CC BY
4УДК 811.161.3
ЛШГВ1СТЫЧНЫЯ УН1ВЕРСАЛП I ПАРЭМ1ЯЛАГ1ЧНЫ ФОНД МОВЫ
ЮА. ПЕТРУШЭУСКАЯ (МагЫёуск дзяржауны утверсгтэт Мя А А. Куляшова) ling-msu @mail. ru
Разглядаецца паняцце моунай утверсали у дачыненн да парэм1ялаг1чнага фонду мовы, вызначаецца паняцце прыказкавых утверсалш, акрэсл1ваюцца ix асноуныя разнав1днасц1 i умовы функцыянавання, дыферэнцыююцца утверсальныя i ттэрнацыянальныя прыказт. Устаноулена, што утверсальны харак-тар у nарэмiялогii мае не тольт змест прыказак, але i адлюстраваныя у прыказках прадметы i вобразы (калi ix супадзенне абумоулена агульным тэарэтычным i практычным вопытам розных народау, незалежным ад эттчнай i моунай роднасцi ц мiжмоуныx кантактау), структурныя уласцiвасцi прыказак (двухсастауны сказ, iмя у функцъп суб'екта i прэдыката, бтарная пабудова, сттак^чны паралелiзм i г.д.), структурна-семантычныя прыказкавыя мадэлi (у яюх спалучаюцца агульныя для розных моу лагiчныя формы зместу прыказак, структурныя уласцiвасцi прыказкавых адзтак, адлюстраваныя у прыказках прадметы i вобразы). Да утверсальных прыказак, адносяцца адзтю, яюя маюць у тшых мовах прыказкавыя аналагi i пабудаваны разам з iмi па адной i той жа структурна-семантычнай мадэлi, якая не абумоулена т моуным раством, т моунымi кантактамi.
Ключавыя словы: лтгвктычная унiверсалiя, парэмiялагiчны фонд мовы, прыказкавыя утверсали, утверсальная прыказка.
Уводзшы. Не усе прыказш, яюя функцыянуюць у мове i успрымаюцца яе носьбггам1 (у тым л1ку даследчыкам^ як яе яскрава нацыянальны кампанент, на самой справе ужываюцца толью у гэтай мове i паходзяць менавгта з гэтай мовы. Напрыклад, у сучаснай беларускай мове ужываецца прыказка З вялшага грому малы дождж, якая вызначаецца як "уласна беларуская" у этымалапчным слоушку прыказак [1, с. 49], аднак аналапчныя па зместу, лекачнаму складу i нават граматычнай аргашзацьп прыказкавыя адзiнкi функцыянуюць таксама у многiх мовах свету - украшскай (Великий грiм, та малий дощ), англiйскай (When the thunder is very loud, there's very little rain 'Калi гром велыш гучны, тады вельмi малы дождж'), ютайскай (Ш^А^М^Л^4 'Гром моцны - дождж малы') i iнш. [2; 3]. Мнопя прыказкi у розны час трапш у бела-рускую мову з iншых моу, але страцш сувязь са сваёй мовай-донарам у свядомасщ носьбггау мовы. У мовах свету шмат прыказак маюць шшамоунае паходжанне, але хутка асiмiлявалi у мове-рэцыпiенце i не аса-цыiруюцца з чужымi мовамi i культурамi. Паводле меркавання Х. Вальтэра i В.М. Машенш, «насуперак агульнапрынятаму меркаванню аб вельмi насычанай нацыянальнай маркiраванасцi iдыяматыкi i парэмiя-логii яны - як гэта нi парадаксальна - з'яуляюцца значна больш штэрнацыянальным^ чым лексiка» [4, S. 2].
Дакладнае размежаванне спецы^чнага (нацыянальнага) i агульнага (унiверсальнага щ штэрна-цыянальнага) у беларускай парэмiялогii, як падкрэслiу Я.Я. 1ваноу у сваiм дакладзе на XV Мiжнародным з'ездзе славiстау [5], з'яуляецца адной з актуальных праблем вывучэння прыказак беларускай мовы [6]. Вырашэнне гэтай праблемы мае тэарэтычную значнасць як у галше тыпалогii моу i лiнгвiстычнай ушвер-салогii (пры вывучэнш парэмiялагiчных адзiнак беларускай мовы на фоне шшых моу свету) [7; 8], так i у лшгвакультуралапчным плане пры выяуленнi нацыянальна-культурнай адметнасщ парэмiялагiчных адзiнак беларускай мовы [9; 10; 11, с. 113-117]. Дыферэнцыяцыя агульнага i спецыфiчнага у парэмiялогii мае значнасць i у прыкладным плане у галiне двухмоунай лекскаграфп пры укладаннi беларуска-iншамоУных парэмiялагiчных слоУнiкаУ [12; 13; 14] i у лiнгвадыдактыцы (лiнгвакраiназнаустве) пры вывучэнш беларускай мовы як замежнай щ няроднай ва умовах бiлiнгвiзму [15; 16; 17].
Ад штэрнацыянальных адзшак парэмiялагiчнага фонду мовы неабходна адрозшваць так званыя Унiверсальныя адзiнкi, яюя у сучаснай парэмiялогii разумеюцца вельмi неадназначна: ад пэуных тыпау парэмш да тых асобных прыказкавых адзшак, што фшсуюцца у вялiкай колькасщ моу розных моуных сямей i груп. Унiверсальныя адзiнкi, як i увогуле унiверсальны кампанент парэмiялагiчнага фонду мовы, спецыяльна не даследавалiся у межах лiнгвiстыкi. Прыказкi не з'яуляюцца прадметам вывучэння лшгвю-тычнай ушверсалогп, паколькi iх месца i статус у моунай сютэме, а таксама заканамернасщ iх мадэлявання як уласна моуных утварэнняу застаюцца яшчэ недакладна вызначанымi. Супастауляльныя даследаваннi у парэмiялогii на шырокiм моуным фоне абмяжоуваюцца прыкладнымi мэтамi укладання полiлiнгвальных парэмiялагiчных даведнiкау [18; 19] цi напаунення параунаучай зоны у слоУнiках прыказак пэунай мовы [20]. Этымалапчнае вывучэнне прыказкавых адзiнак асобных моу толью пачынае распрацоувацца у мовазнаустве [1; 21; 22].
Мэта даследавання - удакладнщь паняцце моунай ушверсалп у дачыненнi да парэмiялагiчнага фонду мовы i на гэтай падставе вызначыць паняцце прыказкавых унiверсалiй, акрэслщь iх асноуныя разнавiднасцi i умовы функцыянавання, дыферэнцыяваць унiверсальныя i штэрнацыянальныя прыказкi.
У ходзе папярэдшх даследаванняу 6bMi акрэслены метадалапчныя падставы i прынцыпы дыфе-рэнцыяцып агульнага (ушверсальнага i iнтэрнацыянальнага) i спецыфiчнага (нацыянальнага) у парэмiяла-гiчным фондзе мовы [23] на матэрыяле беларускай [24 - 29] i англiйскай моу [30], вызначаны шэраг адзiнак ушверсальнага характару у парэмiконе беларускай [31 - 33] ды англiйскай моу [34].
Асноуная частка. Парэмiёлагi дауно зауважыл^ што прыказкi у самых розных мовах свету быва-юць надзiва падобныя адна на адну па зместу, лапчнай пабудове, структуры, лекачным складзе, сштак-сiчнай аргашзацып, вербальных сродках выразнасцi, спосабах функцыянавання i iнш. Гэтае падабенства выктакала пошукi iх агульных (унiверсальных) уласщвасцей як фразавых тэкстау i як устойлiвых у мау-леннi адзшак. На сённяшнi дзень самымi маштабнымi па аб'ёме, разнастайнасцi фактычнага матэрыялу i атрыманых вынiках з'яуляюцца клаафтацып прыказак розных моу свету па лагiчна-семiятычных тыпах i лагiчна-тэматычных групах расiйскага парэмiёлага Р. Л. Пермякова [35; 36]. Паколью мяркуецца, што вызначаныя тыпы i групы прыказак павшны сустракацца ва уах вядомых мовах свету, то таюя тыпы i групы мэтазгодна квалiфiкаваць як стсы парэмiялагiчных унiверсалiй. Не менш значнай, хоць i не такой маштабнай, як класiфiкацыi Р.Л. Пермякова, з'яуляецца спроба венгерскага парэмiёлага Дж. Пацалаi устанавщь прыказкавыя адзiнкi, якiя супадаюць цi вельмi блiзкiя паводле лекачнага складу i граматыч-най аргашзацып у еурапейскiх мовах розных сямей i груп, а таксама у арабскай, персiдскай, кiтайскай, японскай мовах, у санскрыце i iншых мовах свету [37]. Прыказю, якiя вызначыу Дж. Пацалаi, мэтазгодна разглядаць як стс парэмiялагiчных фрэквенталiй (адзiнак, што уласщвы не усiм мовам свету, а толью пэунай, дастаткова вялшай колькасцi моу.
Паняцце унiверсалii у дачыненнi да прыказак не мае агульнапрынятага вызначэння i ужываецца адносна рэдка. Так, Р.Л. Пермякоу квалiфiкуе як «унiверсальны» толькi распрацаваны у выключна пры-кладных мэтах «тэматычны паказальнiк», прызначаны для размяшчэння прыказак у парэмiялагiчных збор-нiках [38]. Дж. Пацалаi квалiфiкуе як «ушверсальныя» толькi некаторыя прыказкавыя адзiнкi, яюя ужы-ваюцца у мовах Еуропы, Блiзкага i Далёкага Усходу [37]. Вядомы амерыканскi парэмiёлаг В. Мщэр на-зывае «унiве»альнымi» прыказкi, яюя пазбаулены вобразнасцi i змест яюх характарызуецца агульнача-лавечай каштоунасцю [39].
Разам з тым многiя парэмiёлагi шырока карыстаюцца тэрмiнам «агульны» (англ. common), яю ужываюць у дачыненш як да уласна унiверсальных прыказак, так i да тых прыказкавых адзiнак, якiя рас-паусюджаны у многiх мовах свету (параун., напрыклад, супярэчлiвае ужыванне Дж. Пацалаi тэрмшау «universal proverb» [37, pp. 33, 38, 44, 59, 87, 104, 159, 170, 182, 203, 295, 349, 398] i «common proverb» [37, pp. 77, 83, 150, 213]). У таюх выпадках паняцце «агульнае» не дыферэнцыюецца на «ушверсальнае» i «ш-тэрнацыянальнае», з прычыны чаго узнiкае метамоуная i метадалапчная блытанiна у квалiфiкацыi прыказак як «агульных», «ушверсальных» i «штэрнацыянальных».
Большасць парэмiёлагау (як лiнгвiстау, так i фалькларыстау) сыходзiцца на тым, што ушверсаль-ным у прыказках з'яуляецца толькi iх змест, а вобразны план, а таксама лекачны склад i граматычная арганiзацыя прыказак спецы^чныя для розных моу. Так, паводле слоу Ю.1. Левiна, «значэнш пераважнай большасцi прыказак з'яуляюцца унiверсалiямi: для амаль кожнай прыказкi дадзенага народа можна амаль заусёды знайсщ сiнонiм сярод прыказак iншага народа; адрозненш датычаць амаль выключна прадметна-вобразнай сферы, не закранаюць значэнняу» [40, с. 501]. Такi падыход пакiдае за ме-жамi ушверсальнага усё, што не датычыць семантыю прыказкавых адзiнак, i адлюстроувае, на наш погляд, больш не лшгвютычнае, а фалькларыстычнае разуменне прыказак (не як моуных знакау, а як тэкстау малого жанру вуснай народнай творчасщ). Гэтае разуменне прыказак актыуна развiваецца на фоне процшастаулення унiверсальнага (агульнага) i нацыянальнага (спецы^чнага) у iншых разнавiднасцях парэмiй розных народау свету - загадках, казках i г.д. У гэтай сувязi у парэмiялогii патрабуецца удаклад-ненне паняцця «ушверсальнае», найперш, у адносшах да паняцця «штэрнацыяльнае».
У лшгвютыцы прынята размяжоуваць моуныя унiверсалii на падставе розных прыкмет на шэраг ас-ноуных разнавiднасцей: шдуктыуныя i дэдуктыуныя, поуныя (абсалютныя) i няпоуныя (статыстычныя), простыя (элементарныя) i складаныя (iмплiкатыуныя), сiнхранiчныя (статычныя) i дыяхрашчныя (дынамiч-ныя) [41]. Вылучаюцца таксама ушверсалп семiятычныя (структурныя) i мауленчыя (пахалшгвютычныя), узроуневыя (уласцiвыя асобным узроуням сiстэмы мовы - фанетычна-фаналагiчныя, марфалапчныя, лек-сiчныя, сiнтаксiчныя) i шш. Не усе з iх аднолькава рэпрэзентатыуныя i адэкватныя у дачыненш да парэмiя-лапчных адзiнак i не усе з iх маюць аднолькавую значнасць пры дыферэнцыяцыi як ушверсальнага i штэр-нацыянальнага, так i агульнага i спецыфiчнага (нацыянальнага) у парэмiялагiчным фондзе мовы. Можна сцвярджаць, напрыклад, што дыяхрашчныя, мауленчыя, узроуневыя ушверсалп у дачыненш да парэмiяло-rii маюць найменшую рэпрэзентатыунасць i значнасць з прычыны адсутнасщ супастауляльных даследаванняу гiстарычнай дынамш, мауленчых функцый, узроуневых узаемасувязей прыказак розных моу свету.
Вядома, што найбольшай рэпрэзентатыунасцю валодаюць шдуктыуныя ушверсалп, яюя вызначаюц-ца на матэрыяле даступных для назiрання моу. Дэдуктыуныя ушверсалп з'яуляюцца вышкам тэарэтычных разважанняу i вызначаюцца у мэтах не пошуку новых ведау аб мове, а для прэзентацып ужо вядомага, у тым лiку i таго, што патрабуе пэунай верыфiкацыi на шырошм моуным матэрыяле. Вызначэнне парэмiялагiчных унiверсалiй можа адбывацца як дэдуктыуным, так i шдуктыуным шляхам. Першы заснаваны на абагуль-неннi рыс, што уласцiвы прыказкам як у сшхранп (як катэгорыi фальклорных тэкстау i моуных адзiнак), так
i у дыяхранп (як пстарычна зменл1вай форме катэгорьп фразавых тэкстау), з улшам юнуючых сем1ят^гчных, кагштыуных, сацыякультурных i г.д. узаемасувязей прыказак з шшьеш катэгорыямi мыслення, моунай камунiкацыi, сацыяльнымi i культурнымi рэ^ям^ з iншымi малымi формамi факльлору i моунымi адзшка-мi розных узроуняу. Другi шлях грунтуецца на эмтрычным абагульненнi асаблiвасцей формы, структуры, зместу, функцый, утварэння прыказак, што уласщвы прыказкавым адзiнкам дастаткова вялшай колькасцi даследаваных моу i не з'яуляюцца вышкам роднасщ моу щ моуных кантактау. Дэдуктыуны шлях вызна-чэння парэмiялагiчных унiверсалiй iстотна абмежаваны узроунем ведання унутранай прыроды i пстарыч-най дынамiкi прыказак, iх суадносiн з iншымi семiятычнымi, кагштыуныш, сацыякультурньпш i г.д. феноменами 1ндуктыуны шлях абмежаваны толькi колькасцю даследаваных моу i таму з'яуляецца, на наш пог-ляд, больш прадуктыуным, асаблiва калi вызначэнне прыказкавых ушверсалш будзе адбывацца паслядоуна -на матэрыяле спачатку аднаго мноства моу, пасля - другога мноства моу i г.д., i нарэшце шляхам параунання вызначаных агульных рыс парэмiялагiчных адзiнак на матэрыяле розных мноствау моу. У такiм выпадку асаблiвасцi формы, структуры, зместу, функцый, утварэння прыказак, агульныя нават для адносна невяль кiх мноствау няроднасных i некантактуючых моу, можна будзе квалiфiкаваць як «прамежкавыя» (або «лакальныя») унiверсалii. Менавiта прамежкавыя (лакальныя) ушверсалп, вызначаныя iндуктыуным шляхам, з'яуляюцца, на наш погляд, найбольш рэпрэзентатыуным^ адэкватнымi i лiнгвiстыстычна значнымi пры дыферэнцыяцыi агульнага i спецыфiчнага у парэмiялагiчным фондзе мовы, таму што дазваляюць без звароту да вялкай колькасцi моу i складанай працэдуры iх аналiзу аб'ектыуна акрэслiць ушверсальны кам-панент прыказкавага фонду дадзенай мовы.
Размежаванне усiх унiверсалiй на поуныя (абсалютныя) i няпоуныя (статыстычныя) мае умоуны характар, паколькi на сённяшш дзень не iснуе шводнай iндуктыунай унiверсалii, адэкватнасць якой была б эмшрычна пацверджана матэрыялам уах вядомых моу. Для парэмiялагiчных адзшак вызначэнне абса-лютных унiверсалiй не з'яуляецца адэкватным, паколькi, па-першае, прыказю большасцi моу свету заста-юцца недаследаванымi, а па-другое, апiсанне парэмiялагiчных фондау нават даступных для вывучэння моу пакуль з'яуляецца невырашанай задачай. Статыстычныя ушверсалп вызначаны толькi у галiне пры-казкавай семантыкi. Паводле меркавання Ю.1. Левiна, «статыстычны характар ушверсальнасщ прыказкавых выслоуяу... можна лiчыць эмпiрычна верыфiкаваным» [40, с. 501]. На наш погляд, ушверсальным у парэмiялогii мэтазгодна лiчыць тое, што немагчыма (па розных прычынах) вытлумачыць роднасцю моу цi моУнымi кантактамi, незалежна ад колькасцi моу, у яюх фiксуецца тая з'ява, што квалiфiкуецца як унь версальная. У гэтай сувязi для парэмiялогii больш рэпрэзентатыуныя не уласна ушверсалп, а фрэквенталп, таму што апошшя, па-першае, больш вiдавочныя, а па-другое, значна лягчэй верыфкуюцца (з прычыны адсутнасщ дакладных дадзеных пра аб'ём i склад парэмiялагiчных фондау большасщ моу свету).
У пазнавальных адносшах больш каштоУнымi з'яуляюцца складаныя ^мплкатыуныя) унiверсалii, што адлюстроуваюць узаемасувязi некальюх моуных з'яу, чым унiверсалii простыя (элементарныя), якiя толькi канстатуюць наяунасць пэунай з'явы ва усiх мовах. У дачыненш да парэмiялогii iмплiкатыуныя Унiверсалii вызначаць немэтазгодна з прычыны адсутнасщ шыроюх тыпалагiчных даследаванняу прыказак i нераспрацаванасщ метадалогii парэмiялагiчнай тыпалогii моу свету як раздзела лшгвютычнай ты-палогii. Не кнуе i спiса элементарных парэмiялагiчных ушверсалш, паколью iндуктыуны аналiз агульных уласщвасцей прыказак розных моу свету знаходзщца у сферы глыбокага марпнэзу як лiнгвiстычнай тыпалогй, так i самой парэмялогп, а дэдуктыунае вызначэнне агульных уласщвасцей прыказак розных моу свету характарызуецца атамарнасцю i ютотна абмежавана метадалагiчнымi супярэчнасцямi парэмiя-логп як раздзела i мовазнауства, i фалькларыстыкь
Тым не менш, можна вызначыць шэраг элемантарных унiверсалiй на аснове вядомых агульных уласщвасцей прыказак. Так, унiверсальнымi (у дэдуктыуным разуменш - што павiнны сустракацца у па-рэмiялагiчным фондзе любой мовы свету) можна лiчыць такiя моуныя прыкметы прыказак, як манафра-завая сштакачная структура (найменшая па памерах рэплша у дыялогу i самы элементарны тэкст), абагульнена-унiверсальная семантыка (большасць прыказак абагульняе па зместу, а не па функцьп), кагнiтыуная структура суджэння (найбольш простай адзшю лапчнага мыслення), метафарычнасць (адзiн з найбольш прадуктыуных спосабау кандэнсацыi зместу), iменны сказ (самая архаiчная сiнтаксiчная мадэль, якая у мнопх мовах захавалася тольм у прыказках). Спiс элементарных парэмiялагiчных унiверсалiй адкрыты i можа быць дапоунены iншымi агульнымi уласцiвасцямi парэмiялагiчных адзiнак.
Так, можна меркаваць, што агульны (г.зн. унiверсальны) характар у парэмiялогii маюць не толью «лагiчная форма зместу» прыказак [35, с. 21], пакладзеная Р.Л. Пермяковым у аснову вызначэння i дыфе-рэнцыяцыi унiверсальных тыпау сiтуацый, адлюстраваных у прыказкавых адзiнках, не толью устаноуле-ныя Дж. Пацалаi ушверсальныя прыказю, аднолькавыя «у народау, яюя не маюць роднасных адносiн, не мелi i не маюць зносш адзiн з адным i знаходзяцца на розных ступенях грамадскага развщця» [35, с. 20], але i, па-першае, пэуны набор адлюстраваных у прыказках прадметау i вобразау (насуперак Р. Л. Пермя-кову [35, с. 20]) у тым выпадку, калi iх супадзенне абумоулена незалежным ад этшчнай i моунай роднас-щ, мiжмоУных кантактау, прынцыпова агульным тэарэтычным i практычным вопытам розных народау (напрыклад, назвы i вобразныя асэнсаванш прыродных з'яу, частак цела чалавека, уяуленняу пра вялiкае i малое, далёкае i блiзкае, прычыну i вышк, добрае i благое i г.д.), па-другое, пэуныя структурныя уласщвасщ прыказак (на глыбiнным сiнтаксiчным i тэкставым узроунях), дэтэрмiнаваныя аднафразавымi
межамi прыказкавых адзшак (напрыклад, двухсастауны сказ, îmm у функцыи суб'екта i прэдыката, бшар-ная пабудова, сштакачны паралелiзм i г.д.), i па-трэцяе, пэуныя структурна-семантычныя прыказкавыя мадэл^ у якiх спалучаюцца, з аднаго боку, унiверсальныя лагiчныя формы зместу прыказак (паводле разумення Р. Л. Пермякова), з другога боку, ушверсальныя структурныя уласщвасщ прыказкавых адзшак, i з трэцяга боку, ушверсальныя прыказкавыя прадметы i вобразы.
Менавгга структурна-семантычныя прыказкавыя мадэлi з'яуляюцца, на наш погляд, эмшрычнай падставай для квалiфiкацыi тых цi iншых прыказак як ушверсальных, паколькi дазваляюць абстрагавацца ад непазбежных фармальных (лексiчна-граматычных) адрозненняу адной i той жа прыказш у розных мовах (гэтак сама як лшгвютычная мадэль фанемы дазваляе вылучаць унiверсальныя фанематычныя адзiнкi, нягледзячы на iх фонавыя адрозненнi у розных мовах, так сама як лшгвютычная мадэль асноунага лекач-нага фонду мовы дазваляе вызначаць унiверсальныя паводле намшацьи тыпы слоу - саматызмы, тэрмiны радства i iнш., нягледзячы на адрозненш у гукавым складзе аутэнтычных па значэннi лексiчных адзшак у розных мовах свету i г.д.). Вельмi паказальна у гэтай сувязi тое, што адзшш, квалiфiкаваныя у мульцшнгваль-ным парэмiялагiчным даведнiку «European Proverbs in 55 Languages, with Equivalents in Arabic, Persian, Sanskrit, Chinese, and Japanese» (2002) Дж. Пацалаi [37] як загалоукавыя, на самой справе з'яуляюцца не прыказкам^ што у адной i той жа форме незалежна адна ад адной iснуюць у розных мовах, а мешв^ струк-турна-семантычныЕШ прыказкавымi мадэлямi, якiя можна вызначыць як шварыянты у адносшах да тоесных па лагiчнай структуры i змесце, але у той щ iншай ступенi адрозных па лекачна-граматычным афармленнi прыказак у розных мовах (а таксама нярэдка i у адной мове), напр.: As you sow, so (will) you reap or As one sows so one reaps V1 - What you sow that will reap (too) or What one sows that will be reaped too V2 - Like sowing, like reaping V3 - He who does not sow /does / will not reap V4 [37, р. 38], параун.: бел. Як пасееш, так i пажнеш V1 - Што пасееш, тое i пажнеш V2 -Хто не сее, той жаць не мае чаго V3 -Хто не сее, у таго не расце V4 [37, р. 38-39]. Можна меркаваць, што паходжанне таго щ шшага варыянта ушверсальнай прыказш у дадзенай мове можа залежыць ад уплыву роднасных моу щ ад моуных кантактау, але сама наяу-насць менаыта гэтай прыказш у гэтай мове з'яуляецца вышкам агульных для розных моу свету працэсау фар-мiравання iх парэм1ялапчных фондау, у яшх асобнае месца займаюць адзiнкi з ушверсальныгш зместам, струк-турай i адлюстраваннем утверсальных прадметау з дапамогай утверсальных вобразау па ушверсальных мадэлях.
Да ушверсальных прыказак, на наш погляд, адносяцца адзшш, яшя маюць у шшых мовах прыказкавыя аналап i пабудаваны разам з iмi па адной i той жа структурна-семантычнай мадэлi, якая не абумоулена ш моуным раством, ш моУнымi кантактамi. Менавiта гэтым ушверсальныя прыказш адрознiваюцца ад iнтэрнацыянальных (наяунасць якiх у мове дэтэрмiнавана моУнымi кантактамi) i ад агульных у роднасных мовах (дэтэрмшаваных гютарычнай дыферэнцыяцыяй агульнай для iх мовы-продка). 1нтэрнацыя-нальныя прыказкi заусёды з'яуляюцца вышкам запазычання з iншых моу (як няроднасных, так i роднасных) i заусёды маюць моуную (а у многiх выпадках i тэкставую) крышцу, якую можна устанавщь. Уш-версальныя прыказкi не могуць мець крынiцы, хоць асобныя (як правша, нацыянальна-культурна дэтэр-мiнаваныя) iх варыянты i могуць пераходзiць з адной мовы у другую.
Ушверсальныя прыказш найчасцей адрознiваюцца па лекачным складзе i граматычнай арганiзацыi у розных мовах (маюць адметны лекачны склад i непауторную граматычную аргашзацыю) за выключэннем апорных (ключавых) слоу i лапчна-сштакачнай структуры, што адлюстроуваюць унiверсальныя прадметы i вобразы у межах ушверсальнай прыказкавай структурна-семантычнай мадэлi (цi яе пэуных варыянтау). Аднак нярэдка адна i тая ж ушверсальная прыказка цалкам (або амаль цалкам) супадае па лексiчным складзе i граматычнай аргашзацыи у дзвюх (щ больш) мовах, што сведчыць пра яе запазычаны характар у адной з моу (щ адразу у некальшх мовах). На наш погляд, ушверсальныя прыказш могуць запазычвацца, як i усе прыказкавыя адзшш, з адной мовы у шшую, або замяшчаць (выцясняць) у мове-рэцышенце варыянт уласна моунага паходжання гэтай жа ушверсальнай прыказш, щ уступаць з гэтым варыянтам у сiнанiмiч-ныя адносiны. У выпадку, калi такi працэс адбываецца у некальшх мовах (адначасова або паслядоуна), ад-паведная унiверсальная прыказка пачынае выконваць функцыю iнтэрнацыянальнай адзiнкi. Запазычаныя ушверсальныя прыказш могуць аамшяваць паводле лекачнага складу цi граматычнай арганiзацыi у мове-рэцыпiенце, уключаць у вышку перафразавання нацыянальна-культурна маршраваныя кампаненты i, дзяку-ючы гэтаму, пачынаць успрымацца як ушкальныя (нацыянальныя). Уласна моунага паходжання ушверсальныя прыказш таксама могуць уключаць або набываць з цягам часу нацыянальна-культурна маршраваныя кампаненты (рэалп, лекаку уласна моунага паходжання), адлюстроуваць новыя фрагменты рэчаюнасщ (спецыфiчныя вобразы i паняццi, нацыянальныя прататыпы), утвараць унiкальныя варыянты ушверсальных прыказкавых мадэляу i, дзякуючы гэтаму, успрымацца як ушкальныя (нацыянальныя). Моуныя кантакты i дынамiчныя працэсы у парэмiялагiчных фондах асобных моу у значнай ступеш ускладняюць вызначэнне i атсанне унiверсальных прыказкавых адзiнак.
Сапраудны аб'ём унiверсальных прыказкавых адзiнак немагчыма вызначыць абсалютна дакладна у асобнай мове, пакольк ён прама i непасрэдна залежыць ад эмшрычных дадзеных, абмежаваных, з аднаго боку, юнуючыгш полiлiнгвальнымi крынiцамi, а з другога, - наяунасцю фiксацый парэмiялагiчнага матэры-ялу розных моу свету, яго паунатой i даступнасцю даследчыку. Разам з тым, магчыма максiмальна аб'екты-вiзаваць вызначэнне удзельнай ваг1 ушверсальных прыказак (i iх колькасныя суадносшы з штэрнацыяналь-нымi i нацыянальнымi адзiнкамi) у пэунай мове, калi абраць для аналiзу фактычны матэрыял, абмежаваны
паводле лшгвютычна значных крытэрыяу - асноуныя прыказкавыя фонд, (парэмiялаriчны) мшмум, склад лiтаратурнай мовы [42; 43].
Заключэнне. Паняцце моунай унiверсалii рэлевантнае для парэмiялаriчных фондау моу свету, у яшх можна вылучыць прыказкавыя адзшш, агульныя паводле зместу, формы, функцый, утварэння i г.д. Ушверсальным у парэмiялогii мэтазгодна лiчыць тое, што немагчыма (па розных прычынах) вытлума-чыць роднасцю моу щ моунымi кантактамi, незалежна ад колькасщ моу, у якiх фiксуецца тая з'ява, што квалiфiкуецца як ушверсальная. У такiм выпадку асаблiвасцi зместу, формы, функцый, утварэння прыказак, агульныя нават для адносна невялшх мноствау няроднасных i некантактуючых моу, можна квалiфi-каваць як «прамежкавыя» (або «лакальныя») ушверсалп. Менавгга ушверсалп такога кшталту, вызнача-ныя шдуктыуным шляхам, з'яуляюцца найбольш рэпрэзентатыуным^ адэкватнымi i лiнгвiстыстычна значнымi пры дыферэнцыяцьп агульнага i спецыфiчнага у парэмiялагiчным фондзе мовы, таму што да-зваляюць без звароту да вялшай колькасцi моу i складанай працэдуры ix аналiзу аб'ектыуна акрэслiць ушверсальны кампанент прыказкавага фонду дадзенай мовы.
Ушверсальны характар у парэмiялогii мае не тольш змест прыказак, але i пэуны набор адлюстраваных у прыказках прадметау i вобразау (калi ix супадзенне абумоулена незалежным ад этшчнай i моунай роднасщ щ мiжмоУныx кантактау, прынцыпова агульным тэарэтычным i практычным вопытам розных народау), i пэуныя структурныя уласцiвасцi прыказак (на глыбiнным сштакачным i тэкставым узроунях), i пэуныя структурна-семантычныя прыказкавыя мадэлi, у mix спалучаюцца, з аднаго боку, ушверсальныя лапчныя формы зместу прыказак, з другога боку, ушверсальныя структурныя уласщвасщ прыказкавых адзiнак, i з трэцяга боку, ушверсальныя прыказкавыя прадметы i вобразы. Менавiта структурна-семантыч-ныя прыказкавыя мадэлi з'яуляюцца неабходнай i дастатковай эмшрычнай падставай для квалiфiкацыi тых цi iншыx прыказак як ушверсальных, пакольш дазваляюць абстрагавацца ад непазбежных фармальных (лекачна-граматычных) адрозненняу адной i той жа прыказш у розных мовах свету.
Да ушверсальных прыказак мэтазгодна адносщь адзшю, якiя маюць у шшых мовах прыказкавыя аналап i пабудаваны разам з iмi па адной i той жа структурна-семантычнай мадэлi, якая не абумоулена ш моуным раством, нi моунывш кантактамi. Гэтым ушверсальныя прыказкi адрозшваюцца, з аднаго боку, ад штэрнацыянальных (наяунасць якix у мове дэтэрмшавана моУнымi кантактамi), а з другога боку, ад агульных у роднасных мовах (дэтэрмшаваных пстарычнай дыферэнцыяцыяй агульнай для ix мовы-продка).
Унiверсальныя прыказю найчасцей адрознiваюцца па лексiчнаму складу i граматычнай аргашза-цыi у розных мовах (маюць адметны лекачны склад i непауторную граматычную аргашзацыю) за вы-ключэннем апорных (ключавых) слоу i лагiчна-сiнтаксiчнай структуры, што адлюстроуваюць ушверсальныя прадметы i вобразы у межах унiверсальнай прыказкавай структурна-семантычнай мадэлi (цi яе пэу-ных варыянтау). Унiверсальныя прыказкi могуць уключаць або набываць з цягам часу нацыянальна-культурна маркiраваныя кампаненты (рэалii, лексiку уласна моунага паходжання), адлюстроуваць новыя фрагменты рэчаiснасцi (спецы^чныя вобразы i паняццi, нацыянальныя прататыпы), утвараць ушкаль-ныя (нацыянальныя) варыянты унiверсальныx прыказкавых мадэляу.
Л1ТАРАТУРА
1. Лепешау, I. Я. Этымалапчны слоушк прыказак / I. Я. Лепешау. - Мшск : Выш. школа, 2014. - 141 с.
2. 1ваноу, Я. Я. Гром i дождж у народных прыкметах i прыказках славян i шшых народау свету (аб шшамоуным па-ходжанш прыказю З вялжага грому малы дождж) / Я. Я. 1ваноу, Ю. А. Петрушэуская // Славянская мифология и этнолингвистика: сб. науч. ст. ; редкол.: В. И. Коваль (отв. ред.) [и др.]. - Гомель : ГГУ им. Ф. Скорины, 2015. - С. 96-99.
3. Петрушэуская, Ю. А. Пра сферу ужывання i паходжанне прыказю З вялкага грому малы дождж / Ю. А. Петрушэуская // Роднае слова. - 2016. - № 1. - С. 44-47.
4. Вальтер, Х. Национальное и интернациональное в славянской фразеологии: различное в едином / Х. Вальтер, В. М. Мокиенко // Nationales und Internationales in der slawischen Praseologie = Национальное и интернациональное в славянской фразеологии / Internationales Slawistenkomitee, Phraseologische Kommission ; Hrsg. H. Walter, V.M. Mokienko. - Greifswald : E.M.A.-Universität, 2013. - S. 1-18.
5. Иванов, Е. Е. Белорусская паремиология и афористика в общеевропейском контексте (актуальные проблемы изучения) / Е. Е. Иванов // XV М1жнародны з'езд славютау = XV Международный съезд славистов = XV International Congress of Slavists, Мшск, Беларусь, 20-27 жшуня 2013 г. : тэз. дакл. : у 2 т. - Т. 1 : Мовазнауства / рэдкал.: А. А. Лу-кашанец (гал. рэд.) [i шш.]. - Мшск : Бел. навука, 2013. - С. 322-333.
6. Иванов, Е. Е. Белорусская паремиология и афористика в общеевропейском контексте (актуальные проблемы изучения) / Е .Е. Иванов // Nationales und Internationales in der slawischen Praseologie = Национальное и интернациональное в славянской фразеологии / Internationales Slawistenkomitee, Phraseologische Kommission; Hrsg. H. Walter, V.M. Mokienko. - Greifswald : E.M.A.-Universität, 2013. - S. 111-116.
7. Иванов, Е. Е. Сравнительная типология фразеологии английского и белорусского языков (актуальность, методология, перспективы исследования) / Е. Е. Иванов, Ю. С. Зверева, А. Н. Шестернева // Восточнославянские языки и литературы в европейском контексте - 2015 : сб. науч. ст. ; под ред. Е.Е. Иванова. - Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2016. - С. 164-168.
8. 1ваноу, Я. Я. Фразеалопя, парэм1ялопя, афарыстыка беларускай мовы i ix сувязi з iншымi мовамi як напрамак даследаванняу навуковай школы па беларускаму i агульнаму мовазнауству у МДУ iмя А. А. Куляшова (1995-2015) /
Я. Я. 1ваноу // Итоги научных исследований ученых МГУ им. А.А. Кулешова 2015 г. : материалы науч.-метод. конф., 25 янв. - 4 февр. 2016 г. ; под ред. Е. К. Сычовой. - Могилев : МГУ им. А.А. Кулешова, 2016. - С. 91-93.
9. 1ваноу Я. Я. Параунальнае мовазнауства i нацыянальна-культурная семантыка мовы (на матэрыяле парэмiялагiч-ных адзшак) / Я.Я. 1ваноу // Нацыянальная мова i нацыянальная культура: аспекты узаемадзеяння : зб. навук. арт. / рэдкал.: Д. В. Дзятко (адк. рэд.) [i iнш.]. - Мiнск : БДПУ iм. М. Танка, 2009. - С. 54-57.
10. 1ваноу, Я. Я. Ушверсальнае i нацыянальнае у фразеалагiчнай i парэмiялагiчнай падсютэмах беларускай мовы у еурапейсюм моуным кантэксце (актуальнасць, метадалогiя, перспектывы даследавання) / Я. Я. 1ваноу // Славянская фразеология в синхронии и диахронии : сб. науч. ст. ; редкол.: В. И. Коваль (отв. ред.) [и др.]. - Гомель : ГГУ им. Ф. Скорины, 2016. - Вып. 3. - С. 46-49.
11. 1ваноу, Я. Я. Афарыстычныя адзшю у беларускай мове / Я. Я. 1ваноу. - Магшёу : МДУ im А .А. Куляшова, 2017. - 208 с.
12. Вальтер, Х. Белорусские пословицы в контексте европейской паремиологии (о русско-немецко-белорусском словаре пословиц с иноязычными параллелями) / Х. Вальтер, Е. Е. Иванов, В. М. Мокиенко // Актуальныя праблемы фшалоги i методыю выкладання фшалапчных дысцыплш : зб. навук. арт. ; пад рэд. А. М. Макарэвiча. - Магшёу : МДУ iм. А. А. Куляшова, 2015. - С. 209-214.
13. 1ваноу, Я. Я. Актуальныя праблемы сучаснай беларускай парэмiяграфii / Я. Я. 1ваноу // Усходнеславянсюя мовы у сучаснай лексiкаграфii : зб. навук. арт. ; навук. рэд. Д. В. Дзятко. - Мшск : БДПУ iм. М. Танка, 2015. - С. 36-40.
14. 1ваноу, Я. Я. Англшсюя э^валенты беларусюх прыказак (лексiкаграфiчны аспект) / Я. Я. 1ваноу, В. А. Макама-ва // Восточнославянские языки и литературы в европейском контексте - 2015 : сб. науч. ст. ; под ред. Е. Е. Иванова. -Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2016. - С. 191-196.
15. 1ваноу, Я. Я. Нацыянальна-культурная семантыка беларускай мовы i праблема яе лшгвакрашазнаучай рэпрэзен-тацьи (на матэрыяле моунай афарыстыю) / Я. Я. 1ваноу // Сацыякультурная прастора мовы (сацыяльныя i культурныя аспекты вывучэння беларускай мовы) / С. Ф. 1ванова, Я. Я. 1ваноу, Н. Б. Мячкоуская. - Мшск : Веды, 1998. - С. 33-62.
16. 1ваноу, Я. Я. Нацыянальна-культурная семантыка беларускай мовы як аб'ект лшгвакрашазнауства (пры вывучэн-ш беларускай мовы як замежнай i як другой ва умовах блiзкароднаснага руска-беларускага бiлiнгвiзму) / Я. Я. 1ваноу // Беларуская мова: шляхi развiцця, кантакты, перспектывы : матэрыялы III Мiжнар. кангр. беларусiстау «Беларуская культура у дыялогу цывiлiзацый», Мшск, 21-25 мая, 4-7 снеж. 2000 г. / UNESCO, Мiжнар. асацыяцыя беларусютау [i iнш.] ; рэдкал.: Г. Цыхун (гал. рэд.) [i iнш.]. - Мiнск : Беларуси кшгазбор, 2001. - С. 285-290. - («Беларусжа = Albaruthenica». Кн. 19)
17. 1ваноу, Я. Я. Варыянты парэмiялагiчных адзiнак у мауленш па-за межамi тлумачальнага слоунiка прыказак (матэрыялы да укладання парэмiялагiчных слоунiкау беларускай мовы як замежнай i як няроднай ва умовах бiлiнгвiзму) / Я. Я. 1ваноу // Актуальные проблемы преподавания иностранных языков в высшей школе Республики Беларусь - 2014 : сб. науч. ст. ; под ред. Е. Е. Иванова. - Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2015. - C. 134-140.
18. Strauss, E. Dictionary of European proverbs: 3 vols. / E. Strauss. - London & New York : Routledge, 1994. - Vol. 1. XIII, 625 p. ; Vol 2. V, 627-1232 p. ; Vol. 3. V, 789 p.
19. Котова, М. Ю. Русско-славянский словарь пословиц с английскими соответствиями / М. Ю. Котова. - СПб. : Изд-во СПбГУ, 2000. - 360 с.
20. Wander, K. F. W. Deutsches Sprichwörter-Lexikon: Vol. I-V / K. F. W. Wander. - Leipzig: F.A. Brockhaus, 1867-1880.
21. Ivanov, E. E. Etymology of English Proverbs / E. E. Ivanov, J. A. Petrushevskaia // Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences. - 2015. - Vol. 8, No 5. - P. 864-872.
22. Иванов, Е. Е. Английские пословицы: из литературы и в литературе: этимология, функционирование, варианты = English Proverbs: from Literary Texts, in Literary Texts: Etymology, Usage, Variability / Е. Е. Иванов, Ю. А. Петрушев-ская. - Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2016. - 76 с.
23. Петрушэуская, Ю. А. Да праблемы размежавання ушверсальнага i штернацыянальнага у парэмiялагiчным фондзе мовы / Ю.А. Петрушэуская // Универсальное и национальное в языковой картине мира : материалы II Междунар. науч. конф., 14-15 октяб. 2016 г. / Мин. гос. лингв. ун-т ; редкол.: Н.В. Фурашова (отв. ред.) [и др.]. - Минск : МГЛУ, 2017. - С. 193-196.
24. Petrusevskaja, Ju. A. Универсальное и национальное в составе пословиц современного белорусского литературного языка / Ju. A. Petrusevskaja // Wort - Text - Zeit XII. Die Phraseologie im Idiolekt und im System der slawischen Sprachen / Hrsg. v. H. Walter und M. Hordy. - Greifswald : E.M.A.-Universität, 2013. - S. 79-80.
25. Петрушэуская, Ю. А. Праблемы вывучэння ушверсальнага i нацыянальнага у беларускай парэмiялогii / Ю. А. Петрушэуская // Актуальныя праблемы фшалоги i методыю выкладання фшалапчных дысцыплш : зб. навук. арт. ; пад рэд. А. М. Макарэвiча. - Магшёу : МДУ iм. А. А. Куляшова, 2015. - С. 243-249.
26. Петрушевская, Ю. А. К проблеме исследования универсального и национального в белорусской паремиологии / Ю. А. Петрушевская // Студи з фшологи та журналютики : зб. наук. праць ; редкол.: Н.Ф. Венжинович (вщп. ред.) [та ш.]. - Ужгород : Гражда, 2016. - Вип. 4. - С. 143-145.
27. Петрушэуская, Ю. А. Размежаванне агульнага i спецы^чнага у паремiялагiчным фондзе беларускай мовы як актуальная праблема мовазнауства / Ю. А. Петрушэуская // Актуальные проблемы преподавания иностранных языков в высшей школе Республики Беларусь : материалы IV Респ. науч. Интернет-конф., 24 нояб. - 23 дек. 2016 г. ; редкол.: Н.М. Савченко (пред.) [и др.] - Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2017. - С. 188-191.
28. Петрушэуская, Ю. А. Да праблемы размежавання ушверсальных i штэрнацыянальных адзшак у парэмiялагiчным фондзе беларускай мовы / Ю. А. Петрушэуская // Итоги научных исследований ученых МГУ имени А.А. Кулешова 2016 г. : материалы науч.-метод. конф., 25 янв.- 1 фев. 2017 г. ; под ред. Е. К. Сычовой. - Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2017.- С. 113-115.
29. Петрушэуская, Ю. А. Ушверсальны, штэрнацыянальны i нацыянальны кампаненты парэмiялагiчнага фонду сучаснай беларускай лтратурнай мовы (на матэрыяле публщыстычных тэкстау) / Ю. А. Петрушэуская // Фшолопчш студ^ : наук. вюник Криворiзького держ. пед. ун-ту. - 2017. - Вип. 16. - С. 195-201.
30. Петрушэуская, Ю. А. Универсальное и национальное в паремиологической системе языка (на материале английского и белорусского языков) / Ю. А. Петрушэуская // Даследаванш па германскай i славянскай фшалогп = Acta Germano-Slavica : зб. навук. артыкулау ; пад рэд. Я.Я. 1ванова. - Магшёу : МДУ 1м. А. А. Куляшова, 2015. - Вып. 6. - C. 213-216.
31. Петрушэуская, Ю. А. Паходжанне i тэкставыя крынщы некаторых ушверсальных прыказак у сучаснай беларус-кай мове / Ю. А. Петрушэуская // Текст. Язык. Человек : сб. науч. трудов : в 2 ч. ; редкол.: С.Б. Кураш (отв. ред.) [и др.]. - Мозырь : МГПУ им. И. П. Шамякина, 2015. - Ч. 2. - C. 120-122.
32. Петрушэуская, Ю. А. Ушверсальныя прыказю у беларускай мове (лекакаграф1чны аспект) / Ю. А. Петрушэуская // Усходнеславянсюя мовы у сучаснай лекЫкаграфп : зб. навук. артыкулау / навук. рэд. Д. В. Дзятко. - Мшск : БДПУ 1мя М. Танка, 2015. - С. 84-87.
33. Петрушэуская, Ю. А. Ушверсальныя парэм1ялапчныя адзшю у сучаснай беларускай лтратурнай мове / Ю. А. Петрушэуская // Молодая наука - 2017 : материалы регион. науч.-практ. конф. студ-в и асп-в вузов Могилевской обл., 27 апр. 2017 г. - Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2017. - С. 144.
34. Петрушевская, Ю. А. О степени универсальности паремиологического фонда английского языка / Ю. А. Петру-шевская // Молодая наука - 2012: материалы регион. науч.-практ. конф. студентов и аспирантов вузов Могилевской обл., 19 апреля 2012 г. / под ред. А. В. Бирюкова. - Могилев: МГУ имени А. А. Кулешова, 2012. - С. 114.
35. Пермяков, Г. Л. Классификация пословичных изречений. Система логической трансформации пословиц / Г. Л. Пермяков // Основы структурной паремиологии / Г. Л. Пермяков. - М. : Наука, 1988. - С. 11-33.
36. Пермяков, Г. Л. О смысловой структуре и соответствующей классификации пословичных изречений / Г. Л. Пермяков // Основы структурной паремиологии / Г.Л. Пермяков. - М. : Наука, 1988. - С. 107-134.
37. Paczolay, G. European Proverbs in 55 Languages, with Equivalents in Arabic, Persian, Sanskrit, Chinese, and Japanese / G. Paczolay. - Veszprem: Veszpremi Nyomda, 1997. - 528 pp.
38. Пермяков, Г. Л. Универсальный тематический указатель / Г.Л. Пермяков // Основы структурной паремиологии / Г. Л. Пермяков. - М. : Наука, 1988. - С. 170-181.
39. Mieder, W. Proverbs : A Handbook / W. Mieder. - Westport, CT : Greenwood Press, 2004. - 304 p.
40. Левин, Ю. И. Провербиальное пространство / Ю.И. Левин // Избранные труды: Поэтика. Семиотика / Ю. И. Левин. - М. : Языки русской культуры, 1998. - С. 483-503.
41. Николаева, Т. М. Универсалии / Т. М. Николаева // Языкознание. Большой энцикл. словарь / гл. ред. В. Н. Ярцева. -2-е изд. - М. : БРЭ, 1998. - С. 535-536.
42. Петрушэуская, Ю. А. Паняцце парэм1ялапчнага фонду мовы i прынцыпы яго дыферэнцыяцыи (у сувяз1 з вызна-чэннем ушверсальнага i нацыянальнага кампанентау у парэм1ялапчнай сютэме мовы) / Ю. А. Петрушэуская // Фшолопчний часопис. - 2015. - Вип 1 (6). - C. 100-106.
43. Петрушэуская, Ю. А. Аб дыферэнцыяцы1 парэм1ялаг1чнага фонду беларускай мовы у сувяз1 з вызначэннем яго ушверсальнага i нацыянальнага кампанентау / Ю. А. Петрушэуская // Славянская фразеология в синхронии и диахронии : сб. науч. статей ; редкол.: В.И. Коваль (отв. ред.) [и др. ]. - Гомель : ГГУ имени Ф. Скорины, 2016. - Вып. 3. -С. 106-109.
Пастуту 29.11.2018
LINGUISTIC UNIVERSALS AND PAREMIOLOGICAL FUND OF THE LANGUAGE
Y. PETRUSHErSKAYA
The article deals with the concept of the language universals with regard to the paremiological fund of the language. It defines the concept of proverb universals, their main types and functioning conditions, the differentiation of the universal and international proverbs. It was determined that in paremiology the universal nature has the content of proverbs, along with the objects and images reflected in proverbs (if their coincidence is based on the general theoretical and practical experience of different nations, independent of the ethnic and linguistic affinity or interlanguage contacts), structural properties of proverbs (a two-part sentence, a name functioned as the subject and predicate, the binary construction, the syntactic parallelism, etc.), structural and semantic models of the proverbs (that combine common for different languages logical forms of the proverbs content, structural properties of proverbs, objects and images reflected in proverbs). Universal proverbs are units that have analogues in other languages, which are represented by the same structural-semantic model, independent of the linguistic affinity or interlanguage contacts.
Keywords: linguistic universal, paremiological fund of the language, proverb universals, universal proverb.
