CC BY
0YASHIL BUXGALTERIYA STANDARTLARI VA ULARNING
AFZALLIKLARI
Zokirjonova Sarvinoz Shokirjon qizi
"Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti" Milliy Tadqiqot Universiteti, 3-bosqich "Buxgalteriya hisobi va audit" yo'nalishi https://doi.org/10.5281/zenodo.11221908
Annotatsiya. Yashil buxgalteriya standartlari moliyaviy hisobotga atrof-muhitni muhofaza qilish masalalarini birlashtirish vositasi sifatida keng tarqaldi. Ushbu annotatsiya yashil buxgalteriya standartlarining asosiy elementlari va afzalliklari haqida umumiy ma'lumot beradi. Unda atrof-muhitga oidxarajatlarni hisobga olish, ekologiksamaradorlikko'rsatkichlari vaatrof-muhitga oid ma'lumotlarni oshkor qilishda shaffoflikning ahamiyati muhokama qilinadi. Shuningdek, yashil buxgalteriya standartlarining afzalliklarini, jumladan, qarorlar qabul qilishni takomillashtirish, tavakalchiliklarni boshqarishni takomillashtirish va manfaatdor tomonlarning faolligini oshirishni ta'kidlaydi. Ushbu standartlarni amalga oshirishda qiyinchiliklar mavjud bo'lsada, ularning qabul qilinishi yanada barqaror va global iqtisodiyotga hissa qo'shishi kutilmoqda.
Kalit so'zlar: EPI, Global Reporting Initiative, birjalar komissiyasi, biologik xilma-xillik.
Аннотация. Стандарты зеленого учета получили широкое распространение как средство интеграции экологических проблем в финансовую отчетность. В этой аннотации представлен обзор ключевых элементов и преимуществ «зеленых» стандартов бухгалтерского учета. В нем обсуждаются учет экологических затрат, показатели экологической результативности и важность прозрачности раскрытия экологической информации. В нем также подчеркиваются преимущества «зеленых» стандартов бухгалтерского учета, включая улучшение процесса принятия решений, улучшение управления рисками и расширение взаимодействия с заинтересованными сторонами. Хотя существуют проблемы с внедрением этих стандартов, ожидается, что их принятие будет способствовать более стабильной и глобальной экономике.
Ключевые слова: EPI, Глобальная инициатива по отчетности, Комиссия по обмену, биоразнообразие.
Abstract. Green accounting standards have become widespread as a means of integrating environmental concerns into financial reporting. This annotation provides an overview of the key elements and benefits of green accounting standards. It discusses environmental cost accounting, environmental performance indicators, and the importance of transparency in environmental disclosure. It also highlights the benefits of green accounting standards, including improved decision-making, improved risk management and increased stakeholder engagement. Although there are challenges in implementing these standards, their adoption is expected to contribute to a more stable and global economy.
Keywords: EPI, Global Reporting Initiative, Exchange Commission, biodiversity.
KIRISH
So'nggi yillarda ekologik barqarorlik va moliyaviy hisobotning kesishishi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Iqlim o'zgarishi, resurslar tanqisligi va atrof-muhitning tanazzulga uchrashi bilan bog'liq tashvishlar ortib borayotganligi sababli, manfaatdor tomonlar korxonalarning atrof-muhitga ta'sirini tushunishga ko'proq e'tibor qaratmoqda. Ushbu e'tiborning
o'zgarishi ekologik hisob-kitoblarni moliyaviy hisobot amaliyotiga integratsiyalashga qaratilgan yashil buxgalteriya standartlarini ishlab chiqish va qabul qilishga olib keldi. Yashil buxgalteriya standartlari an'anaviy moliyaviy ko'rsatkichlardan tashqariga chiqib, atrof-muhit xarajatlari, samaradorlik ko'rsatkichlari va oshkor qilish talablarini qamrab oladi. Ushbu muqaddima biznes operatsiyalarida barqarorlik va shaffoflikni rag'batlantirishda yashil buxgalteriya standartlarining ahamiyati, asosiy elementlari, afzalliklari, muammolari va kelajakdagi istiqbollari haqida umumiy ma'lumot beradi.
ASOSIY QISM
Bugungi tez rivojlanayotgan biznes landshaftida barqarorlik butun dunyo bo'ylab kompaniyalar uchun asosiy nuqtaga aylandi. Atrof-muhit muammolari o'sib borayotgani va manfaatdor tomonlar shaffoflikni talab qilganligi sababli, yashil buxgalteriya standartlari integratsiyasi moliyaviy hisobotning muhim tarkibiy qismi sifatida paydo bo'ldi. Yashil buxgalteriya standartlari kompaniyaning moliyaviy ko'rsatkichlari bilan bir qatorda atrof-muhitga oid faoliyatini baholash va hisobot berish uchun mo'ljallangan bo'lib, manfaatdor tomonlarga uning barqarorligini ta'minlash borasidagi sa'y-harakatlari to'g'risida har tomonlama ma'lumot beradi. Yashil buxgalteriya standartlariga bo'lgan ehtiyoj Iqlim o'zgarishi, resurslarning kamayishi va ifloslanish kabi ekologik muammolarni hal qilishning dolzarbligi, tashkilotlarni biznes amaliyotlarini qayta ko'rib chiqishga undadi. Investorlar, iste'molchilar, tartibga soluvchilar va jamoalar kompaniyalarning atrof-muhitga ta'siri va barqarorlik amaliyotini tobora ko'proq tekshirmoqda. Yashil buxgalteriya standartlari tashkilotlardan o'zlarining moliyaviy hisobotlarida atrof-muhitga ta'siri, va tashabbuslarini hisobga olishni talab qilish orqali ushbu ehtiyojni qondiradi. Yashil buxgalteriya standartlarining asosiy elementlari.
Atrof-muhit xarajatlari hisobi: Yashil buxgalteriya standartlari kompaniyalardan o'zlarining ekologik xarajatlarini aniq aniqlash, o'lchash va hisobot berishni talab qiladi. Bu ifloslanishni nazorat qilish, chiqindilarni boshqarish, tabiiy resurslarni iste'mol qilish va atrof-muhitni qayta tiklash bilan bog'liq xarajatlarni o'z ichiga oladi. Ushbu xarajatlar miqdorini aniqlash orqali kompaniyalar o'zlarining ekologik faoliyatining moliyaviy oqibatlarini yaxshiroq tushunishlari mumkin.
Atrof-muhit samaradorligi ko'rsatkichlari: moliyaviy ko'rsatkichlarga qo'shimcha ravishda, yashil buxgalteriya standartlari kompaniyaning barqarorlik sa'y-harakatlarini baholash uchun atrof-muhit samaradorligi ko'rsatkichlarini (EPI) o'z ichiga oladi. EPI issiqxona gazlari chiqindilari, suvdan foydalanish, energiya iste'moli, chiqindilarni ishlab chiqarish va biologik xilma-xillikka ta'sirni o'z ichiga olishi mumkin. Ushbu ko'rsatkichlarni kuzatish orqali kompaniyalar atrof-muhitni muhofaza qilish maqsadlariga erishish yo'lida erishgan yutuqlarini kuzatishlari va yaxshilash sohalarini aniqlashlari mumkin.
Oshkoralik va shaffoflik: Yashil buxgalteriya standartlari shaffoflik va atrof-muhitga oid ma'lumotlarning manfaatdor tomonlarga oshkor etilishini ta'kidlaydi. Kompaniyalar o'zlarining moliyaviy hisobotlarida atrof-muhitni muhofaza qilish siyosati, strategiyalari, risklari va samaradorligi haqida batafsil tushuntirishlar berishlari kerak. Ushbu shaffoflik manfaatdor tomonlar o'rtasida ishonchni kuchaytiradi va ongli qarorlar qabul qilish imkonini beradi.
Yashil buxgalteriya standartlari va ma'lumotlarni oshkor qilish jarayonlari firma va tashkilotlarning atrof-muhitga oid ko'rsatkichlari haqida hisobot berishda murojaat qilishlari kerak bo'lgan mezonlar to'plamini anglatadi. Ushbu ko'rsatmalar iste'molchilar, investorlar va boshqa
manfaatdor tomonlarga kompaniya faoliyatining atrof-muhitga ta'sirini tushunishda va shu tariqa oqilona moliyaviy qarorlar qabul qilishda yordam berish uchun mo'ljallangan.
Turli xil yashil buxgalteriya standartlari va oshkor qilish amaliyotlari mavjud bo'lsa-da, eng mashhurlaridan ba'zilari quyidagilardir:
Global Reporting Initiative (GRI) turli xil ekologik, ijtimoiy va boshqaruv (ESG) masalalari bo'yicha ixtiyoriy hisobot berish yo'riqnomalarini ishlab chiqadigan tashkilotdir. Turli turdagi korxonalar va tashkilotlar butun dunyoda GRI standartlaridan keng foydalanadilar.
Notijorat guruh bo'lgan Barqarorlik Buxgalteriya Standartlari Kengashi (SASB) investorlarga moliyaviy ta'sir ko'rsatadigan ESG (Ekologik, Ijtimoiy va Boshqaruv) masalalarini ochib berish bo'yicha ko'rsatmalar yaratadi. Qimmatli qog'ozlar va birjalar komissiyasiga (SEC) ESG masalalari bo'yicha hisobot berishlari shart bo'lgan Amerika ochiq korporatsiyalari buni SASB standartlaridan foydalangan holda amalga oshiradilar.
TCFD yoki Iqlim bilan bog'liq moliyaviy ma'lumotlarni oshkor qilish bo'yicha ishchi guruh: TCFD markaziy banklar, moliyaviy tartibga soluvchilar va bozor ishtirokchilarining koalitsiyasi bo'lib, u korxonalar uchun investorlar uchun muhim bo'lgan atrof-muhit haqidagi ma'lumotlarni oshkor qilish uchun asos yaratdi. Butun dunyodagi kompaniyalar iqlim xavflari va imkoniyatlari haqida hisobot berishda TCFD tavsiyalarini tez-tez qo'llaydilar.
Bir nechta davlatlar ushbu ixtiyoriy me'yorlarga qo'shimcha ravishda korporatsiyalar va tashkilotlar uchun yashil hisob va shaffoflik qoidalarini qo'shimcha ravishda qonunchilikka kiritdilar. Misol uchun, Yevropa Ittifoqi barcha yirik kompaniyalar va listing kompaniyalaridan o'zlarining moliyaviy bo'lmagan ko'rsatkichlari, shu jumladan atrof-muhitga oid ma'lumotlar haqida hisobot berishlarini talab qiladi.
Odatda, atrof-muhit sub'ektlarining keng doirasi yashil buxgalteriya standartlari va oshkor qilish amaliyoti bilan qamrab olinadi. Shunga o'xshash ba'zi misollar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
-Issiqxona gazlarining emissiyasi -Energiyadan foydalanish -Suvdan foydalanish -Chiqindilarni hosil qilish -Ifloslanish -Biologik xilma-xillik
Tabiiy resurslardan foydalanish Yashil buxgalteriya standartlari va ma'lumotlarni oshkor qilish jarayonlari firma va tashkilotlarning atrof-muhitga oid ko'rsatkichlari haqida hisobot berishda murojaat qilishlari kerak bo'lgan mezonlar to'plamini anglatadi. Ushbu ko'rsatmalar iste'molchilar, investorlar va boshqa manfaatdor tomonlarga kompaniya faoliyatining atrof-muhitga ta'sirini tushunishda va shu tariqa oqilona moliyaviy qarorlar qabul qilishda yordam berish uchun mo'ljallangan.
Yashil buxgalteriya standartlarining afzalliklari;
Kengaytirilgan qaror qabul qilish: Yashil buxgalteriya standartlari qaror qabul qiluvchilarga biznes operatsiyalarining moliyaviy va ekologik jihatlari bo'yicha keng qamrovli ma'lumotlarni taqdim etadi. Bu ma'lumotlar qayta tiklanadigan energiya, ekologik toza texnologiyalar va yashil ta'minot zanjiri amaliyotiga investitsiyalar kabi barqarorlik maqsadlariga muvofiq asosli qarorlar qabul qilish imkonini beradi.
Risklarni boshqarish: Atrof-muhit xarajatlari va risklarini miqdoriy baholash orqali yashil buxgalteriya standartlari kompaniyalarga potentsial majburiyatlarni aniqlash va kamaytirishga yordam beradi. Xatarlarni boshqarishga bunday proaktiv yondashuv ekologik hodisalar, me'yoriy hujjatlarga rioya qilmaslik va obro'ga putur yetkazish ehtimolini kamaytiradi.
Manfaatdor tomonlarning ishtiroki: Atrof-muhit samaradorligi to'g'risida shaffof hisobot berish manfaatdor tomonlar, jumladan investorlar, mijozlar, xodimlar va jamoalar bilan ishonch va hamkorlikni kuchaytiradi. Yashil buxgalteriya amaliyotlari orqali barqarorlikka sodiqligini ko'rsatadigan kompaniyalar ekologik mas'uliyatni birinchi o'ringa qo'yadigan manfaatdor tomonlarni jalb qilish va saqlab qolish ehtimoli ko'proq.
Kelajak istiqbollari va foydalarga qaramay, yashil buxgalteriya standartlarini joriy etish kompaniyalar, ayniqsa resurslari va tajribasi cheklangan kichik tashkilotlar uchun qiyin bo'lishi mumkin. Bu qiyinchiliklarni yengib o'tish salohiyatni oshirish, manfaatdor tomonlar bilan hamkorlik va barqarorlik tamoyillarini korporativ madaniyatga integratsiyalashni talab qiladi. Kelajakda atrof-muhit muammolari bo'yicha xabardorlik o'sishi va me'yoriy-huquqiy bazaning rivojlanishi bilan yashil buxgalteriya standartlarini qabul qilish ortishi kutilmoqda. Barqarorlikni moliyaviy hisobotga integratsiyalash nafaqat kompaniyalarga foyda keltiradi, balki yanada barqaror va barqaror global iqtisodiyotga hissa qo'shadi.Xulosa qilib aytganda, yashil buxgalteriya standartlari moliyaviy hisobotga ekologik masalalarni integratsiyalash orqali barqarorlikni rag'batlantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ushbu standartlarni qabul qilish orqali kompaniyalar shaffoflikni oshirishi, qaror qabul qilishni yaxshilashi, risklarni samarali boshqarishi va manfaatdor tomonlarni barqarorlik yo'lida jalb qilishi mumkin.
XULOSA
Yashil buxgalteriya standartlari moliyaviy hisobotda barqarorlik va shaffoflikka erishish yo'lidagi muhim qadamdir. Atrof-muhit masalalarini moliyaviy ko'rsatkichlar, samaradorlik ko'rsatkichlari va oshkor qilish amaliyotiga kiritish orqali ushbu standartlar manfaatdor tomonlarga kompaniyaning atrof-muhitga oid ko'rsatkichlari va barqarorlikni ta'minlash majburiyatlari to'g'risida keng qamrovli ma'lumot beradi. Yashil buxgalteriya standartlarini qabul qilishning afzalliklari ko'p, jumladan, qarorlar qabul qilishni takomillashtirish, tavakkalchiliklarni boshqarishni yaxshilash va manfaatdor tomonlarning faolligini oshirish. Amalga oshirishda resurslarning cheklanganligi va murakkabligi kabi muammolar mavjud bo'lsada, atrof-muhit muammolari va rivojlanayotgan me'yoriy-huquqiy bazalar to'g'risida xabardorlikning ortishi kelajakda yashil buxgalteriya standartlarini yanada kengroq qabul qilishga olib kelishi kutilmoqda. Oxir oqibat, ekologik va moliyaviy ma'lumotlarning yashil buxgalteriya standartlari orqali integratsiyalashuvi nafaqat alohida kompaniyalarga foyda keltiradi, balki yanada barqaror va global iqtisodiyotga hissa qo'shadi.
REFERENCES
1. Abdallah S, Thompson S, Michaelson J, Marks N and N Steuer (2009) - 'The Happy Planet Index 2.0. Why good lives don't have to cost the Earth' London: nef
2. Bent, D (2008) - 'Competitiveness and Sustainability: Building the Best Future for your Business', Forum for the Future/ICAEW Cabinet Office (2010) .
3. Cabinet Office, accessed on 24 September 2010 at http://programmeforgovernment.hmg.gov.uk/files/2010/05/coalition-programme.pdf
4. Environmental Accounting Guidelines. https://www.env.go.jp/content/900453353.pdf
