CC BY
25Турганбаева Лэззат Султанмуратцызы,
ЦР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НЦА жэне халыцаралыц шарттар жобаларыныц гылыми лингвистикалыц сараптамасы секторыныц кшг гылыми цызметкерг, зац гылымдарыныц кандидаты
Цасымова Айсулу Молдагулцызы,
ЦР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НЦА жэне халыцаралыц шарттар жобаларыныц гылыми лингвистикалыц сараптамасы секторыныц ага гылыми цызметкерг
М¥РАГЕРЛ!К КЕЗ1НДЕГ1 ЭМБЕБАП Ц¥К;ЬЩ МИРАСЦОРЛЫГЫ
Кезiнде м^рагерлш катынастарына катысты рим зангерлерi эзiрлеген эмбебап к¥кык мирас^орлыгыньщ к¥кыктык к¥рылымы азаматтык айналымнын мYлiктiк катынастарын ныгайтуга жэне тараптардын мYДделерiн контрагенттердщ бiреуiнщ кайтыс болуы сиякты келен^з о^ига салдары каутнен са^тауга мYмкiндiк бередi [1, 3 б.].
М^рагерлшке катысты эмбебап к¥кык мирас^орлыгы Казахстан Республикасынын Азаматтык кодексшщ (б^дан эрi - КР АК) 57-тарауында ^арастырылган. Онда кайтыс болган азаматтын м^расы эмбебап к¥кык мирас^орлыгы талаптарымен баска адамдарга бiрыцFай т^тас нэрсе ретшде жэне бiр-ак мезгiлде ауысады» деп кврсетiлген (КР АК 1038-бабынын 2-тармаFы) [2].
Эмбебап к¥кык мираскорлыгеынын к¥кыктык к¥рылымын зерттеместен б^рын, алдымен к¥кык мираскорлы^ы мазм^нын карастырып кврешк. К¥кык мираскорлы^ы эмбебап к¥кык мираскорлы^ы (жалпы) жэне сингулярлык (жеке) болып екiге бвлiнедi [3]. Бiрiншiсiнщ объекта мираскорFа втетiн бiрт¥тас болып табылатын мYлiктiк к¥кыктар мен мiндеттер, сонымен катар мYлiктiк катынастарFа байланысты мYлiктiк емес к¥кыктар болып табылады, яFни м¥нда к¥кыктык катынастар сакталып, тек к¥кык субъектiсi Fана взгередi. Эмбебап к¥кык мираскорлы^ы м¥рагерлiк жэне занды т¥ЛFаны кайта К¥ру кезiнде туындайды.
Сингулярлык к¥кык мираскорлыгынын объектiсi кайтыс болFан адамFа не к¥кык
беруште тиесiлi барлык к¥кыктар мен мiндеттер емес, тек жекелеген к¥кык немесе к¥кыктар болып табылады.
М¥рагерлш кезшдеп сингулярлык к¥кык мираскорлыгынын «нысанасы м¥ранын, иеленудiн к¥рамына кiретiн заттарды бас тартылушынын меншiгiне, пайдалануына немесе взге заттык к¥кыкты беру жэне OFан м¥ра к¥рамына кiрмейтiн мYлiктi беру, ол Yшiн белгiлi бiр ж¥мысты орындау, OFан белгiлi кызмет кврсету жэне т.б. болуы мYмкiн» (КР АК 1057-б. 2-т.).
Кейбiр авторлар (Н.Д. Егоров) «м¥рагерлш кезiнде «к¥кык мираскорлы^ы» емес, «мираскорлык» жвнiнде Fана эрi к¥кыктардын взi туралы емес, сол к¥кыктардын объектiсi жвнiнде свз козFалуы тиiс» деген пiкiрде [4]. Ал В.И. Серебровскийдщ пiкiрiнше «карыздар м¥ранын негiзгi бвлiгi емес, онын тек ауыртпалыFы болып табылады. Карыздар м¥рагерлш мYлiктiн мвлшерiн азайтуы немесе оны тауысуы да мYмкiн, бiрак олар м¥рагерлш мYлiктiн к¥рамына юрмейдЬ» [5, 214 б.]. Бiрак онын б¥л пiкiрiмен келiсу киын. Эсиетте накты мYлiк туралы айтылFанымен, м¥рагер сол мYлiктерге катысты тек к¥КыктарFа Fана емес, сонымен катар ауыртпалыктар мен мiндеттемелерге де ие болады. М¥рагер м¥ра калдырушыта тиесiлi мынадай:
- жылжымалы мYлiкке к¥кык (квлш, акшалай салымдар, жинактар, м¥ра калдырушынын кайтыс болуымен байланысты сактандыру сомасы жэне т.б.)
- жылжымайтын мYлiкке (т^ргын YЙ, т^ргын жай, салынып жащан т^ргын YЙ, бау-ба^ша, кэсiпорын, шаруашылыщ к¥РЬ1лыстар, эуе жэне тещз кемелерi жэне т.б.)
- м^ра ^алдырушыныц коммерциялыщ ^йымдагы Yлесiне
- коммерциялыщ ^йымга ^атысу ^¥^ыгы);
- автордыц мYлiктiк к¥^ыщтары (туындыны ^айта жацгырту (^айта жацгырту ^¥^ыгы); туындыныц тYпн¥C^асьш немесе даналарын кезкелген эдiспен таратуына: сатуына, айырбастауына, прокатка (жалга) беруше, езге де операциялар, оныц шшде ашыщ а^параттыщ-коммуникациялыщ желiде операциялар жасауына (тарату ^^^ыгы); туындыны кепшшк алдында керсетуiне (кепшiлiкке керсету к¥^ыгы); туындыны кепшiлiк алдында орындауына (кепшшк алдында ащару ^¥^ыгы); жалпыга бiрдей мэлiмдеу Yшiн эфирге немесе кабель ар^ылы хабарлауды ^оса алганда туындыны кепшшкке хабарлауына (кепшiлiкке хабарлау К¥^ыгы); туындыны эфирге беруiне (радио жэне теледидар ар^ылы тарату), оныц швде туындыны кабель немесе спутниктiк байланыс ар^ылы таратуына (эфирге хабарлау к¥^ыгы); туындыны аударуына (аудару к^^ыгы); туындыны ^айтадан жасауына, аранжировкалауына немесе бас^аша тYрде ендеуiне (ецдеу ^¥^ыгы); ^ала К¥рылысы, сэулет, безендiру жобасын ю жYзiне асыруына; зацнама актiлерiне ^айшы келмейтiн езге де iс-эрекеттердi жYзеге асыруына р^сат етуге немесе тыйым салуга (КР АК 978-бап 2-тарма^); зияткерлiк меншiк объектiсiне айрыщша к¥^ыщтар жэне т.б. мYлiктiк ^^^ы^тарга ие болады.
Сонымен ^атар м^рагер мYлiкке байланысты мYлiктiк емес ^¥^ы^тарга да ие болады, оган кiмнiн болса да езгерютер мен толыщтырулар енпзушен туындыны ^оргау ^¥^ыгын (туындыга ^олс^паушылыщ ^¥^ыгы) жат^ызуга болады. КР АК 977-бабы 1-тармагында «автор ^айтыс болганнан кейiн оныц туындысын ^олс^ушылыщтан ^оргауды есиетте керсетiлген адам, ал м^ндай н^с^ау болмаган жагдайда - автордыц м^рагерлер^ сондай-а^ зацнама актiлерiне сэйкес авторлыщ к¥^ыщтарды ^оргау жYктелген т^лгалар жYзеге асырады» делiнген.
М^рагерге м^рамен байланысты мынадай:
- м^рагердщ несие берушшердщ алдындагы берешектерiн (шарт бойынша не езге де мэмiле бойынша ^арыз, келтiрiлген зиянды етеу бойынша мiндеттемелерден туындайтын ^арыз, сондай-а^ бас^а да ^арыздарды етеу [6, 229 б.];
- бас^а адамдарга тиесш жэне м^ра
^алдырушыныц зацды немесе зацсыз иелiгiнде болган мYлiктi ^айтару (оган жалдау не етемсiз уа^ытша немесе г^мырлы^ пайдаланудагы, са^таудагы, жендеудеп немесе ^айта ецдеу Yшiн жэне т.б. зацды иел^еп мYлiктi ^айтару; егер виндикациялыщ талап негiзделген болса, м^рамен бiрге еткен даулы мYлiктi ^айтару;) [7].
- м^ра ^алдырушыныц асырауындагы адамдарды кYтiп-баFу (ецбекке жарамсыз ж^байы, балалары, ата-анасы);
- м^ра ^алдырушыныц ^айтыс болар алдындаFы нау^асы туFызFан ^ажетп шыFындарды, м^ра ^алдырушыны жерлеуге арналFан шыFындарды, мараны ^орFауFа, баскаруFа, есиеттi орындауFа, сондай-а^ есиетп орындаушыFа немесе мараны сенiмгерлiкпен бас^арушы^а сыйа^ы телеуге байланысты шыFындарды етеу мшдеттемес ауысады.
Б^л ретте, м^рагерлердщ м^ра ^алдырушыныц мiндеттемелерi бойынша жауапкершшш оларFа м^рагерлш бойынша ^алдырылFан мYлiк мелшерiмен шектеледi. Кейбiр авторлар м^рагерлш мYлiктi баскаруFа жэне оны ^орFауFа кететiн шыFыстарды мирас^орлы^ына жащызбайды, ейткенi ол м^рагерлердщ ез шы^ыстары болып табылады деген пiкiрдi ^станады [7]. Алайда, б^л пiкiрмен келюу ^иын, ейткенi егер мYлiк ^¥рамына бiрнеше жылжымайтын мYлiк не YЙ жануарлары не ж^мыс iстеп т¥рFан кэсiпорын кiретiн болса, оны баскаруFа не корFау Yшiн ^ызметкерлерд^ ж^мысшыларды жалдауFа не асыраудаFы адамдарды кYтiп-баFуFа кететiн шыFындарды м^рагер мараны ^абылдаFанFа дейiн ез ^аражаты есебiнен етеуi ^иындыщ туFызуы не м¥раFа ^алдырылFан мYлiктiн к¥нынан да асып кетуi мYмкiн.
М^раныц ^^рамына азаматтыц жеке басына байланысты болатын ^^ыщтар мен мiндеттер кiрмейдi. Олар:
- автордыц жеке мYлiктiк емес к¥^ыщтары (туынды авторы ретiнде танылу жэне оны пайдалану кезiнде осы туындыFа бас^а адамдардыц авторлыFын тануды болFызбайтынына осындай тануды талап ету ^^ы^ы (авторлыщ туындыны ез
атынан, бYркеншiк атпен немесе жасырын атпен пайдалану ^^ы^ы (авторлыщ аща туындыга езгерiстер мен толыщтырулар енгiзуге (туындыFа ^олс^паушылыщ ^^ы^ы); автордыц туындысына безендiрулер, алFы сездер, сонFы сездер, тYсiнiктемелер немесе ^андай да болсын тYсiндiрмелер беруге Автор ^айтыс болFаннан кейiн оныц туындысын
колс^гушыльщтан коргауды есиетте керсетшге адам, ал м^ндай щскау болмаган жагдайда - автордыц м^рагерлер1, сондай-ак зацнама актiлерiне сэйкес авторлык к¥кыктарды коргау жYктелген т^лгалар жYзеге асырады. Кызметпк мiндеттерiн немесе ж^мыс берушшщ кызметпк тапсырмасын орындау тэртiбi мен жасалган туындыларды коспаганда, туындыга белпаз адамдар тобыныц колжетюзуше жол ашу к¥кыгы (халыкка жария ету к¥кыгы);
- мемлекетпк элеуметтiк камсыздандыру бойынша теленетш зейнетакыларга к¥кык;
- мемлекеттiк элеуметпк сактандыру жэрдемакыларына к¥кык;
- алименттер алуга к¥кык;
- емiрiне не денсаулыгына келтiрiлген н^ксанды етеу к¥кыгы;
- моральдык зиян келтiргенi Yшiн етемакы алу к¥кыгы;
- т^ргын YЙ алацын г^мырлык пайдалану к^кыгы;
- егер сыйга тарту шартында езгеше кезделмесе, сыйга тарту шарты бойынша сыйга тартуга уэде бершген сый алушыныц к¥кыктары;
- ецбек шарты бойынша ж^мыстарды орындау мiндетi жэне т.б.
Айта кететiн жайт, егер м^ра калдырушыга оныц тiрi кезiнде тиесiлi болган кандайда бiр телемдер, сыйакылар есептелiп, бiрак ол оларды алмаган болса, м¥рагерлердщ оны алуга к¥кыгы бар.
Жеке мYлiктiк емес к¥кыктар мен баска да материалдык емес игiлiктердi м^рагерл1кке калдыруга жол берiлмейтiндiгiмен (азаматка тумысынан немесе зац т^ргысынан тиесiлi белiнбейтiн жэне езге де тэсшмен берiлмейтiн жеке адамныц емiрi, денсаулыгы, кадiр-касиетi, абыройы, игi атагы, iскерлiк беделi, жеке емiрiне кол с^кпаушылык, жеке к¥пия мен отбасы к^пиясы, есiм алу к¥кыгы, автор болу к¥кыгы, шыгармага кол с^кпаушылык к¥кыгы жэне баска да материалдык емес игшктер мен к¥кыктар), зац кайтыс болган адамга тиесiлi жекелеген жеке мYлiктiк емес к¥кыктар мен баска да материалдык емес игiлiктердi баска адамдар, оныц швде оныц м¥рагерлерi жYзеге асыруы жэне коргауы
мYмкiн жагдайларды да кездейдь Осылайша, когам жеке адам туралы естелшт к¥рметтей отырып жэне онымен б^рынгы байланыстарын кадiрлейтiн баска да адамдардыц мYДделерiн сактай отырып, адамныц жеке басына (оныц ерекшелшне) езiнiц кезкарасын бiлдiредi [6, 74 б.].
Сонымен, м^рагерлш катынастарга катысты к¥кыктык мираскорлыктыц келесi элементтерiн байкауга болады, бiрiншiден, м¥ра бiрыцFай т¥тас, белiнбей (<^ры^ай т¥тас нэрсе» деп калдырылFан м¥ра объектiсi жеке бел^ерге белiнбейтiнiн, яFни м¥рагер м¥радан калаFанын кабылдап, каламаFанын кабылдамай коюына к¥кы^ы жок деген маFынаны бiлдiредi) жэне бiр мезгiлде ауысады (<^р мезгшде» деген м¥рагер м¥раныкабылдаумерзiмiнкезецдермен,небелгiлi бiр уакыт аралыктарымен емес, бiр уакытта не бiр сэтте кабылдауын бiлдiредi), екшшщен, тек к¥кыктар Fана емес, сондай-ак мiндеттемелер де бiрге ауысады. Сондыктан «эмбебап к¥кык мираскорлыFы» терминiн «эмбебап мираскорлык» деп не к¥кыктар мен мiндеттер бiрге к¥кыктык катынастарды к¥райтындыктан, «эмбебап к¥кыктык катынастар» деп берудi ¥сынып отырмыз. Эйткенi айтып еткенiмiздей, м¥нда тек к¥кыктар Fана емес, сонымен катар м¥раFа катысты ауыртпалыктар, яFни жацадан пайда болFан мшдеттемелер де ауысады.
Сондай-ак КР АК 965-бабы 1-тармаFында жэне 1038-бабыныц 2-тармаFында орыс тiлiндегi мэтiнiнде «в порядке универсального правопреемства» деген сездер казак тшшдеп мэтшнде «эмбебап к¥кык мираскорлыгы талаптарымен» деп кате аударылFан.
ЖоFарыда жазылFандардыц негiзiнде, «М¥рагерлiк кезiндегi эмбебап к¥кык мираскорлыFы дегенiмiз - м¥раFа калдырылатын мYлiк баска адамдарFа бiрт¥тас езгерiссiз (м¥ра калдырушыныц шектеусiз к¥кыктарымен жэне мiндеттерiмен бiрге) калпында жэне белгш бiр сэтте ететiн к¥кык мираскорлыFыныц бiр тYрi» деген аныктаманы КР АК Ерекше белiмiнiц 1038-бабына енгiзу д¥рыс болады деп пайымдаймыз.
ПайдаланылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Емельянцев Владимир Петрович. Универсальное правопреемство в гражданском праве: дисс... канд. юрид. наук: 12.00.03. - Москва, 2005.
2. Казакстан Республикасыныц Азаматтык кодека (Ерекше белiм). 01.07.1999 ж. КР №409 Зацы // «Зац» деректер базасы.
3. Энциклопедии&Словари. Юридический словарь // http://enc-dic.com/legal/Universalnoe-Pravopreemstvo-19911.html
4. Момент универсального правопреемства при наследовании // http://e-nasledstvo.ru/
5. В.И. Серебровский. Очерки советского наследственного права, изд-во Академии наук СССР, 1953.
6. Наследственное право. / К.Б. Ярошенко.М.: Волтер-Клувер, 2005.
7. Черепахин Б.Б. Труды по гражданскому праву/Электронная библиотека // http://www.consultant.ru/
Мацалада мурагерл1к кезгндегг «эмбебап цуцыц мирасцорлыгы» термитне талдау ЖYргiзiлген жэне оган бершген аныцтаманы Цазацстан Республикасыныц Азаматтыц кодексте (Ерекше бвлiмi) енгiзу усынылады.
Ty^h сездер: «цуцыц мирасцорлыгы», мурагерлж кезiндегi эмбебап цуцыц мирасцорлыгы.
В статье дан анализ термину «универсальное правопреемство» и выдвинуто предложение по внесению определения этого термина в Гражданский кодекс (Особенная часть) Республики Казахстан.
Ключевые слова: «универсальное правопреемство», универсальное правопреемство при наследовании.
In article the analysis is given to the term "universal succession" and the offer on introduction of definition of this term in the Civil code (Special part) the Republic of Kazakhstan is put forward.
Keywords: universal succession, concept of universal succession at inheritance
Лэззат С^лтанм^раткызы T^pFaH6aeBa,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НКА жэне хальщаральщ шарттар жобаларыньщ гылыми лингвистикалыщ сараптамасы секторыныц Krni гылыми ^ызметкер^ з.г.к.
Айс^лу МолдаF¥лк;ызы Касымова,
КР Зац шыгару институты Лингвистика орталыгы НКА жэне халыщаралыщ шарттар жобаларыныц гылыми лингвистикалыщ сараптамасы секторыныц ага гылыми ^ызметкерi
М^рагерлж кезшдеп эмбебап н^кын; мираскорлыны
Турганбаева Лаззат Султанмуратовна,
младший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК, к.ю.н.
Касымова Айсулу Молдагуловна,
старший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК
Универсальное правопреемство при наследовании
Turganbayeva Lazzat Sultanmuratovna,
junior researcher of sector of scientific and linguistic examination of the NPA projects and international treaties of the Center of linguistics of Institute of the legislation of RK, c.j.s.
Kasimova Aisulu Moldagulovna,
senior research associate of sector of scientific and linguistic examination of the NPA projects and international treaties of the Center of linguistics of Institute of the legislation of RK
Concept of universal succession at inheritance
