CC BY
9
ЭОЖ 612.015.1-3-616
!Телегенова М.Ц., !Атанбаева Г.Ц., 2Ахмад Н.С., !Аблайханова Н.Т., !Кулбаева М.С., 1 Швецова Е.В^Бактыбаева Л.К., !Умбетьярова Л.Б., Исаева Н., Щолсадьщцызы М., ^сенова М.Э.
1Эл-Фараби атындагы Цазак ¥лттык Университету К^азакстан, Алматы 2 С.Ж.Асфендияров атындагы Цазак ¥лттык медицина университет/
ШИК1 М¥НАЙ БУЛАРЫНЫЦ ЕГЕУК¥ЙРЬЩТАРГА ИНГАЛЯЦИЯЛЫК ЭСЕР1Н ЗЕРТТЕУ
Аннотация. Жацажол кен орнынан алган шик мунай буларыныц эсерше ушыраган егеукуйрыктардыц вкпесте, бауырына жэне буйрегше гистологиялык жэне морфометриялык кешендi талдау жyргiзiлдi. Егеукууйрыктарга ингаляциялык жолмен созылмалы турде шик мунаймен эсер ету нэтижестде олардыц вкпестде, бауырында жэне буйрегтде кан айналымынъщ бузылуы, дистрофиялык, некробиотикалык жэне кабыну процесстертщ дамуы орын алды. Зерттеудегi органдардыц кур^1Л^1мдык элементтертщ морфометриялык кврсеткштерi байкалган деструктивтi процесстермен взара байланысады. Кiлттi свздер: шик мунай, егеукууйрыктар, вкпе, бауыр, буйрек.
Мунай eндiру жэне евдеу Казахстан экономикасыныц непзп саласы болып табылады. Казахстан аумагында 253 мунай жэне газ кен орны орналас;ан. Кордыц жалпы кeлемi 11-12 млрд. тоннага багаланады. Мунайды eндiру, транспорттау жэне ;айта ецдеу технологияларыныц жетiлдiрiлмеуi, оныц ЖYЙелi турде ;оршаган ортага TYсуiне экеледi. Буган арнайы жабды;тыц ;атты тозуына байланысты мунай eндiру жумыстарында апаттардыц eсуi ы;пал етедi[1]. Су ;оймаларына мунай жэне мунай eнiмдерi тускен кезде су бетшде мунай ;абыгы пайда болады, ол су ;оймаларыныц табиги eздiгiнен тазарту процестерiне жэне оныц мекендеушшерше керi эсерiн тигiзетiн, атмосфера мен су ;оймаларыныц арасындагы табиги энергия, жылу, газ, ылгал алмасуын елеулi турде бузады. Мунайдыц топыракда TYсуi оныц ;урылымыныц бузылуына жэне б1р;атар жылдар бойы eсiмдiктердiц ;алыпты eсуiнiц бузылуына экеледi[2]. Агзага токсикологиялы; эсерi бойынша мунай жэне мунай eнiмдерi бiр-бiрiнен айтарльщтай ерекшеленедi. Бул химиялы; ;осылыстардыц (кeмiрсутектер, асфальтендер, металдар жэне т.б.) эртYрлi пайызды; ;урамымен TYсiндiрiледi, сондай-а; тiрi агзаныц уйымдастыру децгешне, токсиканттыц эсер ету уза;тыгына, гидрометеорологиялы; жэне табиги-климатты; жагдайларга байланысты. Осы ксенобиотиктердщ токсикологиялы; эсерi жасушалы;, агзалык; жэне популяциялы; децгейлерде ^р^д^З^]. Зерттеу жумысыныц мацсаты: Жацажол кен орнынан алган шит мунай буларыныц ингаляциялы; эсерше ушыраган а; ту;ымы нашар егеу;уйры;тардыц висцералды органдарыныц гистоструктуралы; мен морфометриялы; ауыткуларын зерттеу. Мунай жэне мунай eнiмдерi кeптеген тiрi организмдерге, демек, биологиялы; тiзбектiц барлы; буындарына да зиянды эсер етедь Мунайдыц еритiн компоненттерi eте улы болып табылады. Олардыц болуы тещз агзаларыныц, ец алдымен бальщтардыц eлуiне экеледi. Мунай улпалар мен мYшелерде патологиялы; eзгерiстер тудыратын физиологиялы; процестерге терю эсер етедi. Мунай eндiрудiц бYкiл процесi жаhанды; жылынуга, кейбiр балы; пен ;устардыц, сондай-а; eсiмдiктердiц жойылуына экеп согуы MYMкiн деген Yлкен ;ауш бар.
Шикi мунай жануарлар Yшiн стресстiк фактор болып табылатын ластануга уса; CYт;оректiлер агзасыныц тэн емес реакциясын туындататыны гарсетшген. Метаболизм ;арк;ындылыгы, энергетикалы; алмасу кернеулт, ;ан TYзiлу процестерiнiц бузылуы, лимфоциттердщ ;ан агымына кeшуiнiц KYшеюi, мунайдыц тжелей токсиндiк эсерi мен стресстж жагдайдыц жалпы eсуiн кeрсететiн эртYрлi улпалардагы пикноморфты; жасушалар Yлесiнiц артуы бай;алады.
Зерттеу эдiстерi: Зерттеу барысында жумыс аймагыныц ауасындагы зиянды заттардыц шектеулi -ру;сатты концентрация мeлшерiнен 1000 есе асатын шикi мунай пайдаланылды. (ГОСТ 12.1.005-88 бойынша) Шик мунайдыц ШКМ шамасы - 10 мг/м3. Осы шамага сэйкес егеу;уйры;тардыц шикi мунай буларымен эрбiр улану кезшде 200мг(ШКМ 100) шикi мунай ;олданылды (сурет 5).
Токсиндi заттыц ;ажетп мeлшерiн есептеу мынадай формула бойынша ЖYзеге асырылды:: М = ШКМ * У*1000, Бул жерде, М - заттыц массасы,
ШКМ - жумыс аймагыныц ауасындагы зиянды заттардыц шектеулi - ру;сатты концентрация мeлшерi, V - ингаляциялы; камераныц галемь
Зерттеу жумысы жасы 6 айдан ас;ан, орта салмагы 300±30 г. егеу;уйры;тарга
ЖYргiзiлдi.Егеу;уйры;тардыц жалпы саны 10 болды. Олар 5-тен 2 топ;а бeлiндi:
1 топ- интакттi жануарлар (ба;ылау);
2 топ- шикi мунай буларымен уланган егеу;уйры;тар. Егеу;уйры;тар 2018 жылгы 5 наурыздан бастап 10
маусымга дейiн, жексенбiден бас;а аптаныц эр KYнi, 1 сагат бойы арнайы ингаляциялы; камерада шикi мунай буымен дем алды.
Гистологиялы; талдау жасау Yшiн жануарларды сойганнан кейiн бiрден 5 х 5 х 5мм галемшде бауыр, бYЙрек жэне eкпенiц бeлiктерi алынды[6]. Беюту 10%-ды; бейтарап формалинде ЖYзеге асты. Фиксация - бул eмiрлiк ;урылымын бекiту ма;сатында улпаларды eцдеу эдiсi. Бул улпаларга арнайы ертндшермен(фиксаторлармен) эсер ету ар;ылы ЖYзеге асады[7]. Зерттелетiн органдардыц бeлiктерi формалинде кемшде 10 KYH бекiтiледi.
Муше белжтерш 6eKiTKeHHeH сон,, фиксатордын, жэне эртYрлi беютетш суйы^ты^тардыц тунбасынын, арты; мелшерiнен арылу Yшiн агын суда 12-24 сагат;а жуылды. Содан кешн 70%-дан 100%-Fa дейiн KYштiлiгi арттырылатын спирттерде сусыздандырылды. Зерттеудегi эрбiр MYшенiн, кесiндiлерi МС2 шаналы микротомында дайындалды. Алынган препараттардын, бояуын жалпы кабылданган эдiс бойынша гематоксилин-эозин эдiсiмен ЖYргiзiлдi[8].
Гистологиялы; препараттарды микроскопиялы; зерттеу Жары; оптикалы; микроскоптары: Leicа DMLB2, Micros MC20 кемегiмен ЖYргiзiлдi. Алынган гистологиялы; препараттарды микрофотографиялау 'Ъеюа DMLB2" микроскоптын, кемегiмен Leicа DFC 320 (Ъе^а ^егтапу) санды; камерасымен ЖYзеге асырылды. Алынган бейнелердi талдау компьютерге жалганган осы микроскоп ар;ылы медицина жэне биология Yшiн арнайы мамандандырылган багдарлама "BioVision 4.0." -пен ЖYргiзiлдi
Алынган нэтижелердщ статистикалы; ецделук Санды; зерттеулердщ нэтижелерi статистикалы; ецдеуден еттi. Барлы; жагдайларда орташа мэндер мен орташа ;атеш (М±м) аньщтады. Орташа айырмашыльщтардын, дурыстьнын Стьюденттщ t-критерийiн ;олдана отырып багалады. Бул кэлыпты таралымы жэне б1рдей
нус;асы бар популяциялар туралы санды; деректердi талдау кезiндегi орташа айырмашыльщтын, шынайыльны туралы гипотезаларды тексеру Yшiн пайдаланылатын параметрлiк критерий. Стьюдент эдiсi тэуелаз жэне тэуелдi тацдау Yшiн эртYрлi болады. Тэуелсiз Yлгiлер тэжiрибедегi ею TYрлi топты зерттеу кезiнде алынады ^здщ экспериментте бул тэжiрибелi жэне ба;ылау топтары). Айырмашыльщтар 0,95 сешм ы;тималдьны кезiнде сенiмдi деп саналды. Алынган нэтижелердi графикалы; бейнелеу Yшiн Microsoft Excel for Windows багдарламасы ;олданылды.
Ба;ылау топтагы егеу;уйры;тардыц екпесшщ гисто;урылымын жары; оптикалы; зерттеу кезшде нормага сэйкес келедi. бкпенщ барлы; белiмдерiнде ауа, альвеолярлы ЖYрiс, ;аптар мен жу;а екпе ;ал;алары дурыс ацинустарды ;алыптастырады, олардын, ;урылымы органнын, гистологиялы; кесiндiлерiнде аны; бай;алады. Бронхтар мен TYрлi калибрлi ;ан тамырлары езгерiссiз болды, бул органнын, ;алыпты желдету жэне ;анмен жабдьщталуын керсетедь Бронхтардын, куысы бос болды, ал ;абыргалары ;алыц емес (сурет 1).
Сурет 1 - Ба;ылау топтагы егеу;уйры;тардыц екпесшщ гисто;урылымы. Кдлыпты. бкпенщ барлы; белiмдерiнде ауа, альвеолярлы ЖYрiс, ;аптар мен жу;а екпе ;ал;алары дурыс ацинустарды ;алыптастырды. Бояу: гематоксилин-
эозин, улгайту: х 200
Жацажол кен орнынан алган шикi мунай буларынын, ингаляциялы; эсерiне ушыраган егеу;уйры;тардыц екпесшщ гисто;урылымында деструктивтi езгерiстер табылды. Мысалы, осы топтын, екпесiнде микроциркуляциянын, бузылуы, интерстициальдi iсiну жэне ;абыну процестерi салдарынан, альвеола куысынын, бiртiндеп тарылып, альвеола аралы;
;ал;алардыц ;алын,дауынан органда ауа е^мдшпнщ темендеуi бай;алды.Клиникалы; эдебиетте мундай кубылыс дистелектаз ретшде TYсiндiрiледi. Кдн тамырлы реакциялар мен гипоксиянын, нэтижесiнде гистогематикалы; ;ал;а за;ымдалган,
интерстициальдi жэне альвеоларлы куыстарда серозды экссудат жина;талган (сурет 2).
Сурет 2 -Жацажол кен орнынан алган шикi мунай буларынын, ингаляциялы; эсерше ушыраган егеу^уйры^тардыц eкпесiнiн, гисто;;урылымы. Бронхтар мен бронхиолалардын, сацылауларынан белокты эксудаттын, пайда болуы. Интерстициальдi жэне альвеолярлы улпалардын, iсiнуi. Бояу: гематоксилин-эозин, улгайту: х200
Ба;ылау топтагы егеу^уйры^тардыц бауырынын, гисто;урылымында ;андай да бiр патологиялы; eзгерiстер байкалмады. Жары; оптикалы; зерттеуде радиальды орналаскан, орган паренхимасынын, непзп жумыс iстейтiн жасушалары, бауыр белтнщ iшiнде жасушалы; тяж калыптастырган гепатоциттердщ
тяждерiн аньщтады. Ортасындагы орталы; венасы бар бауыр бeлiктерiнiн, ;урылымы ай;ын бай;алды. Бауыр бeлiriнiн, бурыштарында портал жолдары табылды. Бауыр балкаларынын, арасында Диссе кендстт бай;алады. Олар жэне синусоидтар кецеймеген (сурет
3).
Сурет 3 - Ба;ылау егеук;уйрык;тардын, бауыр гисто;урылымы. Кдлыпты. Iрi ядросы бар полигональды TYрдегi гепатоциттер радиалды тяждар ;урайды. Гепатоциттердщ кeпшiлiгi бiр ядролы. Бояу: гематоксилин-эозин, улгайту:
х 200
Жацажол кен орнынан алган шикi мунай буларынын, ингаляциялы; эсерiне ушыраган егеук;уйрык;тын, бауырынын гисто;урылымында айтарльщтай деструктивтi eзгерiстер бай;алды. Микрофотографияда ;ан айналымынын, бузылуынын, белгiлерi кeрiнедi: Синусоидтарда эритроциттердщ стазы, Купфер жасушаларынын пролиферациясы жэне Диссе кендсппнщ KYрт кецеюь Барлы; жерде гидропикалы; дистрофия (бундай жасушалардын цитоплазмасы бос KYЙiнде кeрiнедi, ядролары мeлдiр, сулы болып келед^
жэне некрозга ушыраган гепатоциттер кeрiнедi. Екi ядролы жасушалар жиi кездеседi. Кeптеген гепатоциттерде хроматин eзгермейдi жэне бiркелкi емес боялады, сонды;тан гетерохроматин ;абыргаларыныц бeлiктерi кeрiнедi. Осынын, негiзiнде ядрошы;тары аны; бай;алады. Бауыр жасушаларынын цитоплазмасы гомогендЩра; кейбiр жасушаларында уса; вакуольдерi кeрiнедi. блген гепатоциттердщ айналасында ;абыну реакциясы дамиды(сурет 4).
Сурет 4 -Жан,ажол кен орнынан алган шикi мyнай буларынын, ингаляциялы; эсерше yшыраFан егеу;уйры;тын,
бауырынын, гисто;урылымы. Кан айналымынын, 6узылуы (Диссе кенДсппшн, курт кен,ею^ синусоидтагы эритроциттердщ стазасы). Бауыр паренхимасындагы дистрофиялы; жэне некробиотикалы; eзгерiстер.Бояу:
гематоксилин-эозин, улгайту: х 200
Ба;ылаудагы егеу;уйры;тардын, буйрек
гисто;урылымында ;андай да бiр патологиялы; eзгерiстер бай;алмады.Кантамыр TYЙнектерi eзгерiссiз, ;ыртыс зат шегiнде бiркелкi таралган, Боумен кендстт ;алыпты. Проксимальды жэне дистальды каналдардын, ;урылымы са;талган жэне нормага сэйкес келедi (сурет 5).
Шит мунайдын, ингаляциялы; эсерше
ушыраганегеу;уйры;тарда (тэжiрибе) бYЙрек
;урылымында елеулi патологиялы; eзгерiстер
бай;алды, олар орган ;урылымынын,
архитектурасынын, eзгеруiнде кeрiндi: тамыр
шума;тары ыгыс;ан жэне ;ыртыс заты шегiнде
бiркелкi емес орналас;ан (сурет 6). Kейбiр тамырлы
шума;тар бiр-бiрiне "жабыс;ан" сия;ты жа;ындаган.
иинвпглвнн
^птеген тамыр шума;тарында боумендiк кендстж MYлдем болмады немесе керiсiнше кен,ейген. ^пиллярлардын, шума;тарынын, дeн,гелек пiшiнi жогалды, олардын, кeбi созылган, капилляр iлмектерi синехия ;ура отырып бiр - бiрiнен ажыраган немесе керiсiнше, бiрiккен, бул белгiлi бiр дэрежеде реабсорбция жэне бастап;ы несептщ ;алыптасу процестерiн тeмендетедi.Kапилляр iлмектерi ;анга толып, iсiнiп, плазмалы; акуыздарды сщру есебiнен кецейтшген жэне жекелеген капиллярлардын, сан,ылауларында лейкоциттер гаршедь Сонымен ;атар, мезангиальды жасушалардын, белсендi
пролиферациясы жэне тамыр шума;тары галемшщ артуы бай;алды.
♦
л «
-л
НГ
(У ^
•л с
41' . , ) »Ш -1 i,* t :
Г ж • I l4J V
V .- V iVk % Л ÍV ' ■ ■ j. » -r i ■ _ ♦ V ' VÏ
. jilUSv '*<■- ? ■ F Ьш Ii . J
' .> fe Vis
... M t Jflî i -y* V ' ' í • * ' / • .-.*». ï ¡Bi V N
iîtMC tu*. , l ■ ». ' V" '
? ¿Й» ^ , ■ * ' » i'i'
i * - ^ « \ » ' % t
' ,'«■
x2!T r'i
& ■■■
V
г
V *
V" • .».-.->>« . А -
-à' Sv^ ■ ,
Л ■ H
У: КЯЛ^Л
Сурет 5 - Ба;ылау егеу;уйры;тардын, бауыр гистокурылымы. Патологиялы; eзгерiстер табылган жо; агзалардын, гисто;урылымы нормага сэйкес келедь Кантамыр TYЙнектерi eзгерiссiз, ;ыртыс зат шегiнде бiркелкi таралган, Боумен кендстт ;алыпты. Бояу: гематоксилин-эозин, улгайту: х 200
Сурет 6 - Жацажол кен орнынан алган шит мунай буларыныц ингаляцияльщ эсерше ушыраган егеу;уйрык;тыц буйрегшщ гисто;урылымы. Буйрек каналдарыныц эпителиоциттерiнiц дистрофиясы жэне некрозы, тамырлы шума;тардыц капиллярлар шмектершщ синехиясы. Бояу: гематоксилин-эозин, улгайту: х 200
Жацажол кен орнынан алган шикi мунай буларыныц элементтершщ морфометриялы; талдауыныц
ингаляциялы; эсерiне ушыраган егеу;уйрык;тардыц нэтижелерi 1, 2 жэне 3 кестелерде керсетшген.
екпе, бауыр жэне буйрегшщ ;урылымдык;
Кесте 1 - Интактт жэне шикi мунай буларыныц ингаляциялы; эсерiне ушыраган егеу;уйры;тардыц екпесiнiц морфометриялы; керсеткiштерi, (M ± m)
Жануар топтары Тэжiрибе шарты Керсеткiштер
Альвеолалардыц ауданы, мкм2 Альвеолалы; ;ал;алардыц ауданы, мкм2 Альвеола жолдарыныц енi, мкм2
1 Ба;ылау 8513,9 ± 331,8 25,8 ± 0,8 44,3 ± 1,1
2 Шикi мунай булары 6562,4 ± 374,7 *** 33,3 ± 0,7** 37,4 ± 1,9 **
Е с к е р т у : интактты жануарлармен салыстырганда * - Р<0,05; ** - Р<0,01; * * * - Р<0,001;
Кесте 2-Интакттi жэне шию мунай буларыныц ингаляциялы; эсерiне ушыраган егеу;уйрык;тардыцбауырыныц морфометриялы; керсеткiштерi,(M ± m)
Жануар топтары Тэжiрибе шарты Керсеткiштер
Гепатоциттердщ ауданы, мкм2 Гепатоцит ядроларыныц ауданы, мкм2 Купфер жасушаларыныц саны
1 Ба;ылау 170,6±8,6 29,6±1,2 57±1
2 Шикi мунай булары 477,1±17,5* * 49,9±2,4* 127±3** *
Е с к е р т у : интактты жануарлармен салыстырганда * - Р<0,05; ** - Р<0,01; * * * - Р<0,001;
1 - кестедеп деректерге суйенсек, Жацажол кен орнынан алган шит мунай буларыныц ингаляциялы; эсерiне ушыраган егеу;уйры;тардыц альвеолалар ауданы ба;ылау тобымен салыстырганда 1,3 есе, альвеола жолдарыныц енi - 1,2 есеге кШрейгенш, ал альвеолалы; ;ал;алардыц ауданы - 1,3 есе арт;ан.
2 -кестеде керсетшгендей, Жацажол кен орнынан алган шикi мунай буларыныц ингаляциялы; эсерше
ушыраган егеукуйрык;тардыц морфометриялы; керсеткiштерi (гепатоциттердщ, гепатоцит
ядроларыныц ауданы, Купфер жасушаларыныц саны) ба;ылау топтагы жануарлардыц керсеткiштерiмен салыстырганда гепатоциттердiц ауданы - 2,8 есеге, гепатоцит ядроларыныц ауданы - 1,4 есеге, Купфер жасушаларыныц саны - 2,2 есеге арт;аны бай;алады.
Кесте 3 - Интактт жэне шик мунай буларыныц ингаляциялы; эсерiне ушыраган егеу;уйры;тардыц бYЙрегiнiц морфометриялы; керсеткiштерi, (M ± m)
Жануар топтары Тэжiрибе шарты Керсеткiштер
Кантамыр шума;тардыц ауданы,мкм2 Проксимальды каналдыц эпителиоциттер ауданы,мкм2 Дистальды каналдыц эпителиоциттер ауданы,мкм2
1 Ба;ылау 4017,8±117,1 845±26,6 653±13,1
2 Шикi мунай булары 6392,4±142,9* * * 642±49,2* * 472 +12,5* * *
Е с к е р т у : интактты жануарлармен салыстырганда * - Р<0,05; ** - Р<0,01; * * * - Р<0,001;
2 - кестедеп мэлiметтерде керсетiлгендей, ба;ылау топтагы жануарлардыц бYЙрегiнiц морфометриялы; керсеткiштерiне Караганда, Жацажол кен орнынан алган шикi мунай буларыныц ингаляциялы; эсерiне ушыраган егеу;уйры;тарда ;антамыр шума;тарыныц ауданы - 2 есеге арт;анын, ал проксимальды жэне дистальды каналдыц эпителиоциттер ауданы - 1,3 есеге кШрейгеш керiнедi.
Осылайша, зерттелген морфометриялы; керсеткiштер органдардыц гисто;урылымына сэйкес келедi. Шикi мунай буымен уланган егеу;уйры;тардыц екпесiнiц морфометриялы; керсеткiштерi альвеолалар ауданыныц жэне альвеола жолдарыныц еншщ кiшiрейгенiн, альвеола ;ал;аларыныц ;алыцдыгыныц арт;анын керсетедi. Осы жануарлардыц бауыр паренхимасында шикi мунай буымен улануы кезiнде Купфер жасушаларыныц саны, сондай-а; гепатоциттердiц жэне олардыц ядроларыныц ауданы артады. Ал бYЙректерiнде елшенген керсеткiштер мезангиалды жасушалар саныныц артуы, бYЙрек каналдарыныц сацылауларыныц кецеюi жэне эпителиоциттер ауданыныц азаюы есебiнен ;антамыр шума;тарыныц кецеюi бай;алады. Цорытынды:
1 Жацажол кен орнындагы шикi мунай буларыныц егеу;уйры;тарга субхроникалы; ингаляциялы; эсер ету моделi ;урылды, оныц шарттары 3 ай бойы оларды ^н сайын уландыру болып табылды.
2 Зерттеудеп Жацажол кен орнынан алган шикi мунай буларыныц ингаляциялы; эсерше ушыраган егеу;уйры;тардыц екпесiнде уса; ;ан тамырларыныц кецеюi мен ;анга толуы, периваскулярлы жэне интерстициальды iсiну бай;алды. Орта жэне уса;
бронхтарда теселетш кiрпiкшелi эпителийдiц орнынан TYсуi жэне бронхтар мен бронхиолалардыц сацылауларынан белокты эксудат табылды. Кабыну жасушаларыныц пролиферациясыныц нэтижесiнде альвеолярлы ;абыргалардыц ;алыцдауы жэне альвеолалардыц ;ысылуы бай;алды. S интоксикацияланган жануарлардыц бауырында ;ан айналымыныц KYрт бузылуы, май дистрофиясы жэне гепатоциттердiц некрозы, ;абыну процестер^ Купфер жасушаларыныц пролиферациясыорын алды. S жануарлардыц бYЙректерiнде гемодинамиканыц бузылуы, капсуланыц атрофиясы, ;ан тамырлары шогырыныц бiр-бiрiмен жабысып ;алуы жэне байланыстыратын капсулалардыц , боумен кецюттнщ MYлдем жойылуы, капиллярлардыц синехиясы, бYЙрек каналдарында дистрофиялы; жэне некробиотикалы; езгерiстер бай;алды.
3 Морфометриялы; зерттеулер нэтижесшде Жацажол кен орнынан алган шикi мунай буларыныц ингаляциялы; эсерше ушыраган егеу;уйры;тардыц екпесiнде альвеола ауданыныц жэне альвеолярлы ;ал;алардыц енiнiц азаюы, сондай-а; интактты жануарлармен салыстырганда екпе ;ал;аларыныц ;алыцдыгыныц артуы орын алды. Бауырында Купфер жасушалар саныныц статистикалы; есуi, цитоплазма ауданыныц жэне са;талган жасушалардыц ядроларыныц компенсаторлы; улгаюы, ал бYЙректе -;абы; заты ;урылымыныц дискомплексациясы, мезангиальды-эндотелиальды пролиферация,
капиллярлардыц париеталды капсула безмен (синехия) есуi жэне ;ан тамырлар шума;тарыныц келемдерiнiц улгаюы бай;алды.
ЭДЕБИЕТТЕР
1 Джантуреева Э. Нефтегазовый комплекс: запасы, добыча, инвестиции // Kazakhstan. — 2014. — № 5. — С. 18-22.
2 Полозов М.Б. Учебно-методическое пособие «Экология нефтегазодобывающего комплекса». - Ижевск: Изд-во «Удмуртский университет», 2012 г. - С.174.
3 Иваненко Н.В. Экологическая токсикология: Учебное пособие. - Владивосток: Изд-во ВГУЭС, 2006. - С. 90.
4 Loginov O.N. Biotehnologicheskie metody ochistki okruzhajushhej sredy ot tehnogennyh zagrjaznenij. Ufa: Gos. izd. nauchno-teh. literatury «Reaktiv», 2000. - рр. 100.
5 Vagabond J (2009). Fossil Fuels. John Vagabond's Chemistry and Physics Blog
Т1З1М1
(https://johnvagabondscience.wordpress.com/2009/02/10 /fossil-fuels/); February 10, 2009. pp. 352-353. 6 D. R. Sing Principles & Techniques in Histology, Microscopy
6 PhotomicrographyCBS Publishers & Distributors, 2003 рp. 192.
7 ВикторовИ.В., ПрошинС.С. «Пpимeнeниe изопропилoвого спиpта в гистолoгичeских мeтодах: обeзвоживаниe и заливга ткани в паpафин, обpаботка парафиновых срeзов» Бюллeтeнь экспeримeнтальной биологии и мeдицины. - 2003.-N7.-C.119-120.
8 John Kiernan. Histological and Histochemical Methods. -Fifth edition.- 2015. - Pp. 592.
1Телегенова М.Ц., 1Атанбаева Г.Ц., 2Ахмад Н.С., 1Аблайханова Н.Т., 1Кулбаева М.С., 1 Швецова Е.В^Бактыбаева Л.К., 1Умбетьярова Л.Б., 1Исаева Н., Щолсадьщцызы М., 1Есенова М.Э.
1Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы 2 Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д.Асфендиярова
ИССЛЕДОВАНИЕ ИНГАЛЯЦИОННОГО ВОЗДЕЙСТВИЯ ПАРОВ СЫРОЙ НЕФТИ НА КРЫС
Аннотация. проведен комплексный гистологический и морфометрический анализ легкие, печени и почек крыс, подвергнутых воздействию сырой нефти месторождения Жанажол. В результате ингаляционного воздействия паров сырой нефти на крыс выявлено нарушение кровообращения в легких, печени и почках, развитие дистрофических, некробиотических и
воспалительных процессов. Морфометрические показатели структурных элементов исследованных органов коррелируют с наблюдаемыми деструктивными процессами.
Ключевые слова: сырая нефть, белые беспородные крысы, легкие,печень, почки.
1Tolegenova M.K., 1 Atanbaeva G.K., 2Akhmad N.S., 1Ablaikhanova N.T.,1Kulbayeva M.S., 1Shvetsova E.V.,1 Baktybaeva L.K., 1Umbetyarova L.B., 1Isaeva N., 1Molsadykkyzy M., Esenova M.A.
1Al-Farabi Kazakh National University,Almaty,Kazakhstan 2Asfendiyarov Kazakh National medical university
THE INVESTIGATION OF THE INHALATION EFFECT OF CRUDE OIL VAPORS IN RATS
Resume: A complex histological and morphometric analysis of the liver, kidneys and lungs of rats exposed to the crude oil of the Zhanazhol field was carried out. As a result of the inhalation effect of crude oil vapors on rats revealed circulatory disorders in the lungs, liver and kidneys, the
occurrence of dystrophic, necrobiotic and inflammatory processes. Morphometric indicators of structural elements of the studied organs correlate with the observed destructive processes.
Keywords: crude oil, white rats, lungs, liver, kidneys.
