11Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
KUZGI YUMSHOQ BUG'DOYNING QISHKI SOVUQLARDAN JAROHATLANISHI BA UNI ANIQLASH
G'ulom Saydalimovich G'aybullayev
q.x.f.d., TDAUSF dotsenti
Akmal Baxtiyorovich Xayitov,
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali O'simlikshunoslik va meva-
sabzavotchilik kafedrasi assistenti
Abduvosi Farxodovich Yalgashev
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali O'simlikshunoslik va meva-sabzavotchilik kafedrasi assistenti
ABSTRACT
It is important to protect agricultural crops from the winter cold, it is important for farmers to know that grain crops, especially wheat, die after a severe cold and how much they are injured.
Keywords. Winter wheat, anamal frost, frost tolerance, winter frost
АННОТАЦИЯ
Важно защитить сельскохозяйственные культуры от зимних холодов, аграриям важно знать, что зерновые культуры, особенно пшеница, погибают после сильного холода и насколько сильно они травмируются.
Ключевые слова. Озимая пшеница, анамальная холодо, морозоустойчивость, зимняя холодо
Kirish. O'zbekiston respulikasida, jumladan Samarqand viloyatida 11.01.2316.01.23 kunlari harorat -250C darajadan yuqori bo'lganligi kuzatildi. Anomal sovuq tugab havo haroratining isishi ko'pchilik tomonidan iliq kutib olinsada, bug'doy hosiliga sovuq qay darajada ta'sir qilganligi dolzarb masala hisoblanadi.
Kuzgi bug'doy unib chiqqandan so'ng sovuq, qish haroratiga chiniqish (yarovizasiya 0-50C) davrini o'taydi. Chiniqish jarayoni hujayralarida namlik miqdorining pasayishiga olib keladi, bu o'sish jarayonlarini va eriydigan uglevodlarning to'planishini sekinlashtiradi, bularning barchasi o'simlikka sovuqqa qarshi turishga yordam beradi.
May 12-13
867
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
Chiniqish va sovuqqa moslashish jarayoni to'rt haftadan sakkiz haftagacha davom etadi va chidamlilik darajasi tuproq harorati va namlikka bevosita bog'liq. Kunning uzunligi ham chidamlilikka ta'sir qiladi, chunki kuzda kunlarning qisqarishi bug'doyning qishki chidamliligini keltirib chiqaradi. Aksincha, bahorda uzun kunlar oshishi bilan sovuqqa chidamliligi pasayadi.
Sovuqqa chidamlilik dinamikdir va agar tuproq harorati o'simlik chiniqishdan oldingi haroratdan yuqori bo'lsa, o'simliklarning nobud bo'lishi mumkin. Sovuqqa chidamlilikning pasayishi ikkita asosiy ta'sirga ega:
1. Agar tuproq harorati qishki chidamlilik hozirgi darajasidan pastga tushsa, sovuqdan zararlanish paydo bo'ladi.
2. Bir marta hosil qishki chidamliligini yo'qotsa, u hech qachon dastlabki chidamlilik darajasiga erisha olmaydi va har safar tuproq harorati minimal yashash haroratidan oshib ketganda tezroq zararlanadi.
Xo'sh, yaqinda kuzatilayotgan issiq ob-havo sharoiti kuzgi bug'doy hosiliga qanday ta'sir qilishi mumkin?
Issiq havo qorning erishiga olib keladi. Qor izolyator vazifasini bajaradi va haroratining keskin o'zgarishidan himoya qilishga yordam beradi. Agar tuproq yuzasida 10-20 sm kamroq qor qolsa, keyingi safar haroratning pasayishi qishda o'simliklarning sovuqdan jaroatlanishiga olib kelishi mumkin.
Qor erishi dalada ko'lmak paydo bo'lishiga olib keladi. Agar suv muzlashdan oldin oqishi mumkin bo'lsa, jarohatlar kam bo'lishi yoki umuman bo'lmasligi mumkin. Biroq, agar suv muzlab qolsa va davom etsa, tuproq botqoqlashish natijasida shikastlanishi mumkin, anaerob sharoit yaratadi, shuningdek, o'simlik hujayrasi ko'proq suvni o'zlashtiradi va keyingi muzlaganida hujayra yorilishi xavfini oshiradi.
May 12-13
868
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
Qor erib harorat pastga tushganda, erigan qorlardan hosil bo'lgan ko'lmak suvlar oqib ketmasa muzlashi mumkin. Muz odatda barglar, poya va kurtaklarni atrofdagi havodan muhrlab, anaerob muhitni yaratib, o'simliklarga zarar etkazadi. Muz bug'doy barglarini uzoq vaqt davomida o'rab turganda, bu anaerob muhit (etanol va karbonat angidrid) natijasida paydo bo'lgan zaharli metabolitlarning to'planishiga imkon beradi va nafas olish paytida yuzaga keladigan tabiiy gaz almashinuvini oldini oladi. Boshqacha qilib aytganda, u o'simliklarni "bo'g'ib qo'yadi".
Qishki jarohatlardan shubhalansangiz nima qilish kerak
Agar sizning kilgan bug'doy dalangiz qishda jarohat olganidan shubhalansangiz yoki o'simliklaringiz qishda omon qolganligini tasdiqlamoqchi bo'lsangiz, AQSh da ishlab chiqilgan "sumka sinovi" uslubi mavjud. Ushbu test omon qolishning erta belgisini olish uchun ishlatilishi mumkin. Agar sizda jarohatlar bo'lsa, boshqa ekin ekish uchun urug'ni qayta ekish yoki dalani buzib tashlash kerakligini aniqlashga yordam beradigan umumiy ko'rsatmalar mavjud. Sug'oriladigan maydonlarda 1 m 2 da 300-400 o'simlik optimal hisoblanadi. Dalaning turli qismlaridan bug'doy o'simliklarini belkurak bilan ehtiyotkorlik bilan qazib oling - o'simlik bargi va ildizlarini o'z ichiga olgan 7 smgacha tuproqni olib tashlang.
1. Namunalarni xona haroratida eritib oling.
2. Tuproqni ildizlardan olib tashlash uchun sovuq suv bilan yuvib tashlang.
3. Bug'lanishni kamaytirish maqsadida taxminan 4 santimetr barglarni va murtak ildiz ostidan ildizlarni kesib oling.
4. Murtak ildizni toza, salqin distillangan suv bilan yuvib tashlang.
5. Kamida beshta o'simlikni idishlarga soling va eking.
6. Idishlarni yoritilgan xonaga joylashtiring, lekin to'g'ridan-to'g'ri quyosh nuri tushmaydigan j oyda.
7. Besh-etti kundan keyin sog'lom yangi o'simtalar o'sishni ko'rsatishi kerak.
8. Olti kundan keyin o'smaydigan o'simliklar nobud bo'lgan deb hisoblanadi.1
Vaziyatni tanqidiy tahlil qilmasdan shoshilinch qarorlar qabul qilishdan
ogohlantiramiz. Aksariyat o'simliklar tiklanadi va bahorgi ekin bilan qayta ekishdan ko'ra ko'proq hosil olish imkoniyatiga ega bo'ladi. O'simliklarni tekshirish juda muhimdir.
REFERENCES
1 https://www.canr.msu.edu/news/winter_injury_to_winter_wheat_in_michigan
May 12-13
869
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
1. Tashkentboeva, F., & Gaybullaev, G. (2021). TOPIC: EFFECT OF SUPPLEMENTARY FEEDING WITH MINERAL FERTILIZERS AND MICRONUTRIENTS ON LEAVES AND STEMS ON THE PRODUCTIVITY OF JASMINA WHEAT GENUS.
2. Saydalimovich, G. G., Abduvakhobovich, B. M., & Bolibekovich, T. R. (2020). Wheat Breeding Research In The Zarafshan Oasis Of The Republic Of Uzbekistan. The American Journal of Agriculture and Biomedical Engineering, 2(10), 27-37.
3. Muellner, A. E., Buerstmayr, M., Eshonkulov, B., Hole, D., Michel, S., Hagenguth, J. F., ... & Buerstmayr, H. (2021). Comparative mapping and validation of multiple disease resistance QTL for simultaneously controlling common and dwarf bunt in bread wheat. Theoretical and Applied Genetics, 134(2), 489-503.
4. Winter injury to winter wheat in Michigan Dennis Pennington, Michigan State University Extension, Department of Plant, Soil and Microbial Sciences - January 31, 2017
5. Boshoqli don ekinlaridan bo'shagan yerlarda moyli kungaboqar o'stirishning agrotexnologiyasi. B.ESHONKULOV. A.XAYITOV O'ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO'JALIGI 1 (2), 24-25
6. Fayzimurodov, J., & Sakibayev, J. (2023). RESPUBLIKAMIZDA YETISHTIRAYOTGAN POLIZ EKINLARI VA SHU BILAN BIRGALIKDA QOVOQNING SIZ BILMAGAN FOYDALI XUSUSIYATLARI HAMDA YETISHTIRILAYOTGAN NAVLAR. Science and innovation in the education system, 2(5), 45-50.
7. Rustamov, M., Bobomirzayev, P., & Fayzimurodov, J. (2022). KUZGI YUMSHOQ BUGDOYNING "JASMINA" NAVI DON HOSILDORLIGIGA EKISH MEYORLARNING TA" SIRI. Academic research in educational sciences, (Conference), 258-263.
8. Fayzimurodov, J., & Mirzaraximov, D. (2023). OQ JO 'XORI AHAMIYATI VA RESPUBLIKAMIZDA HOZIRGI KUNDA YETISHTIRILISH SURATI. Science and innovation in the education system, 2(4), 32-35.
9. Fayzimurodov, J., & Toshmurodov, E. (2023). BEDA O 'SIMLIGINING CHORVACHILIKKA VA TUPROQ UNUMDORLIGIGA FOYDALI XUSUSIYATLARI. Science and innovation in the
education system, 2(4), 76-78.
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
10. Санаев, С. Т., & Файзимуродов, Ж. (2016). Технология возделывания сортов кукурузы как повторной посевной овощной культуры.
11. Ostonakulov, T., Alimardonov, O., Amanturdiev, I., & Shamsiev, A. (2021). Management of Agrophysical Soil Properties, Plant Growth and the Formation of a Potato Yield with Early and Double-yielding Culture by Optimizing Row Spacing and Maintenance Measures in Southern UZBEKISTAN. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 1190711916.
12.Normakhmatov, R., & Amanturdiyev, I. K. (2022). POSSIBILITIES OF USING GENETICALLY MODIFIED FOODS. Academic research in educational sciences, 3(Speical Issue 1), 39-42.
13. Остонакулов, Т. Э., Шамсиев, А. А., Амантурдиев, И. Х., & Турсунов, Г. С. (2022). Оценка сортов батата и разработка технологии их возделывания в Узбекистане. Международный научно-исследовательский журнал, (4-1 (118)), 162-169.
14. Sanaev, S. T., Kh, K. K., & Kh, A. I. (2021). Yield and marketability of potato varieties with different numbers of irrigation schemes and fertilizer standards in case of Uzbekistan. European Journal of Agricultural and Rural Education, 2(8), 5-8.
15. Nurkabulov, S. (2022). KUZGI BUG „DOY URUG'LARINING DON SIFATLARIGA MAKRO VA MIKRO O'G'ITLAR HAMDA O'STIRUVCHI STIMULYATORLARGA BOG'LIQLIGI. Academic research in educational sciences, 3(11), 617-622.
16. Nurkabulov, S. (2022). O'SIMLIKLARNING QISHGA CHIDAMLILIGIGA O'G'IT ME'YORLARINING TA'SIRI. Academic research in educational sciences, 3(11), 627-630.
17. Nurkabulov, S. (2022). KUZGI BUG'DOY URUG'LARINING DALA UNUVCHANLIGIGA O'G'IT MEYORLARINING TA'SIRI. Academic research in educational sciences, 3(11), 623-626.
May 12-13
