KORXONALARDA BARQAROR RIVOJLANISH STRATEGIYASINI ISHLAB CHIQISHNING NAZARIY ASOSLARI Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

KORXONALARDA BARQAROR RIVOJLANISH STRATEGIYASINI ISHLAB CHIQISHNING NAZARIY ASOSLARI Xoliqov Davlat Raxmat o'g'li

Jizzax politexnika instituti assistenti https://doi.org/10.5281/zenodo.11033409

Annotatasiya. Maqolada raqobatning kuchayishi va tashqi muhitdagi o'zgaruvchanlik sharoitida korxonalarning barqaror rivojlanishi strategiyasini ishlab chiqishning dolzarbligi ko'rib chiqiladi. Muallif bozorda uzoq muddatli muvaffaqiyat va raqobatbardoshlikni ta'minlash uchun strategik menejmentning muhimligini va barqaror amaliyotlarni birlashtirish zarurligini ta'kidlaydi. Strategiyani shakllantirishning uch bosqichli jarayoniga alohida e 'tibor qaratilgan bo'lib, u korxonaning hozirgi holatini tahlil qilish, kelajakdagi maqsadlarni belgilash va ularga erishish yo'llarini ishlab chiqishni o'z ichiga oladi. Muallif barqaror rivojlanish strategiyasi nima uchun strategik rejalashtirishdan ko'ra samaraliroq ekanligini isbotlab, uning afzalliklari, masalan, tashqi muhitdagi o 'zgarishlarga moslashish, xavflarni kamaytirish, manfaatdor tomonlar bilan munosabatlarni yaxshilash va innovatsiyalarni rag'batlantirish kabi afzalliklarini ta'kidlaydi.

Kalit so'zlar. barqaror rivojlanish strategiyasi, raqobatbardoshlik, strategik menejment, tashqi muhitning o'zgaruvchanligi, barqaror amaliyotlarning integratsiyasi, o'zgarishlarga moslashish, innovatsiyalar, ijtimoiy va ekologikjavobgarlik.

Аннотация. Статья затрагивает актуальную тему разработки стратегии устойчивого развития предприятий в условиях усиливающейся конкуренции и изменчивости внешней среды. Автор подчеркивает значимость стратегического управления и необходимость интеграции устойчивых практик для обеспечения долгосрочного успеха и конкурентоспособности на рынке. Особое внимание уделяется трехэтапному процессу формирования стратегии, включающему анализ текущего состояния компании, определение будущих целей и разработку путей их достижения. Автор обосновывает, почему стратегия устойчивого развития является более эффективной по сравнению со стратегическим планированием, выделяя ее преимущества, такие как способность адаптироваться к изменениям внешней среды, снижение рисков, улучшение отношений с заинтересованными сторонами и стимулирование инноваций.

Ключевые слова: жратегия устойчивого развития, конкурентоспособность, стратегический менеджмент, изменчивость внешней среды, интеграция устойчивых практик, адаптация к изменениям, инновации, социальная и экологическая ответственность.

Annotation. The article touches on the current topic of developing a strategy for the sustainable development of enterprises in conditions of increasing competition and variability in the external environment. The author emphasizes the importance of strategic management and the need to integrate sustainable practices to ensure long-term success and competitiveness in the market. Particular attention is paid to the three-step process of strategy formation, which includes analyzing the current state of the company, defining future goals and developing ways to achieve them. The author makes the case for why sustainability strategy is more effective than strategic

planning, highlighting its benefits, such as the ability to adapt to changes in the external environment, reduce risks, improve relationships with stakeholders and stimulate innovation.

Key words. sustainable development strategy, competitiveness, strategic management, variability of the external environment, integration of sustainable practices, adaptation to change, innovation, social and environmental responsibility.

Har bir korxona uchun raqobatning kuchayishi sharoitida o'zi yaratayotgan mahsulotning raqobatbardoshligini saqlab qolish va oshirish vazifasi birinchi o'ringa chiqadi.

Barqaror rivojlanish strategiyasini amalga oshirishda rahbariyatning doimiy sa'y-harakatlari natijasida raqobatda g'alaba qozonishga va o'z maqsadlariga erishishga e'tibor qaratilayotgan korxonalar soni ortib bormoqda.

Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida barqaror rivojlanish strategiyasini shakllantirish muammosi tashqi muhitning o'zgaruvchanligi kuchayishi va korxonalarning raqobatdosh ustunliklarini shakllantirish va amalga oshirishning ko'plab jihatlari yetarli darajada ilmiy va uslubiy jihatdan ishlab chiqilmaganligi sababli alohida dolzarb bo'lib qolmoqda. Korxonani strategik boshqarish muammosi, shuningdek, korxonalarni boshqarishda raqobatbardoshlikni baholashning zamonaviy usullari va raqobat strategiyalarini ishlab chiqish mexanizmlariga to'liq egalik qilishdan uzoqligi sababli amaliy nuqtayi nazardan ham dolzarbdir.

Hozirgi vaqtda strategiyaning ko'plab ta'riflari mavjud, ularning barchasi strategiya tushunchasi bilan birlashtirilgan, bu strategiyaning kelajakdagi holatiga ta'sir qiluvchi strategik qarorlarni ishlab chiqish va qabul qilish asosini tashkil etadigan ongli va puxta o'ylangan korxonani tashqi muhit bilan bog'lovchi vosita sifatidagi me'yorlar va qoidalar to'plamidir.

O'z mohiyatiga ko'ra, "strategiya - bu asosiy maqsadga erishish uchun muammolar va resurslarning ustuvorliklarini belgilaydigan uzoq yillarga mo'ljallangan umumiy harakatlar dasturi hisoblanadi [1]. U asosiy maqsadlar va ularga erishishning asosiy usullarini shunday shakllantiradiki, korxona va tashkilotlar shu asosida yagona harakat yo'nalishini oladi".

Barqaror rivojlanish strategiyasini, odatda, bozorni strategik boshqarish deb tushunish lozim. Chunki, ta'rifga "bozor" so'zining kiritilishi strategik qarorlar ichki omillarga qaraganda bozor va tashqi muhitning rivojlanishini ko'proq hisobga olish kerakligini anglatadi. Strategiyada, shuningdek, boshqaruv jarayoni reaktiv holatda emas, balki faol bo'lishi kerakligi ta'kidlanadi. Faol strategiya yordamida rahbarlar nafaqat tashqi muhitdagi voqealarga ta' sir o'tkazishga harakat qiladilar, balki pozitsiya egallashga urinadilar.

Muallif tomonidan o'tkazilgan ilmiy tadqiqotlarga muvofiq, barqaror rivojlanish strategiyaning mohiyati uchta muhim savolga javob berishdan iborat ekanligi ta'kidlanadi, xususan [2]:

-korxonaning hozirgi holati qanday?

-uch, besh, o'n yildan keyin qaysi lavozimda bo'lishni xohlaysiz?

-istalgan pozitsiyaga qanday erishish mumkin?

Birinchi savolga javob berish uchun rahbarlar kelajakdagi o'z mavqeini hal qilishdan oldin korxonaning hozirgi holatini yaxshi tushunishlari kerak [3]. Bu esa strategik qarorlar qabul qilish jarayonini o'tmish, hozirgi va kelajakdagi vaziyatlarni tahlil qilish uchun tegishli ma'lumotlar bilan ta'minlaydigan axborot asosini talab qiladi.

Ikkinchi savol, barqaror rivojlanish strategiyasining kelajakka yo'naltirilganligi kabi muhim xususiyatlarni aks ettiradi. Bunga javob berish uchun nimaga intilish, qanday maqsadlarni qo'yish kerakligini aniq belgilash kerak.

Barqaror rivojlanish strategiyasining uchinchi masalasi tanlangan strategiyani amalga oshirish bilan bog'liq bo'lib, uning davomida oldingi ikki bosqichlarga zarur holatlarda tuzatishlar kiritish mumkin. Ushbu bosqichning eng muhim tarkibiy qismlari yoki cheklovlari zahiraviy yoki mavjud resurslar, boshqaruv tizimi, tashkiliy tuzilma va tanlangan strategiyani amalga oshiradigan xodimlardan iborat bo'lib, xodimlar tomonidan amalga oshiriladi. I. Ansoff barqaror rivojlanish strategiyasini ikkita bir-birini to'ldiruvchi, strategik pozitsiyani tahlil qilish va tanlash va real vaqt rejimida tezkor boshqaruv kabi quyi tizimlardan iborat deb hisoblashni tavsiya qiladi [4].

Shunday qilib, barqaror rivojlanish strategiyasi, strategik rejalashtirishdan farqli o'laroq, samarali yo'naltirilgan tizim bo'lib, u strategiyani amalga oshirish jarayonini, shuningdek, baholash va nazoratni hisobga oladi [5]. Bundan tashqari, barqaror rivojlanish strategiyasini amalga oshirish strategik menejmentning asosiy qismidir, chunki amalga oshirish mexanizmlari mavjud bo'lmaganda, strategik reja faqat xayol bo'lib qolar edi.

Barqaror rivojlanish strategiyasi va strategik rejalashtirish o'rtasidagi farqlar, barqaror rivojlanish strategiyasini amalga oshirish jarayoni bilan bog'liqligidan tashqari, bir qator boshqa muhim omillar bilan belgilanadi, xususan:

-axborot mazmuni - barqaror rivojlanish strategiyasida tashqi muhitning noaniqlik o'lchovi bir vaqtning o'zida o'zgarishlar to'g'risidagi tovushlarning zaiflashishi bilan ortadi va natijada boshqaruv tizimining axborot mazmuni kamayadi. Bu tashqi muhit uchun yanada sezgir axborot nazorati tizimlarining rivojlanishiga olib keladi;

-strategik rivojlanishda kutilmagan hodisalarning paydo bo'lishi, masalan, davlat byudjetini sekvestrlash, bu strategik qarorlarni rejalashtirish davrlaridan tashqarida qabul qilishga majbur qiladi, ya'ni barqaror rivojlanish strategiyasini rejalashtirish davrlarida tashqi muhitdagi o'zgarishlarga tezkor javob berish bilan tavsiflanadi. Bunday kutilmagan hodisalarni ushlash uchun real vaqt rejimida ma'lumotlarni yig'ish, tahlil qilish va strategik qarorlar qabul qilish tizimlari yaratilmoqda (onlayn tizim) [6];

-barqaror rivojlanish strategiyasining tashqi o'zgarishlarga munosabati ikki tomonlama bo'ladi, ya'ni uzoq muddatli va bir vaqtning o'zida tezkordir. Uzoq muddatli javob strategik rejalarga kiritilgan, tezkor javob real vaqt rejimida rejalashtirilgan sikldan tashqarida amalga oshiriladi;

-barqaror rivojlanish strategiyasida tashqi muhit berilgan va o'zgarmas jarayon sifatida qaralmaydi, unga korxona va tashkilot moslashishi kerak. Aksincha, tashqi muhitni o'zgartirish usullari va strategiyalari ko'rib chiqiladi [7];

-barqaror rivojlanish strategiyasi oldingi barcha boshqaruv tizimlarining elementlarini o'z ichiga oladi, ya'ni byudjetlashtirishni, nisbatan barqaror omillarni baholash uchun ekstrapolyatsiyadan foydalanishni, strategik rejalashtirish elementlarini qo'llashni, shuningdek, real vaqt rejimida strategik qarorlarni moslashtirish uchun zarur bo'lgan takomillashtirishni o'z ichiga oladi.

Yuqorida tadqiqot elementlaridan kelib chiqib, barqaror rivojlanish strategiyasining yana bir ta'rifi - bu mavjud salohiyatdan maqbul foydalanish va tashqi o'zgarishlarga moyil bo'lib qolish imkonini beruvchi o'zgaruvchan va noaniq muhitda tashkilot maqsadlariga erishishni ta'minlash faoliyatidir.

Barqarorlik rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqadigan va amalga oshiradigan korxonalar nafaqat o'zlarining farovonligiga, balki jamiyat va butun atrof-muhitning farovonligiga hissa qo'shadigan bir qator muhim natijalarga erishishlari mumkin. Korxonalar uchun barqaror rivojlanish strategiyalari haqidagi maqolaning xulosasi sifatida quyidagi asosiy natijalar va ustuvorliklarni ajratib ko'rsatish mumkin:

-raqobatbardoshlikni oshirish. Barqaror amaliyotlarni faol ravishda integratsiyalashgan korxonalar ko'pincha bozorda raqobatbardoshligi oshishini payqashadi [8]. Bu iste'molchilar va hamkorlar tomonidan ekologik toza va ijtimoiy mas'uliyatli tovarlar va xizmatlarga talab ortib borayotgani bilan bog'liq bo'ladi;

-manfaatdor tomonlar bilan munosabatlarni yaxshilash. Barqarorlik masalalari bo'yicha shaffoflik va ochiqlik mijozlar, investorlar, xodimlar va jamoatchilik o'rtasida ishonch va sodiqlikni mustahkamlashga yordam beradi [9]. Bu korxonaning ijobiy imidjini yaratadi va uning obro'sini mustahkamlaydi;

-xavfni kamaytirish va chidamlilikni oshirish. Barqaror rivojlanish strategiyalari qayta tiklanmaydigan resurslarga qaramlikni kamaytiradi, shuningdek, emissiya va chiqindilarni kamaytiradi, shu orqali ekologik va tartibga soluvchi xavflarni kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar yaratiladi [10]. Bu korxonalarning tashqi tajovuzlarga va qonunchilikdagi o'zgarishlarga chidamliligini oshiradi;

-iqtisodiy samaradorlik. Barqaror rivojlanish doirasida resurslardan samarali foydalanish va ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish xarajatlarni kamaytirishga olib kelishi mumkin. Energiyani tejovchi texnologiyalar, chiqindilarni kamaytirish va materiallarni qayta ishlash ko'pincha xarajatlarni tejashga olib keladi [11];

-innovatsiyalar va yangi bozorlarni rivojlantirish. Barqarorlikka e'tibor innovatsiyalarni rag'batlantiradi, chunki korxonalar atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish va ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishning yangi usullarini izlaydilar. Bu yangi bozorlar va mijozlar segmentlariga kirishni ochishi mumkin;

-jamiyatlarning turmush sifati va farovonligini oshirish [12]. Barqaror amaliyotlarni amalga oshiruvchi korxonalar ijtimoiy rivojlanish va atrof-muhitni yaxshilashga hissa qo'shadi, bu esa aholining hayot sifatini yaxshilashga va kelajak avlodlar uchun tabiiy resurslarni saqlashga yordam beradi;

-brend va iste'molchilarning sodiqligiga ijobiy ta'sir qilish. Barqaror rivojlanish brendni mustahkamlaydi va tobora ko'proq e'tibor qaratayotgan iste'molchilarning sodiqligini oshiradi;

-ekologik toza va ijtimoiy yo'naltirilgan mahsulotlar [13]. Barqarorlikka intilayotgan korxonalar ko'pincha ushbu iste'molchilar bilan ustunlikka erishadilar, bu esa sodiq iste'molchi bazasini yaratish va sotishni oshirishga yordam beradi;

-iste'dodlarni jalb qilish va saqlab qolish. Barqarorlik va ijtimoiy mas'uliyat sohasida faol bo'lgan korxonalar ishchilar, ayniqsa yuqori axloqiy standartlarga ega korxonalarda ishlashni xohlaydigan yoshlar uchun jozibadordir [14]. Bu iqtidorli xodimlarni jalb qilish va kadrlar almashinuvini kamaytirishga yordam beradi;

-moliyaga kirish. Investorlar va kredit tashkilotlari moliyaviy qarorlarni qabul qilishda korxonalarning barqarorligini ko'proq hisobga olishadi [15]. Aniq barqarorlik strategiyasiga ega bo'lgan korxonalar ko'pincha qulay shartlarda investitsiya va kredit olish imkoniyatiga ega bo'ladi;

-ijtimoiy kapital va mahalliy hamjamiyat bilan hamkorlikni yaxshilash. Mahalliy hamjamiyatlarda faol ishtirok etadigan va ularga hissa qo'shadigan korxonalar o'zlarining ijtimoiy kapitalini kuchaytiradilar [16]. Bu mahalliy hokimiyat organlari va jamoatchilik bilan munosabatlarni yaxshilaydi, bu esa kelajakdagi loyihalarning muvaffaqiyati uchun xizmat qilishi mumkin.

Xulosa qilib aytganda, barqaror rivojlanish strategiyasi nafaqat global ekologik va ijtimoiy muammolarni hal qilishga yordam beradi, balki biznesning rivojlanishi va muvaffaqiyati uchun yangi imkoniyatlar ochadi [17]. Bunday strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish barqaror amaliyotlarni korxona faoliyatining barcha jabhalariga integratsiyalashni talab qiladi, chunki natijalar sog'lom iqtisodiyot, jamiyat va atrof-muhitga hissa qo'shadigan harakatga arziydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI:

1. Mahkamovich S.A. Qurilish majmuasida menejmentni tashkil qilishning zamonaviy shakllari // Me'morchilik va qurilish muammolari. - 2021. - С. 128.

2. Qosimov J.A. et al. Increasing the effectiveness of lessons by creating a problem situation in teaching drawing //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2022. - Т. 2432. - №. 1.

3. Abduhamidovich A.H., Baxriddinovich O.R.F., Parmanovich I.A. Mehnatni motivatsiyalashning maqbul tizimini loyihalashtirish tamoyillarini shakllantirish //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. 5. - С. 768-774.

4. Айнакулов М. А., Абдухамидов Э. Нормативно-правовая база интеграционных отношений хозяйствующих субъектов //Молодой ученый. - 2016. - №. 7-2. - С. 80-83.

5. Berkinov B.B., Aynaqulov M.A. Kichik tadbirkorlik korxonalarining yirik korxonalar bilan ishlab chiqarish kooperatsiyasi //Monografiya-Jizzax. - 2004. - Т. 114. - С. 2004-114.

6. Qosimov J.A. et al. The role of software in the development of modeling in education //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2022. - Т. 2432. - №. 1.

7. Айнакулов М.А. ЭМ Абдухамидов Нормативно-правовая база интеграционных отношений хозяйствующих субъектов //Молодой ученый». Международный научный журнал. Спецвыпуск Джизакский политехнический институт. - 2016. - Т. 7. - №. 111.2. - С. 48-50.

8. Aynakulov M.A. Environmental awareness and environmental management as a factor of development // Арктика: современные подходы к производственной и экологической безопасности в нефтегазовом секторе. - 2020. - С. 19-21.

9. Abduhamidovich A.M., Botirovich X.B., Yaxraqulovich X.A. Qurilish majmuasida xo'jalik yuritish kooperatsiyasi va klasterining tavsiyaviy yo 'nalishlari //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. 5. - С. 775-779.

10. Aynaqulov M.A. Xudayberdiyev B.B. Motivatsiya samaradorlik garovi sifatida //Ilmiy axborotnoma jurnali. Samarqand Davlat Universiteti. - 2020. - №. 2 (120). - С. 91.

11. Qosimov J.A. et al. Development of methods for improving the lessons of information technology on the basis of graphic programs //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing, 2022. - Т. 2432. - №. 1.

12. Abdukhamidovich A. M., Tairovich A. A. Development of Household Activities in Jizakh Region and Its Institutional Fundamentals //JournalNX. - С. 602-606.

13. Abdukhamidovich A.M., Tursunboyevich K.Y. Institutional Fundamentals of Economic Management Cluster //JournalNX. - C. 591-593.

14. Aynakulov M. "Iqtisodiy tahlil va audit" fanini o'qitishda G. Monj usulining tadbiqi // Biologiyaning zamonaviy tendensiyalari: muammolar va yechimlar. - 2023. - T. 1. - №. 5. -C. 902-905

15. ÂHHaKy^oB M.A. Menejment qarorlarining boshqaruv asosi sifatida shakllanishining tavsiyaviy bosqichlari // Results of National Scientific Research International Journal. - 2024. - T. 3. - №. 1. - C. 255-264.

16. Abduhamidovich A.H., Baxriddinovich O.R.F., Parmanovich I.A. Mehnatni motivatsiyalashning maqbul tizimini loyihalashtirish tamoyillarini shakllantirish //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - T. 1. - №. 5. - C. 768-774.

17. Xoliqov D.R. Ta'lim berishda AKT bo'yicha kompetentlilikni shakllantirish yo'nalishlari // Results of National Scientific Research International Journal. - 2024. - T. 3. - №. 1. - C. 353363.