CC BY
1УДК 622.276
Т0МЕН ДЕБИТТ1 ¥ЦГЫМАЛАРДА МЕХАНИКАЛАНДЫРЫЛГАН М¥НАЙ 0НД1РУ ЭД1С1НЩ ТИ1МД1Л1Г1Н АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
РАХМЕТ САДЬЩ РАШИД¥ЛЫ
2 курс магистранты, Батыс ^азакстан инновациялык-технологиялар университет^
Орал, ^азакстан
РАХИМОВА ДАНА САРСЕНБАЕВНА
2 курс магистранты, Батыс ^азакстан инновациялык-технологиялар университетi,
Орал, ^азакстан
Аннотация. Мунай онеркэЫбШц цазгргг жагдайы царастырылды. Х кен орындарын игеру кезецшц типтж кестеЫ усынылды. Мунай кен орындарын игеру тшмдшгшц томендеутщ нег1зг1 себеб1 внд1руш1 уцгымалардан алынган отмдердщ сулануыныц тез осушен туындады. Х кен орындары Yшiн мунай ондгрудщ томен коэффициент1 (КИН) (35 %) жэне ал уцгымалардыц сулануыныц царцынынды осуiне гидравликалыц жарылыстардыц эсерi зор. АКЩ пен Казацстанныц механикаландырылган цорыныц жумысына салыстырмалы талдау бершген. Мунай дебиттерi 0,39 тонна/ тэулт дешн АКШ-тагы уцгымалардыц томен дебиттi цоры уцгымалыц штангалыц соргылармен (¥ШС), ал Казацстан Х кен орындарында электрлi ортадан тепшш сорап цондыргыларымен (ЭОТСК) пайдаланатыны аныцталды. Электр ортадан тептш соргы цондыргысыныц пайдалы эсер ету коэффициентi (ПЭК) уцгымалыц штангалыц соргылардыц тшмдштнен томен екендт аныцталды, бул оз кезегтде мунай ондiруге цосымша пайдалану шыгындарына экеледi жэне оныц озтдт цунын арттырады. Мунай кен орындарын игерудщ соцгы кезещнде эрекетЫз уцгымалар цорында горизонтальды уцгымалар мен бYйiрлiк оцпанды бургылау арцылы мунайды шыгару коэффициенты (КИН) еселеп арттыратын инновациялыц технологияныц бар екеш атап отiлдi. Бул уцгымаларда (улкен колемдi гидравликалыц жарылыстарсыз (ГРП)) штангалы терец сораптарды цолдану кен орындарын узац мерзiмге игеру барысында мунай ондiрудiцрентабельдшгт арттырады. Штангалы сораптарды одан эрi цолдану жэне уцгымалардыц тиiмдi жумыс ютеут цамтамасыз ету Yшiн басцару станцияларын жетiлдiру цажеттшт негiзделген.
Tyümdi свздер: мунай ондiру коэффициентi, механикаландырылган ондiру эдiстерi, уцгымалыц штангалыц соргылар, соргылардыц пайдалы эсер ету коэффициентi, мунай ондiруге арналган пайдалану шыгындары.
^a3Ípri кYPделi экономикалык жагдайларда мунайдыц непзп K63Í ретшде ^азакстанныц мунай енеркэабшщ жагдайы жаца энергия Yнемдеу технологияларын эзiрлеу мен енпзу кажеттшпн керсетедь Бул кажеттшк сырткы нарыкта мунай багасыныц kypt темендеушен жэне ^азакстан экономикасыныц шиюзат компонентше элi де айтарлыктай тэуелдшпнен туындайды. Соцгы жылдары ^азакстанда ендiрiлген мунайдыц кеп мелшерi шетелге экспортталды. Мунай ендiру коэффициент (КИН) - жер койнауыныц мунай корларын пайдалану тшмдшпнщ непзп керсеткiшi соцгы ею онжылдыкта 35-тен 30 % - га дешн темендедь Бул керсетюштщ темендеу^ оныц шшде "жаца" жер койнауын пайдаланушылар уцгымалардан мунай ендiрудi ^шейтуге, гидравликалык жарылыстар (ГРП) жYргiзу аркылы максатты тYрде жYгiнiп, орасан зор пайда табумен (эаресе iрi кен орындарында) байланысты. Уцгымалардан мунай ендiрудiц уакытша есуiмен бiрге ешмнщ сулануыныц тез жэне кайтымсыз есуi байкалды. Осы эрекеттердiц нэтижесiнде кен орындарыныц алынатын корлары ыдырап, кен орындарын игерудщ соцгы сатысында пайдалану шыгындары едэуiр естi. Кен орнын сынамалы пайдаланудан жэне оны "бургылау" кезещнен кейiн кептеген пайдалану уцгымаларыныц енгiзiлуiнен туындаган мунай ендiрудiц каркынды есуi
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
байкалады. Кен орындарында мунай eндiрудщ ец жогары мэш оларды eHepKacinTiK пайдалануга бергеннен кешн 10-15 жылдан кейiн кол жетюзшдь Эндiрiстi турактандыру кезеш бiрнеше жыл бойы байкалды. Содан кешн уцгымалар eшмiшц сулануыныц Yздiксiз eсуiмен мунай eндiрудщ бiртiндеп тeмендеуi байкалды. Кен орнын игерудщ соцгы сатысында жумыс iстеп турган уцгымалардагы шеспе судыц Yлесi 97-98% - га жетуi мYмкiн.
¥цгыма eнiмiнiц сулануыныц жогары пайызы кезiнде рентабельдiлiк шеп пайда болады, ягни мунай eндiруге, тауарлык суды дайындауга жэне кэдеге жаратуга жумсалатын пайдалану шыгындары оныц тауарлык кунынан асып кетуi мYмкiн. Мунайды механикаландырылган eндiрудiц жогары сулануы мен рентабельдiлiгiне байланысты уцгымалардыц бул санаты токтатылып, белсендi емес немесе консервациялык корга ауыстырылады. Механикаландырылган eндiру кезiндегi пайдалану шыгындарыныц негiзгi курамдас бeлiri-электр энергиясыныц шыгындары. Мунай eндiрудiц eзiндiк кунында электр энергиясы Yшiн тeлем 50% немесе одан да ^п болуы мYмкiн. Х кен орындарында уцгымалар корын пайдалануды жаксарту, ягни eндiру эдiсiн тацдау мэселелерше кeптеген гылыми-практикалык жумыстар арналды. Мысалы, бул жумыста 90-шы жылдары А^Ш-тагы мунай уцгымалары коры 580 мыцнан асады, ал мунай eндiру 428 миллион тоннаны курады, ^азакстанда осындай жылдары мунай уцгымалары коры 5 есе аз болды (120 мыц), ал мунай eндiру 520 миллион тоннаны курады. Дерек^зге сэйкес А^Ш - тагы мунай уцгымаларыныц 90% - дан астамы механикаландырылган тYPде жумыс iстейдi: уцгыма штангалык соргылары (А^Ш) - 85 %; электрлi ортадан тепкiш соргылар кондыргыларымен (УЭЦН) - 3 %; газлифт тэсшмен (Гс) -10 %; гидро поршендi соргылармен (ГПН) - 2 %. Сонымен катар, мунай уцгымаларыныц 73% - ы мунай бойынша орташа дебитi тэулiгiне 0,39 тонна болатын тeмен дебиттi кордыц уцгымаларына жатады. А^Ш-тыц мунай eндiру саласындагы мамандары уцгымалык штангалы сорапты пайдалану ец карапайым жэне Yнемдi деп санайды. Бул ретте олар уцгымаларды эртYрлi типтегi соргылармен жабдьщтауга арналган ец тeменгi кYPделi шыгындардыц аймактарын жэне уцгымаларды эртYрлi типтеп соргылармен жабдыктау кезiндегi минималды пайдалану шыгындарыныц аймактарын аныктады.
Экiнiшке орай, соцгы ею онжылдыкта ^азакстандагы жер койнауын пайдаланушылар суйык дебиттерi тэулшне 10-нан 30 м3-ке дейiнгi мунай уцгымаларын пайдалану кезiнде ерiктi шешiммен электр орталыгынан тепкiш соргылар (УЭЦН) кондыргыларына артыкшылык бердi. Осыган байланысты, бул уцгымалардыц жогары сулануы, ЭОТ^-ныц пайдалы эсер коэффициентiнiц тeмен болуы жэне элемдш нарыктагы мунай багасыныц тeмендiгi бул уцгымаларды пайдалану тшмаз екенiн дэлелдейдi.
Электрлi ортадан тепюш соргы кондыргыларын жетiлдiрумен катар, мунайдыц негiзгi бeлiгiн (80%-дан астамын) eндiру камтамасыз етiлетiн Х кен орындарында, мунайды уцгымалык штангалы соргылармен eндiрудiц техникасы мен технологияларын жетiлдiру eзектiлiгiн жогалткан жок. ¥цгымалык штангалы соргылар элi де тиiмдi колданылып жаткан Мацгыстау, Атырау облыстарында жэне баска да мунайлы аймактардыц кен орындарында мунайды eндiрудiц тиiмдi эдiсi болып кала бередi. Мысалы, А^Ш - та мунай eндiру уцгымалар eнiмiнiц сулануыныц катты eсуiне жол бермеген жэне 2015 жылдыц соцында уцгымалык штангалык соргыныц кeмегiмен мунай eндiрудi тэулiгiне 0,39 тоннага дейiн тиiмдi деп санап, мунайды экспорттау туралы шешiм кабылдаган. [5]. Танымал инженер-мунайшы А.М. Григорянныц [11] ецбектерiнде мунайды eндiру коэффициентiн арттыру технологиясына непзделш, eнiмдi кабаттарды кeпокпанды жэне горизонтальды уцгымалармен ашу жолдары сипатталган. Ол уцгымалардыц бYЙiрлiк баганаларын жэне горизонтальды аякталумен бургылау аркылы тек уцгымалардыц дебитш бiрнеше есеге арттыру гана емес, сондай-ак мунайды eндiру коэффициентш екi есе улгайтуга болатынын дэлелдейдг Бул мэлiметтер апатты жэне аз дебитп эрекетсiз турган уцгымаларды калпына келтiру жумыстары барысында расталды, мундай уцгымалар ^азакстанныц кeптеген мунайлы аймактарында бар, жэне олардыц саны, мунай саласыныц мамандарыныц айтуынша, 25%-дан кем емес. Жасанды жарыктар (гидравликалык жарылыстар) болмагандыктан, уцгымаларга су кiрiп кету каут
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
азаяды, ал мунайды eндiру поршеньдш ыгыстыру режимше жакын жагдайда жузеге асады. Горизонтальды уцгымалардагы су басу каркыны тш уцгымаларга Караганда элдекайда темен. Осыган байланысты аз дебитп жэне темен су басу децгей бар уцгымаларды штангалы сораптармен пайдалану мунайдыц элемдш багасы ец темен болса да, тиiмдi болып калады. Бул ушш штангалы сораптарды жетiлдiру жэне уцгымаларды баскару мен бакылау жYЙелерiн жаксарту кажет. Мысал ретiнде, зерттеу институтыныц галымдары мен мамандары эзiрлеген жаца буын баскару станциясын колдану аркылы сэттi жYргiзiлген eндiрiстiк жумыстарды атауга болады.
Мунайдыц элемдiк багасыныц бiрнеше есе тeмендеуi жагдайында темен дебитп суланган уцгымалардан мунай eндiру тшмаз болып, оларды токтатуга мэжбYP етедь Бул мэселермен кYресу Yшiн келес жумыстарды орындау кажет:
1. Мунай кен орнын (кен орындарын) игерудщ соцгы сатысында уцгымалар eнiмiнiц сулануын едэуiр темендетуге багытталган геологиялык-техникалык ю-шараларды жYргiзу кажет: кабаттарды селективтi окшаулауды жYргiзу; Суйыктык пен газдыц баганалы агындарын жою; кабатка су айдау кезшде етемакы коэффициентiн шектеу; тYп мацы аймагы кысымыныц мэнiн оцтайлы жэне кабатка депрессияга дейiн шектеу; орташа жэне жогары коллекторлык касиеттерi бар кабаттардагы уцгымалар eнiмi бойынша кабатты гидрожару (ГРП) кeлемiн шектеу
2. ^урылысы токтап турган уцгымалар корын кайта калпына келтiру жумыстарын кецейту максатында бYЙiрлiк окпандарды бургылау жэне штангалык сорапты кондыргылармен (ШС^) уцгымаларды пайдалану
3. ¥цгымаларды пайдалану кезшде штангалык сорапты кондыргыларды (ШС^), сондай-ак станок-тербелмелердiц жумысын бакылау жэне баскару жYЙелерiн жетiлдiру.
4. Штангалык сорапты кондыргылармен (ШС^) жумыс iстеудi кeздейтiн уцгымалар корын калпына келпру.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Концепция программы преодоления падения нефтедобычи /под ред. А.А. Боксермана. -М.: Зарубежнефть, 2006.
2. Кудинов, В.И. Строительство горизонтальных скважин / В.И. Кудинов. - М.: Изд-во «Нефтяное хозяйство», 2007. - С. 44-48.
3. Адонин, А.Н. Выбор способа Добычи нефти / А.Н. Адонин. -М.: Изд-во «Недра», 1971.
4. Руководство по выбору механизированных способов эксплуатации нефтяных скважин. Стандарт предприятия. СТП-59-00-006-78. Глав- тюменнефтегаз, 1979.
5. Выбор способа эксплуатации нефтяных скважин за рубежом // Обзорная информация. Сер. «Нефтепромысловое Дело». - М.: ВНИИОЭНГ, 1984. - Вып. 11(83).
6. Пути улучшения использования фонда скважин не месторождениях Западной Сибири / В.А. Шумилов, Н.А. Сельцова, Г.И. Махиня, Л.В. Осинцева // Обзорная информация. Сер. «Нефтепромысловое Дело. - М.: ВНИИОЭНГ, 1989.
7. Увеличение межремонтного периода работы глубинонасосных скважин за рубежом // Обзорная информация Сер. «Нефтепромысловое Дело. - М.: ВНИИОЭНГ. 1987.- Вып. 8(137).
8. Эксплуатация наклонно-направленных скважин штанговыми глубинными насосами // Обзорная информация Сер. «Техника и технология Добычи нефти и обустройство нефтяных месторождений». - М.: ВНИИОЭНГ, 1998. - Вып. 3.
9. Уразаков, К.Р. Особенности насосной Добычи нефти на месторождениях Западной Сибири / К.Р. Уразаков и Др. - М.: ВНИИОНГ, 1997. - 56 с.
10. Мищенко, И.Т. Скважинная Добыча нефти: учеб. пособие для вузов / И.Т. Мищенко. - М.: Изд-во «Нефть и газ» РГУ нефти и газа им. И.М. Губкина, 2003. - 816 с.
11. Особенности Добычи нефти и газа из горизонтальных скважин: учебное пособие / под ред. Г.П. Зозули. - М.: Издат. центр «Академия», 2009. - 176 с.
12. Пат. 2532488 Российская Федерация, МПК Е21В47/008. Способ и устройство для регулирования потока Добывающей жидкости в скважине / С.Г. Воронин и Др. - Опубл. 10.11.2014.
