Научная статья на тему 'МАККАЖЎХОРИ БИР ТУП ЎСИМЛИ МАҲСУЛДОРЛИГИГА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТНИНГ ТАЪСИРИ'

МАККАЖЎХОРИ БИР ТУП ЎСИМЛИ МАҲСУЛДОРЛИГИГА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Чорвачилик / озуқа базаси / озуқабоп экинлар / маккажўхори / компост / силос / ҳосилдорлик / самарадорлик.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Жўраева Дилдора Рустамовна, Жўраев Фарход, Ахмедов Тулқин Пардаевич, Бонии Мария Александровна

Маккажўхори экини юқори ҳосилдорликка эга бўлган, чорва моллари учун силос тайёрлашда муҳим экинлардан бири ҳисобланади. Маккажўхоридан юқори ҳосилдорликка эришишда бир ўсимлик маҳсулдорлиги муҳим аҳамиятга эга. Бир туп ўсимлик маҳсулдорлигига инновацион усулда тайёрланган компостнинг таъсирини ўрганиш долзарб аҳамиятга эга ҳисобланади. Ушбу мақолада институт олимлари томонидан яратилган маккажўхорининг “Ўзбекистон-2018” навини етиштиришда инновацион усулда тайёрланган компостнинг аҳамияти бўйича маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Жўраева Дилдора Рустамовна, Жўраев Фарход, Ахмедов Тулқин Пардаевич, Бонии Мария Александровна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАККАЖЎХОРИ БИР ТУП ЎСИМЛИ МАҲСУЛДОРЛИГИГА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТНИНГ ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУТ: 631.872

МАККАЖУХОРИ БИР ТУП УСИМЛИ МА^СУЛДОРЛИГИГА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТНИНГ ТАЪСИРИ

1Жураева Дилдора Рустамовна, 2Жураев Фарход, 3Ахмедов Тулкин Пардаевич,

4Бонии Мария Александровна

1булим бошлиги, ЧПИТИ, 2ассистент, ТошДАУ, 3заведующий отделом, НИИЖП,

4лаборант НИИЖП https://doi.org/10.5281/zenodo.13859710

Аннотация. Маккажухори экини юцори %осилдорликка эга булган, чорва моллари учун силос тайёрлашда му%им экинлардан бири %исобланади. Маккажухоридан юцори %осилдорликка эришишда бир усимлик ма%сулдорлиги му%им а%амиятга эга. Бир туп усимлик ма%сулдорлигига инновацион усулда тайёрланган компостнинг таъсирини урганиш долзарб а%амиятга эга %исобланади. Ушбу мацолада институт олимлари томонидан яратилган маккажухорининг "Узбекистон-2018" навини етиштиришда инновацион усулда тайёрланган компостнинг а%амияти буйича маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Чорвачилик, озуца базаси, озуцабоп экинлар, маккажухори, компост, силос, %осилдорлик, самарадорлик.

Аннотация. Кукуруза — одна из важных культур для заготовки силоса для животноводства, обладающая высокой продуктивностью. Продуктивность одного растения важна для достижения высоких урожаев кукурузы. Важно изучить влияние компоста, приготовленного инновационным способом, на продуктивность растений. В данной статье содержится информация о значении компоста, приготовленного инновационным способом при выращивании сорта кукурузы «Узбекистан-2018», созданного учеными института.

Ключевые слова: Животноводство, кормовая база, кормовые культуры, кукуруза, компост, силос, урожайность, продуктивность.

Abstract. Corn is one of the important crops for silage production for livestock, which has high productivity. The productivity of one plant is important for achieving high yields of corn. It is important to study the effect of compost prepared in an innovative way on plant productivity. This article contains information on the importance of compost prepared in an innovative way when growing the corn variety "Uzbekistan-2018", created by scientists of the Institute.

Keywords: Animal husbandry, feed supply, forage crops, corn, compost, silage, yield, productivity.

Кириш. ^ишлок хужалиги экинлари, жумладан чорва учун озука экинларидан маккажухори экини куп тармокли фойдаланишда кимматли, серх,осил, донли экин х,исобланади. Маккажухоридан яхши концентрат, кук масса ва силос олиш мумкин. 1 кг донида 1,34 озука бирлиги мавжуд. Маккажухори суталари сут-мум пишиш даврига кирганда тайёрланган силос чорва моллари учун энг яхши озукадир. 100 кг силосда 24 озука бирлиги мавжуд.

И.Хафизов,У.Куччиев, А.Хафизовларнинг (2009) хулосасига кура, тула кийматли озиклантириш имкониятларини яратиш сигирларнинг сут мах,сулдорлигини ва пуштдорлик хусусиятларини оширади. Сох,а олимлари А. Нурматов, И.Хафизовларнинг (2024) фикрича,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

корабайир зот отларига макбул озиклантириш шароитини яратиш, уларни насл ва ишчанлик хусусиятларини яхшилайди. Жумладан, И.Хафизов, БДахрамонов, С.Исамухаммедов., А.Хафизовнинг (2022) маълумот-ларига кура, озиклантириш омили кишлок хужалик хайвонларини махсулдорлиги оширишда мухим ахамиятга эга булиб, беда усимлиги, маккажухори ва орали; экинлардан тайёрланган пичан, силос хамда сенаж асосий озукалардан хисобланади..И.Хафизов, А.Хафизовларнинг (2024) фикрига кура, отларни келиб чикишини урганиш йилкичиликни баркарор ривожлантиришда мухим илмий-амалий ахамият касб этади.И.Хафизов, О.Куччиев, А.Хафизовларнинг (2024) таъкидлашича, отсимонлар авлодлари ташки омилларнинг таъсири натижасида туёкларининг тузилиши узгариб борган, оёк бугинлари мустахкамланиб, тез харакат килишга мослашиб борган. А.Нурматов, И.Хафизов, Ш.Жабборов, Л.Тагаеваларнинг(2024) хулосасига кура, корабайир зотли тойларни онасидан ажратилгандан кейин жадал уситиришда асосий рацион таркибига биологик фаол кушимчаларни киритиш афзаллиги исботланган.И.Хафизов, А.Хафизовларнинг (2024) фикрига кура,отларни эрта бахордан кеч кузгача яйлов шароитида бокишни ташкил килиш озукаларни иктисод килиш имконини беради. А.Нурматов, И.Хафизов, АХафизов, Д.Карибаеваларнинг (2024) фикрига кура, "отхона"-"яйлов" шароитида сакланган корабайир ва уни фриз зоти билан дурагайлашган тойларда усиш ривожланиши жадал кечиб, озука тежалади. И.Хафизовнинг (2023) фикрига кура, селекция-наслчилик ишларини тугри ташкил килиш, янги технологиядан фойдаланиш тармокни ривожлантиришда мухим ахамият касб этади.Муаллиф И.Хафизовнинг (2023) хулосасига кура, корабайир зот отлари мураккаб чатиштириш ва бир неча зотлар иштирокида яратилган булиб, узига хос генетик хилма-хилликка эга.А.Хафизовнинг (2023) маълумотига кура, "отхона-яйлов" технологияси шароитида сакланган тойларининг кон ва кон зардоби таркибидаги барча курсаткичлар отхона шароитида сакланган тенгкурларига нисбатан энг юкори булиб, озукаларни истеъмол килиши самарали булган.

Чорвачиликда махсулдорлик курсаткичларини яхшилашда, иктисодий самарадорликка эришишда, умуман ушбу сохани ривожланишида озука базаси мухим ахамиятга эга хисобланади. Озука базаси яхши булиши учун мавжуд ерлардан имкон кадар самарали фойдаланиш зарур булади. Бунинг учун хар бир тупрок иклим шароитларига мос озукабоп экин тури ва навларини тугри танлаб экиш энг мухим вазифалардан саналади. Албатта бунинг учун озукабоп экинларда мунтазам раишда селекция ва уругчилик ишларини олиб бориш талаб этилади. Б.Д.Аллашов, С.Г.Жамоловлар тадкикотларида кузги ва бахорги озукабоп экинларда селекция ва уругчилик ишлари олиб борилган янги тизма яратилган хдмда юкори авлод уруглар етиштирилган. Б.Д.Аллашов, М.Х.Зулфикоров, Ф.Тореевлар томонидан кашкарбеданинг "^ибрай" навини сулининг "Узбекистон кенг баргли", жавдарнинг "Шалола", тритикаленинг "Кумушсимон Праг" ва маккажухори "Узбекистон-2018" навлари билан турли хил меъёрларда аралаш холда етиштириш буйича илмий-тадкикот ишлари олиб борилди. Х,ар бир вариантнинг иктисодий самарадорлиги куриб чикилди. Дон ва дуккакли экинлар билан биргаликда кашкарбедани аралаш холда етиштиришнинг самарали варианти аникланган.

Маккажухори экини, айникса дони сатхлари чорва моллари ва паррандалар учун фойдаланишда энг мухим экинлардан хисобланади.

Материал ва тадкикот услублари. Тадкикотлар институтнинг тажриба даласида олиб борилди, тадкикот объекти сифатида маккажухорининг "Узбекистон-2018" нави

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

иштирок этди. Дала тажрибалари Доспехов (1985) услубида, уругчилик буйича тадкикотлар "Дон ва дуккакли экинлардан элита ва суперэлита уругларини олиш" (1982) амалга оширилди.

Олинган натижалар ва мухокамаси. Маккажухори экинида бир усимлик махсулдорлиги хосилдорликни белгиловчи асосий курсаткичлардан хисобланади. Бир дона усимлик махсулдорлигига инновацион усулда тайёранган компостни таъсирини аниклаш буйича тажрибалар амалга оширилди Компост хар хил меъёрларда кулланилганда маккажухори экини бир дона усимлик махсулдорлигига таъсири урганилди. Тажриба кучатзорида назорат вариантида компост берилмади, 1-вариантда 5 т/га меъёрда, 2-вариантда 10 т/га меъёрда ва 3-вариантда 15 т/га меъёрларда берилди. Тажрибалар 4 та такрорланишда ягона кучатзорда куйилди, такрорланишлар рендомизирланган блокларда амалга оширилди. Назорат ва хар хил меъёрлардаги тажриба вариантларда барча агротехник тадбирлар бир муддатда, бир хил тартибда бажариб борилди.

Маккажухорининг "Узбекистон-2018" нави бир дона усимлик махсулдорлгигиа инновацион усулда тайёрланган компостнинг таъсирини урганиш буйича ташкил этилган тажриба кучатзоридан олинган натижалар шуни курсатадики, назорат вариантида бир дона усимлик махсулдорлиги (сутаси билан бирга) 1,76 кг ни ташкил этган булган булса, компост 5 т/га меъёрда берилган 1-тажриба вариантида бир дона усимлик махсулдорлиги 2,08 кг ни, компост 10 т/га меъёрда берилган 2-тажриба вариантида бир дона усимлик махсулдорлиги 2,2 кг ни ва компост 15 т/га меъёрда берилган 3-тажриба вариантида эса бир дона усимлик махсудорлиги 2,6 кг ни ташкил этди. Бунда туп сонига караб хар бир гектар ердан олинадиган хосилдорликни аниклаш мумкин.

Хулосалар. Маккажухорининг "Узбекистон 2018" нави бир дона усимлик махсулдорлигига инновацион усулда тайёрланан компостнинг таъсирини урганиш буйича олиб борилган тадкикотларга асосланиб шундай хулоса килиш мумкинки, маккажухорига инновацион усулда тайёрланган компост турлича кулланилганда бир дона усимлик хосилдорлигига турлича таъсир килади. Маккажухори етиштиришда инновацион усулда тайёрланган компост 5 т/га меъёрда кулланилганда назоратга, яъни компост берилмаган вариантга нисбатан бир дона усимлик махсулдорлиги 2,08 кг ёки назоратга нисбатан 320 гр юкори, компост 10 т/га меъёрда кулланилганда бир дона усимлик махсулдорлиги 2,2 кг ёки назоратга нисбатан 440 гр юкори, компост 15 т/га меъёрда берилганда эса бир дона усимлик махсулдорлиги 2,6 кг ёки назоратга нисбатан 840 гр юкори булди. Маккажухорини экиб етиштириш инновацион усулда етиштирилган компостни 15 т/га меъёрда куллаш максадга мувофик хисобланади.

REFERENCES

1. Атабаева Х.Н., Рузметов Р. Дала экинларини етиштиришни илгор технологиялари. Тошкент 2004 йил. 33 бет.

2. Аллашов Б.Д. Изучение межгибридных скрещиваний по хозяйственно ценным признакам в селекции средневолокнистого хлопчатника/Ш.И. Ибрагимов, П.Ш. Ибрагимов//Состояние селекции и семеноводства хлопчатника и перспективы ее развития: тезисы докл. межд. науч. практ. конф. - Ташкент, УзНИИССХ. - 2006. - С. 49-50.

3. Б.Д.Аллашов, Д.О.Рахмонов, А.П.Безверхов. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

_SEPTEMBER 26-27, 2024_

4. Б.Д.Аллашов, С.Жамолов. Чорвачиликда озука базасини мустах,камлашда инновацион усулда кашкарбедани бошокли экинлар билан аралашма х,олда экиб етиштиришнинг ахдмияти. Самарканд ветеринария медицинаси институти Тошкент филиалида 2021 йил 30-март куни булиб утган илмий-амалий анжуман туплами. Тошкент-2021. 100-бет.

5. С Жамолов, Б Аллашов. Makkajo'horining xorijiy tizmalari rivojlanish davrlari. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. 2023/11/11. С. 236-239.

6. Oqboyev F.B. Allashov B.D. Sirdaryo viloyati tabiiy sho'rlangan tuproq sharoitlariga mos, tuproq unumdorligini tiklovchi mahalliy va noan'anaviy ozuqabop ekinlarni yetishtirish va tanlash. Ж. O'ZBEKISTON ZAMINI. 2024/2. 54-61 б.

7. Кравцов, И.А. Продуктивность родительских форм гибридов кукурузы и густота посева / И.А. Кравцов, И.В. Федоткин // Кукуруза и сорго. - 2001. - № 3. - С. 12-13.

8. Крамарев, С.М. Интенсивность поступления основных макроэлементов в растения кукурузы в онтогенезе / С.М. Крамарев, Л.Н. Скрипник, Ю.И. Усенко, Т.А. Журавель, Л.Ю. Хорсева, Т.Ф. Яковишина // Агрохимия. - 2002. - № 12. - С. 21-30.

9. Кучмиев, А.Н. Рекомендации по индустриальной технологии возделывания кукурузы / А.Н. Кучмиев, Е.П. Недбайло и др. - Новочеркасск. - 1982. - 20 с.

10. Нурматов А., Жабборов Ш., Х,афизов И., Тагаева Л. ^орабайир зотли тойларнинг усиш ривожланишини жадаллаштиришнинг илгор технологияси. Кonferensiya materiallari: Кonferensiya materiallari:Toshkent davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xojaligiga tadbiq etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani. Тошкент, 2024/5/30, Тош ДАУ, 200-206b.

11. Нурматов А., Хафизов И. Карабаирская порода лошадей-«золотой фонд» Узбекистана. Вестник Ошского государственного университета. Сельское хозяйство: агрономия, ветеринария и зоотехния. г.Ош, 2024/6/28, №2 (7), С.212-218.

12. Нурматов А.А., Хафизов И.И., Хафизов А.И., Карибаева Д..Скороспелость жеребят карабаирский породы и их помесей с фризской породой. Материалы конференции: Актуальные вопросы совершенствование технологии производства и переработки продукции сельского хозяйства. Мосоловские чтения. Материалы международной научно-практической конференции. Марийский НИИС/Х-фил. Фед. аг.науч.ц.р Сев.-Вос. им.Н.В.Руницкого. 2024г., № XXVI.,C 486-490.

13. С.Г.Жамолов, Б.Д.Аллашов. Кузги ва бах,орги муддатларда экилган озукабоп экинларда олиб борилган селекция ва бирламчи уругчилик ишлари. Ж.Science and innovation. Том 2. Номер Special Issue 8, Ст. 302-306

14. Телих, К.М. Факторы, влияющие на урожайность зерна кукурузы / К.М. Телих // Кормопроизводство. - 2002. - № 5. - С. 20-22.

15. Хафизов И.И., Кахрамонов Б., Исамухаммедов С., Хафизов А. Генетический потенциал карабаирской породы. Материалы конференции: Материалы международной конференции "Эффективные методы управления селекционно-племенным процессом в табунном коневодстве". Министерства науки и вышего образование Республик Казахстан, Торойгыров Университет "., Казахстан, Павлодар, 2022 г., С. 124-128.

16. Хафизов И.И., Куччиев У., Хафизов А.И.. Тула кийматли озиклантиришни ташкил этишнинг сигирлар сут мах,сулдорлигига таъсири. 2009 й., ж:"Узбекистон кишлок хужалиги" журналининг "Агро илм" иловаси., Тошкент, № 2-сон(6), 24-25б.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

_SEPTEMBER 26-27, 2024_

17. Хафизов И.И., Х,афизов А.И. Отларнинг кадимий аждодларининг узига хос хусусиятлари. Konferensiya materiallari:Toshkent davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xojaligiga tadbiq etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani. Toshkent, 2024/5/30, ToshDAU, 133-138 b.

18. Х,афизов И.И. ^орабайир зот отлари генофондининг генетик хилма-хиллиги. ж."Узбекистон кишлок хужалиги" журнали, "AGRO ILM" илова, Тошкент, 2023, махсус сон (3) (96), 45-47 б.

19. Х,афизов И.И. Узбекистонда йилкичиликни хозирги холати ва ривожлантириш истикболлари.Конференция материаллари:"Ветеринария сохасини ривожлантиришда ижтимоий-гуманитар фанларнинг урни" мавзусида республика илмий-амалий конференцияси маърузалар туплами. Тошкент, Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университетининг Тошкент филиали., 2023/2/23, 345-353 б.

20. Х,афизов И.И., Куччиев О.Р., Х,афизов А.И. Эволюция жараёнида от фенотипи-даги катта ва кичик мутацион узгаришларнинг узлуксиз намоён булиши. Konferensiya materiallari:Toshkent davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xojaligiga tadbiq etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani.Тошкент, 2024/5/30, Тош ДАУ, 139-144 b.

21. Х,афизов И.И., Х,афизов А.И. Отларни яйлов шароитида саклашнинг афзаллиги ва унга булган талаблар.Konferensiya materiallari:Özbekistonning janubiy hududlarida qishloq xojalik mahsulotlarini yetishtirish, saqlash va qayta ishlashning muammo va istiqbollari mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani, Qarshi-2024, 2024/5/17, TIQXMMI, 400403 b.

22. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

23. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020. 614 (1), 012159

24. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020. 614 (1), 012160

25. Hafizov Akmal Inoyatovich. Hematological and clinical indicators of foals of the Karabayir breed and its hybrids with the Friesian breed.Cotton Science (2023), Volum-3, Issue-2. Cotton Science International Scientific journal. Internet address: http://journals.company/ E-mal:info @journals. company.

26. M.I.Annaeva, F.N.Toreev, M.M.Yakubov, B.D.Allashov, N. Mavlonova. Agrotechnology of Melilotus albus cultivation in saline area. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012170

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.