Научная статья на тему 'МАҲАЛЛИЙ ВА ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ЭТИШНИНГ ИННОВАЦИОН ЖАРАЁНЛАРГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ'

МАҲАЛЛИЙ ВА ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ЭТИШНИНГ ИННОВАЦИОН ЖАРАЁНЛАРГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
технологик ноу-хау / ижтимоий-иқтисодий тизим / патентлаштириш даражаси / инновация муҳити / инновацион самарадорлик. / technological know-how / socio-economic system / level of patenting / innovation environment / innovation efficiency.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Бобобеков Э. А.

Мақолада миллий иқтисодиётга хорижий инвестицияларни жалб қилиш ва улардан самарали фойдаланиш йўлларини такомиллаштириш билан боғлиқжараёнлар тадқиқ этилган. Хорижий инвестицияларни жалб қилиш ва улардан самарали фойдаланиш жараёнларига таъсир кўрсатувчи омилларни мамлакат инвестицион фаолият самарадорлига таъсири баҳоланган. Хорижий инвестицияларни жалб қилиш ва улардан самарали фойдаланиш йўллари доирасида мавжуд камчиликлар аниқланган. Миллий иқтисодиётга хорижий инвестицияларни жалб қилиш тизимини такомиллаштиришга доир илмий таклиф ва амалий тавсиялар шакллантирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASSESSMENT OF THE IMPACT OF ATTRACTING LOCAL AND FOREIGN INVESTMENTS ON INNOVATION PROCESSES

The article examines the processes related to attracting foreign investments to the national economy and improving the ways of their effective use. Factors influencing the processes of attracting foreign investments and their effective use were evaluated, and their impact on the effectiveness of the country's investment activities. In the framework of ways of attracting foreign investments and their effective use, existing shortcomings have been identified. A scientific proposal and practical recommendations on improving the system of attracting foreign investments to the national economy have been formulated.

Текст научной работы на тему «МАҲАЛЛИЙ ВА ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ЭТИШНИНГ ИННОВАЦИОН ЖАРАЁНЛАРГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ»

Бобобеков Э.А.

ТДИУ мустацил табцицотчиси

МАХДЛЛИЙ ВА ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ЭТИШНИНГ ИННОВАЦИОН ЖАРАЁНЛАРГА ТАЪСИРИНИ

БАХОЛАШ

Аннотация. Мацолада миллий ицтисодиётга хорижий инвестицияларни жалб цилиш ва улардан самарали фойдаланиш йулларини такомиллаштириш билан бозлицжараёнлар тадциц этилган. Хорижий инвестицияларни жалб цилиш ва улардан самарали фойдаланиш жараёнларига таъсир курсатувчи омилларни мамлакат инвестицион фаолият самарадорлига таъсири бауоланган. Хорижий инвестицияларни жалб цилиш ва улардан самарали фойдаланиш йуллари доирасида мавжуд камчиликлар аницланган. Миллий ицтисодиётга хорижий инвестицияларни жалб цилиш тизимини такомиллаштиришга доир илмий таклиф ва амалий тавсиялар шакллантирилган.

Калит сузлар: технологик ноу-хау, ижтимоий-ицтисодий тизим, патентлаштириш даражаси, инновация мууити, инновацион самарадорлик.

Bobobekov E.A. independent researcher TDIU

ASSESSMENT OF THE IMPACT OF ATTRACTING LOCAL AND FOREIGN INVESTMENTS ON INNOVATION PROCESSES

Abstract. The article examines the processes related to attracting foreign investments to the national economy and improving the ways of their effective use. Factors influencing the processes of attracting foreign investments and their effective use were evaluated, and their impact on the effectiveness of the country's investment activities. In the framework of ways of attracting foreign investments and their effective use, existing shortcomings have been identified. A scientific proposal and practical recommendations on improving the system of attracting foreign investments to the national economy have been formulated.

Key words: technological know-how, socio-economic system, level of patenting, innovation environment, innovation efficiency.

Кириш

Объектларни бошкдришнинг сифати ва самараси операцияларни тахлил этиш усулларини хозирги даврдаги тизимли ёндашувининг функционал тахлил ёрдамида ифодаланиши иктисодиёт учун XX асрдаги

икктисодий ташфиёт х1исоблaнaди. Лекин тизимли ёндaшyв икктисодиётнинг мyрaккaблиги тyфaйли кaм кУллaнилaди. бу бошкдриш фaдсaфaси 6ули6, утиш дaвридa омон колиш, мyрaккaб жaрaёнлaрни оддий жaрaёнлaргa aйлaниши, aбстрaкдaн конкретга утишни ифодaдaйди.

Бозор тaмойиллaридaн кенг фойдaлaниш шaроитидa янги технологиялaрнинг кyчaйиб бориши, мaх1сyлот Ba хизмaтлaрнинг рaкобaтчилик мухитига мослaшгaн х1олдa ярaтилишини тaкозо килмокдa Ba бу жaрaёндa инновaция ютyкдaридaн фойдaдaниш тизимини хдётий зaрyрaт килиб куйди. Мaмлaкaтимиздa икктисодиётнинг рaк;обaтбaрдошлигини оширишнинг мухим омили бyлгaн инновaциялaргa устувор йyнaдиш сифaтидa эътиборнинг кaрaтилиши aмaдгa оширилaётгaн икктисодий ислох1отлaр жaрaёни хyжaдик юритувчи сyбъектлaр фaолиятини сезилaрли дaрaжaдa yзгaриши Ba yлaр фaолиятини бозор тaдaблaригa мослaштириш зaрyриятидaн келиб чикмокдa. Бу эсa уз нaвбaтидa ишлaб чикдриш Ba хизмaт кyрсaтиш сох1aдaрини сaмaрaди ривождaнишини тaъминловчи инновaцион фaолиятни бошкдришга aдох1идa эътибор кaрaтишни тaдaб к,илмокдa. Чунки, инновaцион фaолият бозор мyносaбaтлaри шaроитидa тaдбиркорликнинг илFор шaкди булиб х1исоблaнaди Ba y бозор иктисодиётидa илмий-техникa тaрaккдётини ривожлaниши учун реaд имкониятлaр ярaтaди.

Мавзуга оид адабиётлар шар^и

Миллий икктисодиётга хорижий инвестициялaрни жaдб килиш Ba yлaрдaн сaмaрaди фойдaдaниш йyллaрини шaкллaнтириш доирaсидaги кдтор тaдкдкот излaнишлaри хорижлик иктисодчи олимлaрдaн С.Лиесбетх,, М.Миет, С.Жо илмийизлaнишлaридa aдох1идa aхдмият кaсб этaди. Тaдкдкотчилaр фикричa, утиш дaври мaмлaкaтлaридa иктисодиётни либерaдлaштириш жaрaёни тyFридaн-тyFри хорижий инвестициялaрни жaдб килиш тизмини тaкомиллaш-тиришнинг мухдм омили х1исоблaнaди. ТyFридaн-тyFри ^пш^ни тyплaш Ba технологик ноу-xay орк&ли миллий корхонaдaргa технологиялaр Ba билимлaрни жaдб килиниши икктисодий усишнинг бaркaрор сyръaтлaрини тaъминлaйди.

П.Михделa, А.Ввкдр, Х.Х,елшн тaдкикотлaридa миллий иктисодиётга хорижий инвестициялaрни жaдб килишнинг инститyционaд мехaнизми тaдкик этилaди. Тaдкикот нaтижaдaригa мyвофик мaмлaкaт иктисодиётидaги инститyционaд сифaт yзгaришлaрининг тyFридaн-тyFри хорижий инвестициялaрни жaдб этиш тизимига ижобий тaъсир кyрсaтиши кдйд этилaди.

В.Д.Андриaнов илмий тaдкдкотлaридa миллий иктисодиёт инвестицион сaдохиятининг нaзaрий aсослaри yргaнилгaн булиб, инвестиция сaдохияти доирaсидaги концепциялaр нaзaрий жихaтдaн yмyмлaштирилгaн, уни ошириш учун молиявий имтиёз-лaрдaн тизимидaн фойдaлaниш мaксaдгa мyвофикдиги тaъкидлaнгaн.

М.В.Чараева илмий тадкикотларида ташкилотларнинг реал сармояларини молиявий бошкариш жараёнларининг концептуал асослари урганилган. Инновацион йуналтирилган иктисодиёт шароитида реал сармояларни стратегик молиявий бошкариш хусусиятлари баён этилган.

Ф.У.Умаров тадкикотларида иктисодиётнинг тегишли тармок ва сохаларига инвестиция жалб килиш куламини кенгайтиришнинг ташкилий-иктисодий механизмлари ва узига хос хусусиятлари тахлил килинади.

А.Бурханов тадкикотлари оркали худудларга хорижий инвестицияларни жалб килишнинг илмий-назарий жихатлари урганилиб, худудларга хорижий инвестицияларни жалб этишнинг муаммоли жихатлари асосланган хамда уларни бартараф этишга каратилган таклифлар ишлаб чикилган.

Р.Х,.Бозоров илмий изланиш-ларида инвестиция мухитининг омиллари, хусусиятлари, хорижий инвестиция-ларни жалб килиш миллий иктисодиётнинг халкаро индексларда иштирокига бевосита богликлиги тадкик килинган.

Тадкикот методологияси

Илмий маколани ёзиш жараёнида илмий тадкикотни амалга оширишнингм тизимли тахлил, тарихийлик ва мантикийлик, индукция ва дедукция, анализ ва синтез, киёсий ва селектив танлаб тадкик килиш, монографик тахлил ва гурухлаш усуллари кулланилган.

Тахлил ва натижалар

Кейинги йилларда иктисодиётимизда юз бераётган жиддий таркибий ва сифат узгаришлар натижасида ялпи ички махсулотини шакллантиришда саноатнинг улуши 2000 йилда 14,2 фоиздан 2019 йилда 36 фоизга етди. Натижада хозирги кунга келиб саноат махсулоти умумий усишининг карийб 70 фоизини юкори кушилган кийматга эга булган тайёр махсулот ишлаб чикаришга йуналтирилган сохаларни ташкил этмокда. Шунинг учун хам сунгги йилларда кулга киритилган натижалар халкаро жамоатчилик ва кузатувчилар, Халкаро валюта жамгармаси, Жахон банки, Осиё тараккиёт банки ва бошка нуфузли халкаро молия ташкилотлари томонидан юксак бахоланмокда.

Бу эса, мамлакатимиз иктисодий салохиятининг сезиларли даражада ортаётганлигидан далолат беради. Шунинг учун саноат корхоналарида инновацион жараёнларни тезлаштириш эвазига ишлаб чикаришга замонавий технологияларни кенг жорий этиш, махсулот ва хизмат турларини муттасил янгилаб бориш негизида уларнинг ракобатбардошлигини таъминловчи механизмларни ривожлантириш миллий саноатни модернизациялашнинг устувор йуналишига айланган.

Ижтимоий-иктисодий тизимнинг мухим хусусиятлари куйидагилардан иборат:

-илмий билимларнинг интеграллашуви, бир-бири билан боглик булган фанлар микдорининг купайиб боришидаги муаммолар;

-муаммоларнинг комплекс холда эканлиги ва уларни техник, иктисодий, ижтимоий, психологик ва бошка кирраларини хисобга олган холда урганиш зарурлиги;

-муаммолар ечими ва объектларнинг мураккаблашуви; -объектлар уртасида алокалар сонининг усиши; -узгарувчан холатларнинг динамиклиги; -ресурсларнинг ноёблиги;

-ишлаб чикариш ва бошкариш жараёнлари элементларининг автоматлашуви ва стандартлаштириш даражасининг ошиб бориши;

-ракобатнинг, ишлаб чикаришнинг, кооперациялашуви стандартлашув ва хоказоларнинг байналминаллашуви;

-бошкариш ва хоказоларда инсон омили ролининг ошиб бориши. Айтиб утилган белгилар тизимли ёндашув усулини куллашни талаб этади, чунки, бизнинг назаримизда унинг асосида бошкарув карорлари сифатини оширишга эришилади. Тизимли ёндашув - объектни тизим сифатида тахлил этиш методологияси хисобланади. Ижтимоий-иктисодий тизим икки кисмдан иборат:

-ташки мухит, у кириш ва чикиш тизимидан иборат ва ташки мухит билан алока (дастлаб ичига эътибор бериш)ни ифодалайди;

-ички таркиб - бошкариш субъектларини объектга таъсирини тизимга кириш ва чикишни таъминлайдиган узаро боглик булган компонентлар йигиндисидан иборат.

Функционал ёндашув. Менежментга функционал ёндашувнинг мохияти эхтиёжларга, уни кондириш учун керак булган вазифалар йигиндиси сифатида каралишини ифодалайди. Вазифалар белгиланганидан сунг уларни бажариш учун бир нечта мукобил объектлар ишланади ва уларнинг ичидан хаёт даврида фойдали самара бирлигига сарфланадиган минимум ялпи харажатлар талаб этадигани танлаб олинади.

Предметли ёндашув. Хрзирги даврда бошкаришда асосан предметли ёндашувдан фойдаланилади, унинг ёрдамида мавжуд объект ривожлантирилади. Масалан, мавжуд булган техник тизим илмий-техника тараккиёти тахлили, истеъмолчиларнинг таклифларини маркетинг тад-кикотлари ёрдамида урганиш ва унинг натижаларига асосланган холда такомиллаштирилади.

Предметли ёндашувдан фойдаланган холда инвестор ва менежерлар кечаги кунга етиб олишга харакат киладилар ва хеч качон жахон даражасига кутарила олмайдилар. Ижтимоий-иктисодий тизимнинг ривожланишига предметли ёндашувдан фойдаланган холда менежерлар такомиллаштиришнинг мавжуд тизимидан фойдаланадилар. Тажрибада менежерлар мавжуд булган ишчи ва ходимларга иш топиш муаммоси билан шугулланадилар. Функционал ёндашувда истеъмолдан ташкарига «чикиш» талабидан «кириш» имкониятига караб харакат киладилар.

Маркетинг ёндашуви. Маркетинг йуналиши менежмент тизимидаги кичик тизимни бошкаришда истеъмолчиларга мулжалланган хар кандай вазифа ечимини топишга каратилади. Масалан, корхона стратегияси мавжуд булган ва келажакда ишлаб чикариладиган махсулотлар ва хизматларга булган талаб ва таклифларга асосланади. Келажакда стратегия эхтиёжларни, бозор сегментацияси стратегиясини функционал ва предметли ёндашувнинг белги-ларини ишлаб чикишни такозо этади.

4-жадвал

Инновацион жараёнларда функционал ва предметли ёндашувларнинг

фарклари

Белгилари Предметли ёндашув Функционал ёндашув

Маркетинг тадкикотларнинг кулами ва сифати Ахамиятли эмас Ахамиятли

Мавжуд махсулотдан бозор эхтиёжларининг даражаси Тулик эмас Тулик

Махсулотни такомиллаштиришда техник ёндашув Ишлаб чикарилаётган моделдаги махсулотга мослаштириш асосида Мутлак янги махсулотни ишлаб чикариш асосида

Махсулотни янгилашни режалаштиришда таккослаш асоси Ракобатчиларнинг энг янги намуналари Бозордаги янги чикарилаётган махсулотларга нисбатан янгиларини ишлаб чикиш

Махсулотнинг янгилик даражаси (патентлаштириш даражаси) Ишлаб чикарилган махсулотни такомиллаштириш Янги сифатли махсулотларни ишлаб чикиш

Ишланмаларда мехнат сигими ва янги махсулотларни узлаштириш Паст Юкори

Технологияларнинг янгилик даражаси Паст Юкори

Ишлаб чикаришни ва мехнатни ташкил этиш Мавжуд тузилмани такомиллаштириш Янги корхонани лойихалаштириш

Бозорни узлаштириш даражаси Тула узлаштирилган Бозор эски ёки янги булиши мумкин

Махсулотни ракобатбардошлиги Паст Юкори

Маркетинг ёндашувидан фойдаланилганда менежмент мезонини тан-лашнинг устувор йуналишлари куйидагилардан иборат булади:

• истеъмолчиларнинг истакларига мос равишда объектнинг сифатини ошириш (тизимдан чикиш);

• объектга хизмат курсатиш ва бошка омиллар сифатини ошириш хисобига истеъмолчилар ресурсларини тежаш;

• кулам омилини амалга ошириш, илмий-техника тараккиёти, менеж-мент тизимини такомиллаштириш асосида ишлаб чикариш объектларида ресурсларни тежаш.

Хужалик юритишнинг марказий-режалаштириш тизимида ишлаб чикаришга ёндашишнинг устувор мукобил йуналиши куйидагилардан иборат булган:

• махсулот таннархини пасайтириш, баъзида таннархни оширишдан фойдали булган;

• махсулот сифатини ошириш, истеъмолчининг махсулотга сарфлари белгиланмаган ва бошкарилмаган.

Замонавий бозор шароитида муросасиз ракобатнинг тобора кучайиб бориши корхоналарни юкори даражадаги интеллектуал салохият ва самарали технологияга асосланган инновацион фаолиятни ташкил этишни талаб килмокда. Шу боисдан, инновацион фаолият билан боглик масалаларни хал этишда асосий эътиборни инновацияларни яратувчанлик салохияти билан биргаликда, илм-фан ютукларини ишлаб чикариш жараёнига татбик этиш мухим ахамият касб этади. Бунинг учун эса мамлакатда инновацион фаолият билан шугулланувчи корхоналар ва илмий тадкикот муассасалари уртасида инновацион хамкорликни яхшилаш, уларнинг моддий баъзасини янада такомиллаштириш ва хар томонлама куллаб-кувватлаш, яратилаётган инновацияларни ишлаб чикариш жараёнига татбик этиш буйича самарали механизмни шакллантириш каби масалаларини хал килиш лозим.

Инновацион фаолият билан шугулланаётган корхоналарга - янги ёки такомиллаштирилган махсулотлар, хизматлар, технологиялар ёки ишлаб чикариш усуллари ва бошка инновацион фаолият турларини ишлаб чикиш ва жорий этиш максадида ташкил этилган инновацион фаолият (инфратузилма) субъектига айтилади.

Узбекистон иктисодиёти ривожланишининг хозирги боскичида инновация инсоният тараккиёти ва иктисодий усишнинг асосий омилига айланмокда. Инновацияларни алохида корхоналар ва колаверса, бутун иктисодиётнинг фаолият курсатишига таъсирини мухим ахамияти мамлакатимиз ва хорижий иктисодчилар томонидан тадкик этилган хамда урганилган.

"Инновацион корхоналар" атамаси "инновация" сузи мохиятини очиб берилиши билан тавсифланади. Шуни таъкидлаш керакки, бу тушунчага узбек, рус ва хориж адабиётларида хам куплаб таърифлар берилган. "Инновацион корхона" тушунчаси негизида "инновация" хамда "новация" сузлари ётади.

Бугунги кунда инновацион корхоналар фаолиятини ташкил этишда хориж тажрибасига таяниб, илмий тадкикотлар натижасидан келиб чиккиб амалиётга жорий килиш муваффакият келтиради. Аммо, замонавий корхоналарнинг инновацион фаолиятини самарали ташкил этиш жараёнига бир катор омиллар таъсир курсатади. Буларга:

- корхонанинг инновацион салохияти (корхонанинг илмий салохияти, ходимларнинг инновацион бизнес сохасидаги билимларга эгалик даражаси,

илмий тадкикотларга жалб килинган мутахассислар сони, корхонанинг инновацион махсулот яратишда замонавий жихозлар билан таъминланган лабораторияларнинг мавжудлиги хамда улардан фойдаланиш самарадорлиги);

- корхонанинг жойлашган худудлар иктисодий салохияти (фаолият юритувчи корхоналар сони ва фаолият турлари, улар уртасида ракобат мухитининг шаклланганлиги, уларнинг географиясидан келиб чиккиб инновацияларни узлаштира олиш имкониятлари);

- корхонанинг кадрлар салохияти (ходимларнинг мутахассисликлари ва илмий даражалари, айнан инновацион махсулот яратиш учун жалб килинган ходимлар сони ва бошкалар);

- корхонанинг инвестицион салохияти (инновацияларни яратиш ёки уларни амалиётга татбик этишдаги харажатларни тула молиялаштириш имкониятлари, инновацияларни яратишдаги тадкикотлари ва ходимларнинг иш хаки буйича салохияти ва бошкалар).

Замонавий корхонанинг инновацион махсулотларни яратишдаги илмий салохияти унда олиб борилаётган илмий тадкикот натижаларининг сифати ва сонига таъсир этувчи энг асосий омиллардан бири хисобланади. Ходимларнинг хорижий тажрибаларга эгалиги ва уз сохалари буйича етарли билимга, замонавий фан-техника ютукларини тезкорлик билан узлаштира олиш кобилиятига эгалиги, турли сохаларда мавжуд муаммоларни аник кура билиши ва уз билимларини ана шу муаммоларни хал этишда куллай олиши корхоналарнинг инновацион фаоллигини, яратилган инновацияларнинг ишлаб чикаришга татбик этилиш имкониятини оширади.

Инновацион корхоналар фаолияти буйича хориж амалиётига эътибор каратадиган булсак бу борада Жанубий Кореяни мисол келтиришимиз мумкин. Жумладан, Корея Республикаси Халкаро инновацион индексда 12-погонани эгаллаб, хатто Япония, Италия, Финляндия каби мамлакатлардан хам юкори уринда туради. Блумберг Инновацион Индекси рейтингида эса илмий тадкикотлар, олий таълим тизими ва патент фаолияти буйича дунёда етакчи уринни эгаллайди. Корея давлат статистика кумитасининг маълумотларига кура, бугунги кунда 3,35 миллиондан ортик кичик ва урта инновацион корхона фаолият юритиб келмокда, бу руйхатга олинган хужалик юритувчи субъектларнинг 99,9 фоизини ташкил этади. Уз навбатида, ахолининг иш билан таъминлаш даражаси эса 87,7 фоизни ташкил этади. Бу инновацион тадбиркорликни куллаб-кувватлаш, айникса ёшларнинг стартап лойихаларини ишга туширишда узига хос кулай шарт-шароитлар яратилиши туфайли эришилган натижалардир.

Корхона ва ташкилотлардаги инновацияларнинг иктисодий таркиби авваломбор, доимий хисобланган ишлаб чикариш ресурсларини эркинлаштириш учун хизмат киладиган параметрларда ифодаланади. Бунда энг аввал корхоналардаги материал, мехнат, фонд сигимлари курсаткичлари узгаради. Бу асосий курсаткичлар корхоналарнинг иктисодий тараккиёти

турли боскичлaридa турли дaрaжaдaги инновaция жaрaёнлaри тaъсири остидa бyлaди. Жyмлaдaн, ишлaб чи^риш жaрaёнидa кул мехнaтидaн aвтомaтлaшгaн мехтатга утиш боскичидa ишлaб чикдришнинг мехтат сиFими Ba фонд сиFимидa yзгaришлaр юз берaди, яъни мехтат сиFимининг кис^риши фонд сиFими ошишига олиб келaди.

Kорхонaдaрнинг инновaцион сaмaрaдорлигини хисобга олиш, тaхлил килиш Ba ошириш учун yлaрни ички Ba тaшки микёсдa aсосли кдaссификaциялaш зaрyр. Инновaциялaрнинг yйлaб топилгaн Ba илмий aсослaнгaн кдaссификaцияси yлaрни нaфaкaт окилота хисобга олиш, бaдки кУллaш дaрaжaсини хaм хaр томонлaмa тaхлил этиш Ba шу aсосдa сaмaрaди инновaция сиёсaтини, жyмлaдaн, корхонaнинг инновaцион сaдохияти учун ишлaб чикaриш Ba aмaлгa ошириш борaсидaги зaрyр мaълyмотгa эта булиш имконини берaди.

Kорхонaдaр фaолиятигa фaн-техникa тaрaккиётидaн фaркди рaвишдa, инновaция жaрaёнини тaтбик этиш боскичи, яъни бозордa янги мaхсyлот, хизмaтнинг илк бор тайдо булиши, янги технологиянинг лойихд дaрaжaсигa етиши билaн тyгaллaнмaйди. Бу жaрaён тaтбик этишдaн кейин хдм yзилмaйди, y ёйилиш дaрaжaсигa кaрaб, янгилик мyкaммaдлaштирилaди.

Нaтижaдa aввaл мaълyм бyлмaгaн истеъмолчилик хyсyсиятлaри хосил бyлaди. Бу эсa корхонaдaр учун янги бозорлaр Ba кУллaниш сохaдaрини очaди, уз нaвбaтидa мязкур мaхсyлот, технология Ba хизмaтлaрни yзлaри учун янги сифaтидa кaбyл килaдигaн истеъмолчилaрни топaди.

Kорхонaдaр учун бу жaрaён тaдбик этилгaндaн кейин хaм инновaцион фaолият yзилмaйди, унинг кaмрaб олиш Ba ёйилиш дaрaжaсигa кaрaб, янгилик мyкaммaллaштирилиб борилaди Ba aввaдгисигa нисбaтaн aнчa сaмaрaдирок кечaди. Аввaд мaълyм бyлмaгaн янги истеъмол хyсyсиятлaри хосил бyлaди. Бу эсa, унинг учун янги бозорлaр Ba кУллaниш сохaлaрини очaди, уз нaвбaтидa, мязкур мaхсyлот, технология Ba хизмaтлaрни yзлaри учун мaъкyл истеъмолчилaрни топaди. Шyндaй килиб, бу жaрaён бозор тaдaб килaдигaн мaхсyлотлaр, технологиялaр ёки хизмaтлaрни ярaтишгa йyнaдтирилгaн Ba y aдбaттa, aмaл килaдигaн Ba ривожлaнaдигaн ижтимоий-иктисодий мухитнинг сyръaтлaри, мaксaдлaригa боFлик бyлaди.

Хулоса ва таклифлар

Бугунги кyндa Узбекистон корхонaдaри учун иктисодий холaтни бaхолaшгa мос келaдигaн "инновaция мухити" иборaси бyлFyси инновaциялaр учун корхонaлaр жозибaдорлигини тaвсифлaйди. Инновaция мухитини бaхолaшдa одaтдa бир кaтор пaрaметр ёки белгатар кУллaнилaди. Maзкyр пaрaметрлaр корхонaнинг инновaциядaрни жорий этиш сaдохияти Ba yлaрни aмaдгa ошириш тaвaккaдини тaвсифловчи белгилaрдир. Улaрнинг энг aсосийлaри кyйидaгилaрдир:

• мaкроиктисодий бaркaрорлик;

• инновaция фaолиятининг хукукий aсослaри;

• солик тизимининг сифaти Ba соликкa тортиш дaрaжaси;

• банк тизими ва бошка молиявий институтлар холати ва ишончлилиги;

• инфратузилманинг ривожланиш даражаси;

• хамкорлар томонидан шартнома мажбуриятларининг бажарилиши;

• давлат бошкарув тизими.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "2019-2021 йилларда Узбекистан Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ5544-сон Фармони, 21.09.2018 й. https://lex.uz/ru/docs/3913188

2. Мирзиёев Ш.М. Олий мажлисга мурожаатномаси https://uza.uz/uz/posts/zbekistonrespublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

3. Шумпетер й. Теории экономического развития. / Й. Шумпетер. - М.: Экономика, 1995й. - 540 с.

4. Дандон Э. Инновации: как определять тенденции и извлекать выгоду / Э. Дандон. - М.: Вершина, 2006. - 304 с.

5. Храмцова Н.А., Ахматова А.А. Теоретические основы управления инновационной деятельности предприятия. // Стратегии бизнес / Электронный научно-экономический журнал. № 10 (54). 2018. С. - 18-22.

6. Маманазаров М. Инновациялар - енгил саноат корхоналарини бошкаришда иктисодий баркарорлик ва ривожлантириш омили// Биржа Эксперт. -Тошкент, 2010. -№11-12. -Б. 26-28.

7. Мамасаатов Т. "Инновация", "инновацион фаолият" ва "инновацион иктисодиёт" тушунчаларининг назарий талкини// Иктисодиёт ва таълим. -Тошкент, 2012. -№2. -Б. 67-68.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.