Научная статья на тему 'МАККАЖЎХОРИ ЕТИШТИРИШДА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИ'

МАККАЖЎХОРИ ЕТИШТИРИШДА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Чорвачилик / озуқа базаси / озуқабоп экинлар / маккажўхори / компост / силос / ҳосилдорлик / самарадорлик.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Жўраева Дилдора Рустамовна, Жўраев Фарход Мамадиёрович

Чорвачиликда озуқа базасини мустаҳкамлашда маккажўхори экини юқори ҳосилдорликка эга бўлган, силос тайёрлашда муҳим экинлардан бири ҳисобланади. Чорва моллари озуқа базасини яхшилашда имкон қадар ресурстежамкор юқори ҳосил олиш чораларини кўриш талаб этилади. Маккажўхоридан юқори ҳосилдорликка эришишда инновацион усулда тайёрланган компостдан фойдаланиш ва унинг таъсирини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга ҳисобланади. Ушбу мақолада маккажўхори етиштиришда инновацион усулда тайёрланган компостнинг аҳамияти бўйича маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Жўраева Дилдора Рустамовна, Жўраев Фарход Мамадиёрович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАККАЖЎХОРИ ЕТИШТИРИШДА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУТ: 631.872

МАККАЖУХОРИ ЕТИШТИРИШДА ИННОВАЦИОН УСУЛДА ТАЙЁРЛАНГАН КОМПОСТДАН ФОЙДАЛАНИШ

САМАРАДОРЛИГИ

1Жураева Дилдора Рустамовна, 2Жураев Фарход Мамадиёрович

1булим бошлиги, ЧПИТИ, 2ассистент, ТошДАУ https://doi.org/10.5281/zenodo.13859670

Аннотация. Чорвачиликда озуца базасини муста%камлашда маккажухори экини юцори %осилдорликка эга булган, силос тайёрлашда му%им экинлардан бири %исобланади. Чорва моллари озуца базасини яхшилашда имкон цадарресурстежамкор юцори %осил олиш чораларини куриш талаб этилади. Маккажухоридан юцори %осилдорликка эришишда инновацион усулда тайёрланган компостдан фойдаланиш ва унинг таъсирини урганиш му%им а%амиятга эга %исобланади. Ушбу мацолада маккажухори етиштиришда инновацион усулда тайёрланган компостнинг а%амияти буйича маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Чорвачилик, озуца базаси, озуцабоп экинлар, маккажухори, компост, силос, %осилдорлик, самарадорлик.

Аннотация. Кукуруза является одной из важных культур для заготовки силоса, обладающей высокой продуктивностью при укреплении кормовой базы в животноводстве. При улучшении кормовой базы животноводства необходимо принять меры по получению высокого выхода продукции максимально ресурсоэффективно. Важно использовать компост, приготовленный инновационным способом, и изучить его влияние на получение высокого урожая кукурузы. В этой статье представлена информация о важности инновационного компостирования в производстве кукурузы.

Ключевые слова: Животноводство, кормовая база, кормовые культуры, кукуруза, компост, силос, урожайность, продуктивность.

Abstract. Corn is one of the important crops for making silage, which has high productivity while strengthening the feed base in livestock farming. When improving the feed supply of livestock, it is necessary to take measures to obtain a high yield of products as resource-efficient as possible. It is important to use compost prepared in an innovative way and study its effect on obtaining high maize yield. This article provides information on the importance of innovative composting in corn production.

Keywords: Animal husbandry, feed supply, forage crops, corn, compost, silage, yield, productivity.

Кириш. Чорвачилик тармоклари ривожида озука базаси мух,им ахдмиятга эга. Маккажухори - куп тармокли фойдаланишда кимматли, серх,осил, донли экин х,исобланади. Маккажухоридан яхши концентрат, кук масса ва силос олиш мумкин. 1 кг донида 1,34 озука бирлиги мавжуд. Маккажухори суталари сут-мум пишиш даврига кирганда тайёрланган силос чорва моллари учун энг яхши озукадир. 100 кг силосда 24 озука бирлиги мавжуд. Маккажухори таркибида В1, В2, РР, С, Д, К дармондорилари, кальций, фосфор, темир, натрий минераллари мавжуд. Маккажухорининг дони уй паррандаларига ва молларга бутунлигича ёки ёрма х,олида берилади. Маккажухорининг пояси молларга куклигича берилади, ундан хашак тайёрланади. Жумладан, И.Хафизов, БДахрамонов, С.Исамухаммедов., А.Хафизовнинг (2022) маълумот-ларига кура, озиклантириш омили

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

кишлок хужалик хайвонларини махсулдорлиги оширишда мухим ахамиятга эга булиб, беда усимлиги, маккажухори ва орали; экинлардан тайёрланган пичан, силос хамда сенаж асосий озукалардан хисобланади.И.Хафизов,У.Куччиев, А.Хафизовларнинг (2009) хулосасига кура, тула кийматли озиклантириш имкониятларини яратиш сигирларнинг сут махсулдорлигини ва пуштдорлик хусусиятларини оширади. Соха олимлари А. Нурматов, И.Хафизовларнинг (2024) фикрича, корабайир зот отларига макбул озиклантириш шароитини яратиш, уларни насл ва ишчанлик хусусиятларини яхшилайди. И.Хафизов, А.Хафизовларнинг (2024) фикрига кура, отларни келиб чикишини урганиш йилкичиликни баркарор ривожлантиришда мухим илмий-амалий ахамият касб этади. И.Хафизов, О.Куччиев, А.Хафизовларнинг (2024) таъкидлашича, отсимонлар авлодлари ташки омилларнинг таъсири натижасида туёкларининг тузилиши узгариб борган, оёк бугинлари мустахкамланиб, тез харакат килишга мослашиб борган. А.Нурматов, И.Хафизов, Ш.Жабборов, Л.Тагаеваларнинг (2024) хулосасига кура, корабайир зотли тойларни онасидан ажратилгандан кейин жадал уситиришда асосий рацион таркибига биологик фаол кушимчаларни киритиш афзаллиги исботланган.И.Хафизов, А.Хафизовларнинг (2024) фикрига кура,отларни эрта бахордан кеч кузгача яйлов шароитида бокишни ташкил килиш озукаларни иктисод килиш имконини беради. А.Нурматов, И.Хафизов, АХафизов, Д.Карибаеваларнинг (2024) фикрига кура, "отхона"-"яйлов" шароитида сакланган корабайир ва уни фриз зоти билан дурагайлашган тойларда усиш ривожланиши жадал кечиб, озука тежалади. И.Хафизовнинг (2023) фикрига кура, селекция-наслчилик ишларини тугри ташкил килиш, янги технологиядан фойдаланиш тармокни ривожлантиришда мухим ахамият касб этади.Муаллиф И.Хафизовнинг (2023) хулосасига кура, корабайир зот отлари мураккаб чатиштириш ва бир неча зотлар иштирокида яратилган булиб, узига хос генетик хилма-хилликка эга.А.Хафизовнинг (2023) маълумотига кура, "отхона-яйлов" технологияси шароитида сакланган тойларининг кон ва кон зардоби таркибидаги барча курсаткичлар отхона шароитида сакланган тенгкурларига нисбатан энг юкори булиб, озукаларни истеъмол килиши самарали булган. Чорвачиликда махсулдорлик курсаткичларини яхшилашда, иктисодий самарадорликка эришишда, умуман ушбу сохани ривожланишида озука базаси мухим ахамиятга эга хисобланади. Озука базаси яхши булиши учун мавжуд ерлардан имкон кадар самарали фойдаланиш зарур булади. Бунинг учун хар бир тупрок иклим шароитларига мос озукабоп экин тури ва навларини тугри танлаб экиш энг мухим вазифалардан саналади. Албатта бунинг учун озукабоп экинларда мунтазам раишда селекция ва уругчилик ишларини олиб бориш талаб этилади. Б.Д.Аллашов, С.Г.Жамоловлар тадкикотларида кузги ва бахорги озукабоп экинларда селекция ва уругчилик ишлари олиб борилган янги тизма яратилган хамда юкори авлод уруглар етиштирилган. Чорва озукасидан унумли фойдаланиш хазмланишни яхшилаш, махсулдорликни оширишда мухим ахамият касб етади. А.А.Нурматов, Б.Д.Аллашов, Ш.Жабборов, И.Рустамова, Ш.Турсуновлар таъкидлашларича корамоллларни Кореянинг ТМР технологияси билан бокиш озука самарадорлигини ошириш ва шу билан бирга махсулдорликни оширишга олиб келади.

Ер юзида маккажухори 100 млн гектардан ошик ерда экилади. У Бразилия, Мексика, Х,индистон, Хитой, Руминия давлатларида катта майдонларда экилади. Узбекистонда маккажухори дон учун 150 минг га атрофида, силос учун такрорий экин сифатида 250 минг га атрофида экилади. Маккажухори етиштиришнинг дон технологияси озука бирликларининг юкори хосилдорлиги билан юкори сифатли хом ашё ишлаб чикаришни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

таъминлайди (Кравцов, И.А., Кравцов, И.В. Федоткин, Крамарев, С.М., Л.Н. Скрипник, Ю.И. Усенко, Т.А. Журавель, Л.Ю. Хорсева, Т.Ф. Яковишина 2002).. Бирок, дон технологияси буйича етиштирилган маккажухорининг хазм буладиган оксили билан озука бирлигининг таъминланиши атиги 50-55 г га етади. Бундан ташкари, маккажухори оксилида хайвон организми учун ажралмас аминокислоталар - лизин ва триптофан кам учрайди (А.Н. Кучмиев, Е.П. Недбайло 1980, А.Н. Кучмиев, Е.П. Недбайло ва бошкалар 1982).

Материал ва тадкикот услублари. Тадкикотлар институтнинг тажриба даласида олиб борилди, тадкикот объекти сифатида маккажухорининг "Узбекистон-2018" нави иштирок этди. Дала тажрибалари Доспехов (1985) услубида, уругчилик буйича тадкикотлар"Дон ва дуккакли экинлардан элита ва суперэлита уругларини олиш" (1982) амалга оширилди.

Олинган натижалар ва мухокамаси. Маккажухори етиштиришда, кимматли хужалик белгиларига булган таъсирини урганиш максадида инновацион усулда тайёранган компостни самарадорлигини аниклаш буйича тажрибалар амалга оширилди ^уйидаги 1-жадвалда компост хар хил меъёрларда кулланилганда маккажухори бошпоя баландлигига булган таъсири урганилди. Тажриба кучатзорида назорат вариантида компост берилмади, 1-вариантда 5 т/га меъёрда, 2-вариантда 10 т/га меъёрда ва 3-вариантда 15 т/га меъёрларда берилди. Тажрибалар 4 та такрорланишда ягона кучатзорда куйилди, такрорланишлар рендомизирланган блокларда амалга оширилди. Назорат ва хар хил меъёрлардаги тажриба вариантларда барча агротехник тадбирлар бир муддатда, бир хил тартибда бажариб борилди.

1-жадвал.Маккажухори "Узбекисон-2018" навининг бошпоя баландлиги курсаткичлари

Вариантлар Намуналар n X±Sx

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Назорат 290 300 280 275 310 305 285 290 278 295 10 290,8±1,2

1-вариант 330 340 340 330 330 340 340 330 350 350 10 338,0±0,9

2-вариант 390 380 380 380 378 380 375 381 379 378 10 380,1±1,1

3-вариант 390 380 392 395 395 385 390 380 390 390 10 388,7±1,1

Компостнинг таъсири усимликлар бошпоя баландлигида хам намоён булди. Компост кулланилмаган назорат вариантга нисбатан компост кулланиган вариантларда усимликлар бошпоя баландлиги 47,2 см дан 97,9 см гача баландрок булганлиги кузатилди. Яъни назорат вариантида усимликлар бошпоя баландлиги буйича уртача курсаткич 290,8 см булган булса, 5 т/га меъёрда берилган 1-вариантда 338,0 см булганлиги, 10 т/га меъёрда берилган 2-вариантда 380,1 см ни, 15 т/га берилган 3-вариантда эса 388,7 см булганлиги кузатилди. Компостнинг таъсири усимликлар бошпоя диаметрига, яъни айлана узунлигига таъсири хам урганилди (2-вариант).

2-жадвал. Маккажухори "Узбекисон-2018" навининг бошпоя диаметри курсаткичлари

Вариантлар Намуналар n X±Sx

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Назорат 5 5 6 5 4 5 6 6 5 6 10 5,3± 1,1

1-вариант 6,5 6,5 7 7 6 6 6 7 7 6 10 6,5±0,9

2-вариант 7 7 6 7 7 6 7 7 6 6 10 6,6±0,9

3-вариант 7 7 8 7 8 8 7 8 9 8 10 7,7±1,1

Компост кулланилмаган назорат вариантга нисбатан компост кулланиган вариантларда усимликлар бошпоя диаметри 1,2 см дан 2,4 см гача каттарок булганлиги кузатилди. Яъни назорат вариантида усимликлар бошпоя диаметри буйича уртача курсаткич 5,3 см булган булса, 5 т/га меъёрда берилган 1-вариантда 6,5 см булганлиги, 10 т/га меъёрда берилган 2-вариантда 6,6 см ни, 15 т/га берилган 3-вариантда эса 7,7 см булганлиги кузатилди.

Хулосалар. Олиб борилган тадкикотлар ва олинган натижаларга асосланиб шундай хулоса килиш мумкинки, маккажухорига компост 15 т/га меъёрда берилганда назоратга нисбатан 97,9 см га бошпоя баландлиги юкори булганлиги, бошпоя диаметри буйича эса маккажухорига компост 15 т/га меъёрда берилганда назоратга нисбатан 2,4 см га бошпоя диаметри юкори булганлиги кузатилди.

REFERENCES

1. Атабаева Х.Н., Рузметов Р. Дала экинларини етиштиришни илгор технологиялари. Тошкент 2004 йил. 33 бет.

2. Аллашов Б.Д. Изучение межгибридных скрещиваний по хозяйственно ценным признакам в селекции средневолокнистого хлопчатника/Ш.И. Ибрагимов, П.Ш. Ибрагимов//Состояние селекции и семеноводства хлопчатника и перспективы ее развития: тезисы докл. межд. науч. практ. конф. - Ташкент, УзНИИССХ. - 2006. - С. 49-50.

3. Б.Д.Аллашов, Д.О.Рахмонов, А.П.Безверхов. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

4. Б.Д.Аллашов, С.Жамолов. Чорвачиликда озука базасини мустах,камлашда инновацион усулда кашкарбедани бошокли экинлар билан аралашма х,олда экиб етиштиришнинг ахдмияти. Самарканд ветеринария медицинаси институти Тошкент филиалида 2021 йил 30-март куни булиб утган илмий-амалий анжуман туплами. Тошкент-2021. 100-бет.

5. Кравцов, И.А. Продуктивность родительских форм гибридов кукурузы и густота посева / И.А. Кравцов, И.В. Федоткин // Кукуруза и сорго. - 2001. - № 3. - С. 12-13.

6. Крамарев, С.М. Интенсивность поступления основных макроэлементов в растения кукурузы в онтогенезе / С.М. Крамарев, Л.Н. Скрипник, Ю.И. Усенко, Т.А. Журавель, Л.Ю. Хорсева, Т.Ф. Яковишина // Агрохимия. - 2002. - № 12. - С. 21-30.

7. Кучмиев, А.Н. Рекомендации по индустриальной технологии возделывания кукурузы / А.Н. Кучмиев, Е.П. Недбайло и др. - Новочеркасск. - 1982. - 20 с.

8. Нурматов А., Жабборов Ш., Х,афизов И., Тагаева Л. ^орабайир зотли тойларнинг усиш ривожланишини жадаллаштиришнинг илгор технологияси. Кonferensiya materiallari: ^nferensiya materiallari:Toshkent davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xojaligiga tadbiq etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani. Тошкент, 2024/5/30, Тош ДАУ, 200-206b.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

9. Нурматов А., Хафизов И. Карабаирская порода лошадей-«золотой фонд» Узбекистана. Вестник Ошского государственного университета. Сельское хозяйство: агрономия, ветеринария и зоотехния. г.Ош, 2024/6/28, №2 (7), С.212-218.

10. Нурматов А.А., Хафизов И.И., Хафизов А.И., Карибаева Д..Скороспелость жеребят карабаирский породы и их помесей с фризской породой. Материалы конференции: Актуальные вопросы совершенствование технологии производства и переработки продукции сельского хозяйства. Мосоловские чтения. Материалы международной научно-практической конференции. Марийский НИИС/Х-фил. Фед. аг.науч.ц.р Сев.-Вос. им.Н.В.Руницкого. 2024г., № XXVI.,C 486-490.

11. С.Г.Жамолов, Б.Д.Аллашов. Кузги ва бахорги муддатларда экилган озукабоп экинларда олиб борилган селекция ва бирламчи уругчилик ишлари. Ж^аепсе and innovation. Том 2. Номер Special Issue 8, Ст. 302-306

12. Телих, К.М. Факторы, влияющие на урожайность зерна кукурузы / К.М. Телих // Кормопроизводство. - 2002. - № 5. - С. 20-22.

13. Хафизов И.И., Кахрамонов Б., Исамухаммедов С., Хафизов А. Генетический потенциал карабаирской породы. Материалы конференции: Материалы международной конференции "Эффективные методы управления селекционно-племенным процессом в табунном коневодстве". Министерства науки и вышего образование Республик Казахстан, Торойгыров Университет "., Казахстан, Павлодар, 2022 г., С. 124-128.

14. Хафизов И.И., Куччиев У., Хафизов А.И.. Тула кийматли озиклантиришни ташкил этишнинг сигирлар сут махсулдорлигига таъсири. 2009 й., ж:"Узбекистон кишлок хужалиги" журналининг "Агро илм" иловаси., Тошкент, № 2-сон(6), 24-25б.

15. Хафизов И.И., Х,афизов А.И. Отларнинг кадимий аждодларининг узига хос хусусиятлари. Кonferensiya materiallari:Toshkent davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xojaligiga tadbiq etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani. Toshkent, 2024/5/30, ToshDAU, 133-138 b.

16. 16.Х,афизов И.И. ^орабайир зот отлари генофондининг генетик хилма-хиллиги. ж."Узбекистон кишлок хужалиги" журнали, "AGRO ILM" илова, Тошкент, 2023, махсус сон (3) (96), 45-47 б.

17. Х,афизов И.И. Узбекистонда йилкичиликни хозирги холати ва ривожлантириш истикболлари.Конференция материаллари:"Ветеринария сохасини ривожлантиришда ижтимоий-гуманитар фанларнинг урни" мавзусида республика илмий-амалий конференцияси маърузалар туплами. Тошкент, Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университетининг Тошкент филиали., 2023/2/23, 345-353 б.

18. Х,афизов И.И., Куччиев О.Р., Х,афизов А.И. Эволюция жараёнида от фенотипи-даги катта ва кичик мутацион узгаришларнинг узлуксиз намоён булиши. ^nferensiya materiallari:Toshkent davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xojaligiga tadbiq etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjumani.Тошкент, 2024/5/30, Тош ДАУ, 139-144 b.

19. Х,афизов И.И., Х,афизов А.И. Отларни яйлов шароитида саклашнинг афзаллиги ва унга булган талаблар. ^nferensiya materiallari:Özbekistonning janubiy hududlarida qishloq xojalik mahsulotlarini yetishtirish, saqlash va qayta ishlashning muammo va istiqbollari

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

_SEPTEMBER 26-27, 2024_

mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani., Qarshi-2024, 2024/5/17, TIQXMMI, 400403 b.

20. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

21. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020. 614 (1), 012159

22. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020. 614 (1), 012160

23. Hafizov Akmal Inoyatovich. Hematological and clinical indicators of foals of the Karabayir breed and its hybrids with the Friesian breed.Cotton Science (2023), Volum-3, Issue-2. Cotton Science International Scientific journal. Internet address: http://journals.company/ E-mal:info @journals. company.

24. M.I.Annaeva, F.N.Toreev, M.M.Yakubov, B.D.Allashov, N. Mavlonova. Agrotechnology of Melilotus albus cultivation in saline area. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012170

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.