0KORPORATIV MUNOSABATLARDA AXLOQ MASALALARI
Lalixon Muxamedjanova
Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti
etika va estetika kafedrasi professori Lalixon@list.ru , lalixonm@gmail.com
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada korporativ munosabatlarda axloqiy masalalari muhokama qilinadi. Jahon miqyosida kompaniyalarning axloqiy standartlarga rioya qilishi tobora muhim bo'lib bormoqda, chunki bu nafaqat ularning obro'sini, balki moliyaviy muvaffaqiyatini ham ta'minlaydi. Maqolada korporativ axloqning asosiy jihatlari, jumladan, shaffoflik, adolat va javobgarlik kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Shuningdek, turli tarmoqlar va kompaniyalar misolida axloqiy standartlarning amaliy tatbiqi qiyosiy tahlil qilinadi. Maqola so'ngida, korporativ axloqni yaxshilash va bu sohadagi muammolarni hal qilish bo'yicha amaliy takliflar bildiriladi. Ushbu tahlil va takliflar asosida kompaniyalar o'zlarining axloqiy standartlarini ko'tarishi va shu orqali uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishishi mumkin.
Kalit so'zlar. Korporativ axloq, shaffoflik, adolat, javobgarlik, axloqiy standartlar, korporativ mas'uliyat, etika kodeksi, muloqot, korporativ madaniyat, ta'sirchan rahbarlik, xavfsizlik madaniyati, ijtimoiy mas'uliyat, steykxolderlar, barqaror rivojlanish, korporativ adolat, etik muammolar, axloqiy qaror qabul qilish, korporativ shaffoflik, ishchilarning huquqlari, atrof-muhitni muhofaza qilish, innovatsiya va etika, ijtimoiy ta'sir.
ЭТИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ В КОРПОРАТИВНЫХ ОТНОШЕНИЯХ
АННОТАЦИЯ
В данной статье рассматриваются этические вопросы корпоративных отношений. Во всем мире для компаний становится все более важным соблюдение этических стандартов, поскольку это обеспечивает не только их репутацию, но и финансовый успех. В статье рассматриваются ключевые аспекты корпоративной этики, включая прозрачность, справедливость и подотчетность. Также проведен сравнительный анализ практического применения этических норм на примере разных отраслей и компаний. В конце статьи представлены практические предложения по совершенствованию корпоративной этики и решению проблем в этой области. На основе этого
April 24, 2024
422
анализа и предложений компании могут повысить свои этические стандарты и тем самым добиться долгосрочного успеха.
Ключевые слова. Корпоративная этика, прозрачность, справедливость, подотчетность, этические стандарты, корпоративная ответственность, этический кодекс, коммуникация, корпоративная культура, эффективное лидерство, культура безопасности, социальная ответственность, заинтересованные стороны, устойчивое развитие, корпоративная справедливость, этические вопросы, этическое принятие решений, корпоративная прозрачность , права трудящихся, охрана окружающей среды, инновации и этика, социальное воздействие.
ETHICAL ISSUES IN CORPORATE RELATIONS ABSTRACT
This article examines ethical issues in corporate relations. Around the world, it is becoming increasingly important for companies to adhere to ethical standards, as this ensures not only their reputation, but also their financial success. The article examines key aspects of corporate ethics, including transparency, fairness and accountability. A comparative analysis of the practical application of ethical standards using the example of different industries and companies was also carried out. At the end of the article, practical suggestions for improving corporate ethics and solving problems in this area are presented. Based on this analysis and suggestions, companies can improve their ethical standards and thereby achieve long-term success.
Keywords. Corporate ethics, transparency, fairness, accountability, ethical standards, corporate responsibility, code of ethics, communication, corporate culture, effective leadership, safety culture, social responsibility, stakeholders, sustainable development, corporate justice, ethical issues, ethical decision making, corporate transparency , labor rights, environmental protection, innovation and ethics, social impact.
Kirish. Korporativ munosabatlarda axloqiy masalalar so'nggi yillarda muhim mavzuga aylanib kelmoqda. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi, ijtimoiy tarmoqlar va internetning keng tarqalishi kompaniyalarning harakatlarini jamoat e'tiborining markaziga olib chiqmoqda. Shunday ekan, korporativ axloq hozirda faqat ichki qadriyatlar masalasi emas, balki brendning obro'si va muvaffaqiyatiga bevosita ta'sir ko'rsatuvchi omilga aylangan.
April 24, 2024
423
"Korporativ etika" atamasi boshqaruv amaliyoti va nazariyasida, iqtisodiy adabiyotlarda qo'llaniladi. Tadqiqot mavzusining dolzarbligi zamonaviy korxonalarni va zamonaviy iqtisodiy va mehnat munosabatlari tizimini boshqarishda axloqiy omillarning rolini oshirish, korporativ etika fenomenini axloqiy tushunish zarurati va mavjud nazariy ishlanmalarni umumlashtirish bilan belgilanadi.
Misol tariqasida quyidagilarni keltirish mumkin. 2001 yilda Enron korporatsiyasining qulashi korporativ Amerika tarixidagi eng yirik buxgalteriya firibgarligi sifatida qayd etildi. Kompaniyaning yuqori rahbariyati buxgalteriya hisobotlari bilan manipulyatsiya qilgan va aksiyadorlarni milliardlab dollar miqdorida zarar ko'rishiga olib kelgan. Bu voqea korporativ axloq va moliyaviy shaffoflikning ahamiyatini ko'rsatadi.
Apple va mehnat sharoitlari. Apple kompaniyasi o'zining Xitoydagi ta'minot zanjiridagi ishchilar uchun sharoitlarni yaxshilash yo'lida ishlar olib bormoqda. Bu harakatlar kompaniyaning ijtimoiy mas'uliyatini ko'rsatib, ishchilar huquqlarining himoyasiga qaratilgan. Bu misollar orqali korporativ axloqning har bir kompaniya uchun naqadar muhim ekanini ko'rish mumkin. Korporativ axloqiy normalarni belgilash va ularga rioya qilish nafaqat kompaniyaning ichki madaniyatini yaxshilaydi, balki uning jamiyatdagi obro'sini va ishonchini ham oshiradi.
Adabiyotlar sharhi: Korporativ munosabatlarda axloq masalalarini o'rganish sohasidagi ilmiy ishlar va nazariyalar ko'p yillar davomida rivojlanib kelmoqda. Bu sohada asosiy diqqat markazida korporativ axloq kodeksining shakllanishi, korporativ javobgarlik, shaffoflik va adolat kabi masalalar turadi. Quyida bu sohadagi asosiy ilmiy ishlar va nazariyalarning qisqacha tahlili keltirishga xarakat qildik.
Korporativ axloq nazariyalari bo'yicha Steykxolder nazariyasi (Stakeholder Theory): Edvard Frimen tomonidan ilgari surilgan ushbu nazariya kompaniyalarni o'zlarining aksiyadorlari bilan bir qatorda, barcha manfaatdor tomonlar: ishchilar, mijozlar, yetkazib beruvchilar, jamiyat va atrof-muhit bilan ham munosabatlarni inobatga olishga undaydi. Bu nazariya asosida kompaniyalar o'z qarorlarida barcha steykxolderlarning manfaatlarini hisobga olishi kerak.
Korporativ javobgarlik va axloqiy kapitalizm: Bu nazariyalar kompaniyalarning ijtimoiy mas'uliyati va ularning iqtisodiy faoliyatlari orasidagi bog'liqlikni urg'ulaydi. Kompaniyalar faqat foyda ko'zlabgina emas, balki ijtimoiy, ekologik va axloqiy standartlarga ham rioya qilish orqali muvaffaqiyatga erisha olishi mumkin. [1]
Muhim ilmiy ishlar sifatida quyidagilarni keltirishga xarakat qildik. "Korporativ axloq va Steykxolder Menejmenti" (Corporate Ethics and Stakeholder Management): Bu ishda kompaniyalarning steykxolderlar bilan munosabatlari va
April 24, 2024
424
axloq kodekslarining roli tahlil qilinadi. Mualliflar korporativ axloqning kompaniyaning strategik maqsadlariga qanday integratsiya qilinishi mumkinligini ko'rsatib beradilar.
"Axloqiy kompaniyalarning ijtimoiy javobgarligi" (The Social Responsibility of Ethical Corporations): Bu tadqiqot ijtimoiy javobgarlik va korporativ axloq orasidagi munosabatlarni o'rganadi. Avtorlar korporativ axloqni yaxshilash orqali kompaniyalarning ijtimoiy va ekologik mas'uliyatini qanday oshirish mumkinligini muhokama qiladilar.
Korporativ axloq sohasidagi ilmiy ishlar nafaqat nazariyani, balki amaliy tadqiqotlarni ham o'z ichiga oladi. Bu tadqiqotlarda kompaniyalarning axloq kodekslarini joriy etish, xodimlarga axloqiy qarorlar qabul qilishda yordam berish va korporativ madaniyatni shakllantirish usullari ko'rib chiqiladi.
Korporativ munosabatlarda axloq masalalari bo'yicha mavjud ilmiy ishlar va nazariyalar, kompaniyalarga o'z faoliyatlarini axloqiy asoslarda boshqarish, steykxolderlar bilan munosabatlarni yaxshilash va jamiyatda ijobiy ta'sir ko'rsatish yo'llarini ko'rsatib beradi. Bu ishlar, shuningdek, korporativ axloqni ilmiy o'rganishning muhimligini va kompaniyalar uchun bu sohadagi ilg'or amaliyotlardan foydalanishning ahamiyatini ta'kidlaydi.
Korporativ axloq standartlarining qiyosiy tahlilida turli sektorlardagi kompaniyalarning axloq kodekslari, ularning ijro etilishi va bu standartlarning ishchilar, mijozlar va jamiyat umuman olganda ustidagi ta'siri ko'rib chiqiladi. Bunday tahlil korporativ axloq standartlarining o'zaro farqlarini va o'xshashliklarini aniqlashga yordam beradi. Texnologiya, moliya va iste'mol tovarlari sektorlaridagi yetakchi kompaniyalarni qiyosiy tahlil qilamiz.
Texnologiya sektori: Google korporativ axloq borasida "Yomon ish qilma" (Don't be evil) shiori bilan tanilgan. Kompaniyaning axloq kodeksi ijodiylik va innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash bilan bir qatorda, ma'lumotlarni shaffof va adolatli boshqarishga qaratilgan. Google, shuningdek, foydalanuvchilarning maxfiyligi va ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlashga katta ahamiyat beradi.
Moliya sektori: JPMorgan Chase. Moliya sektorida, ayniqsa JPMorgan Chase kabi yirik banklarda, korporativ axloq yuqori darajadagi moliyaviy shaffoflik, mijozlar va aksiyadorlar bilan adolatli muomala, shuningdek, moliyaviy bozorlarning barqarorligini ta'minlashga qaratilgan. Bu kompaniyalar uchun moliyaviy regulyatsiyalarga va etika standartlariga rioya qilish, jamiyatdagi ishonchni saqlab qolish muhimdir.
Iste'mol tovarlari sektori: Unilever korporativ axloqning yana bir muhim aspekti bo'lgan barqarorlik va ijtimoiy javobgarlikka katta e'tibor qaratadi.
April 24, 2024
425
Kompaniya o'zining biznes faoliyatini ekologik barqaror va ijtimoiy mas'uliyatli qilishga intiladi, bu esa uning mahsulotlari ishlab chiqarilishi va yetkazib berilishida ko'rinadi. Unilever shuningdek, jamiyatga ijobiy ta'sir ko'rsatish maqsadida global iqlim o'zgarishi va barqaror rivojlanishga qo'shgan hissasiga urg'u beradi. [2]
Yuqoridagi qiyosiy tahlildan ko'rinib turganidek, har bir sektor va kompaniya o'zining korporativ axloq standartlariga ega. Google texnologiya va ma'lumotlarning shaffofligi va xavfsizligiga urg'u bersa, JPMorgan Chase moliyaviy shaffoflik va etika masalalariga diqqat qaratadi. Unilever esa barqarorlik va ijtimoiy javobgarlikni oldinga suradi. Bu farqlar, shuningdek, kompaniyalarning strategik maqsadlari, ularning ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish tarzlari, shuningdek, ularning jamiyat va atrof-muhitga bo'lgan munosabatlari bilan belgilanadi. Korporativ axloq standartlari kompaniyalarning obro'sini, mijozlar va aksiyadorlar bilan munosabatlarini yaxshilashda muhim rol o'ynaydi va ularning uzoq muddatli muvaf korporativ munosabatlarda axloqiy muammolarga duch kelganda, kompaniyalar turli strategiyalardan foydalanishi mumkin. Bu strategiyalar orqali ular muammolarni hal qilish va o'z faoliyatlarini yaxshilash yo'llarini topishlari mumkin.[3]
O'zbekiston korporativ axloq sohasida amaliy chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali ijobiy o'zgarishlarga erishilgan misollarga boy. Korporativ axloq standartlarini ko'tarish va etikali muhitni mustahkamlash yo'llarini ko'rib chiqish, O'zbekistondagi kompaniyalar uchun muhimdir. Quyida ushbu masalada amaliy chora-tadbirlarga misollar keltiriladi.O'zbekiston misolida, korporativ axloq masalalarida ijobiy o'zgarishlarga erishilgan bir nechta amaliy misollarni ko'rib chiqamiz.
Ijtimoiy mas'uliyat programmalari. Misol: O'zbekistondagi ko'plab kompaniyalar ijtimoiy mas'uliyat dasturlarini amalga oshirish orqali jamiyatga ijobiy ta'sir ko'rsatishga intiladi. Masalan, "Ucell" mobil operatori yoshlar o'rtasida axborot texnologiyalari bilimlarini oshirishga qaratilgan dasturlarni amalga oshiradi. Bu kabi tashabbuslar nafaqat kompaniyaning ijtimoiy obro'sini oshiradi, balki yoshlarni ijtimoiy faol qilish va ularning kelajakdagi kasbiy rivojlanishlariga hissa qo'shadi.
Ekologik mas'uliyat. Chiqish yo'li: O'zbekistondagi bir qator kompaniyalar atrof-muhitni muhofaza qilish masalasida faol pozitsiyani egallagan. Masalan, tekstil sanoatida ishlab chiqarish jarayonida suv va energiyani tejash, shuningdek, chiqindilarni qayta ishlash orqali ekologik barqarorlikka erishishga intilgan kompaniyalar bor. Bu kompaniyalar o'z ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish va atrof-muhitga zarar yetkazmaslik uchun zamonaviy texnologiyalardan foydalanishadi.
426
April 24, 2024
Shaffoflik va hisobdorlik. Chiqish yo'li: O'zbekistonning moliyaviy sektorida shaffoflik va hisobdorlik masalalariga jiddiy e'tibor berilmoqda. Banklar va moliya institutlari mijozlar bilan aloqalarda shaffoflikni ta'minlash va moliyaviy operatsiyalarni ochiq amalga oshirish maqsadida elektron hisob-fakturalash tizimlarini joriy etishmoqda. Bu tadbirlar moliyaviy sektorda ishonchni oshirish va korrupsiyaga qarshi kurashda muhim qadam hisoblanadi.faqiyati uchun zarurdir. O'zbekistondagi bank sektori shaffoflik va hisobdorlikni oshirishga qaratilgan qadamlarni qo'ymoqda. Misol uchun, "Asaka" banki mijozlarga moliyaviy operatsiyalarni onlayn kuzatib borish imkonini beruvchi mobil ilovalarni ishlab chiqdi. Bu tadbirlar mijozlarning bank operatsiyalariga ishonchini oshirishga va korporativ shaffoflikni ta'minlashga yordam beradi.
Ishlab chiqarish sektori. Atrof-muhitni muhofaza qilish. Misol: "Artel" kompaniyasi, O'zbekistonning yirik maishiy texnika ishlab chiqaruvchisi, atrof-muhitni muhofaza qilishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshiradi. Kompaniya energiyani tejash, chiqindilarni kamaytirish va suv resurslaridan oqilona foydalanish kabi atrof-muhitga doir masalalarda faol siyosat yuritadi. Bu siyosat kompaniyaning ekologik izini kamaytirishga va barqaror ishlab chiqarishni ta'minlashga yordam beradi. O'zbekiston: Artel - O'zbekistonning yetakchi maishiy texnika va elektronika ishlab chiqaruvchisi. Artel korporativ axloq sohasida shaffoflik va ishchilarning mehnat sharoitlarini yaxshilashga katta e'tibor qaratadi. Kompaniya mehnat xavfsizligi va sog'liqni saqlash standartlariga mos keladigan ishlab chiqarish muhitini ta'minlash uchun zamonaviy texnologiyalar va usullardan foydalanadi.
Qozog'iston: KazMinerals - Qozog'istonning yirik mis ishlab chiqaruvchisi. KazMinerals ekologik barqarorlikka urg'u beradi va korporativ axloqning asosiy elementi sifatida atrof-muhitni muhofaza qilishni oldinga suradi. Kompaniya qazib olish jarayonlarida ekologik zararni minimallashtirish uchun ilg'or texnologiyalardan foydalanadi
Xodimlarning huquqlari va sharoitlarini yaxshilash. O'zbekistondagi kichik va o'rta biznes korxonalari xodimlarning ish sharoitlarini yaxshilash va ularning mehnat huquqlarini himoya qilish borasida ijobiy o'zgarishlarni amalga oshirmoqda. Masalan, ishlab chiqarish korxonalarida ish soatlarini qisqartirish, mehnat sharoitlarini yaxshilash va ish xavfsizligi standartlarini kuchaytirish kabi choralar ko'rilmoqda. Bu o'zgarishlar xodimlarning ishdan qoniqishi va samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Bu misollar O'zbekistondagi kompaniyalar korporativ axloq masalalarida qanday ijobiy o'zgarishlarga erishish mumkinligini ko'rsatib beradi. Korporativ axloq standartlarini yuksaltirish, jamiyat va atrof-muhit
427
April 24, 2024
bilan mas'uliyatli munosabatda bo'lish har bir kompaniyaning uzoq muddatli muvaffaqiyati uchun zarurdir.
Telekommunikatsiya sektori. O'zbekiston: Ucell - Telekommunikatsiya sohasida O'zbekistonning yetakchi operatorlaridan biri. Ucell ijtimoiy mas'uliyatni juda jiddiy qabul qiladi, yoshlarni qo'llab-quvvatlash va ta'limga sarmoya kiritish orqali ijtimoiy loyihalarni amalga oshiradi. Shuningdek, kompaniya mijozlar bilan aloqalarda shaffoflik va ishonchni mustahkamlashga intiladi.
Qirg'iziston: MegaCom - Qirg'izistonning asosiy mobil aloqa operatorlaridan biri. MegaCom korporativ javobgarlik va mijozlarga xizmat ko'rsatish sifatini oshirishga katta ahamiyat beradi. Kompaniya axloq kodeksiga rioya qilish orqali mijozlar va ishchilar orasida ishonchni mustahkamlashga urinadi.[4]
Qishloq xo'jaligi sektori. O'zbekiston: Agrobank - Qishloq xo'jaligini moliyalashtirishga ixtisoslashgan O'zbekistonning yirik banki. Agrobank qishloq xo'jaligi sohasidagi kichik va o'rta biznes sub'ektlariga kreditlash va moliyaviy xizmatlar ko'rsatish orqali iqtisodiy rivojlanishga hissa qo'shadi. Bu jarayonda bank shaffoflik va adolatli kreditlash tamoyillariga amal qiladi.
Tojikiston: Xo'jalik - qishloq xo'jaligi sohasida faoliyat yurituvchi Tojikiston kompaniyasi. Xo'jalik mahalliy fermerlarga zamonaviy agrotexnologiyalar va marketing strategiyalarini taqdim etadi, bu esa ularning mahsulotlarini samarali yetishtirish va sotish imkonini beradi. Kompaniya mahsulot sifati va ekologik barqarorlikka alohida e'tibor qaratadi.
Bu qiyosiy tahlil Markaziy Osiyo va O'zbekistondagi turli sektorlarda korporativ axloq standartlarining qanday qo'llanilishi va rivojlanishi mumkinligini ko'rsatib beradi. Har bir sektor va kompaniya o'ziga xos muammolar va vazifalar bilan yuzma-yuz keladi, ammo ularning barchasi shaffoflik, ijtimoiy mas'uliyat va ishchilar hamda mijozlar bilan adolatli munosabatlarni ta'minlashga intiladi. [5]
Amaliy misollar korporativ axloqning muhimligini va bu sohadagi muammolarni hal qilish usullarini aniqroq ko'rsatib beradi. Quyida kompaniyalar to'qnash keladigan axloqiy muammolarga chiqish yo'llarini ko'rsatuvchi bir qator amaliy misollar keltiriladi.
1.Shaffoflikni Ta'minlash. Muammo: Bir kompaniyada korrupsiya holatlari aniqlanadi, bu esa kompaniyaning obro'siga va aksiyadorlar ishonchiga zarar yetkazadi. Chiqish yo'li: Kompaniya bu muammoni hal qilish uchun korporativ shaffoflikni kuchaytiradi, buning uchun quyidagi choralarni ko'radi:
• Shaffoflik va hisobdorlikni ta'minlovchi ichki nazorat tizimlarini joriy qilish;
• Muammoli holatlarni aniqlash va ularni hal qilish uchun anonim shikoyatlarni qabul qilish mexanizmini ishga tushirish;
April 24, 2024
428
• Muntazam audit o'tkazish va natijalarini jamoatchilik bilan ochiq ulashish.
2. Ekologik Mas'uliyat. Muammo: Kompaniyaning ishlab chiqarish jarayoni atrof-muhitga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda, bu jamoatchilik noroziligiga sabab bo'lmoqda.
Chiqish yo'li: Kompaniya ekologik mas'uliyatini oshirish uchun quyidagi adimlarni amalga oshiradi:
Atrof-muhitga zarar yetkazmaydigan texnologiyalarga o'tish; Chiqindilarni qayta ishlash va qayta ishlatish dasturlarini joriy qilish; Atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha korporativ siyosatni ishlab chiqish va uni barcha xodimlar o'rtasida targ'ib qilish.
3. Ishchilarning huquqlari. Muammo: Kompaniyada ishchilarning mehnat sharoitlari yetarli darajada emas, bu esa ishchilarning noroziligiga va ish samaradorligining pasayishiga olib kelmoqda.
Chiqish yo'li: Kompaniya ishchilarning huquqlari va mehnat sharoitlarini yaxshilash uchun quyidagi choralarni ko'radi:
Ishchilarga munosib ish haqi va ijtimoiy paketlarni taqdim etish;
Mehnat sharoitlarini yaxshilash, ish xavfsizligini ta'minlash uchun zarur choralarni ko'rish;
Ishchilarning fikrlari va takliflarini tinglash uchun muntazam uchrashuvlar va so'rovnomalar o'tkazish.
Bu misollar korporativ axloq muammolariga yondashuvning turli usullarini ko'rsatadi va ularni samarali hal etish uchun amaliy chora-tadbirlarni taklif etadi.
Yana bir O'zbekiston korporativ muhiti uchun yangi tushuncha - corporate stewardship bo'lib, u o'zbek tilida - korporativ ishonchli boshqaruv deb ifodalanishi maqsadga muvofiq. Korporativ ishonchli boshqaruv (corporate stewardship) -kompaniyaning moliyaviy holatini yaxshilash uchun kompaniya ixtièriga ishonib topshirilgan resurslarni samarali boshqarish bo'lib, shu tarzda kompaniya jamiyatga g'amxo'rlik qilish uchun reinvestitsiya qilish qobiliyatini kuchaytiradi. Tor ma'noda, korporativ ishonchli boshqaruv kompaniya menejmenti tomonidan aksiyadorlar mulkini samarali va tejamkorlik bilan boshqarishni nazarda tutadi va shuning uchun uning doirasida kompaniya o'zi faoliyat yuritaètgan atrof-muhit muhofazasini ta'minlaydi, tabiiy resurslarni asrab-avaylaydi, shuningdek, ko'pgina xayr ehson tadbirlariga (moliyaviy dasturlar orqali talabalarni o'qitish, ta'lim muassasalarga moliyaviy ko'maklashish, jamiyatning mahalliy tadbirlariga homiylik qilish va h.k.) o'z hissasini qo'shadi.[6]
429
April 24, 2024
Amaliy takliflar. Korporativ axloqni yaxshilash va mavjud muammolarni samarali hal etish uchun kompaniyalar quyidagi amaliy takliflarni qo'llab ko'rishlari mumkin:
1. Korporativ axloq kodeksini ishlab chiqish va joriy qilish
Kodeksni ishlab chiqish: Kompaniyaning missiyasi, qadriyatlari va maqsadlariga mos keladigan, shuningdek, barcha xodimlar va menejment uchun aniq yo'riqnomalarni o'z ichiga olgan axloq kodeksini ishlab chiqish.
Xodimlarni o'qitish: Xodimlarni muntazam ravishda korporativ axloq kodeksi va uning ahamiyati to'g'risida o'qitish, shuningdek, ularni axloqiy muammolarni aniqlash va hal qilish bo'yicha treninglardan o'tkazish.
2. Ichki nazorat va shikoyatlarni ko'rib chiqish tizimini yaratish
Ichki nazorat tizimlari: Korporativ axloqga rioya qilinishini nazorat qilish uchun ichki nazorat tizimlarini ishlab chiqish.
Shikoyatlarni ko'rib chiqish: Xodimlar va manfaatdor tomonlarning shikoyatlarini adolatli va samarali ko'rib chiqish uchun shaffof va anonim mexanizmlarni joriy qilish.
3. Shaffoflik va javobgarlikni ta'minlash
Ma'lumotlarni oshkor qilish: Kompaniyaning faoliyati va moliyaviy holati to'g'risidagi ma'lumotlarni regulyar ravishda oshkor qilish, bu orqali shaffoflik va javobgarlikni ta'minlash.
Auditdan o'tish: Mustaqil auditorlar tomonidan muntazam auditdan o'tish orqali kompaniyaning moliyaviy hisobotlari va ish jarayonlarining shaffofligini ta'minlash.
4. Ijtimoiy mas'uliyat va barqarorlik dasturlarini amalga oshirish
Ijtimoiy mas'uliyat: Jamiyatdagi ijtimoiy mas'uliyat dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish, masalan, ta'lim va sog'liqni saqlash sohalarida loyihalarni moliyalashtirish.
Barqaror ishlab chiqarish: Atrof-muhitni muhofaza qilish va resurslarni barqaror ishlatish bo'yicha dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish.
5. Korporativ madaniyatni rivojlantirish.
Korporativ madaniyat: Korporativ axloqni kompaniya madaniyatining ajralmas qismi sifatida ko'rish, buni xodimlarning kundalik ish jarayonida aks ettirish.
Motivatsiya va rag'batlantirish: Axloqiy qadriyatlarga amal qilgan va ijobiy o'zgarishlarga hissa qo'shgan xodimlarni taqdirlash va rag'batlantirish tizimlarini ishlab chiqish.
430
April 24, 2024
Ushbu amaliy takliflar kompaniyalarga korporativ axloqni mustahkamlash, muammolarni samarali hal qilish va ishonchli, shaffof va javobgar korporativ muhitni yaratishda yordam beradi.
Xulosa. Korporativ axloq masalalarini ko'rib chiqish va tahlil qilish orqali biz kompaniyalarning muvaffaqiyati va uzoq muddatli barqarorligi uchun axloqiy standartlar va prinsiplarning hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanini ko'rdik. Korporativ axloqning mustahkamlanishi, shaffoflik, javobgarlik, ijtimoiy mas'uliyat va barqarorlik kabi asoslarga bog'liq bo'lib, ular kompaniyalarning ichki va tashqi munosabatlarida muhim rol o'ynaydi. Korporativ munosabatlarda axloq masalalari, ularning tahlili va amaliy chora-tadbirlar bilan bog'liq muhokamalar juda muhimdir. Bu mavzu bo'yicha o'tkazilgan qiyosiy tahlillar, amaliy misollar va takliflar korporativ axloqning kompaniyalar faoliyatidagi markaziy rolini ko'rsatadi. Ushbu muhokama orqali quyidagi umumiy xulosalarni chiqarish mumkin:
Korporativ axloqning ahamiyati: Kompaniyalarning uzoq muddatli muvaffaqiyati uchun korporativ axloq muhim omil hisoblanadi. Bu nafaqat ichki madaniyatni mustahkamlaydi, balki kompaniyaning tashqi obro'sini ham oshiradi.
Shaffoflik va hisobdorlik: Shaffoflik va hisobdorlik korporativ axloqning asosiy ustunlari hisoblanadi. Bular mijozlar, aksiyadorlar va boshqa manfaatdorlar ishonchini qozonish va saqlab qolishga yordam beradi.
Ijtimoiy mas'uliyat va barqarorlik: Kompaniyalar o'z faoliyatlari orqali ijtimoiy mas'uliyatni oshirishi va atrof-muhitni himoya qilishi kerak. Bu, o'z navbatida, ularning ijtimoiy va ekologik barqarorligini ta'minlaydi.
Amaliy takliflarning ahamiyati: Korporativ axloqni yaxshilash va muammolarni hal qilish uchun aniq amaliy takliflar juda muhimdir. Bularga axloq kodeksini ishlab chiqish, ichki nazorat tizimlarini joriy qilish, shikoyatlarni adolatli ko'rib chiqish mexanizmlarini tashkil etish kabilar kiradi.
Korporativ madaniyat: Kompaniyalar o'z korporativ madaniyatini rivojlantirishi va axloqiy qadriyatlarga asoslangan muhitni shakllantirishi lozim. Bu xodimlarning motivatsiyasini oshiradi va ularning axloqiy qarorlar qabul qilishini rag'batlantiradi.
Korporativ axloq masalalariga jiddiy e'tibor berish, kompaniyalar uchun nafaqat etikali, balki strategik ahamiyatga ham ega. Bu sohadagi faoliyat, shaffoflik, ijtimoiy mas'uliyat va korporativ madaniyatni rivojlantirish orqali kompaniyalar o'z obro'larini mustahkamlashi, bozordagi raqobatbardoshligini oshirishi va uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishishi mumkin.
431
April 24, 2024
REFERENCES:
1. Freeman, R. Edward."Stakeholder Theory: A Strategy for Corporate Responsibility." Publisher: Edward Elgar Publishing, 2010. Pages: 1-280.
2. Collins, Jim. "From Star to Four: Why Some Companies Make the Great Leap...and Others Don't." Publisher: HarperCollins, 2001. Pages: 1-300.
3. Porter, Michael E., and Kramer, Mark R. "Society and Corporate Strategy: A New Agenda for Social Responsibility." Publisher: Harvard Business Review, 2006. Pages: 1-15.
4. "ISO 26000: Jamiyatga foyda keltirish uchun rahbarlik." Nashriyot: Xalqaro Standartlashtirish Tashkiloti, 2010.
5. https://agrobank.uz/upload/iblock/241/izi0vbx69im04pq3a0ar9iwxsd5tn6mv/odob %20axloq%20kodeksi.pdf
6. Z.A. Ashurov, TDIU. KORPORATIV BOShQARUV KONSEPSIYaSI VA MOHIYaTI: ILMIY - NAZARIYYoNDAShUVLAR VA ULARNI RIVOJLANTIRISh. "Iqtisodiet va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2015 yil
432
April 24, 2024
ЖАМИЯТ ТАРАВДИЁТИ ВА ЁШЛАР МАЪНАВИЯТИНИ ЮКСАЛТИРИШДА ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРНИНГ УРНИ
Ойниса Мухаммадиева
Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti etika va estetika kafedrasi professori v.b.
oynisamu@gmail .com
АННОТАЦИЯ
Ушбу маколада ижтимоий-гуманитар фанларнинг жамият тараккиётига таъсири хдмда ёшларнинг маънавий камол топишидаги урни ёритилган. Шунингдек, маколада ижтимоий-гуманитар фанларни укитишга инновацион ёндошув муаммосига хам тухталган.
Калит сузлар: жамият, ижтимоий организм, маънавият, ижтимоий-гуманитар фан, табиий-техник фанлар, ватанпарварлик, инсонпарварлик, адолат, интеграция.
РОЛЬ СОЦИАЛЬНЫХ И ГУМАНИТАРНЫХ НАУК В РАЗВИТИИ ОБЩЕСТВА И ПОВЫШЕНИИ ДУХОВНОСТИ МОЛОДЕЖИ
АННОТАЦИЯ
В данной статье освещается влияние социальных и гуманитарных наук на развитие общества и роль молодежи в духовном развитии. В статье также затронута проблема инновационного подхода к преподаванию социальных и гуманитарных наук.
Ключевые слова.: общество, социальный организм, духовность, социально-гуманитарная наука, естественные и технические науки, патриотизм, гуманизм, справедливость, интеграция.
THE ROLE OF SOCIAL AND HUMANITARIAN SCIENCES IN SOCIETY DEVELOPMENT AND RAISING YOUTH SPIRITUALITY
ABSTRACT
This article highlights the influence of social and human sciences on the development of society and the role of youth in spiritual development. The article also touches on the problem of an innovative approach to teaching social sciences and humanities.
433
April 24, 2024
Keywords.: society, social organism, spirituality, social and humanitarian science, natural and technical sciences, patriotism, humanitarianism, justice, integration.
Жамият - уз - узини ташкил этувчи, ижтимоий организмдир. Жамиятни баркарор тараккиёти - бу бевосита адолатли ижтимоий-сиёсий, маънавий-маданий хамда иктисодий-хукукий муносабатлар асосига курилган сиёсий тизимга богликдир. Агар, табиий ва техник фанларни жамиятнинг танасига киёсласак, ижтимоий-гуманитар фанлар эса шу жамиятнинг рухи, маънавий киёфасидир. Качонки танага эътибор берилиб, рухият оркада колса бу жамиятнинг бузилишига, турли тахдидларнинг кириб келишига, маънавий инкирозга олиб келади. Ва ёки, рухият, маънавиятга эътибор бериб, танамизни унутиб куйсак, у холда иктисодий инкирозга, моддий таназзулга юз тутишимиз мумкин. Агар жамиятнинг танасини, инсоннинг моддий эхтиёжларини кондиришда табиий, техник фанларнинг роли катта булса, унинг рухиятини, инсоннинг маънавий эхтиёжларини кондиришда ижтимоий-гуманитар фанларнинг урни нихоятда каттадир. Чунки, айнан ижтимоий-гуманитар фанлар жамият ва одам хулки билан боглик фанлар мажмуидир. Тарих, фалсафа, антропология, психология, социология, адабиёт, тилшунослик, сиёсатшунослик, этика ва эстетика, мантик, психология, педагогика каби фанлар инсоннинг уз-узини англаши, жамият тузилмаси, инсоннинг гузал хулк-атвори, инсоннинг бошкарувчилик фаолияти, инсоннинг бир бутун дунёкараши кабиларни урганади. Х,ар бир инсон айнан манашу фанлар воситасида узини ва узгаларни англашни, инсонпарварлик ва адолатпарварликни, ватанпарварлик ва дахлдорликни, маърифатпарварлик ва оилапарварликни, гузаллик ва мухаббатнинг мохиятини, табиатни ва борликни асраб-авайлаш каби туйгуларни узида камол топтиради. Афсуски, XXI асрнинг глобаллашуви, ахборотлашуви, техника ва технологияларнинг шиддат билан ривожланиши бутун дунёда инсонлар онгини моддий манфаатдорликка каратиб куймокда. Усиб келаётган ёш авлод онги ва тафаккурида киска вактда бой-бадавлат булиш, кам мехнат сарфлаб катта даромад куриш, яшашдан максад пуд топиш ва бойлик ортириш каби карашлар тобора мустахкамланиб бораётгандек. Бугун энг ривожланган давлатларда хам ёшлар тарбиясида, маънавият сохасида катта инкирозлар кузатилмокда. Ёшлар табиатида жиззакилик, салбиий иллатларга мойиллик, тажаввузкорлик, локайдлик енгил-елпи хаётга ружу куйиш каби холатлар кундан кунга купайиб бормокда.
434
April 24, 2024
Спиртли ичимликлар ёки гиёхвандлик воситаларини истеъмол килиш инсон акл-идрокининг бузилиши, яъни кучли хаяжонланиш, газабланиш, шавкатсизлик, бефарклик, кизикишлар доирасининг торайиши, эслаб колиш, диккат - эътибор бериш кобилиятининг пасайиши, жинсий бузукликларнинг асосий сабаблари хисобланади. Россияда сунгги 5 йил ичида вояга етмаганлар орасида гиёхвандлар сони 60 фоизга ошгани тугрисида Россия хавфсизлик кенгаши котиби Николай Патрушев баёнот берган. 2014 йилда эълон килган маълумотларига кура, Россия буйлаб 8 млн. нафар атрофида наркоман бор. Х,ар йили Россияда 80 минг ёш наркотиклардан улади. Шунингдек, хозирги кунда алкоголизм ёки гиёхвандлик воситаларини истеъмол килувчи вояга етмаганлар томонидан жиноят содир этиш холлари кузатилмокда. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг маълумотларига кура дунёда 500 миллиондан ортик одам гиёхвандлик дардига йуликкан. Унинг аксарият кисмини 30 ёшгача булганлар ташкил этади. Бунинг окибатида хар йили 200 мингдан ортик киши хаётдан куз юмади. Шу билан бирга, жахонда содир этилаётган жиноятларнинг 57 фоизи гиёхвандлар хиссасига тугри келади. Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 96-моддасига мувофик, алкоголизм, гиёхвандликка йуликкан шахслар томонидан жиноят содир этилган такдирда, агар тиббий хулоса мавжуд булса, суд жазо чораси билан бирга уларга тиббий йусиндаги мажбурлов чораларини хам тайинлаши мумкин.[1]
Хдётнинг маъносини эса бойлик ва дабдабабозликда деб билиш бугунги ёшларнинг яшаш тамойилига айланиб бормокда. Фалсафий дунёкараш инсоннинг тафаккур доирасини кенгайтириб, хаётнинг маъносини тушунишга, яшашдан максад маънавий камолотга эришиш эканлигини англашига ёрдам беради.
Инсоният тарихи тараккиётида юз берган тамаддунларга эътибор берсак, Гарб ва Шарк тамаддуни бир-биридан фарк килишини курамиз. Бу фаркк асосан Гарб тамаддунида техника инкилоби устувор ахамитя касб этса, Шарк тамаддунида инсоннинг бахтли яшашида футувват, жавонмардлик, иймон-эътиикод, шукроналик, сабр, комилликка интилиш гоялари устувор ахамият касб этган. Шу нуктаи назардан хозирги даврда Шарк тамаддунига, унинг маънавий-ахлокий негизларига жахон микёсида эътибор кучаймокда.
Мухтарам Юртбошимиз Шавкат Мирзиёев "Маънавият - жамиятдаги барча сиёсий-ижтимоий муносабатларнинг мазмуни ва сифатини белгилайдиган пойдевордир. Бу пойдевор канча мустахкам булса халк хам, давлат хам шунча кучли булади"[2] - деган гояни илгари сурар экан, ушбу гояни амалга оширишда хам албатта ижтимоий-гуманитар фанларнинг роли
April 24, 2024
435
