий озукалардан хисобланади.

3.Соха олимларининг утказган тадкикотлари натижаларининг хулосасига кура, оксилга бой ва сервитамин озукалар билан тула кийматли озиклантириш шароитларини яратмасдан туриб, хар кандай кишлок хужалик хайвонларини генетик имкониятини юзага чикариб булмайди.

4. Полисахаридлар бу — моносахаридлар колдигидан тузилган юкори молекулали углеводлардир. Полисахаридлар хайвон, усимлик ва микроорганизмларда кенг таркалган биополимерларнинг асосий гурухидан бири; улар организмда турли функцияларни бажаради.

5. Тадкикот натижаларига кура, маккажухорининг "Узбекистон-2018" навининг пояси таркибида сувда эрувчан полисахаридлар 0,212 % дан 0,790 % га, баргида сувда эрувчан полисахаридлар микдори 1,052 % дан 1,551 % ортганлигини аникланди.

REFERENCES

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

_SEPTEMBER 26-27, 2024_

1. Азизов Д.З., Сабурова А.Х., Азизова Д.Ш., Рахманбердиева Р.К. // Полисахариды надземной части Astragalus villosossomus L.Farmasevtika jurnali № 1., 2019 стр. 26-29

2. Аллашов Б.Д. Изучение межгибридных скрещиваний по хозяйственно ценным признакам в селекции средневолокнистого хлопчатника/Ш.И. Ибрагимов, П.Ш. Ибрагимов//Состояние селекции и семеноводства хлопчатника и перспективы ее развития: тезисы докл. межд. науч. практ. конф. - Ташкент, УзНИИССХ. - 2006. - С. 49-50.

3. Б.Д.Аллашов, Д.О.Рахмонов, А.П.Безверхов. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

4. Б.Д.Аллашов, С.Жамолов. Чорвачиликда озука базасини мустахкамлашда инновацион усулда кашкарбедани бошокли экинлар билан аралашма холда экиб етиштиришнинг ахамияти. Самарканд ветеринария медицинаси институти Тошкент филиалида 2021 йил 30-март куни булиб утган илмий-амалий анжуман туплами. Тошкент-2021. 100-бет.

5. Кравцов, И.А. Продуктивность родительских форм гибридов кукурузы и густота посева / И.А. Кравцов, И.В. Федоткин // Кукуруза и сорго. - 2001. - № 3. - С. 12-13.

6. Крамарев, С.М. Интенсивность поступления основных макроэлементов в растения кукурузы в онтогенезе / С.М. Крамарев, Л.Н. Скрипник, Ю.И. Усенко, Т.А. Журавель, Л.Ю. Хорсева, Т.Ф. Яковишина // Агрохимия. - 2002. - № 12. - С. 21-30.

7. Кучмиев, А.Н. Рекомендации по индустриальной технологии возделывания кукурузы / А.Н. Кучмиев, Е.П. Недбайло и др. - Новочеркасск. - 1982. - 20 с.

8. Нурматов А., Жабборов Ш., Х,афизов И., Тагаева Л. ^орабайир зотли тойларнинг усиш ривожланишини жадаллаштиришнинг илгор технологияси. Кonferensiya materiallari: ^nferensiya materiallari:Toshkent davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xojaligiga tadbiq etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani. Тошкент, 2024/5/30, Тош ДАУ, 200-206b.

9. Нурматов А., Хафизов И. Карабаирская порода лошадей-«золотой фонд» Узбекистана. Вестник Ошского государственного университета. Сельское хозяйство: агрономия, ветеринария и зоотехния. г.Ош, 2024/6/28, №2 (7), С.212-218.

10. Нурматов А.А., Хафизов И.И., Хафизов А.И., Карибаева Д..Скороспелость жеребят карабаирский породы и их помесей с фризской породой. Материалы конференции:Актуальные вопросы совершенствование технологии производства и переработки продукции сельского хозяйства. Мосоловские чтения. Материалы международной научно-практической конференции. Марийский НИИС/Х-фил. Фед. аг.науч.ц.р Сев.-Вос. им.Н.В.Руницкого. 2024г., № ХХУ1.,С. 486-490.

11. Телих, К.М. Факторы, влияющие на урожайность зерна кукурузы / К.М. Телих // Кормопроизводство. - 2002. - № 5. - С. 20-22.

12. Хафизов И.И., Кахрамонов Б., Исамухаммедов С., Хафизов А. Генетический потенциал карабаирской породы. Материалы конференции: Материалы международной конференции "Эффективные методы управления селекционно-племенным процессом в табунном коневодстве". Министерства науки и вышего образование Республик Казахстан, Торойгыров Университет ", Казахстан, Павлодар, 2022 г., С. 124-128.

13. Хафизов И.И., Куччиев У., Хафизов А.И.. Тула кийматли озиклантиришни ташкил этишнинг сигирлар сут махсулдорлигига таъсири. 2009 й., ж: "Узбекистон кишлок хужалиги" журналининг "Агро илм" иловаси., Тошкент, № 2-сон(6), 24-25б.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

_SEPTEMBER 26-27, 2024_

14. Хафизов И.И., Х,афизов А.И. Отларнинг кадимий аждодларининг узига хос хусусиятлари. Konferensiya materiallari:Toshkent davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xojaligiga tadbiq etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani. Toshkent, 2024/5/30, ToshDAU, 133-138 b.

15. Х,афизов И.И. ^орабайир зот отлари генофондининг генетик хилма-хиллиги. ж."Узбекистон кишлок хужалиги" журнали, "AGRO ILM" илова, Тошкент, 2023, махсус сон (3) (96), 45-47 б.

16. Х,афизов И.И. Узбекистонда йилкичиликни хозирги холати ва ривожлантириш истикболлари.Конференция материаллари:"Ветеринария сохасини ривожлантиришда ижтимоий-гуманитар фанларнинг урни" мавзусида республика илмий-амалий конференцияси маърузалар туплами. Тошкент, Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университетининг Тошкент филиали., 2023/2/23, 345-353 б.

17. Х,афизов И.И., Куччиев О.Р., Х,афизов А.И. Эволюция жараёнида от фенотипи-даги катта ва кичик мутацион узгаришларнинг узлуксиз намоён булиши. Konferensiya materiallari:Toshkent davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xojaligiga tadbiq etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani.Тошкент, 2024/5/30, Тош ДАУ, 139-144 b.

18. Х,афизов И.И., Х,афизов А.И. Отларни яйлов шароитида саклашнинг афзаллиги ва унга булган талаблар. Konferensiya materiallari:Özbekistonning janubiy hududlarida qishloq xojalik mahsulotlarini yetishtirish, saqlash va qayta ishlashning muammo va istiqbollari mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani., Qarshi-2024, 2024/5/17, TIQXMMI, 400403 b.

19. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

20. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020. 614 (1), 012159

21. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020. 614 (1), 012160

22. M.I.Annaeva, F.N.Toreev, M.M.Yakubov, B.D.Allashov, N. Mavlonova. Agrotechnology of Melilotus albus cultivation in saline area. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012170

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.