Научная статья на тему 'МАҲСУЛОТ ТАННАРХИ ҲИСОБИГА ДОИР БОШҚАРУВ ҲИСОБИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

МАҲСУЛОТ ТАННАРХИ ҲИСОБИГА ДОИР БОШҚАРУВ ҲИСОБИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
144
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МОЛИЯВИЙ ҲИСОБИ / БОШқАРУВ ҲИСОБИ / МАҲСУЛОТ ТАННАРХИ / РЕЖАЛАШТИРИШ / ИНТЕРПРИТАЦИЯ / ҲИСОБОТДОРЛИК

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ташназаров С., Тошназарова Д., Тошназарова Н.

Ушбу мақолада бошқарув ҳисобининг кейинги йиллардаги тараққиёти, менежмент соҳадаги муҳим инновациялар, ишлаб чиқаришга доир бошқарув ҳисобининг асосий вазифалари тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIRECTIONS FOR THE DEVELOPMENT OF MANAGEMENT ACCOUNTING FOR PRODUCT COST

The article discusses the development of management accounting in recent years, important innovations in the field of management, the main tasks of production management accounting.

Текст научной работы на тему «МАҲСУЛОТ ТАННАРХИ ҲИСОБИГА ДОИР БОШҚАРУВ ҲИСОБИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Ташназаров С. профессори

Самарканд ицтисодиёт ва сервис институти

Тошназарова Д. таянч докторант Тошназарова Н., магистр

MAXCytfOT ТAННAРXИ ХИСОБИ^ ДОЙР БОШКДОУВ ХДСОБИНИ РИВOЖЛAНTИРИШ ЙУНAЛИШЛAРИ

Аннотация: Ушбу мацолада бошцарув уисобининг кейинги йиллардаги тарацциёти, менежмент соуадаги мууим инновациялар, ишлаб чицаришга доир бошцарув уисобининг асосий вазифалари тадциц этилган.

Калитли сузлар: молиявий уисоби, бошцарув уисоби, маусулот таннархи, режалаштириш, интерпритация, уисоботдорлик.

Tashnazarov S. professors

Samarkand Institute of Economics and Service

Toshnazarova D. base doctoral student Toshnazarova N., master

DIRECTIONS FOR THE DEVELOPMENT OF MANAGEMENT ACCOUNTING FOR PRODUCT COST

Abstract: The article discusses the development of management accounting in recent years, important innovations in the field of management, the main tasks of production management accounting.

Keywords: financial accounting, management accounting, product cost, planning, interpretation, reporting.

Хaлкaрo тaжрибaлaрдa 6yxrarrep^ хдсоби тизими молиявий хисоб (financial accounting) Ba бошцарув хдсоби (management accounting) габи тaркибий кисмлaрдaн тaшкил TonraH. Шу нукгаи нaзaрдaн бугунги кундa бухгaлтерия х,исоби фaни хдм молиявий х,исоб Ba бош^рув хдсобига булиб yргaнилмoкдa. Молиявий х,исоб бу acocaH тaшки aхбoрoт фoйдaлaнувчилaргa молиявий хдсобот кyринишидa aхбoрoтлaрни Ta^,HM килиш бyлсa, бош^рув хдсоби эсa ички aхбoрoт фoйдaлaнувчилaр, яъни менежерлaргa кaрoрлaр ^бул килишлaри учун фoйдaли aхбoрoтлaрни еткaзиб бериш куйитизимига aйтилaди.

Бош^рув кaрoрлaрининг сифaти куп жиx,aтдaн менежерлaрни уз вaктидa, сифaтли, объектив вa тезкор aхбoрoтлaр билaн тaъмин этиш

даражасига боFлик булади. Бу масалани хал этишда бошкарув хисоби мухим роль уйнайди. Бу уз навбатида ушбу соха мутахассислари олдига янгича вазифалар куймокда.

Бошкарув хисобининг кейинги 50 йилда тараккиёти: ахборот революцияси ва ахборот технологияларининг ривожланиши, махсулот ишлаб чикариш линияларининг кенгайиши, иктисодиётнинг глобаллашуви ва инновацион иктисодиёт, сервис (хизмат курсатиш) сохасининг устувор ривожланиши ва бошка омиллар билан белгиланади28.

Ахборот революцияси ахборотларнинг хажми ва окимини кенгайтирди. Уларга ишлов беришда янги технологияларни куллашни такозо килди. Ишлаб чикариш линияларининг кенгайиши янги турдаги махсулотлар ишлаб чикаришга олиб келди. Бу эса таннархни махсулотлар уртасида таксимлаш техникаси (методлари)ни такомиллаштиришни талаб этади. Иктисодиётнинг глобаллашуви ракобат мухитини кенгайтирди, бу эса аник, долзарб ва уз ватида такдим этиладиган ахборотларга булган талабни кучайтирди. Транмиллий корпорацияларнинг ривожланиши трансферт бахони шакллантириш масласини долзарб килиб куйди. Глобаллашув профессияни ривожланишига олиб келди. Японияда стратегик менежмент ва операцион менежмент хамда менежментлик хисобида янги инновациялар кулланила бошлади. Натижада, ракобатга бардош бериш учун купчилик америкалик компаниялар хам Япония менежмент тизимини куллай бошлади. Сервис сохасининг устувор ривожланиши ушбу компаниялар томонидан уларнинг менежмент талабларига жавоб берадиган бошкарув хисобини ривожланишига олиб келди. Айникса, туризм, транспорт, молия ташкилотлари ва тиббиёт менежменти сохасида кескин бурилиш ясади. Хизматлар таннархини аниклаш бошкарув хисобининг мухим объектига айланди.

Бошкарув хисобининг ривожланишида менежмент сохасидаги куйидаги инновациялар мухим таъсир курсатди: Тотал Сифат Менежменти (Total quality management) (TQM); Just-in-time (JIT); Чегаралаш назарияси (Theory of constraints); Тежамли махсулот ва тежамли корхона (Lean production and the lean enterprise).

Олимларнинг тадкикотларида таъкидланишича "Стратегик бошкарув хисоби" атамаси 20-асрнинг 80-йилларида АК,Ш ва Гарбий Европа мамлакатларида пайдо булган, бирок, кенг кулланилмаган. Утган асрнинг 90-йилларига келиб,стратегик бошкарув хисобига оид бахслар авж олди. "Стратегик бошкарув хисоби" атамаси биринчи булиб, К.Симмондз тадкикотларида келтирилган."29

28 2006/ Management Accounting Concepts and Techniques Dennis Caplan 15-18-p. https ://scholarsarchive.library. albany. edu/cgi/viewcontent. cgi?article= 1000&context=accounting_fac_books

29 Б.Ю. Максудов. Бошкарув хисобида стратегик ёндашув масалалари. http://iqtisodiyot.tsue.uz/sites/default/files/maqolalar/5_Maxsudov%20%2B.pdf

Ишлаб чикариш корхона ёки кисмлари, цехлари, булинмалари, булимлари, марказлари узининг аник ташкилий бошкариш вазифа (функция)ларига эга. Бу ташкилий бошкариш тузилмаси купгина омиллар (технология, фирмани жойланиши, фирманинг куввати, фаолияти, ходимларнинг фирмага муносабатлари, мухитни узгарувчанлиги, таъминланиш ва хоказолар)га боFлик. Бошкарувнинг умумий вазифаларига

30

куйидагилар киритилган30:

• Режалаштириш ва компания сиёсатини шакллантириш (Planning and policy formulation). Режалаштириш мавжуд ахборотлар асосида максадлар ва вазифаларнинг куйилишини прогнозлаштириш; харакатларнинг мукобил курслари хамда фаолиятга доир дастурлар буйича сиёсатни ишлаб чикиш. Менежментлик ушбу масалаларни бошкаришда катта ёрдам курсата олади. Бунда хисоботлар утган натижаларни ёритиб беради ва келгуи фаолиятни бахолаш имконини яратади.

• ^арорлар кабул килиш жараёнида ёрдам бериш (Assists in Decision-making process). Менежментликнинг турли замонавий техника (метод)лари ёрдамида карорлар кабул килиш жараёни илмийлигини оширади. Х,ар бир макбул булган мукобиллар учун таннарх, нарх, фойда курсаткичлари хамда жамFармалар билан боFлик маълумотлар тупланилади, тахлил килинади ва асосланган карорлар кабул килиш учун база булиб хизмат килади.

• Ташкил этиш унсурлари (Facilitates Organizing). "Жалб килинган капитал кайтими (самарадорлик)" менежментликнинг мухим унсурларидан хисобланади. Холбуки, менежментлик таннарх ва жавобгарликларни назорат килиш максадида Жавобгарлик марказларига катта эътиборни каратиш оркали куп жихатдан децентрализацияни куллаб кувватлайди. Бу эса уз навбатида самарали ва харакатчан ташкилий структурани яратишда фойдали хисобланади.

Ишлаб чикариш корхоналарида Бошкарув (менежментлик)нинг компания даражасида аниклаштирилган вазифаларига куйидагиларни киритиш мумкин:

1) узок муддатли режалар ва киска муддатли режалар (бюджет)ларни ишлаб чикиш ва уларнинг бажарилиши устидан назоратни урнатиш;

2) харажатларни тан олиш, бахолаш, таснифлаш хамда функционал боFликлигини аниклаш ва регрессион тахлилини амалга ошириш;

3) таннарх концепцияси ва таннарх табиатини (behavior) белгилаш хамда CVP (Cost Volume Profit) тахлилини амалга ошириш;

4) ишлаб чикарилаётган махсулот бирлиги таннархини хисоблаш, махсулот таннархининг элементлари буйича ахборотларни шакллантириш;

5) материаллар, мехнат харажатлари ва устама ишлаб чикариш харажатлари хисобини замонавий ёндашув ва усуллар асосида юритиш;

30 https://www.mbaknol.com/business-finance/basic-concepts-of-management-accounting/

6) ишлаб чикарилаётган махсулот таннархи т^рисидаги хисобот, сотилган махсулотларнинг таннархи т^рисидаги хисоботларни тайёрлаш ва такдим этиш;

7) таннархни хисоблашнинг буюртмали ва жараёнли тизимларини куллаш оркали таннархни ва харажатларни оптималлаштириш йулларини ишлаб чикиш;

8) узок муддатли инвестициялар, хусусан молиявий куйилмалар, янги технологияларни жорий килинишини режалаштириш хамда режаларнинг бажарилишини назорат килиш;

9) сегментар хисоботни тайёрлаш ва тахлил килиш, жавобгарлик марказлари фаолиятини бахолаш.

10) корхонанинг сиёсатидан келиб чикиб бошка вазифаларни киритиш мумкин.

Ушбу вазифаларнинг хал килиниши бошкарувни туFри ташкил килинганлигига асос булади.

Хулоса килишимиз мумкинки, ушбу холатлардан бошкарув хисобининг роли ошмокда. Укув режаларимизда бошкарув хисобини алохида фан сифатида киритишимиз керак булади. Корхона ва ташкилотларда бошкарув хисоби билан шуFулланадиган бухгалтерларни шакллантириш керак булади. Бошкарув хисоби буйича хам халкаро даражада сертификатларни жорий килиш вакти келди. Юкорида санаб утилган вазифалар менежментнинг хозирги талабларига жавоб беради. Уларни бошкарув хисобини ташкил этишда инобатга олиниши бошкарувнинг самарадорлигининг ошишига олиб келади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.2006/Management Accounting Concepts and Techniques Dennis Caplan 15-18p.

https://scholarsarchive.library.albany.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1000&con text=accounting_fac_books

2. Б.Ю. Максудов. Бошкарув хисобида стратегик ёндашув масалалари. http://iqtisodiyot.tsue.uz/sites/default/files/maqolalar/5_Maxsudov%20%2B.pdf

3. https://www.mbaknol.com/business-finance/basic-concepts-of-management-acc

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.