CC BY
3Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 2021 - 5.81
MÖVZUNUN ADINA UYGUN BÍRBA§A QOVULMU§ BENZÍNÍN HÍDROTOMÍZLONMOSÍ PROSESÍNÍN OPTÍMAL ÍDARO EDÍLMOSÍ
MOMMODLÍ ARÍF TOFÍQ Rahbar - dos, ten MOHORROMOVA TAMELLA MUSTAFA
ADNSU, ÍTÍF, Elektronika va avtomatika kafedrasi
XÜLASe
Maqala birba§a qovulmu§ benzinin hidrotamizlanmasi bölmasinin texnoloji prosesinin tayinatina asaslandinlmi§dir. Apanlan proseslarin düzgün edilmasi asasinda asas maqsad keyfiyyatli benzinin alinmasindan ibaratdir.
Hazirda sanayeda hidrotamizlayici qurgularin texnoloji sxemlarinin qurulmasi an vacib masalalardandir. Bu texnoloji sxemlar haddan artiq ümumi cahatlara malikdir va stabilla§dirma va ayirma bölmalarinin gücü, texnoloji dizayni va öl9ülari ila farqlanir.
Yanacaq distillatlarinin hidrodesülferla§dirilmasi va hidrotamizlanmasi proseslarinin an asas maqsadi azot, oksigen, kükürd, doymami§ birla§malar, metal üzvi birla§malar va qatranli maddalar kimi arzuolunmaz elementlari aradan qaldirmaqla sonda alinan mahsulun yüksak keyfiyyata malik olmasidir. Benzin fraksiyalarinin hidrodesülfürla§dirilmasi va hidrotamizlanmasi katalitik riforminq qurgusu ü9ün xammal hazirlamaq maqsadila hayata ke?irilir. Bela ilkin amaliyyatlar islahat prosesinin vacib göstaricilarinin bazilarini yax§ila§dirmaga kömak edir. Bunlar a§agidakilardir:
- naticada alinan benzinin oktanlarinin sayinin;
- xammal aromatizasiyasinin darinliyinin;
- katalizatorun xidmat müddatinin artmasi.
Benzin fraksiyasinin (birba§a qovulmu§ benzinin) tarkibinda kükürd mövcuddur va hidrotamizlanma prosesi naticasinda onun miqdari a§agi salinir. Bu prosesi yerina yetirdikda oktan adadi xeyli azalir, 9ünki benzin fraksiyasinin tarkibindaki aromatik va doymami§ olan karbohidrogenlar hidrogena 9evrilir. Yuxaridaki problemi hall etmak maqsadila a§agidaki texnologiyalar yaradilmi§dir:
- SCANLininq (Exxon Mobil firmasi);
- Szorb (Fuels Technology);
- Prime-G (Axens).
Sonraki emaldan asili olaraq hidrotamizlanmi§ benzin fraksiyalari farqli qaynama nöqtalarina malikdir:
- fraksiyalardan 80-180oC va 100-180 oC qaynama temperaturunda platformala§ma yolu ila yüksak keyfiyyatli benzinlar;
- 85-105 oC toluol; 60-85 oC benzol; 130-165 oC ksilen konsentratlari alinir.
GÍRͧ
Benzin fraksiyalarinin hidrotamizlanmasi prosesi iki istiqamatda aparilir:
- düz axinli fraksiyalarin (nafta) hidrotamizlanmasi;
- koksla§ma, katalitik krekinq va s. kimi termal va termik katalitik proseslar yani, benzinlarin hidrogenla§dirilmasi.
§akil 1-da birba§a qovulmu§ benzininin hidrotamizlanmasi prosesinin texnoloji sxemi göstarilmi§dir.
Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 2021 - 5.81
I - xammal (birba§a qovma benzini); II - hidrogen tarkibli qaz;
III - hidrotamizlanmi§ benzin; IV - hidrogen sulfid; V - zavod §abakasina hidrogen tarkibli qaz; VI
- karbohidrogen qazi.
1 - reaktor; 2 - soba; 3- istilik dayi§dirici; 4 - soyuducu; 5 - seperator; 6 - stabilla§dirma kalonu; 7 - riboyler; 8 - regenerasiya edilmi§ MEA mahlulu ü9ün konteyner; 9 -nasos; 10 - distilla kalonu; 11 - deqazator; 12 - buxarlandirici; 13 - kompressor.
Texnoloji sxemda a§agidaki proseslar hayata ke?irilir:
- xammalin kükürddan hidrotamizlanmasi;
- suyun va hidrogen sulfidin hidrogenatdan xaric edilmasi;
- karbohidrogen qazinin va sirkulyasiyanin hidrogenla§madan tamizlanmasi ;
- karbohidrogen qazi va sirkulyasiyanin hidrogen sulfiddan xaric edilmasi;
- monoetanolamin mahlulunun barpa edilmasi.
Xammal yani, birba§a qovma benzini süzgacdan ke9arak, hidrotamizlayici aparatin dövriyyasinda mövcud olan hidrogen tarkibli qaz ila qari§dirilmaq ü9ün nasosa daxil olur. Xam qaz qari§igi (hidrogen tarkibli qaz va xammal) istilik deyisdiriciden kecerek sobanin konveksiya kamerasinin istiqamati iki axinli olan sargisina daxil olur va burada ocaqdan baca ila 9ixan tüstü qazlari hesabina avvalcadan xam qaz qari§igi qizdirilir. Daha sonra sobanin radiasiya kamerasina iki axinla xam qaz qari§igi daxil olur, burada 380°C-dan yüksak olmayan temperatura qadar qizdirilir. Soba ü9ün yanacaq kimi yanacaq qazindan, maye yanacaq yani neft ancaq ehtiyat kimi istifada edilir. Ocaqda qizdirilan qaz qari§igi hidrotamizlayici reaktora daxil olur.
Reaktordan istilik da§iyici kimi temperaturu 400°C-dan 9ox olmayan qaz-mahsul qari§igi stabilla§dirma kalonunun qizdiricisinin - riboylerin boru bo§luguna va daha sonra isa istilik
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Impact Factor: SJIF 2G2G - 5.497 2G21 - 5.81
dayiçdiriciya daxil olur. Növbati marhalada temperaturu 40°C-dan çox olmayan soyuducu vasitasila soyudularaq separatora daxil olur.
Separator reaksiya mahsullarini:
- hidrogen tarkibli qaza;
- qeyri-sabit hidrogenzata ayirir.
Seperatordan hidrogen tarkibli qazin bir hissasi isa suvarma kimi stabillaçdirma kalonuna qaytarilir, digar hissasi buxarlandiriciya verilir. Buxarlandiricidan sonra hidrotamizlama aparatinin kompressorunun qabuluna ötürülür, burada sixilir va onun asas miqdari buxarlandiricinin kömayi ila xammalla qariçdirilir (an azi 70% hacmda hidrogen konsentrasiyasi va an azi 500 nm/m xammal dövriyyasi ila va artiq qalani quraçdirmadan boçaldilir. Buxarlandiricidan maye fazanin drenaji distilla kalonuna aparilir.
Buxarlandiricinin qeyri-sabit hidrogenlaçma mahsulu istilik dayiçdiriciden keçir, burada distilla kalonunun alt mahsulu sabit hidrogenatin istiliyi hesabina qizdirilir va stabillaçdirma kalonunun 23-cü boçqabina verilir. Kalona giri§in temperaturunu idara etmak ûçûn istilik dayiçdiricisina alava olaraq sabit hidrogenzatin axininin yan keçmasi nazarda tutulur.
Xloridlar, ammiak va hidrogen sulfidla hall edilmiç va separatorun çanina çôkmûç su xüsusi qaba boçaldilir. Daha sonra sanaye kanalizasiyasina axidilir.
Kalonda yüngül karbohidrogenlar, nam qeyri-sabit hidrogenat, ammonyak va hidrogen sulfiddan ayrilir. Distilla kalonunun yuxarisindan alinan mahsul hava ila soyudulmuç kondensator-soyuducudan, su soyuducudan keçir va seperatora daxil olur. Kalonun temperaturu su buxari ila qizdirilan qizdiricidan istifada etmakla saxlanilir.
Seperatorda distilla kalonunun yuxarisindan alinan mahsullar - su buxari va hidrogen sulfid kondensator-soyuducuda soyudulduqdan sonra suya va hidrogen sulfida ayrilir. Su suvarma ûçûn kalona qaytarilir. Hidrogen sulfiddan kûkûrd (kûkûrd turçusu) istehsal etmak ûçûn istifada edilir. Ardicilliq olaraq istilik dayiçdiricida va soyuducuda soyuduqdan sonra distilla kalonundan çixarilan regenerasiya edilmiç monoetanolamin (MEA) mahlulu yenidan dövraya qaytarilir.
Yüngül benzin suvarma ûçûn kalona qaytarilir. Hidrogen sulfid suyu vaxtaçiri doymuç MEA mahlulunun separatoruna axidilir va tarkibinda hidrogen sulfid olan karbohidrogen qazi 15% MEA mahlulu ila tamizlanmaya göndarilir. Tamizlayici buxarlandiricilardan hidrogen sulfidi ila doymuç MEA mahlulu qazdan tamizlanir, istilik dayiçdiricisinda qizdirilir va kalona daxil olur.
Hidrogenlaçma mahsulu kalonda hidrogen sulfiddan, hall olunmuç qazlardan, ammonyakdan va sudan tamizlanir. Tamizlanmiç mahsul reaktordan xaric olan qaz-mahsul qariçiginin istiliyi vasitasila qizdirilan reboylerin boçluguna daxil olur. Buxar fazasi yenidan reboylerdan kalona qayidir. Stabil hidrogenat filtrlarin kömayi ila reformatora göndarilir.
Distilla kalonunun iç rejimi emal edilan xammalin yûksak keyfiyyatindan çox asilidir: daha yûngûl fraksiyalar ûçûn bunlar 100°C (yuxari) va 200°C (açagi), daha agir fraksiyalar ûçûn isa 120°C ( yuxari) va 230°C (açagi) olur.
Hidrotamizlanmiç benzinin alindigi asas aparat stabillaçdirma kalonudur. Stabillaçdirma kalonundaki rejim parametrlarinin minimum va maksimum ala bilacayi qiymatlar cadval 1- da verilmiçdir.
Cadval 1.
Stabillaçdirma kalonunun rejim parametrlarinin minimum va maksimum ala bilacayi
qiymatlar
Mshdudiyystlik §arti
Aparat Parametr Vahidi
Min Max
Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 2021 - 5.81
verilsn xammalin ssrfi 250 360 m3/saat
StabiNeçdirms yuxarisinda temperatur 90 120 0C
kalonu ssviyys 5 6.5 m
tszyiq 2 3.6 kq/sm2
Hidrotsmizlsnmiç benzinin ssrfi 93 118 m3/saat
NeTiœ
Birba§a qovulmu§ benzinin hidrotamizlanmasi bölmasinin texnoloji sxemi i§lanmi§ va asas mahsul alinan aparat idara etma obyekti kimi seçilarak müzakira olunmuçdur. Prosesin texnoloji va avtomatlaçdirma sxemlari "Visio" proqramindan istifada edilarak tartib edilmi§dir.Avtomatla§dirma prosesinda nazarat va ya tanzimlanan har bir parametrin ôlçû haddi nazara alinmaqla texniki vasitalar - ôlçû cihazlari va kontroller seçilir. Bu i§da asasan Endress+Houser va Novus firmalarinin cihazlari göstarilmi§dir.Mahsulun alindigi stabillaçdirma kalonunun parametrlarinin seçilmasi ila riyazi model hazirlanmi§dir. Malum olan ilkin statistik verilanlari "Microsoft Excel" proqramina daxil etmakla bu milumatlara asasan reqresiya tanliyinin amsallari müayyan edilmi§dir. Daha sonra "Matchad" proqramindan istifada etmakla masalanin optimal halli alinmi§dir.
9D9BÎYYAT
1. öfandiyev i.R., Mustafayev i.A. Texnoloji proseslarin optimal idaaetma sistemlarinin layihalandirilmasi metodlari. Nazariyya va tatbiq. Baki, Çaçioglu, 2005, 240 sah.
2. öfandiyev i.R., Mustafayev i.A., Musayev Ç.A., Maharramova T.M. "idaraetma sistemlarinda riyazi modellarin adaptasiya alqoritmarinin içlanilmasi." Azarbaycan Hava Yollari Dövlat konserni Milli Aviasiya Akademiyasi. Elmi Macmualar Cild 4. №2. Baki 2002 sah. 31-38.
3. öfandiyev.i.R, Karimov.C.K., Huseynov.i.ö. Sahalarin texnoloji ôlçmalari. Baki, 2014. 260 sah.
4. https://www.automation24.biz/temperature-sensor-with-neck-pipe-titec-htfb3-muv-250
5. https://www.automation24.biz/flow-sensor-ifm-electronic-sa5000
6. https://www.automation24.biz/electronic-pressure-sensor-endress-hauser-ceraphant-ptp31baa8m1ugbwbj
