CC BY
222Madaniyatlararo muloqotda tarjimonning ahamiyati
G.Raxmonberdiyeva, Toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Annotatsiya - Ushbu maqolada madaniyatlararo muloqotda tarjimonning ahamiyati hamda boshqa tilga tarjima amalga oshirilganda, nafaqat tarjima balki ko'p jihatlarga e'tibor berish zarurligi ko'rsatib o'tilgan.
Kalit so'zlar - tarjima, madaniyatlararo muloqot, tarjimon-bilingv, so'rovnoma, Sitseron.
The importance of an interpreter in intercultural communication
G.Raxmonberdiyeva, Tashkent state institute of oriental studies
Abstract - The article shows the importance of an interpreter in intercultural communication, as well as the need to pay attention not only to translation, but also to many aspects when translating into another language.
Keywords - translate, intercultural communication, translator-bilingual, public opinion poll, Cicero.
XXI asr insoniyat rivojlanishining yangi bosqichining boshlanishi bilan belgilanadi. Bu, inson jamiyatining rivojlanishidagi eng muhim yo'nalishlarni belgilab beruvchi, globallashuv-ning barqaror jarayoni bo'lib qoldi. Ushbu jarayondan kelib chiqqan holda ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy-madaniy o'zga-rishlar zamonaviy dunyo qiyofasini sezilarli darajada o'zgartirib, yer yuzidagi deyarli barcha odamlarning hayotiy faoliyatiga ta'sir ko'rsatdi. Globallashuvdan kelib chiqqan turli aloqalarni kengaytirish, turizmning o'sishi, chet elda ta'lim olish imkoniyati, turli talabalarning fikr almashinuvi, xorijiy amaliyotlar va boshqa ko'plab hodisalar va faktlar madaniyatlararo muloqot va o'zaro hamkorlik muammolarini dolzarblashtirdi.
Bu jarayon bizning mamlakatimizni ham chetlab o'tmadi. O'zbeklar tobora xalqaro siyo-siy, iqtisodiy tashkilotlar, xalqaro tadbirlarda ishtirok etmoqdalar, ko'p millatli kompaniyalar faoliyati, ayrim talabalar chet elda ta'lim olmoqdalar hamda o'zbek sayyohlari butun dunyo bo'ylab sayohat qilishmoqda. Turli mamlakatlar vakillari bilan muvaffaqiyatli muloqot qilish uchun nafaqat tegishli tilni, balki chet el madaniyati qoidalarini ham bilish kerak: xulq-atvor, psixologiya, madaniyat, boshqa mamlakatlar tarixi va eng muhimi, boshqa madaniyat vakillarini noto'g'ri tushunishdan qochish uchun aloqa mexanizmini tushunish
kerak.
Bizning ishimiz mavzusining dolzarbligi bugungi kunda dunyoda dolzarbligi keskin oshayotgan aloqa kontseptsiyaga e'tibor qaratiladi.
Madaniyatlararo muloqot - turli madaniyat vakillari o'rtasida amalga oshiriladigan muloqot hisoblanadi [1, 23]. Madaniyatlararo muloqot-ning samarasi va muvaffaqiyati faqatgina turli madaniyatlar va tillarni biluvchisi bo'lgan kom-munikatorlarning har biri "turlicha" ekanliklari va har biri muqobil ravishda "begona" suhbat-doshlarini anglab yetganda sodir bo'ladi [2, 21]. Boshqa xalqlar madaniyati bilan tanishish tarjima va tarjimonning professional muloqot sohasidagi eng muhim ijtimoiy vazifalaridan biridir.
Tarjimon-bilingv - "ikki tilni barobar biluvchi" odamdir. U chet tilidagi matnli faoliyatni xorijiy jamiyatning lingvokulturasi nuqtai nazaridan qabul qiladi [4, 54]. Keyin u ona tili va ijtimoiy-madaniy kodlarga o'tadi. Mas'uliyat juda katta, ammo bu tarjimonning asosiy vazifasi va vazifasidir. Tarjimonning vazifalari nafaqat axborotni "uzatish", balki "uzatish" va "qabul qiluvchi" ikkala tomon ham nima haqida gaplashayotganini tushunishi kerak. Bu tarjima vositasi bo'lgan madaniyatlararo muloqotning mohiyatidir [5, 33]. Va "agar siz tillarni bilsangiz, tarjimon bo'lish oson| degan nohaq fikr yo'q.
Ha, tilni bilish kerak nafaqat bilishim, balki juda yaxshi bilishingiz kerak. Biroq, tarjimon-ning samarali madaniyatlararo muloqotni ta'minlaydigan zarur sifatlari bu bilan tugamaydi. Asosiy narsa - ichki sezgi ya'ni intuitsiya "tarjima mahorati" mavjudligi, omad-ning kichik bir qismi mavjudligi, tashqi dunyo-dan ajralib chiqish qobiliyati.
Tarjimon kasbi nafaqat tarjimashunoslik mavzusiga, balki kosmetik kompaniyaning ma'nosiz broshyurasiga yoki shlangi kranning texnik tavsifiga ham tegishli bo'lgan har qanday adabiyotni doimiy ravishda tayyorlash, o'z-o'zini o'qitish, o'qish va o'qishdan iborat. Ha, adabiyot, aksincha, tarjimashunoslik nazariyasi ufqni kengaytirish va "tarjimonlar dunyosi-da"so'nggi voqealar haqida bilish uchun o'qilishi kerak.
Tarjimon maqsadga muvofiq bo'lishi kerak. U inson bilimlari va inson faoliyatining turli sohalari haqidagi ma'lumotlarning noy ob "xotirasi" dir va u uchun jarayon yoki hodisa-ning mohiyatini va bularning barchasi ona tilida va shunga mos ravishda chet tilida qanday chaqirilganligini bilish juda muhimdir. Yana bir muhim jihat - chiroyli, yaxshi ifoda etish qobiliyati, ya'ni chet tilini bilish - bu juda yaxshi, lekin gapirish, ona tilida gapirish - katta xato. Tarjimonning oratorik mahoratga ega bo'lishi muhimdir.
Shunday qilib, til bilimi darajasini oshirish orqali tarjimon mutaxassislik kelajagiga yo'l ochib beradi.
Tarjimon shakllanishida muhim jihat, aloqa sifati uchun ma'sul shaxs sifatida tajriba. Stressga chidamlilik va rivojlanish, xotira shakllanishi ham kichik rol o'ynaydi. Tarjimon-ning ishida "yurakka yaqin" tarjimani qabul qilmaslik va tarjimonga murojaat qilmaydigan tanqidni qabul qilmaslik kerak bo'lgan ko'plab vaziyatlar mavjud. Va xotira qanchalik yaxshi rivojlangan bo'lsa, ayniqsa qisqa muddatli bo'lsa, ishlash osonroq bo'ladi. Tarjimaning qiyinchiliklari ko'pincha tushunchalarni tarixiy jihatdan farqlashda farqlar bilan bog'liq. Tarjima qilish uchun maxsus qiyinchilik ingliz tilidagi sarlavhalar, iboralarni noto'g'ri tushunish, frazeologik inqiloblar.
Madaniyatlararo muloqotda o'zaro tushunish-
ga erishish uchun asos empati bo'lib xizmat qiladi - o'zingizni boshqa odamning o'rniga qo'ying, dunyoni ko'zlari bilan ko'rishga harakat qiling.
Xatolardan qochish uchun tarjimonga kerak bo'ladi:
- matnning semantik mazmunini, tuzilishini va kommunikativ muammolarini ko'rib chiqing;
- asosiy fikrlarni, akslarni, munosabatlarni aniqlash;
- matnning matndan tashqari hodisalar bilan aloqalarini haqiqiy haqiqat bilan aniqlash;
- nutq uslubini/reestrini aniqlash va hisobga olish;
- kontekstdan boshlang;
- fon bilimlarini jalb qilish (va doimiy ravishda kengaytirish va chuqurlashtirish);
- lug'atlar, ma'lumotnomalar, ekspert maslahatlaridan foydalaning;
- unga noma'lum bo'lgan barcha nomlarni tekshiring;
- so'zning mantiqidan va butun matndan boshlang.
Tarjimon kerak emas:
- asl matndagi so'zning ma'nosini uning asosiy ma'nosi bilan hukm qilish.
- ikki tilli lug'atlarga mutlaqo ishonish.
- tasdiqlanmagan "shubhali" holatlar va semantik "noto'g'ri so'zlarni qoldiring";
- faqat ularning to'g'riligini tekshirishingiz mumkin bo'lgan taxminlar va sezgilarga tayanish;
- to'liq ifoda va iboralarni tarjima qilish.
Ushbu mavzu bo'yicha ish olib borilganida,
80 kishi ishtirok etgan so'rovni o'tkazildi. So'rov davomida quyidagi savollar berildi:
1) Tarjimonning madaniyatlararo muloqotda-gi roli qanday ahamiyatga ega?
a) tarjimonsiz madaniyatlararo muloqot qilish mumkin emas
b) siz tarjimon holda, albatta, mumkin
c) tarjimon madaniyatlararo muloqotda hech qanday rol o'ynamaydi
Natijada, 20% "b" variantini tanladi, 80% "a" variantidir.
2) Qaysi tarjimonni tez-tez ishlatasiz?
a) onlayn (offlayn) tarjimonlar
b) og'zaki tarjimon
C) foydalanmayman
Shunday qilib, 99% "a" variantini tanladi va faqat 1% "b" variantidir.
3) Tarjimonga yordam berish uchun murojaat qildingizmi?
a) ha
b) yo'q
Natijada, 99% "a" va 0% - "b" variantlariga javob berdi.
Ushbu so'rovdan so'ng, men bugungi kunda odamlar tez-tez savodsiz va noto'g'ri bo'lib chiqadigan tez va avtomatlashtirilgan tarjimani afzal ko'rmoqdalar degan xulosaga keldim. Bunday tarjimalarda grammatik va semantik
xatolar ustunlik qiladi.
Shunday qilib, Sitseronning o'tmishdagi buyuk mutafakkirining so'zlariga rozi bo'lishin-giz mumkin: "shaklni emas, balki ma'noni emas, balki vazni bilan tarjima qilish kerak". Bu shuni anglatadiki, qadim zamonlarda odamlar so'zma-so'z tarjima har doim ham etarli emasligini tushunishgan.
Bugungi kunda boshqa madaniyat vakillari bilan muvaffaqiyatli aloqalar madaniyatlararo muloqotda ushbu madaniyatlarning o'ziga xos xususiyatlarini va amaliy ko'nikmalarini bilmas-dan mumkin emasligi aniq bo'ldi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
[1] А.П.Садохин, Введение в межкультурную коммуникацию, Москва, Высшая школа, 2005
[2] С.Г.Тер-Минасова, Язык и межкультурная коммуникация, Учебное пособие, 2000
[3] Т.Г.Грушевицкая, В.Д.Попков, А.П.Садохин, Основы межкультурной коммуникации, Учебник для вузов, 2003
[4] Культура взаимопонимания и взаимопонимание культур, Коллективная монография, в 2 частях, часть 1, Воронеж, Воронежский государственный университет, 2004
[5] М.А.Царева, Межкультурная коммуникация и диалог культур, Монография, Хабаровск, ДВГУ, 2006
References
[1] А.П.Садохин, Введение в межкультурную коммуникацию, Москва, Высшая школа, 2005
[2] С.Г.Тер-Минасова, Язык и межкультурная коммуникация, Учебное пособие, 2000
[3] Т.Г.Грушевицкая, В.Д.Попков, А.П.Садохин, Основы межкультурной коммуникации, Учебник для вузов, 2003
[4] Культура взаимопонимания и взаимопонимание культур, Коллективная монография, в 2 частях, часть 1, Воронеж, Воронежский государственный университет, 2004
[5] М.А.Царева, Межкультурная коммуникация и диалог культур, Монография, Хабаровск, ДВГУ, 2006
