CC BY
1MA'NAVIY TARAQQIYOTNI TA'MINLASHDA YOSHLARNING JINOYATLARNI
OLDINI OLISH PROFILAKTIKASI 1A.M.Rasulova, 2Nazirdinov Shoxruxbek Ikromjon o'g'li
1TDPU "Ma'naviyat asoslari va huquq ta'limi" kafedrasi v/b dotsenti
2TDPU 4 -kurs talabasi E-MAIL: 1azizamirbahramovna2@gmail.com, 2nazirdinovshohrux@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.10802468
Annotatsiya. Bolalar huquqlarini himoya qilish, qarovsizlikning oldini olish va voyaga yetmaganlar o'rtasida huquqbuzarliklarning oldini olishga qaratilgan ta'lim muassasalari va huquqni muhofaza qiluvchi organlarning alohida o'rni bor. Voyaga yetmaganlar o'rtasida huquqbuzarliklarning oldini olish bilan bog'liq muammolarni tahlil qilish, ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlar bilan ishlash bo'yicha ta'lim muassasalari (maktablar) va boshqarmalarida voyaga yetmaganlar o'rtasida huquqbuzarliklarning profilaktikasini tashkil etish va amalga oshirish imkonini beruvchi nazariyyondashuvlarni asoslashdan iborat. Maqolada voyaga etmaganlar o'rtasida jinoyatlarning oldini olish bo'yicha ta'lim muassasalari va huquqni muhofaza qilish organlari faoliyatidagi mahalliy va xorijiy tajriba tahlil qilinadi,
Kalit so'zlar: qarovsizlik, huquqbuzarlik va voyaga yetmaganlar o'rtasida jinoyatchilikning oldini olish, bola huquqlari, shaxs, ma'naviy ta'sir, tarbiya, huquqni muhofaza qiluvchi organlar, voyaga yetmaganlar ishlari bo 'yicha bo'linmalar.
Mamlakatimizda bugungi kunda barcha sohalarda amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlarning barchasi bevosita yoshlarni ijtimoiy himoya qilish masalasi bilan bog'liq. Lekin hozir dunyoda paydo bo'layotgan tahdid va tahdidlar, albatta, yurtimiz yoshlari ongu tafakkuriga ta'sir qiladi. Binobarin, yoshlar o'rtasidagi jinoyatchilik oqibatlariga qarshi kurashish emas, balki bunday holatlarning oldini olish va oldini olish siyosatimizning ustuvor yo'nalishi hisoblanadi. O'tgan davr mobaynida respublikada huquqbuzarliklarning samarali oldini olish, yoshlar bilan ishlash tizimini yo'lga qo'yish bo'yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Voyaga yetmaganlar o'rtasida jinoyatlar o'sishini kamaytirish, ularning oldini olish samaradorligini oshirish yo'llarini izlash jamiyatimiz oldida turgan dolzarb, ijtimoiy ahamiyatga ega vazifalardan biridir. Jinoyat yosharmoqda va doimiy takrorlanuvchi xususiyat kasb etmoqda. Yoshlar muhitining bunday jinoiylashuvi jamiyatni yaqin kelajakda ijtimoiy muvozanat va farovonlikni o'rnatish istiqbollaridan mahrum qiladi.
Voyaga yetmaganlar o'rtasida huquqbuzarlik, javobgarlikni farqlash va huquqbuzarlik sodir etgan o'smirlarga nisbatan choralar ko'rish muammolari chuqur tarixiy ildizlarga ega. Har qanday davlatda huquqbuzarliklarning oldini olish siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy, tibbiy, ma'naviy, ma'rifiy va huquqiy xarakterdagi chora-tadbirlarni o'z ichiga olgan ilmiy ishlab chiqilgan va moddiy asoslangan dasturga asoslanishi kerak.
Voyaga yetmaganlar o'rtasidagi huquqbuzarlik sabablarini o'rganishga alohida e'tibor qaratib, jinoyat shaxsning atrof-muhit bilan murakkab va ziddiyatli o'zaro ta'sirining oqibati ekanligini to'g'ri ta'kidlab kelganlar. Shu bilan birga, o'smirning bevosita mikromuhiti uning oilasi va tengdoshlari (yaqin atrof-muhit) ekanligi deyarli shubhasiz tan olinadi. Muayyan sharoitlarda jinoiy guruhlarni tashkil etuvchi voyaga etmaganlarning hissiy sohasi sog'lom fikrdan ustun bo'lishi mumkin, keyin esa mantiq hukmlarga ta'sir qilmaydi.
Tarbiyadagi kamchilik va kamchiliklar (ayniqsa, noto'g'ri oilalarda) qonunga xilof xatti-harakatlarning asosiy sababi bo'lib, o'quvchilar o'rtasidagi huquqbuzarliklar genezisida asosiy
o'rinlardan birini egallaydi. Agar uyda unga dunyoning tasviri va boshqalar bilan o'zaro munosabatlar tizimi noto'g'ri taqdim etilgan bo'lsa va unga yetarlicha e'tibor va iliqlik berilmasa, bola oiladan tashqarida ijtimoiylashuv jarayoniga tayyor bo'lmasligi mumkin.
Voyaga yetmaganlar tomonidan huquqbuzarliklar sodir etilishining eng muhim sabablaridan biri ularning axloqiy tarbiyasi, shaxs ma'naviyatining pastligidir. Huquqbuzarligining oldini olish bolalar va o'smirlarni tarbiyalash jarayonida turli xil axloqiy ta'sir sohalarini pedagogiklashtirishdan iborat deb taxmin qilishimiz mumkin. Jinoyati muammosini hal qilish bo'yicha takliflar loyihasini shakllantirish mumkin:
1) ichki ishlar organlarining voyaga etmaganlar ishlari bo'yicha bo'limlari faoliyatini optimallashtirish va samaradorligini oshirish, ularni bolalar bilan ishlash ko'nikmalariga va huquqiy pedagogika sohasida bilimga ega bo'lgan xodimlar bilan ta'minlash. Ko'rinib turibdiki, bunday xodimlar ham pedagogik, ham huquqiy jihatdan umumjahon o'qitiladi, bu esa o'smirlarning huquqiy madaniyatini shakllantirishga ta'sir ko'rsatish imkonini beradi.
2) Fuqarolarning qonuniy manfaatlari va huquqlarini amalga oshirish va himoya qilish bo'yicha ko'ngillilar harakatini tashkil etish ijobiy samara beradi, bunda nafaqat voyaga yetgan fuqarolar, balki ijobiy fikrlaydigan, g'ayratli va ijtimoiy bilimdon maktab o'quvchilari ham ishtirok etishi kerak.
3) "Voyaga yetmaganlar bilan ishlash bo'yicha ichki ishlar organlari xodimlarining odob-axloq kodeksi"ni ishlab chiqish va amalga oshirish.
4) Farzandlari huquq-tartibot idoralari e'tiboriga tushgan ota-onalar bilan profilaktika ishlarini kuchaytirish, shu jumladan ota-onalarni pedagogika va huquqiy bilim asoslariga, barcha konfessiyalar manfaatlarini hisobga olgan holda diniy va etnik ma'rifatga o'rgatish, ularning majburiy birgalikdagi ta'lim muassasalari tomonidan o'tkaziladigan turli ommaviy tadbirlarda bolalar bilan ishtirok etish.
O'tkazilgan tadqiqotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, voyaga yetmaganlar o'rtasida jinoyat sodir etilishining oldini olish muammosini hal etishda jamiyatimizning barcha tuzilmalarining har biri bir-birini to'ldiradigan va yordam beradigan birlashgan va hamjihatlik bilan ishlashi zarur. Bundan tashqari, profilaktika ishining ma'naviy tarkibiy qismi hamon zaifligicha qolayotgani aniq.
Jamiyatning sa'y-harakatlarini integratsiyalashuvi faqat voyaga etmagan shaxsni qayta tarbiyalashning ilmiy asoslangan ijtimoiy-pedagogik tizimi doirasida, samarali texnologiyalar bilan ta'minlangan, izchil pedagogik va tarbiyaviy-profilaktik ta'sirlar orqali amalga oshirilishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, yoshlar o'rtasida jinoyat sodir etish sabablarini aniqlashga qaratilgan keng ko'lamli profilaktika ishlarini olib borish zarur. Shu munosabat bilan davlat va boshqaruv organlari, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari, nodavlat notijorat tashkilotlari, korxonalar, ta'lim muassasalari va boshqa muassasalar yoshlarda jinoyatchilikka nisbatan salbiy munosabatni shakllantirishi zarur.
REFERENCES
1. Antonian Iu. M Identity of the juvenile offender. Vestnik Vserossiiskogo instituta pov-ysheniia kvalifikatsii sotrudnikov MVD Rossii = Bulletin of the Advanced Training Institute of the MIA of Russia, 2013, no. 2 (26), pp. 3-9 (in Russian).
2. Ishonina A. S. The crime reasons among minors and the problem of the prevention (on the example of the Penza region). APRIORI. Seriia: Gumanitarnye nauki = APRIORI. Series:
Humanities, 2016, no. 2, p. 24 (in Russian). Available at: http://www.apriori-journal.ru/seria1/2-2016/I shonina. pdf.
3. Ziiadova D. Z. Internal affairs bodies as subjects of prevention of juvenile delinquency: problems and some ways to improve. Rossiiskii sledovatel' = Russian Investigator, 2005, no.
4, pp. 37-38 (in Russian).
4. Chunosov M. A. Theoretical analysis of the category "delinquent behaviour". Vestnik akademii znanii = Bulletin of the academy of knowledge, 2013, no. 4 (7), pp. 154-158 (in Russian).
5. Avanesov G. A. Kriminologiia i sotsial'naia profilaktika [Criminology and social prevention]. Moscow, 1980, 526 p.
6. Abdug'aniev O. TA'LIM JARAYoNIDA MODELLAShTIRISh ORQALI TALABALARDA IJTIMOIY FAOL FUQAROLIK KOMPETENSIYaNI RIVOJLANTIRISh //Innovations in Technology and Science Education. - 2022. - T. 1. - №.
5. - S. 161-168.
7. Abduganiyev O. T. DEVELOPMENT OF SOCIALLY ACTIVE CITIZENSHIP COMPETENCIES IN STUDENTS-AS A SOCIAL PEDAGOGICAL NEED //PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION. - 2022. - T. 1. - №. 5. - S. 78-83.
8. Tursunboyevich A. O. Development of socially active citizenship competence in students and youth in continuous education. - 2022.
9. Tursunboyevich O. A. Pedagogical and psychological opportunities for the development of social active civil competences in students //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - T. 11. - №. 3. - S. 1888-1897.
10. Abduganiyev O. Formation of legal training aimed at competitiveness in pupils of secondary schools //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. - 2019. - T. 9. - №. 7.
11. Tursunboyevich O. A. Pedagogical and psychological opportunities for the development of social active civil competences in students //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - T. 11. - №. 3. - S. 1888-1897.
12. Abduganiyev O. T. FACTORS AFFECTING THE DEVELOPMENT OF SOCIALLY ACTIVE CITIZENSHIP COMPETENCE IN STUDENTS //E Conference Zone. - 2022. - S. 10-13.
13. Oglu A. O. T. Pedagogical Conditions And Mechanisms Of Development Of Social Active Civil Competence In Students //Turkish Journal of Computer and Mathematics Education. -2021. - T. 12. - №. 7. - S. 433-442.
14. Abdug'Aniyev O. MADANIYATSHUNOSLIK YONDASHUVI ASOSIDA TALABALARDA UMUMINSONIY QADRIYATLARGA OID KOMPETENTLILIKNI RIVOJLANTIRISH //Science and innovation. - 2023. - Т. 2. - №. Special Issue 9. - С. 316319.
15. Абдуганиев, Озод. "ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА МОДЕЛЛАШТИРИШ ОР^АЛИ ТАЛАБАЛАРДА ИЖТИМОИЙ ФАОЛ ФУ^АРОЛИК КОМПЕТЕНЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ." Innovations in Technology and Science Education 1.5 (2022): 161168.
16. O'G, Abdug'Aniev Ozod Tursunboy. "TALABALARDA IJTIMOIY FAOL FUQAROLIK KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK-PSIXOLOGIK IMKONIYATLARI." Science and innovation 2.Special Issue 5 (2023): 708-713.
17. Tursunboyevich, Abduganiyev Ozod. "Development of socially active citizenship competence in students and youth in continuous education." (2022).
18. O'G, Abdug'Aniyev Ozod Tursunboy. "TALABALAR IJTIMOIY TASHABBUSKORLIGINI RIVOJLANTTIRISHDA TA'LIM MUASSASASINING IJTIMOIY-MADANIY MUHITI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK-PSIXOLOGIK." Science and innovation 2.Special Issue 4 (2023): 150-154.
19. Jumaniyozov, X. S., Nigmanova, U. B., Rasulova, A. M., & Abdug'aniyev, O. T. (2022). The essence of the phenomena of extremism and terrorism in the context of globalization and its threat to the stability of the international community. Ann. For. Res, 65(1), 9173-9179.
