CC BY
1Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
ЭОЖ 622.279.51
М¥НАЙ-ГАЗ КЭСШШ1Л1ГНДЕ ШЛГ1Ш СОРГЫ-КОМПРЕССОРЛЬЩ Ц¥БЫРЛАРДЫ ЦОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
ШАНЕНОВ НАУРЫЗ Н¥РЕКЕШ¥ЛЫ,
ЕЛЕУСИНОВ МЕДЕТ ЕЛЕУСИНОВИЧ, Ж¥МАШЕВ ЭДЫЕТ БАТЫРГЕРЕЙ¥ЛЫ
Батыс ^азакстан инновациялык-технологиялык университетi, Мунай-газ инженериясы кафедрасыныц магистранттары, Орал, ^азакстан
ШХСАНОВ ЦАЙЫРБЕК АЙТЖАН¥ЛЫ
Батыс ^азакстан инновациялык-технологиялык университетi, Мунай-газ инженериясы кафедрасыныц кауымдастырылган профессоры, Орал, ^азакстан
Ацдатпа. Мацалада мунай-газ кэстшшгтде шлг1ш соргы-компрессорлыц цубырлар (ИСКК) технологиясын цолдану сипаттамасы царастырылады. ИСКК технологияларын цолдануга шолу сипатталган. Бул эд1ст1 мунай-газ салаларында кещнен цолданудыц болашац перспективалары талцыланган.
Tyrnndi свздер: Мунай, газ, цубырлар, уцгыманы жвндеу, сорап, кэстшшк жабдыцтары.
Ишпш соргы-компрессорлык кубырлар (СКК) немесе колтюбинг (Coiled Tubing - шлпш кубыр баганасы) Екiншi дYниежYзiлiк согыс кезiнде су астында бензин кубырын жYргiзу Yшiн ойлап табылган (PLUTO жобасы). ХХ-гасырдыц 60-шы жылыныц аягы мен 70-шi жылдардыц ортасында Bowen Tools жэне Brown Oil Tools фирмалары иiлгiш кубыр конструкцияларын жетiлдiру жумыстарын жYргiздi. Бул гидравликалык жендеу кондыргыларын мунай-газ жумыстарында колдану 1970 жылдардыц басында тез каркындап естi. Мунай саласы кэсiпшiлiгiнде шлпш кубырлар тiзбегiн колданудыц элемдiк тэжiрибесi 50 жылдан асады. Осы кезец шшде мунай жэне газ уцгыларын дэстYрлi жерасты жендеуге караганда бул технологияны колданудыц бiркатар артыкшылыктары дэлелденд^ олар:
- уцгыма операцияларыныц барлык этаптарында кешендi жабдыктарды дайындаудан бастап, оны жинауга дейiнгi уцгыма сагасын сацылаусыздандыруды камтамасыз етедi;
- мунай жэне газ уцгымаларында алдын ала уцгыманы ешiрусiз жумыстарды жYргiзу мYмкiндiгi;
- иiлгiш кубырлары тiзбегiмен орындалган жумыстардан кейiн уцгыманы мецгеру жэне суйыкты шакыру кажет еместiгi;
- тYсiру-кетеру операцияларыныц кауiпсiздiгi; себебi бул жагдайда бурындалы косылыстардыц бурап бекпу кажеттiлiгi немесе тесемшелерге сорапты-компрессорлы кубырларды орынауыстыру кажеттiлiгi жок;
- кешiндi YPДiстер жумысын орындау кезiнде кYPделi жендеу бригадасыныц жумысшылар ецбек жагдайыныц мэцдi жаксаруы;
- жобаланган терецдшке уцгыма жабдыгын тYсiрiп-кетеруге кететiн уакыттыц аз жумсалуы;
- келденец жэне аса кисайган уцгымаларда кYPделi жендеу жумыстарын орындау, тYптiк аспаптарды тYсiру жэне бургылау мYмкiндiктердi камтамасыз ету;
- кешендi жабдыктыц аз елшемдерiмен экологиялык жогары талаптарды орындау;
- жендеу жэне бургылау жумыстарын орындау максатында шлпш кубырлар тсзбепн колданудыц нэтижесшде мацызды экономикалык тиiмдiлiктiц болуы.
^аз1рп кезде иiлгiш кубырлар аркылы уцгымаларда жерасты жендеу жумыстарын жYргiзу технологиясы каркынды дамып келедi.
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
16 О
Ишпш кубырлар TÎ36erÎH колдану аркылы бiрнеше аныкталган жэне 6ip-6ipÏHeH жобалау жэне дайындалуында ерекшеленетiн кешендi жабдыктар курылды [1]. Оларга жататындар:
-жумыстарды жYргiзетiн орынга жабдыкты жеткiзу бойынша тасымалдау операциялар; -иiлгiш кубырлар тiз6егiн тYсiру-кeтеру;
-жендеу кезiнде колданылатын технологиялык суйыкты дайындау, ягни суйыкты жеткiзу жэне оны ысыту т.б.;
-жерасты жендеу жумыстар - кум тыгындарын жуу, клапанды ауыстыру. Осы топка уцгымага суйыкты айдау да жатады;
-жендеу кезшде колданылган технологиялык суйыктыц касиетш калпына келтiру бойынша жумыстар - газдан айыру, тазалау жэне кыздыру.
«Кешен» терминншш сeзiне барлык жабдыктар канагаттандырмайды. Мысалы, «Hydra Rig», «Dreco», «Stewart & Stevenson» фирмаларымен усынылган машиналар, сонымен катар отандык «Скорпион» фирмасымен усынылган кешендер иiлгiш кубырлармен жэне технологиялык суйыктармен де жумыс жасау мYмкiндiгiн 6ередi. Ал «Рудгормаш» зауытымен жэне «Коннас» фирмасымен усынылган кондыргылар тек кана иiлгiш кубырлар тiз6егiмен жумыс жасайды.
Сондыктан, оларды жерасты жендеуде колданган кезiнде косымша технологиялык суйык Yшiн сорапты агрегат, суйыкты газдан айыру, кыздыру жэне сактау Yшiн сиымдылыкка жылуды беру Yшiн жылжымалы бугенераторлы кондыргы кажет.
^азiрri кезде колданыста жиi кездесетiн кешендердш бiрi «Dreco» фирмасыныц жабдыгы. Ол негiзi екi агрегаттан турады, оныц бiрi кубырлармен Yрдiстердi орындайды, ал екiншiсi технологиялык суйыктарды 6ерудi камтамасыз етедь Олар жол жагдайында машиналармен баскаруга ете ыцгайлы жэне уцгымаларда орнату кезшде ыцгайлы жумыс жагдайын тудырады. ^арастырылып отырган кешеншц 6iр кемшшш шектеулi eтiмдiлiк, ягни шасси децгелепшц кiшi диаметрiмен шартталган [2]. Агрегаттар конструкцияларыныц толык кeрiнулiгiн камтамасыз етуге баска да эртYрлi кешендер нускалары бар екенiн ескеруге болады, олар тасымалдау курылымында немесе тiркемеде орналасады (Сурет 1). Олардыц 6iр ерекшелЫ, оператор кабинасы барабанныц аргы жагында орналаскан. Осы жагдайда оператор сага жабдыктарын жаксы кере алады, бiрак кубырдыц барабанга оралу YPДiсiн бакылау киындайды.
3
Сурет 1- Жабдыктар кешенш автокeлiк шассиiнде жэне тiркемеге орналастыру: 1-ЖYргiзушi кабинасы; 2-шлгш цубыр т1збег1 бар барабан; 3-ИК,Т орналастыргыш; 4-оператор кабинасы; 5-агрегат рамасы; 6-багыттаушы дога; 7-транспортер; 8-жумыс жагдайында транспортердi орнату механизмi; 9-технологиялык суйыцты айдау сорабы.
^аз1рп кезде ишпш соргы-компрессорлык кубыр кондыргылары аркылы жYзеге асырылатын уцгыма iшiлiк операциялар саны артып келедi. Иiлгiш кубырларды практикада колдану Yнемi жетiлдiрiлуде, ягни жаца технологиялармен кецешп алга умтылуда. Елiмiздш мунай-газ кэсiпшiлiгiнде колтюбинг технологиялары каркынды колданылуда, 6iрак дэл А^Ш жэне Канада да сиякты емес.
Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.S1 2G22 - 5.94
Бiздiц елiмiзде yцFымаларFа жeндеy жумыстарын жYргiзyде кYPделi емес технологиялар колданады, мысалы, эртYрлi жуу тYрлерi, сyдан айырy, yцFыманы мецгерy, ал баска кYPделi Yрдiстердiц eздерi шет елдiк компаниялармен жYзеге асырылуда.
ЭртYрлi операцияларды ишпш сорFы-компрессорлык кубырлар аркылы орындау тек кана уакытты Yнемдемейдi, сонымен катар Yлкен техника-экономикалык кeрсеткiштердi алyFа мYмкiндiк бередi. 2021 жылы «Татнефть» AAK-ныц эксперттi-аналитикалык бeлiмiмен иiлгiш кубырларды колданудыц экономикалык тиiмдiлiгiн талдау жYргiзiлдi. Ол, у^ыманыц осы жаFдайдаFы жeндеy узактыль^ы дэстYрлi жeндеyлерге караFанда 3-4 есе кыскаратынын, ал жeндеyге кажеттi уакыттыц 5-7 есе аз болатынын ^рсет™.
Эсiресе колтюбингтi технологияларды колдану аномалды тeмен кабат кысымы кезiнде тиiмдiрек болады, себебi yцFымалардаFы жeндеy жумыстары, оны eшiрyсiз (токтатпай) орындалады. Сонымен катар, гравийлi CYЗгiлердi жуу жаFдайларында, yцFыма дебитi тeмен болып, стандартты типтi жерасты жeндеy агрегаттарын пайдалану тиiмдi болмаFан кезiнде колданылады [3].
¥^ыманыц тYп аймаFын туз кышкылымен eцдеy кезiнде, сорапты-компрессорлы кубырлардыц шю бетiне химреагенттердiц керi эсерi болмайды. Практикада, yцFыманы жeцдеy кезiнде дэстYрлi технологияларFа караFанда реагенттердiц 25-30%-Fа аз жумсалатыны байкалды.
Иiлгiш кубырларды пайдалану кезшде, кейбiр жаFдайда кездесетiн бiр кемшшш, ол -■пзбектш айналмай калуы жэне кей жаFдайда eцделетiн ^штш жеткiлiксiз болуы.
Болашакта иiлгiш сорFы-компрессорлык кубырларын (ИСКК) колдану, технологиялык мiндеттердi орындауда жэне накты уакыт режимшде жумыс процесiн камтамасыз етуде ^пфункционалды кешен болып табылады. Бул мэселелердш шешiмдерi эр тYрлi болуы мYмкiн, катардаFы жумыс операцияларынан жоFары технологиялыкка дейiн, сондай-ак жYЙедегi тeмен кысымFа, иiлгiш кубырдыц кабырFасыныц калыцдыFыныц немесе оныц тшшшш eзгерyiне байланысты жабдыктыц iстен шыFyыныц алдын алу жYЙесi болып табылады.
ЦОЛДАНЫЛFАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Мусанов, Э. ¥цFымаларды бyрFылаy / Э. Мусанов.- Aлматы: KP ЖОО кауымдасты^ы, 2013.- 372б
2. Войтенко, Л.М. Груздилович, A.M. Киреев и др. Колтюбинг: основы и практика применения в горном деле. Минск.: Юнипак, 2007. -581 с.
3. Грогуленко В.В. Конструктивные и эксплуатационные параметры металлополимерных колтюбинговых труб // Фундаментальные исследования. -2015 - № 2-2 - С. 245-250.
4. Белов A.B. Колтюбинг повышает эффективность мультистадийных гидроразрывов на Новопортовском месторождении // A.B. Белов [и др.] // SPE-187715-RU- 2017.
5. Ихсанов КА. ¥^ыманы пайдалану кезшде кездесетш киыншылыктардыц алдын-алу жэне олармен ^ресу шаралары/ К.A. Ихсанов, Б.У. Жубаншев, Н.Б. Ташев // Materials of the VIII International Scientific-Practical Conference «Quality Management: Search and Solutions». In two volumes. Volume I - Seattle (WA, USA): Regional Academy of Management, 2022-363 p. -С. 307-311. ISBN 978-601-267-251-0.
