CC BY
96O'ZBEKISTON IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHDA XALQARO
MOLIYAVIY HISOBOT STANDARTLARIGA O'TISHNING ROLI VA
AHAMIYATI
Xolisxon Ortiqovna Axmadoxunova
Farg'ona politexnika instituti, assistent turdialievafzal 1 @gmail .com
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada global iqtisodiyotning global buxgalteriya siyosatini qabul qilish va uyg'unlashtirish holati, shuningdek, O'zbekiston Respublikasining xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga o'tish va mamlakatning buxgalteriya siyosatida yangi sahifani ochish maqsadga muvofiqligining ustuvor ahamiyat kasb etishi haqida.
Kalit so'zlar: Moliyaviy hisobot xalqaro standartlari (MHXS), iqtisodiyotining uyg'unlashuvi, buxgalteriya hisobining modellari.
THE ROLE AND IMPORTANCE OF THE TRANSITION TO INTERNATIONAL FINANCIAL REPORTING STANDARDS IN UZBEKISTAN'S ECONOMIC DEVELOPMENT
ABSTRACT
This article examines the state of adoption and harmonization of the global accounting policy of the world economy, as well as the priority importance of the transition of the Republic of Uzbekistan to international financial reporting standards and the expediency of opening a new page in the accounting policy of the country.
Keywords: international financial reporting standards (IFRS), harmonization of the economy, accounting models.
Kirish. Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (IFRS)ning ahamiyati butun dunyoda har yili o'sib bormoqda. Shu bilan birga, buxgalteriya hisobi standartlashtirish jarayoni xalqaro darajada murakkab va milliy buxgalteriya standartlarining xilma-xilligi bilan bog'liq bir qator muammolarni hal qilishni talab qiladi.[2] Ular buxgalteriya ob'ektlarining turli baholashlarini, hisobot ko'rsatkichlarining turli ta'riflarini belgilaydi. [3]
Moliyaviy hisobotlarni tuzish va taqdim etish uchun javobgarlik korxona rahbariyatiga tegishli. Bundan tashqari, korxona rahbariyati moliyaviy hisobotdagi ma'lumotlarga qiziqish bildirmoqda va uni rejalashtirish, qaror qabul qilish va nazorat qilish, majburiyatlarni bajarish jarayonida qo'llaydi.
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili. O'zbekistonda iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va mamlakat iqtisodiyotini jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi sharoitida moliyaviy hisobotlarni axborot bilan ta'minlash sifatini rivojlantirish alohida ahamiyat kasb etadi.[5, 6]
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o'tish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida»gi 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611 qarori yurtimizda hisob siyosatida yangi sahifa ochildi.[1]
Qarorga muvofiq 2021 -yil 1-yanvardan MHXS asosida buxgalteriya hisobi yuritilishini tashkil etadi:
-aksiyadorlik j amiyatlari -tijorat banklari -sug'urta tashkilotlari
-yirik soliq to'lovchilar toifasiga kiritilgan yuridik shaxslar.. Tahlil va natijalar.
Shu bilan birga, bu vaqt mobaynida xalqaro standartlarga o'tish nafaqat yuqoridagi xo'jalik yurutuvchi alohida kompaniyalarga, balki butun ichki buxgalteriya tizimiga ham tegishli hisoblanadi. Chunkiy tizimlarni uyg'unlashtirish buxgalteriya hisobi bo'yicha yangi nizomlarni joriy etish va mavjud qoidalarni o'zgartirish orqali amalga oshirildi, bu esa oxir-oqibatda ko'plab o'zbek korxona va kompaniyalari uchun ichki hisob-kitob tizimida sezilarli uzilishlarsiz bir qator MHXS qoidalarini to'la-to'kis qo'llash imkonini berdi.
Mahalliy mutaxassislar tomonidan har doim ham xalqaro yangiliklarni qabul qilish oson emas.[7] Tarixan, O'zbekiston buxgalteriya maktabi har doim buxgalteriya hisobini yuritish va hisobot berishni afzal ko'rgan. O'zbekiston buxgalterlari soliq va fuqarolik qonunchiligiga yo'naltirilgan ishlab chiqilgan me'yoriy-huquqiy baza talablariga aniq muvofiq xo'jalik hayoti faktlarini talqin qilish va aks ettirishga alohida e'tibor qaratdilar. [13, 16]
Biroq, bu yondashuv MHXS tizimida buxgalteriya hisobini talqin qilish tamoyillaridan tubdan farq qiladi. Qonun chiqaruvchi tomonidan bir xil ko'rsatkichlarni aniqlashda kiritilgan iqtisodiy ma'no davlatdan davlatga farq qilishi mumkin. MHXS tizimida bu nuqson ushbu hisobdan foydalanadigan barcha mamlakatlarning hisobotlari uchun yagona, umumiy qabul qilingan ta'riflarni tartibga solish orqali bartaraf etiladi, shu bilan hisobot ma'lumotlarining universalligi va shaffofligi talabi ta'minlanadi.
Xalqaro buxgalteriya tizimiga o'tish mahalliy mutaxassislar tomonidan buxgalteriya tizimidagi iqtisodiy hayot faktlarini aks ettirish uchun professional qarordan yanada faol foydalanishni talab qiladi. [11] Bundan tashqari, xalqaro buxgalteriya tizimida keng qo'llaniladigan baholash usullarini qo'llashda sezilarli qiyinchiliklar mavjud. Xalqaro tizimdagi hisobot maqolalarining aksariyati manfaatdor
foydalanuvchilarga ma'lumotni yanada etarli darajada taqdim etish uchun baholash ko'rsatkichlarini majburiy qo'llashni talab qiladi.
Shuni ta'kidlash kerakki, reja bo'yicha xalqaro qoidalar bo'yicha hisobot kelajak haqida ma'lumotni o'z ichiga olishi kerak. [12, 13]MHXS tizimida kelajakka oid ma'lumotlar bilan ishlash, buxgalter foydalanuvchilarga adolatli miqdorni taqdim etish uchun eng munosib baholash usullarining keng analitik vositalaridan birini tanlashi kerak. Bu sohadagi o'zbek mutaxassislarida hali yetarli tajriba yo'q. O'z navbatida, ayrim hollarda amaldagi normativ hujjatlar hisob-kitob ob'ektlariga nisbatan baholashni muntazam ravishda tartibga solishga majbur emas. Misol uchun, buxgalteriya siyosatiga muvofiq asosiy vositalarni qayta baholash mexanizmini qo'llamaydigan tashkilot, foydalanuvchilarga ushbu ob'ektlarning kam xarajatlariga ega bo'lish xavfini tug'diradi. Hisobotlarda aks ettirilgan bunday baholash xavflidir, chunki u foydalanuvchini yo'ldan ozdirishi, moliyaviy holatning haqiqiy ko'rsatkichlarini buzishi va noto'g'ri boshqaruv qarorini qabul qilishga olib kelishi mumkin.
Bundan tashqari, MHXS talablariga muvofiq taqdim etilgan ma'lumotlar hisobga olingan ob'ektlarning adolatli qiymatini aks ettiradi.[4] Mahalliy buxgalteriya vakillari uchun eng muammoli masala bo'lgan aktivlarni va majburiyatlarni adolatli baholashda aks ettirish, chunki bu amaliyot mahalliy buxgalteriya tizimi uchun yangi hisoblanadi.
Hisobotning ishonchliligini ta'minlash bir qator printsiplarga muvofiq amalga oshirilishi mumkin:
□ Shafoflik. [8]
□ Muvofiqlik Ishonchlilik
□ Taqqoslash.
Buxgalteriya tizimlarini hisobga olgan holda, Germaniya, AQSh, Rossiya, Fransiya, Yaponiya va Buyuk Britaniyaning sanoati rivojlangan mamlakatlarida buxgalteriya hisobini tashkil etishni ko'rib chiqish tavsiya etiladi. [9] Chunki, birinchi navbatda, ushbu mamlakatlardagi buxgalteriya tamoyillari bir-biridan farq qiladi. Ikkinchidan, xalqaro buxgalteriya va hisobot standartlari asoslari yaratildi va MHXS rivojlanishiga ta'sir ko'rsatdi. Uchinchidan, ushbu mamlakatlarning tajribasi respublikamizda buxgalteriya hisobi shakllanishi va rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda.[14, 15]
Xulosa va takliflar. MHXSning afzalliklari: moliyaviy tahlilchilar va investorlar uchun moliyaviy hisobotlarning aniqligi, taqqoslanish, ma'lumotlarning oshkoraligi, kam tahlil xarajatlari va boshqalar.[10]
Respublikamizda buxgalteriya hisobini xalqaro standartlar asosida tashkil etish va yuritish uchun tezda hal etilishi lozim bo'lgan muammolar mavjud. Bizning fikrimizcha, ular quyidagilardir:
1. MHXS asosida buxgalteriya hisobi uchun huquqiy asos yaratish maqsadida buxgalteriya hisobi bo'yicha normativ-huquqiy hujjatlarga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish;
2. Xalqaro moliyaviy hisobot standartlarini o'zbek tillariga rasmiy ravishda tarjima qilish;
3. Faoliyat ko'rsatayotgan professor-o'qituvchilar va buxgalterlarni qayta tayyorlash;
4. Moliyaviy hisobning xalqaro standartlariga muvofiq o'quv qo'llanmalar, darsliklar, elektron darsliklar tayyorlash va chop etish.
Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari asosida buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotlarni tuzish ularda mavjud bo'lgan ma'lumotlarning oshkoraligini ta'minlaydi. Axborotning shaffofligi va xolisligi investor va banklarning korxona faoliyatini rivojlantirishga investitsiya kiritish masalasini hal etishga xizmat qiladi. Mamlakatimiz miqyosida esa xorijiy investitsiyalarni to'g'ridan-to'g'ri jalb etishga salmoqli hissa qo'shmoqda, buning natijasida ishlab chiqarish kengaymoqda, modernizatsiya qilinmoqda, yangi ish o'rinlari yaratilmoqda, davlat byudjetiga soliq tushumlari ko'paymoqda, iqtisodiy o'sish barqarorligi ta'minlanmoqda.
Xulosa qilib aytish mumkinki, respublikamizda moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari va moliyaviy hisobotlarni tuzish asosida buxgalteriya hisobini bosqichma-bosqich tashkil etish jahon integratsiyasiga yanada kengroq kirib borish imkonini beradi. Bu respublikamizda buxgalteriya hisobini isloh qilish va modernizatsiya qilishning yangi bosqichi bo'ladi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o'tish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarori. Toshkent sh., 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611 sonli. https://lex.uz/docs/-4746047.
2. Tohirovich, Q. N. (2021). International financial accounting standards in Uzbekistan. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(4), 328-333.
3. Нурматов, О. Т. (2018). Вопросы соответствия международным стандартам национального стандарта бухгалтерского учёта Республики Узбекистан. Вопросы науки и образования, (11 (23)).
4. Kunduzova, K. I. (2020). The problems of accounting of liabilities in insurance organizations and its improvement. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 10(12), 312-318.
5. Temirkulov, A. A. (2020). The correct acceptance of the investment decision is a factor of success of implementation of the process. ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85), 689-692.
6. Kunduzova, K. I. (2020). Ways to attract investment and improve its accounting. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(6), 216-221.
7. Нурматов, О. Т. (2017). ПРОЦЕСС МОДЕРНИЗАЦИИ В УЗБЕКИСТАНА: ВЧЕРА И СЕГОДНЯ. Theoretical & Applied Science, (4), 206-210.
8. Savinova, G. A. (2020). Economic analysis and management of small businesses. ISJ Theoretical & Applied Science, 06 (86), 227-230.
9. Rasulova, Shaxnoza Xatamovna (2021). ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARINI KAMAYTIRISHNING IQTISODIY AHAMIYATI VA UNI TO'G'RI HISOBGA OLISH ZARURIYATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (10), 713-718.
10. Abduxalimovna, A. Z., & Nabiyevich, I. I. (2021). Organization of Long-Term Asset Accounting on the Basis of International Standards. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 86-92.
11. Qudbiyev, Nodir Tohirovich. (2021). Xalqaro moliyaviy hisob standartlariga o'tish dolzarbligi - Relevance of the transition to international financial accounting standards. SJ international journal of theoretical and practical research, 1(2), 56-64.
12. Shokiraliyevich, G. I. (2021). Role of information and communication technologies in accounting and digital economy. SOUTH ASIAN JOURNAL OF MARKETING & MANAGEMENT RESEARCH, 11(5), 17-20.
13. Темиркулов, А. А. (2019). Государственное управление инвестиционной деятельностью. Проблемы современной науки и образования, (12-2 (145)).
14. Давлятшаев, А. А. (2021). Процессы Интернационализации и Их Роль в Развитии Межвузовских Отношений. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 48-55.
15. Rakhimovich, F. I., & Rakhimovich, F. H. SOME ASPECTS OF ECONOMIC ANALYSIS IN THE ACTIVITIES OF ECONOMIC OBJECTS.
16. Якубов, В. (2021). ИНВЕСТИЦИЙ И ЗАДАЧА ИХ СТАТИСТИЧСКОГО ИЗУЧЕНИЯ. Збiрник наукових праць SCIENTIA.
