Научная статья на тему 'Культурные различия в использовании невербальных средств в диалоговой речи'

Культурные различия в использовании невербальных средств в диалоговой речи Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
219
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Невербальные средства / Жесты / Универсальность / Культурные различия / Культура / Общение. / Nonverbal means / Gestures / Universal / Cultural difference / Culture / Communication.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Гулрух Хасанова

Люди обычно совершают телесные движения, не осознавая этого. Невербальное общение главная сила повседневной жизни. Невербальные средства, такие как улыбка, крик, показ, движение глазами используются и понимаются людьми во всем мире. Кроме того, невербальные средства могут отличаться от одной культуры к другой, потому что культуры различаются по форме, познанию, языку и прагматике общения. В статье обсуждаются взгляды ученых на общие и межкультурные различия невербальных средств у всех народов, а также на культурные различия жестов в диалогической речи.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Cultural differences in the use of noverbal means in dialogue speech

People usually perform bodily movements without realizing it. Noverbal communication is a major force in daily life. Noverbal means, such as smiling, shouting, showing, moving the eyes, are used and understood by people all over the world. Also, nonverbal means can differ from one culture to another because cultures differ in terms of form, cognition, language, and pragmatics of communication. This article discusses scholars ’views on the common and intercultural differences of nonverbal means for all peoples, and the cultural differences of gestures in dialogic speech.This article discusses scholars ’views on the common and intercultural differences of nonverbal means for all peoples, and the cultural differences of gestures in dialogic speech

Текст научной работы на тему «Культурные различия в использовании невербальных средств в диалоговой речи»

Жамиятваинновациялар-Обществоиинновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Cultural differences in the use of noverbal means in dialogue speech

Gulrukh KHASANOVA 1

Samarkand Institute of Veterinary Medicine

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received January2021 Received in revised form 15 January2021 Accepted 20February 2021 Available online 7March2021

Keywords:

Nonverbal means Gestures Universal Cultural difference Culture

Communication

People usually perform bodily movements without realizing it. Noverbal communication is a major force in daily life. Noverbal means, such as smiling, shouting, showing, moving the eyes, are used and understood by people all over the world. Also, nonverbal means can differ from one culture to another because cultures differ in terms of form, cognition, language, and pragmatics of communication. This article discusses scholars 'views on the common and intercultural differences of nonverbal means for all peoples, and the cultural differences of gestures in dialogic speech.This article discusses scholars 'views on the common and intercultural differences of nonverbal means for all peoples, and the cultural differences of gestures in dialogic speech

2181-1415/© 2021 in ScienceLLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Диалогик нуткда новербал воситаларнинг кулланилишида маданий фарклар

Калит сузлар:

Новербал воситалар

Имо-ишоралар

Универсал

Маданий фаркланиш

Маданият

Мулокот

АННОТАЦИЯ

Инсонлар одатда узлари англамаган х,олатда тана х,аракатларини бажаришади. Новербал мулокот кундалик х,аёт тарзининг асосий кучи х,исобланади. Новербал воситалар, чунончи, жилмайиш, бакириш, курсатиш, кузларни х,аракатлантириш бутун дунёдаги инсонлар томонидан ишлатилади ва тушунилади. Шунингдек, новербал воситалар турли маданиятларда бир-биридан фаркланиши мумкин, сабаби маданиятлар шакл-маъно,

1Lecturer of Samarkand Institute of Veterinary Medicine, Samarkand, Uzbekkistan E-mail: gulruh-i-i_88@mail.ru

Жамиятваинновациялар-Обществоиинновации- Боае1у and innovations Брейа1 ^ие-2 (2021) / ¡ББЫ 2181-1415

когнитив, тил ва мулоцотнинг прагматикаси жихатидан фарц цилади. Ушбу мацолада новербал воситаларнинг барча халцлар учун умумий ва маданиятлараро фарцланиши хусусида олимларнинг мулохазалари, диалогик нутцда имо-ишораларнинг маданий фарцланиши хацида мухокама цилинган.

Культурные различия в использовании невербальных средств в диалоговой речи

АННОТАЦИЯ_

Люди обычно совершают телесные движения, не осознавая этого. Невербальное общение - главная сила повседневной жизни. Невербальные средства, такие как улыбка, крик, показ, движение глазами используются и понимаются людьми во всем мире. Кроме того, невербальные средства могут отличаться от одной культуры к другой, потому что культуры различаются по форме, познанию, языку и прагматике общения. В статье обсуждаются взгляды ученых на общие и межкультурные различия невербальных средств у всех народов, а также на культурные различия жестов в диалогической речи.

Инсонлар жонли мавжудотлар орасида тилни ишлатиши билан ажралиб туради. Мулоцот жараёнида сузловчи куп маълумотни тингловчига вербал воситалар билан биргаликда новербал воситалар орцали хам етказади. Вербал воситаларга цараганда, новербал воситалар кучли ва таъсирлидир. Новербал воситаларни урганиш цадимги замонлардан бошланган. Бироц ХХ асргача булар аввал икки хил йул билан урганилган: реторик (Рим империяси давридан то 1700-йилгача) ва огзаки нутц хацида олдиндан хабар бериш (1700-1900). Реторикда новербал воситаларнинг сузловчи нутцини цай даражада такомиллаштириши ва таъсири урганилган. Кейинги даврда имо-ишора тилининг ривожланиши (новербал воситалар тарихи хусусида мухокама) хацида маълумот берган [6,3]. 1940-йилда Давид Эфрон каби олимлар томонидан новербал воситаларни инсонлар мулоцотида систематик услубда урганила бошланган (Давид Эфрон (1941/1972)). 1970-йилларда Давид Мк Нейл (1979,1981) ва Адам Кендон (1972,1980) нутц ва имо-ишораларни жараённинг бир хил аспектлари сифатида урганишди хамда имо-ишораларнинг замонавий урганиш сохаси вужудга келди [6,3].

Новербал воситаларнинг асл мохиятини тулиц тадциц цилиш учун контекс, асос, маданият каби омилларга этибор царатиш лозим. Хусусан, новербал воситалар орцали юборилаётган ахборотни адресат тугри цабул цилиши учун контекс мухим рол уйнайди, бир вазиятда ишлатилаётган имо-ишоралар бошца вазиятда айнан шу маънони англатмаслиги мумкин. Чунончи, кузни ишцалаш чарчаганлик ёки ишончсизлик ёки хафа булиш ёки жахл цилиш каби маъноларни англатиши мумкин. Асос хусусида шуни

Ключевые слова:

Невербальные средства Жесты

Универсальность Культурные различия Культура Общение

КИРИШ.

Жaмиятвaиннoвaциялap-Oбщecтвoииннoвaции- Society and innovations Special Issue-2 (2021) / ISSN 2181-1415

aйтиш мумкинки, биp тypдaги имo-ишopa биp нeчтa нoвepбaл бeлгилap кaби ишoнчли эмac. Имo-ишopaлap клacтepлapи ëлFиз тaнa xapaкaтлapигa кapaгaндa мaънoни ишoнчли етгазиб бepaди. Мaдaният нoвepбaл вocитaлapнинг тypли мaънo aнглaтишигa caбaб б^лувчи oмил xиcoблaнaди. Мaдaниятлapapo aлoкa глoбaллaшyв pивoжлaниши билaн aйникca мyx,имдиp [14]. Typли хил мaдaниятлapдa тypли хил aлoк;a ycyллapи мaвжyд. Oдaм oддийгинa мaдaний мaвжyдoт cифaтидa тyFилмaйди. Мaдaният ypгaнилaди вa бу oFзaки вa oF3a^ бyлмaгaн мyлo;oтни y3 ичигa oлaди, yлapгa oммaвий aхбopoт вocитaлapининг глoбaллaшyви xaм тaъcиp ;илaди [11] .

Hoвepбaл вocитaлap xa;идa cy3 юpитap экaнмиз, биp caвoлгa дуч кeлaмиз: Хуш, нoвepбaл биpликлap бapчa инcoнлap учун yнивepcaл бyлa oлaдими ë^ вepбaл вocитaлap кaби тypли миллaтлapдa тypличa бyлaдими? Бу бyйичa oлимлapнинг ;apaшлapи икки хил 6ули6, биpинчи ;apaш вaкиллapи нoвepбaл вocитaлapни бapчa инcoнлap учун "тyшyнapли тил" деб тaъкидлaгaн б^лиш^, бoш;a oлимлap бу фи^ни инкop этишгaн. Жyмлaдaн, Чapлиз Дapвин имo-ишopaлapни "тyFмa вa yнивepcaл" деб тapифлaгaн [4]. Oлим нoвepбaл вocитaлap coхтa бyлмacлигини, aкcинчa, инcoнлap учун тaбиий xoдиca экaнлигини xaмдa инcoнлapнинг xиc-тyЙFyлapи бутун дyнë бyйичa биp хил ифoдaлaнишини тaъкидлaйди. Бу ;apaшнинг янa биp тapaфдopи Цyaнтилиoн 6ули6, y ;ул xapaкaтлapини "бapчa инcoнлapгa умумий тил деб тaъкидлaгaн xaмдa этимoлoг Эибл Эибесфелт xaм бу ;apaшни ë^naraR Бу oлимлap инcoнлapнинг юз xapaкaтлapи вa oвoз тoни xиc-тyЙFyлapини бapчa инcoнлapдa биp хил aкc этиpишини тaъкидлaшгaн. Aммo бoш;a oлимлap, шу жyмлaдaн, Рaй Биpдвиcтeл бу фикpлapгa кyшилмaгaн, Рaй Биpдвиcтeлнинг тaъкидлaшичa, xeч биp СУЗ ëки имo-ишopa дyнë бyйичa биp хил бyлмaйди, яъни нaфa;aт вepбaл вocитaлap бaлки нoвepбaл вocитaлap тypли миллaтлapдa фap;лaнaди [3,12]. Шунингдек, M.Apreän '^мият вa мaъдaниятлap pивoжлaниши тaъcиpидa имo-ишopaлap вa вepбaл вocитaлap фap;лaнaди" деб ^йд этгaн [10,75]. Бизнингчa, бу икки ;apaшлap биp биpини инкop этcaдa, yлapдa мaълyм дapaжaдa бoFли;лик 6OP. Чyнoнчи, Ч.Дapвин тapaфдopлapининг ;apaшлapигa тyлa;oнли ;yшилмacaк-дa, лекин бyтyнлaй инкop xaм этoлмaймиз. Чунки, нoвepбaл вocитaлap, жyмлaдaн, куз ;apaши, мимига вa oвoз тoни инcoнлapнинг ички тyЙFyлapи вa пcихoлoгик xoлaтини oчиб бepaди, шунингдек, жax,л ;илиш, хypcaнд 6улиш, шyбxaлaниш, нaфpaтлaниш, xaйpaтлaниш, кибpлaниш, ë;тиpиш, нopoзилик, ишoнчcизлик вa бoш;a шу кaби тyЙFyлap бapчa инcoнлapнинг xaтти-xapaкaтлapдa биp хил aкc этaди. Миcoл учун, инcoн биpop нapcaдaн ;yвoнca, кyзлapи чa;нaб, юзидa тaбaccyм вa oвoз тoни мaйин бyлaди, aкcинчa, жax,ли чи;га, ;oшлapи чимиpилиб, ;aвo;лapи yюлгaн вa oвoз тони зapдaли бyлaди. Aлбaттa, бу Xoлaт ^йси миллaт вaкили бyлишидaн ^тъий нaзap бapчa инcoнлapгa тapжимoн ëpдaмиcиз xaм тyшyнapли бyлaди. Aммo, Дapвин тapaфдopлapи бaъзи нoвepбaл вocитaлapнинг мaъдaний фapклaнишини нaзapдaн чeтдa кoлдиpишaди. Xoлбyки, бу тapaфдaн Рaй Биpдвиcтeлнинг кapaшигa кушилишимиз мумкин. Зoтaн, дyнëдa кaнчa элaт б^л^, шyнчa хил ypф-oдaт, имo-ишopaлap вa xaтти-xapaкaтлap 6op. Шунинг учун имo-ишopaлap xap хил дaвлaтлapдa тypли хил мaънoни бepиши мумкин. Биз yзбeклap учун oддий болтан имo-ишopaлap бoшкa биp хaлк вaкиллapини xaкopaтлaши ëки aкcинчa 6улиши мумкин. Хусушн, Тибет хaлклapи йyл-йyлaкaй биpop кимни yчpaтгaндa тиллapини кypcaтиб yтишapкaн. Бу xoлaт биздa мaзax килишни aнглaтca, yлapдa aкcинчa, caлoмaтлик тилaшни билдиpaди. Бизнингчa, нoвepбaл вocитaлap ингон ички xиccиëтлapини aкc эттиpгaндa бapчa учун умумий б^яш, aкcинчa,

Жамиятваинновациялар-Обществоиинновации- Боае1у and innovations Specia1 ^ие-2 (2021) / ¡ББЫ 2181-1415

инсоннинг ташци мухитга муносабати, бирор нарсани курсатиши, тушунтириши, фикрини ифода эътишида маъданий фарцланади. Мисол учун, хафа булиш, хурсанд булиш, жахл цилиш ва цурциш хамма халц вакиллари бир хил новербал воситаларни цуллайди. Шунингдек, инсон ички хиссиётини акс эттирувчи новербал воситалар тугма ва универсалдир хамда маданий фарцланган имо-ишоралар инсон хулци ва тарбияси билан боглицдир, хусусан, буларни шартли равишда, табиий ва ижтимоий новербал воситалар деб атасак мацсадга мувофиц буларди.

Шунингдек, Костиснинг таъкидлашича, новербал мулоцот белгилар дунёдаги барча одамлар учун, жинси, ёши, терининг ранги, келиб чицишидан цатъий назар умумий булиши мумкин. Бу асосан бахт, цурцув, газаб, цайгу, ажабланиш ва нафрат каби хиссиётларни ифодалаш билан боглиц [8]. Бироц, одам фойдаланадиган куплаб алоца белгилари урганиш натижасидир. Шундай цилиб, улар асосан маданий жихатдан олдиндан белгиланади. Турли хил маданият вакиллари уртасида огзаки булмаган мулоцотда узига хос фарцларни яратиш учун огзаки булмаган алоца белгиларининг турларини аницлаш керак, улар паралингвистик булиши мумкин, яъни огзаки хабарга хамрох буладиган огзаки булмаган вокализация, нутцда тухташ, нутц тезлиги, овоз баландлиги, оханг. Булардан фарцли улароц, тилдан ташцари огзаки булмаган алоца белгилари хам мавжуд, улар юз ва тана харакатларини уз ичига олган кинесик белгиларга ва одамлар узлари ва бошцалар уртасида урнатишни зарур деб биладиган проксемикага булинади. Кинесик ва проксемика белгиларидан ташцари, ташци куриниш, хид ва жисмоний алоцанинг турли шаклларини уз ичига олган махсус белгилар гурухи мавжуд [9].

Юцорида суз юритганимиздек, баъзи новербал воситалар универсал булади, хусусан, жилмайиш, цовогини солиш, хумрайиш каби юз ифодалари деярли барча халцларга тушунарлидир, бунга маданий фарцланиш таъсир этмайди. Шунингдек, Бирдвистелнинг таъкидлашича, 250 000 та юз ифодалари мавжуд булиб, улар икки хил усулда мавжуд: маданиятлар учун умумий ва маданиятларнинг узига тегишлиси [13]. Аммо турли маданият вакилларининг тиллари фарцланганлиги сабабли, лисоний воситалар билан хамоханг холда новербал воситалар хам маданий фарцланиб келади. Чунончи, "О. К," имо-ишораси турли халцларда турлича булиши мумкин (1-расм): АЦШ ахолиси бу ишорани хаммаси жойида деган маънода цулласа, франсузлар "нол" ёки "цийматсиз", японлар пул маъносида, немислар ва бразияликлар учун бу ишора хурматсизликни англатиб келади [5]. Бу ишора узбеклар орасида кам цулланилиб, худди франсузлардек, "нол" маъносини ифодалаш учун цулланилади.

Новербал воситалар миллатлараро алок;аларга тусщ булиши мумкин, чунки турли маданий келиб чициши булган одамлар бир-бирлари билан мулок;от кдлишганда гапларининг маъносини нотугри талцин к;илиши мумкин. Х,атто, битта тилда сузлашадиган турли халк; вакилларининг имо-ишоралари фарк;ланиши мумкин. Чунончи, жорданликлар дустларига самимий муносабатда бошининг орк;асига к;ули билан тегинишади, аммо мисрликлар бу харакатни хацорат деб цабул 1-расм цилишади [1].

Буюк Британияда кафтни тепага кутариш "тухта", "бундай цилма" деган маънони англатса, Грецияда бу ишора "Сен кир, расвосан" деган тахцирлашни англатади(2-расм). Узбеклар ушбу ишорани "бас, етар" деган маънода

Ф

^aмнATвaнннoвaцнA.rap-Üóffl,ecтвoннннoвaцнн- Society and innovations Special Issue-2 (2021) / ISSN 2181-1415

2-PacM

Kyn^amagu. Ymóy HMO-HmopaHHHr ^ap^aHumu MagaHHAT ÓH^aH óof^h; óynuó, 0pHTaHHA.fiHK.fiap óyHH KH^MacnurHHr KepaK, ;aMo;;a o^aMaH geraH Ma^Hoga Ky^araH Óynca, roHOH^apga Óy umopa ypTa acp^apra óopuó Ta^a^HÓ, yma gaBpga Max,6yc^apHHHr ro3^apu, ycT Óomu Kup^urugaH ^HpKaHraHHHH KypcaTHm ynyH Ky^amraH, myHHHr ynyH

6y Hinopa óyryHrn KyHga x,aM x,aK;opaTHH amviaTagH.

CaBH^^-TpoHKeHHHr Ta^KHg^amuna, ^apBHH óhphhhh óyfiuó, yHHBepca^ xo^aTga Óup xh^ Ma^Ho aHrnaTyBHH ro3 umopa^apu xycycuga cy3 ropmraH Ba Óy Óup ;aTop Tag^H^oTHH^ap TOMOHHgaH Kypuó HH^H^raH [12]. Ü^HMHHHr Ta^KHg^amuna, HoBepÓa^ BocHTa^apHHr Kyn xycycHATH th^ éKH Ma^gaHHAT XucoÓ^aHagu. BepKa, P. Bo^BeH Ba A. Bo^BeH HoBep0a.fi BocHTa^apHH hkkh Typra - TyFMa HeBpa^orHK nporpaMMa Ba MagaHHAT Ba ou^a ynyH yMyMHH xapaKTepgaru HoBep0a.fi BocHTa^apra a^paTagu [2]. HoBep0a.fi BocmunapHUHr TyFMa HeBpo^orHK Typu aBToMaTHK óynuó óeuxTHép Óa^apu^agu. HyHoHHH, Óa^aHg moBKHHHH эmнтгaнga Ky3HH roMHm, Óupop TaHa a^ocu oFpuca Ky^HH MaxKaM ;ucum Ba ro3HH Óy^panrapum KaÓH^ap. Y^apHHHr ^HKpuna, HHcoH^apHHHr Ke^HÓ HH^umu Ba xapaKTepHHH ynapHHHr HMo-umopa^apu op^a^H óh^hó o^um MyMKHH.

^yHHHrgeK, HoBepóa^ BocHTa^ap HHHga TaHa xapaKaT^apugaH Tam;apu cyKyT ca^^am xaM gua^oruK HyT;ga MyxHM po^ yHHañgH. Ü^HM^apHHHr ^HKpuna, cyKyT Typ^H xa^K^apga yura xoc Ma^Ho Kacó этagн. XycycaH, CaTymu Hmuu Ba Tom BpyHyae gyHéga cyKyTHHHr xap xh^ Typ^apu MaB^yg экaн^нгннн Ta^KHg^amraH [7,114]. HyHoHHH, AnoH Ba Óom;a MH^^aT^ap Hopo3H^HK éKH oggunruHa cyxóaTgomra HHcóaTaH xypMaTHH, myHHHrgeK, ceBHM^H HHcoHHHur óeFyóop Myx,aóóarara ^aBoÓHH H^oga^araHga cyKyT ca^^amagu. AMepHKa Ba Fapó xa^K^apu óyHgañ Ba3HAT^apga Kynpo; cy3^amumHH Kypumagu.

Xynoca ypHHga myHH Ta^KHg^am ^O3HMKH, HoBepóa^ BocHTa^ap HHcoH^ap xaéTHga a^pa^Mac MynoK;oT BocHTacugup. By BocHTa^apHHHr óa^3H^apu xaMMa xa^K^ap ynyH TymyHap^H Óy^umu MyMKHH. AMMO Kynnu^HK HoBepóa^ BocHTa^ap MagaHHH ^ap;^aHagu. Typ^H MagaHHAT BaKH^^apuHHHr gua^oruK HyT;uga HoBepóa^ BocHTa^apHH TyFpu Ky^nam Ba TymyHHm ynyH My^o;oT HmTHpoKHH^apuHHHr MagaHHATH Ba HMo-umopa^apugaH xaóapgop Óynum ^o3HM.

OOHflA-MHHflrAH AflABHÉTMP PYHXATH

1. Abu-Arqoub Ibrahim, F.AAlserhan. Non-verbal barriers to effective intercultural communication, vol. 24, núm. Esp.5, 2019

2. Berko, R. M., Wolvin, A. D. & Wolvin, D. K. 1998. Communicating. A Social and Career Focus. New York: Houghton Mifflin

3. Burrow, J. (2002). Gestures. In Gestures and Looks in Medieval Narrative. Cambridge: Cambridge University Press.(Cambridge Studies in Medieval Literature, pp. 12)

4. Darvin Ch. The Expression of the Emotions in Man and Animals, 1872

5. Desmond, M (1994). Body talk: A World Guide to Gestures. London: Jonathan Cape

Ltd.

6. Gale Stam, Miko Ishino (2011) Integrating Gestures: The Interdisciplinary Nature of Gesture. John Benjamins Publishing. Co. USA. P 3.

^амнflтваннновацнfl.raр-О6ffl,ествонннновацнн- Society and innovations Special Issue-2 (2021) / ISSN 2181-1415

7. John R. Baldwin, Robin R. Means Coleman, Alberto Gonzalz, Suchitra Shenoy-Packer. Intercultural Communication for Everyday Life. Uk. 2014. P 114

8. Kostic, A. (2006). Govor lica.Nis:Filozofski fakultet.

9. Marta MITROVIC, Marija VUJOVIC . Intercultural Non-Verbal Communication From The Perspective Of Serbian Communications Students . Article. 2017.

10. Michael Argyle. Bodily communication. Cambridge University Press. Pp 75

11. Miglietta, A. &Tartaglia, S. (2009). The influence of length of stay, linguistic competence, and media exposure in immigrants' adaptation. Cross-Cultural Research, 43(1), 46-61.[online] Retrieved on 15 April 2016 on:file:///C:/Users/ Personal/Downloads/docl_7091_850323235%20(1).pdf.

12. Saville-Troike, M. 1982. The Anthropology of Communication: An Introduction. Oxford: Blackwell.

13. Stella Ting-Toomy. Communicating Across Cultures, First Edition. New York, 1999.

14. Tiechuan, M. (2016). A Study on Nonverbal Communication in Cross-culture. Asian Journal of Humanities and Social Sciences (AJHSS), 4(1). [online] Retrieved on 20 December 2016 on: http://ajhss.org/pdfs/Vol4Issue1/1.pdf

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.