Научная статья на тему 'АСОСИЙ ВОСИТАЛАРНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ'

АСОСИЙ ВОСИТАЛАРНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
334
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АСОСИЙ ВОСИТА / БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ / СОЛИқ ҲИСОБИ / ДАСТЛАБКИ қИЙМАТИ / МОЛИЯВИЙ ИЖАРА / МҲХС / қОПЛАНМАЙДИГАН СОЛИқ / МОЛИЯВИЙ ҲИСОБОТ / ХАЛқАРО СТАНДАРТ / ҲАққОНИЙ қИЙМАТ / ИНВЕНТАРИЗАЦИЯ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Курбанов З.Н., Назаров А.К.

Мақолада асосий воситалар ҳисобини молиявий ҳисобнинг ҳалқаро стандартлар асосида такомиллаштириш масалалари ёритилган. Асосий воситалар бухгалтерия ва солиқ ҳисобининг объекти сифати қаралган, унинг таркиби аниқлаштирилган. Бухгалтерия ва солиқ ҳисоби ўртасидаги номувофиқликлар очилган ва уларнинг ечими кўрсатиб берилган. Ҳалқаро амалиётда асосий воситалар бухгалтерия ҳисобининг объекти сифатида ҳисобга олишда фойдаланинадиган МҲХСларнинг моҳияти асосланган. Шунингдек, хориж тажрибасидан фойдаланган ҳолда асосий воситалар бухгалтерия ҳисобини такомиллаштириш бўйича таклифлар ва тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ACCOUNTING ACCOUNTS FOR FIXED ASSETS

The article discusses the issues of improving the accounting of fixed assets based on international financial reporting standards. The quality of the object of accounting and tax accounting of fixed assets is considered, its composition is determined. Discrepancies between accounting and tax accounting are revealed and ways to eliminate them are shown. In international practice, fixed assets are based on the nature of IFRS used in accounting as an accounting object. Also presented are proposals and recommendations for improving the accounting of fixed assets using foreign experience.

Текст научной работы на тему «АСОСИЙ ВОСИТАЛАРНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ»

Курбанов З.Н., ицтисод фанларидоктори

профессор Назаров А.К.

Узбекистан Республикаси Давлат солиц кумитаси хузуридаги

Фискал институты

АСОСИЙ ВОСИТАЛАРНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ^ИСОБИНИНГ

ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация: Мацолада асосий воситалар уисобини молиявий уисобнинг уалцаро стандартлар асосида такомиллаштириш масалалари ёритилган. Асосий воситалар бухгалтерия ва солиц уисобининг объекти сифати царалган, унинг таркиби аницлаштирилган. Бухгалтерия ва солиц уисоби уртасидаги номувофицликлар очилган ва уларнинг ечими курсатиб берилган. Халцаро амалиётда асосий воситалар бухгалтерия уисобининг объекти сифатида уисобга олишда фойдаланинадиган МХХСларнинг моуияти асосланган. Шунингдек, хориж тажрибасидан фойдаланган цолда асосий воситалар бухгалтерия уисобини такомиллаштириш буйича таклифлар ва тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Асосий восита, бухгалтерия уисоби, солиц уисоби, дастлабки циймати, молиявий ижара, МХХС, цопланмайдиган солиц, молиявий уисобот, халцаро стандарт, уаццоний циймат, инвентаризация.

Kurbanov Z.N. Doctor of Economics

professor Nazarov A.K.

Fiscal Institute under the State Tax Committee of the Republic of Uzbekistan ACCOUNTING ACCOUNTS FOR FIXED ASSETS

Annotation: The article discusses the issues of improving the accounting offixed assets based on international financial reporting standards. The quality of the object of accounting and tax accounting of fixed assets is considered, its composition is determined. Discrepancies between accounting and tax accounting are revealed and ways to eliminate them are shown. In international practice, fixed assets are based on the nature of IFRS used in accounting as an accounting object. Also presented are proposals and recommendations for improving the accounting offixed assets using foreign experience.

Keywords: Fixed assets, accounting, tax accounting, historical cost, finance lease, IFRS, non-refundable tax, financial statements, international standard, fair value, inventory.

Кириш:

Асосий воситалар - хар кандай хужалик юритувчи субъектнинг сохаси, унинг эгалик хукуки ва хукукий шаклидан катъи назар энг кенг таркалган актив тури хисобланади. Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича 2017 - 2021 йилларда харакатлар стратегиясида доирасида амалга оширилаётган иктисодий ислохотлари жараёнига таъсирини кучайтиришга йуналтирилган конунлар сифатини оширишда хужалик юритувчи субъектлардаги кучмас мулкни бухгалтерия хисобида акс эттиришда унинг бошлангич кийматини шакллантириш, мулкни тугри бахолаш мухим хисобланади. "Бухгалтерия хисоби тугрисида"ги УР^-404-сонли конуннинг (2016 йил 13 апрел) 17-моддасида активларни, шу жумладан, асосий воситаларни бахолаш буйича куйидаги норма келтирилган: "Асосий воситалар ва номоддий активлар уларнинг бошлангич киймати буйича хисобга олинади."84

Бухгалтерия хисоби тизимини молиявий хисоботни халкаро стандартларидан фойдаланган холда такомиллаштиришда хар хил муаммолар келиб чикмокда. Шундай муаммолардан бири бу асосий воситаларнинг бошлагич кийматини аниклаш булиб хисобланади. Чунки асосий воситаларнинг бошлангич кийматини тугри аникланиши, уларни соликка тортиш методикасига хам таъсир килади.

Адабиётлар шархи: Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларида асосий воситаларни икки модел асосида хисобга олишни тавсия килинади.

Биринчиси - асосий воситаларни "хакикий харажатга" асосан хисобга олиш модели.

Иккинчи - модел кайта бахоланган кийматда ёки "хакконий кийматда" хисобга олиш.

Молиявий хисоботнинг халкаро 13-сонли МХХС "Хакконий кийматни бахолаш" стандартида хакконий кийматга куйидагича таъриф берилган: Хакконий киймат - бу бахолаш санасида бозор иштирокчилари уртасидаги одатдаги операцияда активни сотишда олиниши мумкин булган ёки мажбуриятни утказишда туланиши мумкин булган нархдир.85

Иктисодий адабиётларда "хакконий киймат" ва "бозор киймати" тушунчалари бир хил деган фикрлар хам бор. Бизнинг фикримизча, бу иктисодий тушунчалар бир биридан фарк килади. Бу тугрисида Э.С.Дружиловская куйидаги фикрларни билдирган: Молиявий хисоботнинг халкаро стандарти 13-"Хдкконий киймат буйича бахолаш"да келтирилган "хакконий киймат" ва "бозор киймати" тушунчалар

84 Узбекистон Республикасининг 2016 йил 13 апрелдаги "Бухгалтерия хисоби тугрисида"ги (янги тахрири) УРК^-404-сонли конуннинг 17-модда.

85 13-сонли МХХС (IFRS) "Хакконий кийматни бахолаш" стандарт.

CHHOHHMnap эмас.86 Xopu^nuK onuMnap xucoö oöteKTnapuHu xaKKoHufi KHHMaTHHH aHuKHamga MyaMMonap öopnuruHu TaH onumMoKga.87

MeTogo^orHH: Ymöy MaKonaga acocufi BocuTanapHuHr öyxrarrepua xucoöuHuHr oöteKTH экaнпuru, yHuHr KufiMaruHu aHuKgam Ba xucoöu MXXCnapu acocuga TaKoMunnamTupum Macananapu uHMufi ^uxargaH Taxnun KunuHraH. Acocufi BocuTanap TymyHHacura uKTucogHu onuMnap TOMOHugaH öepunraH Tatpu^nap Ba Metepufi xy^^araapgara KenTupunraH HopManap yMyMnamTupunraH. TagKuKoTHu aManra omupumga uHgy^ua, gegy^ua, cTarucTuK Ky3aram, cTarucTuK Ba conumTupMa Taxnun ycynnapugaH ^ofiganaHunraH.

Tax^H^ Ba HaTH^anap:

^axoH aManueTuga KyHMac MyHK conuru KynHunuK MaMnaKaraapga KynnaHuHuö, conuKKa TopTum 6a3acu cu^aruga, yHuHr KufiMaru onuHagu. BywK EpuraHuaga KyHMac MyHKHu conuKKa TopTum yHyH uKKuTa cohuk KynnaHunagu: 6u3Hec MaKcagnapuga ^ofiganaHunaguraH KyHMac MyHK conuru Ba ^ucMoHufi maxcnapHuHr Mon-MynKura conuHaguraH cohuk. 88 HpnaHguaga aroHa KyHMac MyHK conuru MaB^yg öynuö, y ra^opar Ba Typap ®:ofi MaKcagnapuga ^ofiganaHunaguraH KyHMac MynKKa cohuk conuHagu. Tu^opar MaKcagnapuga ^ofiganaHuHaguraH KyHMac MyHKKa cohuk coHum эraннaraн MafigoHHuHr HoMuHaH KufiMaruHu xucoÖHam acocuga aMaHra omupuHagu Ba cohuk xucoÖHam Ma^öypufi.89 Poccua 0egepaцuacuga KyHMac MyHKHuHr KagacTp KufiMaruga coHuKKa TopTum aMaHueTu Kyfiugaru 2 Ta OegepaHb KoHyHHapra acocaH 2020 fiuH 1-aHBapgaH ^opufi этuнgu. 2019 fiuH 29-ceHTaöpgaru "Poccua 0egepaцuacu Cohuk KogeKuHuHr öupuHHu Ba ukkuhhu KucMHapura y3rapTupum KupuTum Tyrpucuga"ru 03 -325-cohhu Ba 2019 fiuH 28-Hoaöpgaru "Poccua 0egepaцuacu Cohuk KogeKuHuHr ukkuhhu kucmu 333,33 Ba 378,2 MoggaHapura y3rapTupum KupuTum Tyrpucuga"ru 03 -379-cohhu OegepaH KoHyHHapu.90

86 gpy^MHoBOKaa Э.С. npoÖHeMbi npuMeHeHua cnpaBegHuBofi cтoнмocтн b poccuficKoM u Me^gyHapogHoM öyxraHTepcKoM yHeTe//Me®gyHapogHbifi öyxraHrepcKufi yneT, 2014 № 17.

87 Zak D.M. Spravedlivaya stoimost' - soblazny manipulirovaniya otchetnost'yu. Novye global'nye riski i metody ikh vyyavleniya [Tekst]/Dzherard M. Zak; per. s angl. S.A. Filin; pod red. d.e.n., prof. V.M. Rutgayzera. M.: Maroseyka, 2011. - 230 s. King A. Otsenka spravedlivoy stoimosti dlya finansovoy otchetnosti: Novye trebovaniya FASB [Tekst] / A. King; per. s angl. M.: Al'pina Pablisherz, 2011. - 383 s. Mard M. Dzh. Spravedlivaya stoimost' v finansovoy otchetnosti [Tekst]/ M. Dzh. Mard, Dzh. R. Khitchner, St. D. Khayden; pod red. V.M. Rutgayzera. M.: Maroseyka, 2009. - 248 s.

88Obuoforibo, B. United Kingdom - Corporate Taxation / B. Obuoforibo. - IBFD, Tax Research Platform: Country Analyses - United Kingdom. PHeKTpoHHbifi pecypc] Pe^uM gocryna: http://www.ibfd.org (gaTa oöpa^eHna: 15.03.2021).

89Ostaszewska, O. Ireland - Corporate Taxation/O. Ostaszewska. - IBFD, Tax Research Platform: Country Analyses - Ireland. PHeKTpoHHbifi pecypc] Pe^uM gocryna: http://www.ibfd.org (gaTa oöpa^eHua: 16.03.2021).

3. ®egepaHbHHfi 3aKoH ot 29 ceuraöpa 2019 r. N 325-®3 "O BHeceHuu u3MeHeHufi b nacra nepByro u BTopyro HaHoroBoro KogeKca PoccuficKofi ®egepanuu", ®egepaHbHbifi 3aKoH ot 28 Hoaöpa 2019 r. N 379-®3 "O BHeceHuu u3MeHeHufi b craTbu 333.33 u 378.2 HacTu BTopofi HaHoroBoro KogeKca PoccuficKofi ®egepanuu".

Халкаро амалиётда кучмас мулкни бухгалтерия хисобининг объекти сифатида хисобга олишда бир нечта МХХСлардан фойдаланилади, жумладан, МХХС (IAS) 16 "Асосий воситалар", МХХС (IAS) "Товар-моддий захиралар", МХ,ХС (IAS) 40 "Инвестициявий кучмас мулк" ва бошка стандартлардан. Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига асосан асосий воситаларнинг бошлангич киймати хакикий харажатлар (МХХС-16 "Асосий воситалар") ёки кайта бахоланган киймат (МХХС-Эб "Активларнинг кадрсизланиши") стандартларидаги нормалар билан аникланади.91

Бухгалтерия хисоби тугрисидаги конунинг 10-моддасига мувофик, бухгалтерия хисоби стандартлари бухгалтерия хисобини юритиш ва молиявий хисоботни тузишга доир минимал талабларни белгилайди. Бухгалтерия хисобининг миллий стандартлари бухгалтерия хисобини ташкил этиш, юритиш ва молиявий хисоботни тузишга доир махсус талабларни белгилайди. Бухгалтерия хисоби субъектлари молиявий хисоботнинг халкаро стандартларини конун хужжатларида белгиланган тартибда куллаши мумкин. 2021 йил 1 январдан бошлаб, акциядорлик жамиятлари, тижорат банклари, сугурта ташкилотлари ва йирик солик туловчилар тоифасига киритилган юридик шахслар МХХС асосида бухгалтерия хисоби юритилишини ташкил этади ва 2021 йил якунларидан бошлаб молиявий хисоботни МХХС асосида тайёрлайди. Агар бошка стандартларда бухгалтерия хисобининг бошка тартиби курсатилмаган ёки рухсат этилмаган булса, асосий воситаларни хисобга олиш учун 16-МХХС кулланилади.

Асосий воситаларнинг бухгалтерия хисобида тан олиш мезонлари ва бошлангич киймат таркибини БХМС-5 билан МХХС-16даги асосий нормаларни таккосламаси 1-жадвалда келтирилган.

16- МХХСнинг б - д бандларида тавсифланган активларни ривожлантириш ёки ишлатиш учун фойдаланиладиган асосий воситаларга нисбатан кулланилади. Бошка стандартлар асосий воситаларни ушбу стандартдан фаркли усул билан тан олишни талаб килиши мумкин. Масалан, 17- МХХС (IAS) корхонадан таваккалчиликларни ва фойдаларни утказишни асосий воситалар таркибидаги лизинг объектини таниб олиш мезонлари сифатида куллашни талаб килади. Аммо, бундай холатларда асосий воситаларни хисобга олишнинг бошка жихатлари, шу жумладан амортизация ушбу стандарт талаблари билан белгиланади.

91 МСФО 16 «Основные средства», МСФО 36 «Обесценивание активов». 2018.

1-жадвал

Асосий воситаларнинг бухгалтерия хисобида тан олиш мезонлари ва бошланFич киймат таркибини БХ,МС-5 билан МХ,ХС-16 даги асосий __нормаларни таккослама ^ жадвали_

Курсаткичла р номи МХ.ХС 16 "Асосий воситалар" 5-сонли БХ.МС "Асосий воситалар"

Асосий воситалар тушунчаси ва тан олишнинг мезонлари Компания томонидан товар ва хизматларни ишлаб чикариш ёки етказиб бериш, бошка компанияларга ижарага бериш ёки маъмурий максадлар учун фойдаланадиган ва бир муддатдан купрок фойдаланилиши кутилаётган моддий бойликлар (16-1Л8) 16-бандининг 6-банди). Активларни тан олиш мезонлари: Асосий воситалар объектининг таннархи факатгина куйидаги шартлар бажарилганда актив сифатида тан олинади: а) тадбиркорлик субъекти томонидан асосий восита билан боглик келгуси иктисодий наф олиниши эхтимоли мавжуд булса; б) активнинг таннархи ишончли бахолана олса. Асосий воситалар — корхона томонидан узок муддат давомида хужалик фаолиятини юритишда махсулот ишлаб чикариш, ишларни бажариш ёки хизматлар курсатиш жараёнида ёхуд маъмурий ва ижтимоий-маданий вазифаларни амалга ошириш максадида фойдаланиш учун тутиб туриладиган моддий активлар; (5-сон БХМС 3-банди) Асосий воситалар таркибига куйидаги мезонларга бир вактнинг узида жавоб берадиган моддий активлар киритилади: а) бир йилдан ортик хизмат муддати; б) бир бирлик (туплам) учун киймати Узбекистан Республикасида (харид пайтида) белгиланган энг кам ойлик иш хаки микдорининг эллик бараваридан ортик булган буюмлар.

Асосий воситаларнинг бошлаетич киймати таркиби Асосий воситанинг таннархи куйидагилардан ташкил топади: а) савдо чегирмаларини ва имтиёзларини чегирган холда, унинг харид нархи, жумладан импорт божлари ва сотиб олиш билан боглик копланмайдиган соликлар. б) активни ундан тадбиркорлик субъектининг рахбарияти томонидан кузланган холда фойдаланиш учун зарур булган жой ва холатига олиб келиш билан боглик бевосита харажатлар. в) асосий восита объектини демонтаж килиш ва олиб ташлаш хамда у жойлашган жойдаги табий ресурсларни кайта тиклаш харажатларининг бошлангич бахосини. Тадбиркорлик субъекти асосий восита сотиб олинган пайтда ёки ундан маълум давр мобайнида товар-моддий кимматликларни ишлаб чикариш билан боглик булмаган максадларда фойдаланиш окибатида ушбу харажатлар буйича мажбуриятни уз зиммасига олади. Асосий воситалар бошлангич киймат буйича хисобга олинади. Асосий воситаларни харид килиш билан боглик харажатларга куйидагилар киради: руйхатга олиш йигимлари, давлат божлари ва асосий воситаларга булган хукукни харид килиш (олиш) буйича амалга оширилган бошка шунга ухшаш туловлар; божхона божлари ва йигимлари; асосий воситалар объектларини харид килиш (барпо этиш) муносабати билан соликлар ва йигимлар суммалари (агар улар копланмаса); асосий воситалар объектларини харид килиш (барпо этиш) билан боглик ахборот ва маслахат хизматлари учун туланадиган суммалар; асосий воситалар объектларини етказиб бериш (барпо килиш) хатарини сугурталаш буйича харажатлар; асосий воситалар объекти воситачилар оркали олинганда уларга туланадиган мукофотлар; асосий воситаларни урнатиш, монтаж килиш, созлаш ва ишга тушириш харажатлари; активдан максадга мувофик фойдаланиш учун уни ишчи холатга келтириш билан бевосита боглик булган бошка харажатлар.

Инвестиция мулки учун 40-сонли МХХ,С (IAS)ra мувофик инвестиция мулки учун харажатлар моделидан фойдаланадиган корхона ушбу стандартдаги харажатлар моделидан фойдаланиши керак. Халкаро амалиётда кучмас мулк объектларининг бухгалтерия хисоби хар хил МХХСлари билан тартибга солинади (2-жадвал).

2-жадвал

Халкаро амалиётда кучмас мулк объектларининг бухгалтерия ^исобини тартибга солувчи МХХ,С (IAS) стандартлар

№ Активлар МХХС МХХС номи

1 Ижара шартномаси ва адолатли киймат модели буйича тулик ижарага олинган бино корхонанинг хисоб сиёсатига мувофик фойдаланилади. 40 МХ;С Инвестиция кучмас мулк

2 Бинонинг 40 фоизи операцион ижарага олинган ва адолатли киймат моделига биноан фойдаланиладиган корхона хисоб сиёсатига мувофик фойдаланилади. 40 МХ;С Инвестиция кучмас мулк

3 Ташкилотнинг ишлаб чикариш фаолиятида 60% фойдаланиладиган бинонинг бир кисми 16 мх;с Асосий воситалар

4 Бошкарув ташкилотнинг уз ехтиёжлари учун фойдаланмокчи булган офис биносини куриш билан боглик курилиш жараёни 16 мх;с Асосий воситалар

5 Мехнат шартномаси буйича курилаётган бино 11 мх;с курилиш шартномалари

6 Илгари сотиш учун асосий восита сифатида ишлатилган ускуналар 5 мх;с Сотиш учун ушлаб турилган ва тухтатилган операциялар

7 Корхонанинг одатдаги фаолияти давомида сотиладиган автотранспорт воситалари 2 мх;с Захиралар

Асосий воситалар - бу моддий бойликлар, улар:

- товарларни ишлаб чикариш ёки етказиб бериш ва хизматларни курсатиш, ижарага бериш ёки маъмурий максадларда фойдаланиш учун мулжалланган;

- узок давр давомида ишлатилади.

- узининг натурал шаклини узгартирмайди, факат эскириш кийматини ишлаб чикарилган махсулот (курсатилган хизмат) таннархига ёки давр харажатларига утказиб боради.

Асосий воситалар бухгалтерия хисоби учун куйидагича таснифланади;

Ишлаб чикариш жараёнида иштирок этиш хусусиятига караб;

ишлaб чик^иш acоcий воcитaлapи - 6У бeвоcитa ишлaб чикодиш жapaëнидa ишт^ок этaдигaн ëки yнгa шapоит яpaтaдигaн acоcий воcитaлap. Улap тapкибигa бинолapи вa иншоотлapи, caноaт мaшинaлap вa жиx1озлap, yлчaш вa тapтибгa шлиш acбоблapи вa моcлaмaлapи, лaбоpaтоpия ycкyнaлapи, тpaнcпоpт воcитaлapи, ишлaб чикэдиш acбоб вa ycкyнaлap x1иcоблaнaди;

ноишлaб чикодиш acоcий воcитaлapи - ишлaб чикодиш жapaëнидa кaтнaшмaйдигaн, коpxонa бошкодув xодимлapининг мaдaний вa кyндaлик эxтиëжлapигa xизмaт килиш учун мyлжaллaнгaн воcитaлapдиp.

Асосий воситалаp тегишлигига кура;

бу Kopxornra тeгишли вa унинг бaлaнcидa aKc эттиpилгaн acоcий воcитaлap;

ижapaгa бepилгaн acоcий воcитaлap бу - бошкд коpxонaдaн ижapa шapтномacи бyйичa кypcaтилгaн мyддaтгa бepилгaн acоcий воcитaлap.

Ашодй воcитaлapдaн фойдaлaниш xycycиятигa Kypa кyйидaгилapгa булитади.

операцион - ишлaб чик^иш (xизмaтлap кypcaтиш) вa xyжaлик фaолиятидa фойдaлaнилaëтгaн acоcий воcитaлap;

харакатсиз - вaктинчa бузук ëки ишлaб чикодиш xaжми кaмaйгaнлиги caбaбли фойдaлaнилмaйдигaн acоcий воcитaлap;

захирада - мaвжyд булгж acоcий воcитaлapни тaъмиpлaш, тyгaтиш, 3apyp xолaтлapидa yлapни aлмaштиpиш учун зaxиpacи шaкллaнтиpилгaн acоcий воcитaлap.

Асотй eocumrnap моддuй mаркuбu бушча куШдагшарга бyлuнaдu:

инвeнтapизaциялaнaдигaн acоcий воcитaлap - моддий кypинишгa эгa, yлчaш вa бax1олaш имконияти мaвжyд булгж (бинолap, иншоотлap, имоpaтлap, мaшинa вa acбоб ycкyнaлap);

инвeнтapизaция килиниши мумкин бyлмaгaн acоcий воcитaлap, яъни моддий шaклгa эта бyлмaгaн (кaпитaл xapaжaтлap, ep yчacткaлapини ободонлaштиpиш вa бошкaлap).

Солик шлиш мaкcaдидa acоcий воcитaлapнинг гypyxлaниши 3-жaдвaлдa кeлтиpилгaн.

1б - МХХ,С (IAS)гa мувофик acоcий воcитaлapни тypлapигa кapaб тacнифлaш тaшкилотлap томонидaн yлapнинг фaолиятининг узига xоc xycycиятлapини хдообга олгaн x1олдa мycтaкдл paвишдa aмaлгa ошиpилaди.

3-жадвал

Солик солиш максадларида гурухлар буйича таксимланиши

№ Асосий воситаларнинг номи

I Бинoлap, имopaтлap ßa иншooтлap

II Узaтиш кypилмaлapи

III Куч мaшинaлapи ba aсбoб-yскyнaлap

IV Фaoлият тypлapи бyйичa иш мaшинaлapи ba aсбoб-yскyнaлap (xapaкaтлaнyвчи тpaнспopтдaн тaшк;apи)

V X,apaкaтлaнyвчи тpaнспopт

VI Koмпьютеp, пеpифеpия кypилмaлapи, мaълyмoтлapни Kafrra ишлaш yскyнaлapи

VII Бoшкa гypyxлapгa киpитилмaгaн aсoсий вoситaлap

Aсoсий вoситaлapни дaстлaбки бaxoлam вa yлapнинг келиб тушишини хдтобга oлиmдa aктив сифaтидa тaн oлинaдигaн aсoсий вoситaлap бomлaнFич K^Mara бyйичa бaxoлaнaди.

Асосий воситани сотиб олиш билан боглиц харажатларга куйидагилар:

- pyйxaтгa oлиш йиFимлapи, дaвлaт бoжлapи вa aсoсий вoситaлapгa бyлгaн хукукни сoтиб oлиm бyйичa aмaлгa oшиpилгaн бomк;a myнгa yxmam тyлoвлap;

- aсoсий вoситaлap oбъектлapини еткязиб беpиш (бapпo килиш) xaтapини сyFypтaлam бyйичa xapaжaтлap;

- aсoсий вoситaлapни yprnrarn, мoнтaж килиш, сoзлam вa ишга тymиpиmгa oид xapaжaтлap;

- бoжxoнa бoжлapи вa йиFимлapи;

- aсoсий вoситaлap oбъектини сoтгaн вoситaчилapгa тyлaнaдигaн мyкoфoтлap;

- aктивдaн MaK^agra мyвoфик фoйдaлaниm учун уни ишчи x^a^a келтиpиm билaн бевoситa бoFлик булган бomкa xapaжaтлap;

- aсoсий вoситaлap oбъектлapини сoтиб oлиm (бapпo этиш) билaн бoFлик axбopoт вa мaслaxaт xизмaтлapи учун тyлaнaдигaн сyммaлap;

- aсoсий вoситaлap oбъектлapини сoтиб oлиш билaн бoFлик сoликлap вa йиFимлap сyммaлapи;

Kopxoнa, ушбу дaвpдa зaxиpaлapни яpaтиm учун oбъектдaн фoйдaлaниm нaтижaсидa oбъектни oлиб тamлam, oлиб тaшлaш вa aктивни тулд^иш бyйичa мaжбypиятлapни бaжapиm учун сapфлaнгaн xapaжaтлap учун 2 - MXX,C кyллaйди. 2 - MXX,C ёки 1б - MXX,C бyйичa хишбга oлингaн xapaжaтлap бyйичa мaжбypиятлap MXX,C 37 - мoддa, mapт-mapoитлap вa шapтли aктивлap MXX,C 37-мoддaсигa мyвoфик тaн oлинaди вa yлчaнaди. Шapтнoмaдa кypсaтилгaн мaнзилгa еткaзилгaндaн кейин, кopxoнa мaъмypиятининг pежaсигa aсoсaн бomкa жoйгa куч^иш, ишчи XOлaтигa келтиpиm учун aManra omиpилгaн xapaжaтлap aсoсий вoситaлapнинг бoшлaнFич K^Marara киpитилмaйди.

Асосий воситаларни кабул килиш бухгалтер томонидан асосий воситаларни кабул килиш-топшириш далолатномаси (АВ-1 шакли) билан расмийлаштирилади.

4-жадвал

МХХ,С (IAS)га мувофик бухгалтерия хисобини юритадиган корхонада

асосий воситаларни сотиб олиш билан боглик харажатлар таркиби

№ Харажат элементлари Сумма (млн)

1 Харид киймати 1 500,0

2 ^С (15%) 225,0

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3 Асосий воситаларни урнатиш, монтаж килиш, созлаш ва ишга туширишга оид харажатлар 170,0

4 Асосий воситалар хакини тулаш билан боглик банк хизматлари 3,0

5 Асосий воситалар объектларини етказиб бериш хатарини сугурталаш буйича харажатлар 7,5

6 Кредитдан фойдаланганлик учун фоизлар 8,7

7 Асосий воситадан фойдаланиш буйича операторларни укитиш харажати 1,5

8 Асосий воситалар объектларини сотиб олиш билан боглик соликлар ва йигимлар суммалари 15,0

9 Хорижий валютани утказганлиги ва конвертация килганлиги учун банкка воситачилик хаки тулаш буйича харажатлари 2,3

10 Асосий воситаларни сотиб олиш билан боглик шартномани тайёрлаш ва руйхатга олиш харажатлари 1,2

Долган харажатлар актив кийматига кушилмайди, чунки улар тугридан-тугри асосий воситани сотиб олиш ёки уни фойдаланишга тайёрлаш билан боглик эмас. Асосий воситалар билан операцияларни хисобга олишнинг яна бир муаммоси мамлакатимизда солик хисобининг жорий этилиши билан пайдо булди. Мамлакат иктисодиётини бошкарувнинг бозор тамойилларига мувофик равишда узгартириш корхоналарни бошкаришда жиддий узгаришларни талаб килди, бу эса яхши ишлайдиган ахборот окимлари тизимисиз мумкин эмас. Бундай тизимнинг асосий элементи бу маълумотлар туплаш методологияси билан хисобга олиш, корхоналарнинг барча хужалик фаолиятини тавсифловчи бирламчи хужжатли маълумотларни гурухлаш, бу маълумотларни регистрларда туплаш, уларни молиявий хисоботда акс эттириш, молиявий тахлил учун хисобот маълумотларини ишлаб чикариш, режалаштириш ва бошкарув карорларини кабул килишдир.

Ички бухгалтерия хисобини тартибга солувчи меъёрий хужжатларни тайёрлашда бухгалтерия хисобининг халкаро стандартларининг куплаб нормалари ва коидалари хисобга олинди. Шунга карамай, мамлакатимизда амалдаги бухгалтерия хисоби тизими узига хос хусусиятларга эга, бу аввалгидек, режали иктисодиёт шароитида бухгалтерия хисобидан келиб чикиши билан изохланади. Бирок, бу холат мамлакатнинг бухгалтерия

тизими зaмoнaвий тaлaблapгa жaвoб беpмaслигини aнглaтмaйди вa уни бyтyнлaй янгилam кеpaк дегaни эмaс. X,oзиpдa юpитилaётгaн бyxгaлтеpия хишби нaзapияси кoидaдapи бугунги кyндa xaM уз aхaмиятини йyкoтмaгaн. Шу билaн биpгa, xaдкapo тaжpибa вa мaхaдлий aмaдиётдaн фapкди yлapoк, шлик хитоби мaълyмoтлapи бyxгaдтеpия кypсaткичдapигa aсoслaнмaйди, иктисoдий фaoлият фaктлapини aкс эттиpишгa тизимий ёндamyв вa xapaжaтлapни хиcoблam пpинципи эътибopсиз кoлдиpилaди.

Сoлик хитоби бyйичa меъёpий-хyкyкий бaзaни тaхлил килиш шуни кypсaтдики, мoлия вaзиpлиги тoмoнидaн тaсдикдaнгaн бyxгaдтеpия x^o6oto вa хиcoбoтининг меъёpий хyжжaтлapидa aкс эттиpилгaн тaлaблap билaн сoлик кoнyнчилиги кoидaдapи ypтaсидa сезилapли фapк мaвжyд;

тamкилoтнинг дapoмaдлapи вa xapaжaтлapини гypyхлam, yлapни бyxгaлтеpия хиcoбидa вa сoлик мaксaдлapидa тaн oлиm тaмoйиллapидa;

зaxиpaдapни, тyгaдлaнмaгaн ишлaб чикapиmни, тaйёp мaхcyлoтлapни бaхoлam yсyллapидa;

aсoсий вoситaдap вa нoмoддий aктивлapнинг aмopтизaциясини Xиcoблam yсyллapидa;

xapaжaтлapни тaксимлaш вa yлapнинг улушини белгилam тapтибидa жopий дaвp xapaжaтлapи билaн бoFлик.

Бyxгaлтеpия хиcoбидa aсoсий вoситaдapнинг бoшлaнFич киймaтини тyFpи aникдam, кyчмaс мулк oбъектлapини тyFpи ^линда тopтиm имганиятини яpaтaди. Бу эсa мoл-мyлк шл^и бyйичa сoлик сyммaсини тyFpи хиcoблam вa бюджетгa тулик тушушини тaъминлaйди. Хулоса ва таклифлар:

Aсoсий вoситaлap бomлaнFич киймaти ypтaсидaги бу нoмyвoфикдик мyкappap paвиmдa бyндaй oбъект учун aмopтизaция микдopини кaмидa иккитa хишб-китоб килиш зapypлигигa oлиб келaди. Хapaжaтлapни тyFpилam, сoлик сoлинaдигaн бaзaни кaмaйтиpиш учун oлинaдигaн oбъектнинг aмopтизaция микдopини хиcoблam учун 3apyp, яъни уни шлик^ тopтиm мaксaдидa мaхcyлoт ишлaб чикapиm вa сoтиm xapaжaтлapигa кушилиши мумкин. Сoлик хитобини юpитиmдa бyxгaлтеpия хисoби вa сoлик хисoби мaълyмoтлapи ypтaсидa вaктинчaдик фapкдap пaйдo булиб, aмaддaги дapoмaд сoлиFи бюджетигa тyлaнaдигaн сyммaни тyFpилam зapypлигигa oлиб келaди. Хyжaдик юpитyвчи сyбъектлapнинг мoл-мyлк шл^и хисoблamдa сoлик кoдексининг 7-мoддaси "^лик сoлиm пpинциплapи", 8-мoддa "Мaжбypийлик пpинципи", 10-мoддa "Aдoлaтлилик пpинципи" 22-мoддa "^лик тyлoвчининг мaжбypиятлapи" кaби б^ кaтop мoддaдapининг ижpoсини тaъминлam 3apyp.

Хyжaдик юpитyвчи субъектнинг хисoб cacara 1 -сoн БХМС "X^co6 cacara вa мoлиявий хиcoбoтм, 8-coн БХХС "X^CO6 cиёcaтлapи, хиcoблaб чикилгaн бaхoлapдaги yзгapиmлap вa xarnnap" вa Узбекистан Реcпyбликacи coлик кoдекcи тaдaблapи acocидa maкллaнтиpилиmи 3apyp.

Хужалик юритувчи субъектнинг хисоб сиёсатида кучмас мулкнинг бахолаш ва бошлангич кийматини аниклаш усуллари, амаортизация ажратмасини хисоблаш усули ва колдик (баланс) кийматини аниклаш тартиби курсатилиши зарур.

Адабиётлар:

1Добилов Ш. Р. Иктисодиёт назарияси: Дарслик. - Т.:Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2013. - 775 б. // Qobilov Sh. R. Economic Theory: Textbook. - T :Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan, 2013. - 775.

2.Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8-январдаги "Икктисодиётни янада ривожлантириш ва иктисодий сиёсат самарадорлигини оширишнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида" ги ПФ-5614-сонли Фармони. // Decree of the President of the Republic of Uzbekistan PF-5614 dated January 8, 2019 "On additional measures to further develop the economy and increase the effectiveness of economic policy".

3.Шодиев Т.Фискал институт: Учинчи Ренессанснинг тамал тоши. Халк сузи газетаси. https: //xs .uz/uzkr/po st/fiskal-institut-uchinchi-renessansning-tamal-toshi.16.01.2021. // Shodiev T. Fiscal Institute: The cornerstone of the Third Renaissance. People's Word newspaper. https: //xs.uz/uzkr/post/ the cornerstone of the fiscal-institution-third-renaissance.16.01.2021.

4.Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги «Фукаролар учун бюджет 2021» лойихаси. Тошкент, 2020.© UNDP, 2020 (www.uz.undp.org). // Ministry of Finance of the Republic of Uzbekistan Project "Budget for Citizens 2021". Tashkent, 2020. © UNDP, 2020 (www.uz.undp.org).

5. МаликовТ.С,Жалилов П.Т Бюджет-солик сиёсати. Укув кулланма -Т.Акаdemnashr, 2011.-6-бет.// MalikovTS, Jalilov PT Fiscal policy. Textbook -T.Akademnashr, 2011.-6 pages.

6. Кашин В., Мерзляков И. Фискальная политика и оздоровление экономики России // Аудитор. 2017. № 9. С.34-37. // Kashin V., Merzlyakov I. Fiscal policy and recovery of the economy of Russia // Auditor. 2017. № 9. S.34-37.

7. Ибрахим М.А. Аспекты фискальной политики государства / Научный журнал «Вестник университета». 2016. - №7-8. [Электронный ресурс] -URL: https://cyberleninka.ru/article/n7aspekty-fiskalnoy-politikigosudarstva.10.03.2021.// Ibrahim M.A. Aspekty fiskalnoy politiki gosudarstva / Nauchnyy zhurnal «Vestnik Universiteta». 2016. - -87-8. [Electronic resource] - URL: https://cyberleninka.ru/article/n/aspekty-fiskalnoy-politiki gosudarstva.10.03.2021.

8. Юридическая энциклопедия. 2015. [Электронный ресурс] - Режим доступа: https://yuridicheskaya_encyclopediya.academic.ru. // Yuridicheskaya encyclopedia. 2015. [Electronic resource] - Access mode: http s: //yuridiche skaya_encycl opediya.academic.ru.

9. Allayarov, S. (2020) "IMPLEMENTATION OF FINANCIAL POLICY OPTIMIZED IN THE CONDITIONS OF ECONOMIC GROWTH," International Finance and Accounting: Vol. 2020 : Iss. 2 , Article 7. Available at: https: //uzj ournals. edu.uz/interfinance/vol2020/iss2/7. 10.03.2021.

10. Y36eKHCTOH Pecny6nnKacHHHHr 2020 hhh 25 geKa6pgarn "2021 HHH ynyH Y36eKHCTOH Pecny6nnKacHHHHr gaBnaT 6wg^;eTH TyFpHCHga"rH YPK-657-cohhh KoHyH.// Law of the Republic of Uzbekistan No. ZRU-657 of December 25, 2020 "On the state budget of the Republic of Uzbekistan for 2021".

11. Y36eKHCTOH Pecny6nHKacn npe3ngeHTHHHHr 2020 HHH 30 geKa6pgarn "Y36eKHCTOH Pecny6nnKacHHHHr «2021 HHH ynyH Y36eKHCTOH Pecny6nHKacHHHHr gaBnaT 6rog»£TH TyrpHCHga»rH K;oHyHH h^POCHHH TatMHHnam Hopa-Tag6npnapH TyFpHCHga"rH nK-4938-coH Kapopn.// Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan dated December 30,

2020 No PP-4938 "On measures to ensure the implementation of the Law of the Republic of Uzbekistan" On the State Budget of the Republic of Uzbekistan for

2021 "

12. Y36eKHCTOH Pecny6nHKacn npe3ngeHTHHHHr 2018 hhh 29 HMHgarn "Y36eKHCTOH Pecny6nnKacHHHHr conn; cnecaTHHH TaKOMHnnamTHpnm кoнцепцнaсн Tyrpncnga^rH nO-5468-coH OapMoHH.// Decree of the President of the Republic of Uzbekistan dated June 29, 2018 No PF-5468 "On the concept of improving the tax policy of the Republic of Uzbekistan."

13. Y36eKHCTOH Pecny6nHKacn npe3ngeHTHHHHr 2019 hhh 10 urongarn "Conn; MatMypHflTHHnnrHHH TaKOMHnnamTHpnm 6yHHna KymnMna nopa-Tag6npnap TyrpncHga" rn nK-4389 cohhh Kapopn.// Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan dated July 10, 2019 No PP-4389 "On additional measures to improve tax administration".

14. Y36eKHCTOH Pecny6nHKacn npe3ngeHTHHHHr 2019 hhh 10 urongarn "Conn; MatMypnaTHHnHrHHH TaKOMHnnamTHpnm 6yHHna KymnMna nopa-Tag6npnap TyrpncHga" rn nK-4389-coHnn Kapopnra 1-nnoBa "Conn; MatMypHflTHHnnrHHH TaKOMHnnamTHpnm CTpaTernacH".//Appendix 1 to the Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan dated July 10, 2019 "On additional measures to improve tax administration" PP-4389 "Strategy for improving tax administration".

15. Y36eKHCTOH Pecny6nHKacn npe3ngeHTHHHHr 2019 HHH 26 ceffra6pgarH "Y36eKHCTOH Pecny6nnKacHHHHr conn; cnecaTHHH aHaga TaKOMHnnamTHpnm Hopa-Tag6npnapH TyrpncHga" rn nO-5837-coH OapMoHH. // Decree of the President of the Republic of Uzbekistan dated September 26, 2019 No PF-5837 "On measures to further improve the tax policy of the Republic of Uzbekistan".

16.Y36eKHCTOH Pecny6nHKacHHHHr «2021 hhh ynyH Y36eKHCTOH Pecny6nHKacHHHHr gaBnaT 6wg^;eTH TyrpHCHga»rH Y36eKHCTOH Pecny6nHKacn KOHyHH ;a6yn KHnHHraHnnrn MyHOca6ara 6nnaH Y36eKHCTOH Pecny6nHKacHHHHr anpuM KOHyH xy^^araapnra y3rapTnm Ba KymnMHanap KHpHTHrn xa;Hga"rH 2020 hhh 30 geKa6pgarn YPK-659-cohhh KoHyH.// Law

of the Republic of Uzbekistan No. ZRU-659 of December 30, 2020 "On amendments and additions to some legislative acts of the Republic of Uzbekistan in connection with the adoption of the Law of the Republic of Uzbekistan" On the State Budget of the Republic of Uzbekistan for 2021 ". 17. Y36eKHCTOH Pecny6nuKacH npe3HgeHTH fflaBKaT Mnp3HeeBHHHr OHHH Ma^nucra Mypo^aaraoMacu. 29 geKa6pt 2020 nun. https://president.uz/uz/lists/view/4057. 13.01.2021. // Address of the President of the Republic of Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev to the Oliy Majlis. December 29, 2020. https://president.uz/uz/lists/view/4057. 13.01.2021.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.