Научная статья на тему 'КУЗГИ БУҒДОЙ НАВЛАРИНИНГ НОНБОПЛИК ХУСУСИЯТЛАРИГА ЭКИШ МУДДАТЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ'

КУЗГИ БУҒДОЙ НАВЛАРИНИНГ НОНБОПЛИК ХУСУСИЯТЛАРИГА ЭКИШ МУДДАТЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
104
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
буғдой / нав / экиш муддатлари / нонбоплик / дон / хосилдорлик / дисперцион тахлил / ун / уннинг нави / корреляция коэффициенти / корреляцион боғланиш даражаси. / wheat / variety / sowing time / grain content / grain / yield / analysis of variance / flour / flour variety / correlation coefficient / correlation level

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Эгамов Илхомжон Урайимжонович, Юлдашева Наргиза Мавлонжоновна, Ашуров Хикматилло Ибайдуллаевич

Мазкур мақолада кузги буғдой навларини экиш муддатларини тўғри белгилаш орқали нонбоплик хусусиятларини яхшилаш, ун чиқими, уннинг оқлик даражаси ва уннинг навлилик даражалри тўғрисидаги маълумотлар ўрин олган. Бундан ташқари нонбоплик кўрсаткичлари корреляцион боғланишлар орқали унга таъсир этувчи бошқа кўрсаткичлар билан ўзаро таққосланган Тадқиқотнинг объекти сифатида кузги юмшоқ (Triticum aestivum L) буғдойнинг четдан интродукция қилинган “Алексеич”, “Веха”, “Гурт” ва махалий “Азиз”, “Навбахор”, “Ўзбекистон-25” навлари олинган. Тадқиқот натижасида кузги буғдойнинг махаллий ва хорижий навларидан сифатли ун тайёрлаш учун октябр ойида экиш мақсадга мувофиқ деб топилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Эгамов Илхомжон Урайимжонович, Юлдашева Наргиза Мавлонжоновна, Ашуров Хикматилло Ибайдуллаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFLUENCE OF PLANTING TIME ON BREAD-LIKE CHARACTERISTICS OF WINTER WHEAT VARIETIES

This article provides information on improving baking properties, flour yield, flour whiteness and flour quality levels through the correct sowing of winter wheat varieties. In addition, the indicators of grain content were compared with other indicators that affect it through correlations. As an object of study, winter soft wheat (Triticum aestivum L) was “O‘ZBEKISTONDA ILM-FANNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI” xalqaro ilmiy-amaliy anjumani 2022 yil 30 noyabr | scientists.uz 26 introduced from abroad "Alekseich", "Veha", "Gurt" and local varieties "Aziz", "Navbakhor", "Uzbekistan-25". sowing in October was considered expedient to obtain high-quality flour from local and foreign varieties of winter wheat.

Текст научной работы на тему «КУЗГИ БУҒДОЙ НАВЛАРИНИНГ НОНБОПЛИК ХУСУСИЯТЛАРИГА ЭКИШ МУДДАТЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ»

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

КУЗГИ БУГДОЙ НАВЛАРИНИНГ НОНБОПЛИК ХУСУСИЯТЛАРИГА ЭКИШ

МУДДАТЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ Эгамов Илхомжон Урайимжонович

к.х,.ф.д., лаборатория мудири Юлдашева Наргиза Мавлонжоновна

лаборатория мудири Ашуров Хикматилло Ибайдуллаевич

таянч докторант Дон ва дуккакли экинлар илмий тадкикот институти

ashurov_x@mail.ru https://doi. org/10.5281/zenodo.7319794

Аннотация. Мазкур мацолада кузги бугдой навларини экиш муддатларини тугри белгилаш орцали нонбоплик хусусиятларини яхшилаш, ун чицими, уннинг оцлик даражаси ва уннинг навлилик даражалри тугрисидаги маълумотлар урин олган. Бундан ташцари нонбоплик курсаткичлари корреляцион богланишлар орцали унга таъсир этувчи бошца курсаткичлар билан узаро таццосланган Тадцицотнинг объекти сифатида кузги юмшоц (Triticum aestivum L) бугдойнинг четдан интродукция цилинган "Алексеич", "Веха", "Гурт" ва махалий "Азиз", "Навбахор", "Узбекистон-25" навлари олинган. Тадцицот натижасида кузги бугдойнинг махаллий ва хорижий навларидан сифатли ун тайёрлаш учун октябр ойида экиш мацсадга мувофиц деб топилган.

Калит сузлар: бугдой, нав, экиш муддатлари, нонбоплик, дон, хосилдорлик, дисперцион тахлил, ун, уннинг нави, корреляция коэффициенти, корреляцион богланиш даражаси.

ВЛИЯНИЕ СРОКОВ ПОСАДКИ НА ХЛЕБКООБРАЗНЫЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ

СОРТОВ ОЗИМОЙ ПШЕНИЦЫ

Аннотация. В данной статье содержится информация об улучшении хлебопекарных свойств, выхода муки, белизны муки и уровней качества муки за счет правильных сроков посева сортов озимой пшеницы. Кроме того, показатели хлебности сравнивались с другими показателями, влияющими на нее через корреляционные связи. В качестве объекта исследования озимая мягкая пшеница (Triticum aestivum L) была интродуцирована из-за рубежа «Алексеич», «Веха», «Гурт» и местные сорта Азиз», «Навбахор», «Узбекистан-25». В результате исследования было признано целесообразным сев в октябре для получения качественной муки из местных и зарубежных сортов озимой пшеницы.

Ключевые слова: пшеница, сорт, сроки посева, хлебность, зерно, урожайность, дисперсионный анализ, мука, сорт муки, коэффициент корреляции, уровень корреляционной связи.

INFLUENCE OF PLANTING TIME ON BREAD-LIKE CHARACTERISTICS OF

WINTER WHEAT VARIETIES

Abstract. This article provides information on improving baking properties, flour yield, flour whiteness and flour quality levels through the correct sowing of winter wheat varieties. In addition, the indicators of grain content were compared with other indicators that affect it through correlations. As an object of study, winter soft wheat (Triticum aestivum L) was

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

introduced from abroad "Alekseich", "Veha", "Gurt" and local varieties "Aziz", "Navbakhor", "Uzbekistan-25". sowing in October was considered expedient to obtain high-quality flour from local and foreign varieties of winter wheat.

Key words: wheat, variety, sowing time, grain content, grain, yield, analysis of variance, flour, flour variety, correlation coefficient, correlation level.

Кириш. Бутун дунё халкларининг ярмидан купроги озик-овкат сифатида бугдой нонидан фойдаланади. Бугдой ноннинг таркибида оксил ва крахмал куп, оксил моддалар асосан клейковина таркибида булганлиги учун унинг унидан сифатли нон тайёрланади. Бугдой нони узининг таъми, туйимлилиги ва хдзм булиши билан юкори бах,оланади. Бугдой донининг таркибида унинг навига, экиш шароитига караб 11 % дан 19 % гача оксил моддаси булади.

Бугдой нонидаги оксилни х,азм булиши 95 % ни ташкил килади. Бундан ташкари, бугдой донидан ёрма тайёрланади, унинг уни макарон ва кондитер саноатида ишлатилади.

Клейковина микдор ва сифати паст булган бугдой донларига курук бугдой клейковинаси (^БК) ни кушилиши кучсиз ундан килинган хамирнинг физикавий хоссалари кучли хамир даражасига етади. ^БК нинг 4% дан ортик кушилиши уннинг нонбоплик хусусиятларини яхшиланишига олиб келмайди. Шунинг учун нонвойлик унига 3-4 % ^БК кушилиши тавсия этилади. ^БК ни 3-4 % микдорда кушиш натижасида клейковина сифатини III-коникарсиз кучсиз гурухдан II-кучсиз коникарли гурух,га утиши таъминлайди. [1].

Тадкикотнинг объекти ва услубияти. Тадкикот объекти сифатида Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадкикот институтининг тажриба даласининг утлоки тупрокларида келиб чикиши турли гурух,ларга мансуб булган кузги юмшок бугдойнинг хорижий навлардан "Алексеич", "Веха", "Гурт", махалий навлардан "Азиз", "Навбахор", "Узбекистон-25" навлари олинган. Тажриба давомида дала ва лаборатория тах,лиллари Бутунроссия Усимликшунослик илмий-тадкикот институти услуби (1984) асосида амалга оширилди. Олинган доннинг нонбоплик хусусиятлари буйича маълумотлар Жанубий дехкончилик илмий-тадкикот институтида ишлаб чикилган кулланма асосида СКИБ - М лаборатория жихози ёрдамида урганилди. ^улланмаган кура ГОСТ 26361, ГОСТ Р 52189 ва ГОСТ 7454 стандартлар буйича уннинг оклик даражаси 54,0 дан юкори булса "олий наели", 54,0-34,0 оралигида булса "1-навли", 34,0 дан паст булса и2-навли" ун хисобланади. Бирламчи маълумотларни статистик тах,лил килишда SPSS-17 статистика дастуридан фойдаланилди[2].

Тадкикот натижалари. Олиб борилган тадкикотлар натижасида тажриба вариантлари ва тажрибада урганилаётган навларнинг етиштириш агротехникасини узгартириш натижасида турли хусусиятларга эга булган бугдой унлари хосил булганлигини куришимиз мумкин. Жумладан, урганилган навларни эрта муддатларда экилган вариантларда уннинг оклик даражаси барча навларда 1 -навли ун талабига жавоб бериши, экиш муддатларининг кечикиши натижасида хам уннинг оклиги факат 1-навли ун хосил булганлиги тажриба натижаларида аникланди.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

1 ЖЛДВЛЛ

4* Кузгн бугдой навларннннг нонбоплнк хусуснятларнга гаьсир этувчн курсаткичларнинг узаро корреляцион богланишлар даражаси

£ и и н и я и £ я м £ я н

№ Нав номн и £ В и 1 9" и н о 1-1 Л в и я я И в в в б р И о к В н и я я И в в в б р 1в а в я <ч Ш в в я б г И 1 и Я а в ч сч и В В И б 9" и и о i-И И в я сч И

И 1 И >■ 1 И >■ 1 И >■ 1 И >■ 1

15-сентябр 1-окгябр 15-октябр -нонбр МшИМИа бунта уртача

1 Алексеич 73,5 51,6 I 74,1 52,6 I 75,3 54,1 О/н 69,7 49,8 I 73,2 52,0 I

2 Гурт 74 51,8 I 74,4 54,3 О/н 74,6 54,5 О/н 75 47,6 I 74,5 52,1 I

3 Веха 74,3 50,0 I 74,8 54,1 О/н 76 53,6 [ 71,5 48,5 I 74,2 51,6 I

4 Узбекистое-2 5 72,6 50,5 I 74,3 50,8 I 74 51,0 [ 70,6 50,1 I 72,9 50,6 I

5 Нав бах;ор 73 49,9 I 74 53,0 I 73,7 54,0 О/н 72 4К,2 I 73,2 51,3 I

б Азиз 72,4 51,8 I 73,1 53,4 I 73,4 54,0 О/н 68,5 49,2 I 71,9 52,1 I

Нав л ар бунича уртача 73,3 50,9 I 74,1 53,0 I 74,5 53,5 О/н 71,2 4Я,9 I 73,3 51,6 I

Тапжрибада урганилган Гурт навида олий навли ун 2 ва 3 муддатларда экилган вариантларда, Алексеич навида 15-октябрда экилган вариантда, Веха навида 1-октябрда экилган вариантда, Навбахор ва Азиз навларида 15-октябрда экилган вариантларда хосил булди.

2-жадвал

Кузги буFдой навларининг нонбоплик хусусиятларига таъсир этувчи курсаткичларнинг узаро корреляцион богланишлар даражаси

Курсаткичлар Ун чицими Оклик Клейковина Оксил Хосилдорлик

Ун чикими 0,1 -0,6 0,2 0,01

Оклик 0,1 0,3 0,7 -0,2

Клейковина -0,6 0,3 0,4 -0,7

Оксил 0,2 0,7 0,4 0,0

Хосилдорлик 0,01 -0,2 -0,7 0,0

Кузсиз корреляцион богланган

Уртача кучли корреляцион богланган

Ута кучли корреляцион богланган

г=<0.3; г=0.3-0.5; г=0.5-0.7; г=>0.7;

Узаро корреляцион богланиш мавжуд эмас

Бугдой донининг нонбоплик курсаткичини белгиловчи асосий курсаткичлардан бири бу дон таркибидаги хул клейковина микдори ва ИДК курсаткичи булиб, олий синфга мансуб булган дон таркибидаги хул клейковина микдори 36 %, 1-синфда - 32 %; 2-синфда-28 %; 3-синфда - 23 % ва 4- синфда-18 % дан юкори ва ИДК курсаткичи олий синфда 45 дан 75 гача булиши, 1 синфга мансуб бугдой донида 76 дан 110 гача булганда хамир коникарли юмшок ва 15-45 гача булганда коникарли каттик деб бахоланади.

ИДК курсаткичи 15 дан паст ва 110 дан юкори булганда бундай доннинг нонбоплиги коникарсиз булади. [3].

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

Нонбоплик хусусиятларини унга таъсир этувчи бошка курсаткичлар билан узаро корреляцион богликлаик даражаси урганилганда уннинг оклик даражаси дондаги клейковина микдорига кучсиз корреляцион богланганлиги, оксил билан эса кучли корреляцион богланиш мавжудлиги аникланди.

Демак уннинг кучи факатгина дон таркибидаги клейковинанинг микдорига эмас, унинг сифатига хам богликлиги, дон таркибидаги оксил микдори ва унинг кучини яккол намоён килувчи омил эканлиги аникланди.

Хулоса. Тадкикот натижаларига кура кузги бугдойнинг хорижий ва махаллий навларининг экиш муддатларини тугри белгилаш оркали нонбоплик хусусиятларига таъсир утказиш мумкинлиги аникланди. Андижон вилоятининг утлоки буз тупроклари шароитида Алексеич, Навбахор, Азиз навларини 15-октябрда, Веха навини 1-октябрда, Гурт навини эса 1-15 октябрда экиш оркали сифатли ун олиш имконияти яратилди.

Бундан ташкари олинадиган уннинг сифати дон таркибидаги клейковина микдорига эмас балки сифатига тугридан-тугри боглик эканлиги аникланди.

REFERENCES

1. "Махдллий бугдой донларининг унбоплик хоссаларини ошириш". Глобал иклим узгаришларига чидамли, х,осилдорлиги ва сифати юкори булган бошокли дон, дуккакли, мойли, озука экинларни парваришлаш истикболлари" мавзусидаги халкаро илмий-амалий конференция материаллари

Ш.З.Хакимов, Ш.М.Тургунпулатова. 2022-йил 13-май

2. Математическое сопровождение научной работы с помощью статистического пакета SPSS for Windows 11.5.0// Учебно-методическое пособие

Л.М.Шишлянникова 2005.

3. Глобал иклим узгаришларига чидамли, х,осилдорлиги ва сифати юкори булган бошокли дон, дуккакли, мойли, озука экинларни парваришлаш истикболлари" мавзусидаги халкаро илмий-амалий конференция материаллари

И.Ш.Маматкулов ва бошкалар. "Юмшок бугдойнинг нонбоплик хусусиятлари юкори булган янги нав ва тизмаларини танлаш". 2022-йил 13-май

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.