CC BY
0PPSUTLSC-2024
PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES OF THE 2IST CENTURY
tashkent, o-8 MAv 2004 www.in~academy.uz
MAHALLIY ASHYO VA ENERGETIK RESURSLARDAN FOYDALANIB GIBRID STRUKTURALI GETEROKOMPOZIT POLIMER MATERIAL HAMDA QOPLAMALARNI MEXANIK XOSSALARINI TADQIQOTLASH
Z.X.Jalolova1, U.A.Ziyamuhamedova2
Hayanch doktorant Andijon mashinasozlik instituti, Boburshoh ko'chasi 56-uy, Andijon 170119 2t.f.d.,prof Toshkent davlat transport universiteti e-mail: zilolajaloloval 108@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.13353586 Anotatsiyat: Maqolada mahalliy ashyo va energetik resurslaridan foydalanib, gibrid strukturali geterokompozit polimer materillar olishda neft maxsulotlarini ikkilamchi qayta ishlash natijasida olingan uglerodga boy neft qoldig'idan texnik uglerodni ajratib olish va ularni mehanik xosslarini yahshilash uchun epoksid smola asosidagi materillarda to'diruvchi sifatida qo'llash boyicha so'z boradi. Reaktoplast asosidagi gibrid materialllar tarkibiga qo'shilgan texnik uglerodni qoplama materialning ekspluatatsion barqarorligi tadqiqotlandi.
Kalit so'zlar: Gibrid struktura, karroziya, geterokompozit, to'ldiruvchi, bog'lovchi, mexanik xossa, miroqattiqlik, ekspluatatsiya
1 kirish
Zamonaviy gibrid strukturali geterokompozit polimer materiallari - bu asl komponentlarning xususiyatlaridan farq qiluvchi xususiyatlarning yangi kombinatsiyasiga ega bo'lgan, lekin o'ziga xosligini saqlaydigan gibrid strukturali kompozitsiyalar. Polimerlarning to'ldiruvchi moddalar bilan birikmasi, birinchi navbatda, mexanik mustahkamligi bilan ajralib turadigan mutlaqo yangi texnologik yoki operatsion xususiyatlarga ega bolgan materiallarni olish imkonini beradi. Bunday tizimning xossalari nafaqat polimerlar va to'ldiruvchi moddalarining xossalari, balki matritsa hajmidagi zarrachalarning tarqalish tabiati va interfeysdagi o'zaro ta'sir jarayonlari bilan ham belgilanadi.
2 METOD USULLARI
Hozirgi vaqtda texnologik mashinalar qismlarining mexanik yuzalarini korroziyadan himoya qilishga bag'ishlangan ko'plab fundamental va amaliy ishlar mavjud. Asosiy omillardan biri bu mashina qismlari ishlaydigan elektrokimyoviy agressiv muhitdir. Ushbu muammolar odatda an'anaviy ravishda an'anaviy tarkibiy tuzilish o'rniga rangli metallar va zanglamaydigan po'latlar yordamida hal qilinadi. Katta va murakkab konfiguratsiya qismlari uchun bu juda qimmat va xarajatlar narxini qoplamaydi. Va hozirgi kunga qadar ma'lum bo'lgan xorijiy ishlab chiqarishning korroziyaga qarshi maxsus qoplamalarni talab qiladi va mahalliy ishlab chiqarilgan texnologik uskunalarning ekspluatatsiya xarajatlarini oqlamaydi.
Ushbu muammolarni bartaraf etish maqsadida Epoksid bog'lovchi va modifikatsiyalangan mahalliy Angren kaolinlari asosida korroziyaga qarshi
qoplamalarni ishlab chiqish hamda mehanik xossalarini tahlil qilish uchun, Mahalliy ashyolardan hamda energiya manbalaridan foydalangan holda organomineral mexanokimyoviy modifikatsiyalangan himoya qoplamalarining mehanik xossalari tahlil qilib, agressiv muhitda ishlaydigan yirik o'lchamli texnologik mashinalarning ishchi yuzalarida foydalanish uchun taklif etiladi.
№ Tarkiblar Izoh
1 Epoksid smolasi (ED-20) Termoreaktiv 1 bog'lovchi
2 Dibutilftalat (DBF) Plastifikator
3 Polietilenpoliamin (PEPA) Qotirgich
4 Angren kaolini To'ldiruvchi (d<20 mkm)
5 Texnik uglerod To'ldiruvchi (d<20 mkm)
6 Ipakni qayta ishlash chiqindisi (IQICH), Sinchlovchi (d<2 mm)
3 NATIJALAR VA MUHOKAMALAR
Tadqiqot uchun tarkiblar va ular asosida tayyorlangan namunalar yaratib olamiz(1-jadval) 1-jadval Tadqiqot uchun tanlangan material tarkiblari Karozziyaga qarshi kurash uchun olingan qoplamamizni olishdan avval gibrid strukturali geterokopmozit materialning tarkiblarini tanlashimiz maqsadga muvofiq. Shuningdek, polimer kompozit
"¿J PPSUTLSC-2024
. -.(¡.¿if.I PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE 55 USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES Of
I Li I toe^centurv
TASHKENT, 6-8 MAY 2004
materialning reaktoplast bog'lovchili gibrid kompozit materialning mehanik xossalarini yaxshilash maqsadida to'ldiruvchi sifatida ishlatilayotgan Angren kaolinlarining AKF78, AKS30, AKT10 va neft chiqindisidan olingan texnik uglerodlardan foydalanib turli xil massa qismlarda tadqiqot qilindi. (2-jadval) 2-jadval: Tadqiqot uchun tanlangan tarkiblar va ularning massa qismlari
Te
Na mu nal ar ED 20 % D BF , % PE PA % AK F 78, % AK T 10, % IQ IC H % xni k ugl ero d %
Na
mu na 10 0 10 10 10 6 4 1
1
Na
mu na 10 0 10 10 10 10 5 1
2
Na
mu na 10 0 10 10 15 15 10 1
3
Na
mu na 10 0 10 10 20 15 15 -
4
Geterokompozit materialllarning xossalari ularga qo'shilgan to'ldiruvchi moddalarning tarkibi va miqdoriga bog'liq. To'ldiruvchi zarrachalarni mehanik faollashtirish, geterokompozit materiallarda strukturalar shakllanishi va materialning nafaqat mehanik balki fizik hamda ekspluatatsion xossalarining yaxshilanishida va strukturalar aro mustahkam bog'lar xosil qilishda muhim ro'l o'ynaydi. Bu esa o'z navbatida to'ldiruvchi moddalarni miqdorini o'zgartirib, turli-tuman, hatto, oldindan belgilangan xossali birikmalar(kompozitsiya) olish mumkin. Bunday qo'shimchalar asosan sinchlovchi, antifriksion, issiqlik o'tkazuvchan, issiqlikka bardoshli, yeyilishga bardoshli qilish vazifasini bajaradi. Karozziyaga qarshi kurash uchun olingan qoplamamizni olishdan avval gibrid strukturali geterokopmozit materialning tarkiblarini tanlashimiz maqsadga muvofiq. Shuningdek, polimer kompozit materialning reaktoplast bog'lovchili gibrid kompozit
www.in-academy.uz
materialning mehanik xossalarini yaxshilash maqsadida to'ldiruvchi sifatida ishlatilayotgan Angren kaolinlarining AKF78, AKS30, AKT10 va neft chiqindisidan olingan texnik uglerodlardan foydalanib turli xil massa qismlarda tahlil qildik. Eng keng tarqalgan organik kukunli to'ldirovchi moddalariga texnik uglerod kiradi.Texnik uglerod tarkibidida oltingugurt, kislorod va azot atomlari mavjud bo'lib, yuqori darajada rivojlangan sirt maydoniga ega 5-150m2/g bilan bilan oksidlanishiga duchor bo'ladi. Texnik uglerod zarralarining xaqiqiy zichligi 1,76-1,95-150g/sm3.
3-jadval: Tadqiqot olib borilayotgan materiallarning mexanik xossalari
3-jadvalda ko'rinib turibdiki tahlil natijalaidan biz taklif etayotgan texnik uglerodni toldiruvchi sifatida qo'shganimizda gibrid kompozit materialning mexanik xossasi yahwilangan. 4 XULOSA
Gibrid strukturali geterokompozit materiallarni komponentlari turlari va massa ulushlarini optimal shaklini ishlab chiqish bilan birga dastavval ishlab chiqarishdagi mavjud ekspluatatsiya sharoitini inobatga olgan holda (bosim, harorat, ishqalanish, yeyilish, mexanik zo'riqishlar va boshqalar) komponent tarkiblari belgilanishiga etibor qaratilishi muhim ekamligi ma'lum bo'ldi. Geterokompozit materiallarning to'ldiruvchilari, bog'lovchilari, sinchlovchi va boshqa xossalarni nomoyon qilivchi materiallat mahalliy ashy ova ikkilamchi materiallardan va tebiiy energetik va alternativ energiyalardan foydalanish (iqtisodiy samaradorlik) maqsadga muvofiq ekanligi aniqlandi..
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
[1] Ziyamukhamedova, U., Rakhmatov, E., & Nafasov, J. (2021, April). Optimization of the composition and properties of heterocomposite materials for coatings obtained
Namu Mikroq Zarba Uzilis Uzili Adgezi
nalar attiqlik ga hga shda on
Mpa chida chida nisbi Mustah
mlilik mlilik y kamlik
N .m Mpa uzilis h % CTad MPa
Namu na 1 195 2.4 7 1.0 25,1
Namu na 2 216 3.4 25 2.1 33,2
Namu na 3 205 3.7 20 1.4 32,1
Namu na 4 210 3.8 25.6 1.7 28,2
PPSUTLSC-2024
PRACTICAL PROBLEMS AND SOLUTIONS TO THE USE OF THEORETICAL LAWS IN THE SCIENCES OF THE 2IST CENTURY
TASHKENT.MM.Y20M WWW.in-aCademy.UZ
by the activation-heliotechnological method. In Journal of Physics: Conference Series (Vol. 1889, No. 2, p. 022056). IOP Publishing.
[2] Нафасов Ж.Х., Зиямухамедов Ж.У., Мирадуллаева Г. Б., Омонов Д. Р., Очилов Ш. Х. Математическое моделирование реологических свойств при структурообразовании гетерокомпозитных заливочных материалов и покрытий // Сб. статей 1 Международной научно-практической конференции «Молодой научный иследователь», -Ташкент, 1-2 апреля 2022г. стр.17-21. 5
[3] Зиямухамедов Ж.У., Нафасов Ж. Х., Зиямухамедова У.А., Бакиров Л.Й. Применение механо-химического метода модификации при формировании защитных покрытий для применения в нефтегазовом машиностроении // 49-й Всероссийской научно-технической конференции молодых ученых, аспирантов и студентов с международным участием, посвященной 90-летию Башкирской нефти. - Уфа, 22-23 апреля 2022 г. стр. 544-548.
[4] Бакиров Л. Ю. и др. Исследование физико-механических свойств гетерокомпозитных полимерных материалов и формирующихся из них покрытий гелиотехнологическим методом // Теоретические аспекты становления педагогических наук. - 2022. -Т. 1. - No 6. -С. 224-230.
[5] U.A.Ziyamuxamedova, M.A.Nurdinov, L.Y.Bakirov Mashinasozlikda qo'llaniladigan polifunksional geterokompozit polimer materiallar uchun bog'lovchi to'ldiruvchilarni tanlash va asoslash // orienss. 2021. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n (дата обращения: 05.04.
[6] "Modeling and Simulations of Polymers: A Roadmap". Thomas E. Gartner and Arthi Jayaraman. Macromolecules 52, 755-786, 2019. (https://pubs.acs.org/doi/pdf/10.1021/acs.macromol.8b01836K . Elissa, "Title of paper if known," unpublished.
